ÖĞRENCİ HEMŞİRELERE GÖRE HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE GÖZLENEN EKSİKLİKLER Doç. Dr. Nursan ÇINAR Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Serdivan, 54187 Sakarya, Türkiye ndede@sakarya.edu.tr Doç. Dr. İnsaf ALTUN Kocaeli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü, Hemşirelik Esasları AB, Umuttepe, 41380,Kocaeli, Türkiye ialtun@kocaeli.edu.tr Araş. Gör. Dilek KÖSE Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Serdivan, 54187 Sakarya, Türkiye dkose@sakarya.edu.tr Telif Deklerasyonu: Biz bu bildirinin yazarları olarak sunulan fikirlerin tamamen bize ait olduğunu beyan ederiz. Sorumlu Yazar: Doç. Dr. Nursan ÇINAR 1
ÖĞRENCİ HEMŞİRELERE GÖRE HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE GÖZLENEN EKSİKLİKLER Özet Amaç: Hemşirelik eğitiminin amacı hemşireliğin amacı ve hemşirelerin rolleri doğrultusunda hemşirelere/hemşire adaylarına bilgi, beceri ve değer kazandırmaktır. Bu kazanımlarda eksik olanın görülmesi sorunun giderilmesinde önemlidir. Bu çalışma hemşirelik son sınıf öğrencilerinin hemşirelik eğitiminde gözlemledikleri eksiklikleri belirlemek amacı ile tanımlayıcı olarak yapıldı. Gereç-Yöntem: Çalışma Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu son öğrencileri ile 2010-2011 Güz Yarıyılı sonun da gerçekleştirildi. Çalışma gönüllü öğrenciler ile yapıldı. Araştırma verileri öğrencilere gerekli açıklama yapıldıktan sonra dağıtılan anket formu ile toplandı. Çalışmayla ilgili olarak öğrencilere Size göre hemşirelik eğitiminde gözlenen eksikler nelerdir? sorusu soruldu ve öğrenciler bu soruyu cevapladı. Elde edilen veriler araştırmacılar tarafından sınıflandırıldı ve yüzdelik olarak değerlendirildi. Bulgular: Çalışmaya katılan 45 öğrencinin %80 inin (n=36) kız, %20 sinin (n=9) erkek ve yaş ortalamasının 22.07 olduğu belirlendi. Öğrencilere göre hemşirelik eğitiminde sıklıkla gözledikleri eksikliklerin; öğrencilerin yeterli uygulama yapamamaları (%35.5), öğrencilere değer verilmemesi ve önemsenmemesi (%28.8), araç-gereç eksikliği (%24.4), uygulama alanlarının yetersizliği (%20.0), eğitimin uygulamadan çok teorik olarak verilmesi (%17.0), eğitimin kaliteli olmaması (%17.0), öğretim elemanlarının yeterli donanımda olmaması (%17.0), öğretim elemanlarının ilgisizliği (%17.0), derslerin yetersiz materyallerle işlenmesi, gerekli özenin verilmemesi (derslerin slâytlarla sınırlı kalması) (%17.0), teorik bilgi ile uygulamada yapılanın uyumlu olmaması (%16.0) olduğu saptandı. Sonuç: Hemşirelik okullarında sürekli eğitim ve müfredat geliştirmek için eğitim-öğretimin içeriğinin, yöntemlerinin gözden geçirilmesi ve yenilenme sürecini oluşturan ulusal standartları belirlemek gerektiği kanısındayız. Anahtar kelimeler: Eksiklikler, hemşirelik eğitimi, öğrenci hemşireler GİRİŞ Bireyi bilgili kılmanın amacı hedeflere ulaştıracak eylemlerde yeterli kılmaktır. Bu yeterlilik bireyin bilişsel, psikomotor ve duyuşsal öğrenim alanlarında olmalıdır (Altun 2008). Hemşireliğin amacı ve hemşirelerin rolleri doğrultusunda bilgili, becerikli ve davranışlı hemşirelerin yetiştirilmesi hemşirelik eğitimi ve hizmetlerinde yaşanan/ yaşanabilecek sorunların azaltılmasına veya yok edilmesine katkı sağlayacaktır (THD 2011). Hemşireliğin amacı, yaşam dizgesi boyunca her ortamda birey, aile ve toplumun sağlığını daha iyi geliştirmek, hastalıkları önlemek, hastalara daha iyi bakım vermek, ızdırabı dindirmektir. Savunuculuk, güvenli bir çevre geliştirmek, araştırma yapmak, sağlık politikalarının oluşumuna katkıda bulunmak, hasta ve sağlık sistemini yönetmek