ELEŞTİRİ YAPMA BECERİLERİNİ GELİŞTİRMEYE İLİŞKİN DENEYSEL BIR ÇALIŞMA AN EXPERIMENTAL STUDY ABOUT DEVELOPING OF CRITICISING ABILITY Yrd.Doç.Dr. Nuriye SEMERCİ* Özet Bu araştırmanın amacı, eleştiri yapma becerilerini geliştirmektir. Araştırma öntest ve sonteste göre planlanmıştır. Araştırmanın sonucunda deney ve kontrol grubunun her ikisinde de eleştiri yapma becerisi gelişmiştir. Fakat, eleştiri yapma becerisi deney grubunda daha fazla gelişmiştir. Anahtar Kelimeler: Eleştiri yapma, beceri geliştirme Abstract The aim of this study is to develop of criticizing ability. The survey was planned according to the design on the with pre-test and post-test. As a result of the survey, the criticizing ability was improve both experimental and control groups. But it was understood that the criticizing ability was more improvement the experimental group. Key Words: criticizing, develop of ability 1. GİRİŞ Günümüzde meydana gelen hızlı gelişmeler birçok kurumu yakından etkilemektedir. Bu kurumların içerisinde en önemlilerinden birisi eğitimdir. Çünkü; eğitim kurumları yetiştirdiği bireylerin niteliğiyle tüm diğer kurumları doğrudan etkiler. Dolayısıyle çağın gereklerine göre kendisini yenileyen bir kurum olma zorunluluğu vardır. Yetiştirdiği bireylerin de yeniliklere açık olma, kendisini sürekli yenileme, çok yönlü düşünebilme gibi niteliklere sahip olması gereklidir. Eğitim kurumları bireylerin duyuşsal, psikomotor ve zihinsel davranışlarını istenilen yönde değiştirerek görevini yerine getirir. Bunu yaparken de ona gerekli olan bilgi ve becerileri kazandırmaya çalışır. Bu beceriler arasında en önemlilerinden birisi eleştiri yapma olmalıdır. Çünkü, birey eleştiri yaparak uyarıcıları daha kolay algılayabilir, yorumlayabilir ve değerlendirebilir. Başka bir deyişle, kendisi için önemli olan ya da olmayan noktaları ortaya çıkararak uyarıcılara bir anlam vermede kritik etme önemli bir özelliktir. *F.Ü. Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü
Kritik etme, bir insanın, bir eserin, bir konunun doğru ve yanlış yanlarının bulunup gösterilmesi amacıyla yapılan bir inceleme işi olarak tanımlanabilir. Fakat, genelde olumsuz olarak anlaşılan kritik etme, insanlar tarafından pek hoş karşılanmayan bir kavramdır (Külahçı, 1995: 10). Ancak eleştiri yakınmak, kızmak, hakaret etmek, arkadan konuşmak olarak algılanmamalıdır. Eleştiri bir paylaşım, iletişim biçimi, düşünce alışverişi ve karşılıklı öğrenmedir (İnam, 1994: 64). Eleştirinin doğru yapılmasının önkoşulu, konu ya da kişileri anlamaktır. Yapılması gereken eleştiri; bilgi, hoşgörü, zeka ve mizah anlayışı içinde olmalıdır. Bu açıklamalardan sonra eleştiri; bireylerin kendi düşünme güçlerini geliştirme, kişiliklerine karşı güven oluşturma, reklam ve propagandaların olumsuz etkilerini giderme, iyiyi kötüden ayırma vb. davranışları göstermek olarak ifade edilebilir. Ancak; Türk Eğitim Sisteminde gerek ilköğretim gerekse yükseköğretimde öğrencilere ne düşünmesi, ne bilmesi gerektiği genellikle öğretmenler tarafından söylenir. Bir başka deyişle, var olan bilgi aktarılır. Sonuçta, var olan düşüncelerin öğrenciler tarafından da düşünmesi sağlanır. Bu şekilde yetişen öğrenci ise hangi bilgiyi neden aldığının farkına varamayan, hedefini bilmeyen, öğretmenin kendisine sunduğu bilgileri aynen hafızasına kaydeden, yani ezberleyen bireyler olarak ortaya çıkması kaçınılmaz olur. Bilgilerin ezbere dayalı olarak kazanılması kısa sürede unutulmasına neden olduğu gibi öğrencinin bağımsız düşünmesini ve hareket etmesini de engeller. Çünkü, ezber