ve eğitim yapmak Uluslararası Hemşireler Birliği nin hemşireler için belirlediği rollerdir (The ICN Definition of Nursing 2011). Hemşireliğin amacı ve hemşirelerden beklenen davranış biçimlerini ifade eden roller konusunda mevcut bilgi, beceri ve değerleri öğretmek, geçerli kılmak, yenilemek, geliştirmek, genellemek ve mükemmelleştirmek de hemşirelik eğitiminin amacıdır (Altun 2008; Altun 2010). Hemşire eğitimciler hemşirelik eğitimini kaliteli bir biçimde yönetebilecek yeterlilikte olmalıdırlar. Nitelikli eğitimciler olmak, kaliteli eğitim için temeldir. Ayrıca hemşirelik 2
eğitimini verecek hemşirelik öğretim elemanlarının niteliğin yanı sıra nicelik olarak yeterli olmaları hemşirelik eğitiminin başarıya ulaşmasının bir göstergesidir (Altun 2008; Altun 2010). Hemşirelik eğitimi verenlerin ve alanların iyiyi ve doğruyu bilmeleri, yapmaları ve davranmaları konusunda genel bir anlaşmaya varmak önemlidir. Ayrıca eğitim sürecinde hemşirelik içeriği ve amacında daha iyi düşünmek ve konuşmak, uygulama da daha iyi işlev yapmak ve/veya erdemli insanlar olmak için gerekenleri belirlememiz de önemlidir. Bunun için de hemşirelerin eğitiminde eksikliklerin belirlenmesi ve giderilmesi gereklidir. AMAÇ Bu çalışma, hemşirelik son sınıf öğrencilerinin hemşirelik eğitiminde gördükleri eksiklikleri onların bakış açısı ile değerlendirmek ve konu ile ilişkili önerilerde bulunmak amacıyla yapılmış tanımlayıcı bir çalışmadır. GEREÇ-YÖNTEM Çalışma Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu son öğrencileri ile 2010-2011 Güz Yarıyılı sonun da gerçekleştirildi. Çalışma gönüllü öğrenciler ile yapıldı. Araştırma verileri öğrencilere gerekli açıklama yapıldıktan sonra dağıtılan anket formu ile toplandı. Çalışmayla ilgili olarak öğrencilere Size göre hemşirelik eğitiminde gözlenen eksikler nelerdir? sorusu soruldu ve öğrenciler bu soruyu cevapladı. Elde edilen veriler araştırmacılar tarafından sınıflandırıldı ve yüzdelik olarak değerlendirildi. BULGULAR VE TARTIŞMA Hemşirelik eğitiminde gözlenen eksikleri belirleme çalışmasına katılan öğrencilerin %80 inin (n=36) kız, %20 sinin (n=9) erkek ve yaş ortalamasının 22.07 olduğu belirlendi. İyi ve doğru şeyler yapma konusunda görülen uyuşmazlıkların kökeni insanın nitelikleri ile de ilgilidir. İnsan beklentileri olan bir varlıktır. İnsanın beklentileri, elde ettikleriyle uyum gösterince mutlu olur. İnsan beklentilerine ve beklentilerine uygunluğunu ifade eden kaliteye (uygun ürün ya da hizmete) ulaşamayınca mutsuz olur (Altun 2008). Çalışmaya katılan 45 öğrencinin %20 si uygulama alanlarının yetersizliğini ve %35,5 i yeterli uygulama yapamamalarını sorun olarak bildirdi. Bu veri Özcan ve Yiğit (2000) tarafından yapılan çalışmanın sonuçları ile benzerlik göstermektedir. Keser ve arkadaşlarının çalışmasında (2008) da öğrencilerin %10,5 i uygulama alanlarında öğrenci sayısına oranla vaka sayısının yeterli olmadığını belirtmişlerdir. Aynı çalışmada öğrencilerin %13,8 i uygulama alanlarının gereksinimlerine cevap vermediğini bildirmiştir. Aydın ve Argun (2010) un çalışmalarında Sağlık yüksekokulu hemşirelik bölümü öğrencilerine Okulunuzda aldığınız tüm uygulamalı derslerle ilgili kliniklere çıkma şansınız oldu mu? sorusu sorulmuş ve %74,47 oranında hayır yanıtı alınmıştır. Aynı çalışmada öğrencilerin %43,97 sinin hastaya müdahale etme imkânı bulamadıklarını bildirdikleri görülmüştür. Çalışmada öğrencilerinin %28,8 i öğrencilere değer verilmemesi ve öğrencilerin önemsenmemesini hemşirelik eğitiminde bulunan eksikliklerden biri olarak bildirmektedir. Khorshid ve arkadaşları (2007) çalışmasında öğrencilerin öğretim elemanlarından anlayış ve hoşgörü beklediği, kendilerine saygı gösterilmesini, ilkokul öğrencisi gibi davranılmamasını, hatalarının olumlu karşılanmasını ve kendilerine güven duyulmasını istediğini ve öğretim elemanlarıyla ilişkilerinin yetersiz olduğunu ve en iyi ilişkinin klinik alanda kurulduğunu belirtmiştir. Diğer bir eksiklik olarak öğrencilerinin %24,4 ü hemşirelik eğitiminde araç-gereç eksikliğini belirtmiştir. Bölükbaş ın (2006) çalışmasında öğrencilerin %39,5 inin ders araç- 3
gereç yeterliliğini kötü olarak değerlendirdiği saptanmıştır. Balım ve arkadaşlarının (2006) yaptığı çalışmada öğrencilerin %56 sı uygulama alanlarında araç-gereç eksikliği yaşadıklarını belirtmişlerdir. Çalışmaya katılan öğrenciler %17 oranında uygulamadan çok teoriye ağırlık verilmesi, öğretim elemanlarının ilgisizliği ve öğretim elemanlarının yeterli donanımda olmamasını sorun olarak bildirmektedir. Kuzu ve arkadaşları (2003) tarafından sağlık yüksekokullarının durumunun incelendiği çalışmada, okulların % 85,5 inde öğretim elemanı niteliğinin yetersiz olduğu belirtilmiştir. Bölükbaş ın çalışmasında (2006) öğrencilerin %48,2 sinin öğretim elemanlarının bilimsel yeterliliğini iyi, %34,5 nin orta, %7,2 sinin kötü olarak değerlendirdiği bildirilmiştir. Aydın ve Argun un (2010) çalışmasında hemşirelik öğrencilerine sorulan Uygulama alanlarında hocalarınız bakım ve tedavi konusunda size rol model oluyorlar mı? sorusuna %41,85 oranında hayır yanıtı vermişlerdir. Çalışmaya katılan öğrencilerin %17 si derslerin yetersiz materyalle işlenmesini hemşirelik eğitiminde yer alan eksiklikler içinde belirtmiştir. Çelikkalp ve arkadaşlarının (2010) sağlık yüksekokul hemşirelik bölümü öğrencileri ile yaptıkları çalışmada öğrencilerin %33,7 sinin kullanılan ders materyallerini yeterli bulduğu, %4,1 inin ise uygulamalı derslerdeki araç-gereçlerin yeterli bulduğu tespit edilmiştir. Khorshid ve arkadaşlarının (2007) çalışmasında öğrencilerin ders materyalini yetersiz olarak nitelendirdiğini bildirilmektedir. Çalışmaya katılan öğrenciler, teorik bilgi ve uygulamada yapılanın uyumlu olmamasını %17 oran ile ifade etmişlerdir. Sağlık yüksekokullarında yapılan diğer çalışmalarda da benzer sorunların dile getirildiği ifade edilmektedir. Bektaş ın (2004) çalışmasında; öğrencilerin yaşadığı en önemli sorunun, teorik ve uygulama programının paralel olmaması ile belirtilmektedir. Khorshid ve arkadaşlarının (2007) çalışmasında, öğrencilerin %56,7 si klinik ortamda uyguladıkları bakım girişimlerini dershanede / laboratuarda öğrendikleri şeklinde gerçekleştiremediklerini belirtmişlerdir. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma sonucunda öğrencilere göre hemşirelik eğitiminde sıklıkla gözlenen eksiklikler belirlenmiştir. Bu eksiklikler konu ile ilgili yapılan çalışmalarla benzerlik gösterirken hemşireliğin amacı ve hemşirelerin rolleri ile ilgili beklenen eksiklerinin belirlenmesi beklentimiz ile benzerlik göstermemektedir. Bu uyuşmazlık ciddi bir sorun olarak algılanmalıdır. Bu sorun bireysel çabadan ziyade çok kapsamlı ulusal politikalar ve kurumsal olarak düzenlenmelidir. Aksi takdirde hem hemşire eğitimciler hem de hemşire öğrenciler bu sorunlarla başa çıkamazlar ve stresli bir yaşamın ve yaşamın getirdiği korku ile farklı bakış açıları ile olayları analiz edemezler. Bu nedenle hemşirelik eğitimi verenler bu sorunlar ve onların sebeplerine çözüm bulamadıkları için yoğun stres yaşarlar. Bu yoğun stres hemşire eğitimcilerin öğrenci eğitimlerinde yetersizliklere neden olur. Bu sorunlar çözümlenmedikçe toplumun hemşirelik hizmetlerine ilişkin güvenliği tehlikeye girer. Hemşireler evrensel olarak düşünmeli ve yerel olarak uygulama yapmalıdırlar. Hemşirelik eğitiminde, evrensel amaçlar ile örtüşen ideal, inanç, ilke, davranış, kural, rehber ve standartlarımızı belirlememiz, geliştirmemiz ve uygulamamız gerekmektedir. Bu nedenle hemşirelik eğitimi sunanlarda hizmet sunarken iyi ve doğru olarak; ne yapmaları ve nasıl davranmaları gerektiğini yenileştirerek tanımlamalı ve hemşireler için iyi ve doğru eğitimi evrenselleştirmelidirler. Hemşirelik eğitimi sunanlar ve alanların iyi ve doğru davranmak adına neleri yapmaları ve nelerden kaçınmaları gerektiğini bilmeleri ve yapmaları eğitimin iyi ve doğru olmasını sağlayacaktır. 4
Hemşireler okullarında sürekli eğitim ve müfredat geliştirmek için eğitim-öğretimin içeriğinin, yöntemlerin gözden geçirilmesi ve yenilenme sürecini oluşturan ulusal standartları belirlemek gerektiği kanısındayız. REFERANSLAR Altun, İ. (2008). Nursing Values. In Callara LE (Eds.), Nursing Education Challenges in the 21st Century, Nova Science Publishers, USA, pp. 243-269 Altun, İ. (2010). Building a Quality Culture in Nursing. In Fortier A & Turcotte S (Eds.), Health Education: Challenges, Issues and Impact, Nova Science Publishers, USA, pp. 237-239 Aydın, M. F., Argun, M. Ş. (2010). Bitlis Eren Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu hemşirelik bölümü öğrencilerinin hastane uygulamalarından beklentileri ve karşılaştıkları sorunlar. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(4), 209-213. Balım, S., İlbey, B., Sönmez, T ve ark. (2006). Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu öğrencilerinin gözüyle okul-hastane işbirliği. 5. Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongre Kitabı,203. Bektaş, A. H. (2004). Hemşirelik öğrencilerinin kuramsal ve uygulamalı eğitimde yaşadıkları güçlükler ve öğretim elemanlarından beklentileri. Hemşirelik Forumu, Eylül-Ekim, 45-54. Bölükbaş, N. (2006). Ordu Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sosyodemografik özellikleri ve eğitimleri ile ilgili görüşleri. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(1), 49-57. Çelikkalp, Ü., Aydın, A., Temel, M. (2010). Bir sağlık yüksekokulu hemşirelik bölümü öğrencilerinin aldıkları eğitime ilişkin görüşleri. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanat Dergisi, 3(2), 2-14. Keser, İ. K., Çalışkan, M., Keskin, T. Z., Gördebil, E. (2008). Ebelik ve hemşirelik bölümü öğrencilerinin okul-hastane işbirliğine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11(4), 1-9. Khorshid, L., Eser, İ., Zaybak, A., Güneş, Ü., Çınar, Ş. (2007). Hemşirelik yüksekokulu mezun öğrencilerinin aldıkları lisans eğitimine ilişkin görüşleri. E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 1-14. Kuzu, N., Bayramova, N., Korkmaz, G., Taşdemir, G. (2003). Sağlık yüksekokulu hemşirelik ve sağlık memurluğu öğrencilerinin eğitimlerine ve geleceklerine ilişkin düşünceleri. Hemşirelik Forumu, 6(5), 40-44. Türk Hemşireler Derneği (THD) Hemşireler için etik ilke ve sorumluluklar, http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/hemsirelik-meslegi-etigi/hemsireler-icin-etikilke-ve-sorumluluklar.aspx 12/04/2011 International Council of Nurses (ICN). Definition of nursing http://www.icn.ch/about-icn/icn definition-of-nursing, 12/04/2011 5
Özcan, A., Yiğit, R. (2000). Sağlık Yüksekokulları ve ilk yıllarındaki nicel durumları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4(2), 14-21. 6