öğrenciyi kalıplara sokar ve bir çok gereksiz bilgiyi de öğrenciye kazandırır. Öğrenciler, konular üzerinde sorgulama, irdeleme ve öğretmenleriyle tartışma olanağı bulamazlar. Bunun sonucunda ise düşünemeyen, düşünce üretemeyen öğrenci ortaya çıkar. Hatta, mezuniyet sonrasında da bu alışkanlıkları devam ederek duydukları, gördükleri ve okuduklarının doğruluğundan ya şüphe etmeden olduğu gibi kabul ederler ya da tamamen reddederler. Başka bir deyişle birey, başkasının düşüncesini kabul ederek kendi düşüncelerini ortaya koyamaz ve düşünce üretemez (Sayın, 1990: 27). Bu düşüncelerden yola çıkılarak araştırma konusu belirlenmiş ve eleştiri yapma boyutunun bulunması nedeniyle Mikro Öğretim Dersi araştırmanın yapılacağı alan olarak seçilmiştir. Mikro Öğretim Dersinin genel amacı teorik bilgi ile uygulama arasında bir köprü kurmaktır. Öğretmen adayı, gerçek sınıf ortamına girmeden önce, daha kontrollü, küçültülmüş ve sınırlandırılmış bir öğretim ortamında deneme yapabilmektedir. Uygulama, daha önceden belirlenmiş kritik öğretim becerilerinin öğretmen adaylarında her defasında bir veya birkaç öğretim becerisinin denenmesi şeklinde yapılmaktadır (Külahçı, 1995: Kazu, 1996). Mikro öğretim dersinde yapılan eleştiride, öğrencilerin denediği öğretim becerilerinin analiz edilerek uygulamada ortaya çıkan aksaklıkların veya iyi noktaların ortaya konulması önemlidir. Yapılan eleştirinin amacı; (a) Öğrencinin
kendi kendisini analiz edip değerlendirerek geliştirmesi; (b) Arkadaşlarının sunularını inceleyip eleştirerek gerek onları, gerekse onlardan aldığı dönütle kendisini daha iyiye doğru geliştirmesine yardımcı olmaktır (Külahçı, 1995). Bu bilgilere dayanarak araştırmanın amacı şöyle belirlenmiştir. 1.1. Amaç Araştırmanın amacı, "Eleştiri becerisini geliştirmeye yönelik hazırlanan öğretim metaryalinin kullanıldığı öğretim ortamı ile bu metaryalin öğrencilere verilip ancak öğretimde kullanılmadığı bir ortamın öğrencilerin eleştiri yapma becerilerini geliştirmedeki etkisini belirlemek" olarak ifade edilmiştir. Bu amaca ulaşabilmek için ise aşağıdaki denenceler test edilmiştir. 1. Deney ve kontrol grubunun ön eleştirileri puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark yoktur. 2. Deney grubunun ön eleştiri ve son eleştiri puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark yoktur. 3. Kontrol grubunun ön eleştiri ve son eleştiri puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark yoktur. 4. Deney ve kontrol grubunun son eleştirileri puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark yoktur. 2. YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Modeli Araştırma deneysel bir çalışma olup öntest-sontest kontrol gruplu araştırma modeline göre desenlenmiştir. Deneysel araştırma modelinin gereği olarak bir deney ve bir kontrol grubu oluşturulmuştur. Araştırmada deney ve kontrol grupları için farklı öğretim ortamı oluşturulmuştur. Eleştiri yapma becerisini geliştireceği düşünülen öğretim materyali her iki gruba da verilmiş ve tüm öğrencilerin bu materyali almaları sağlanmıştır. Her iki grup da materyalin gereklerini yerine getirerek, materyalde bulunan ve eleştiriye yönelik hazırlanan etkinliklere cevap vermiştir. Ancak deney ve kontrol grubunda materyalin kullanılması ve deneysel uygulama açısından farlılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar şöyle sıralanabilir: a. Deney grubunda bu materyalin gerekleri aynen uygulanmıştır. Kritik düşünmenin daha rahat gelişebileceği varsayılan bir ortam hazırlanmış ve mikro öğretim dersinin çalışmalarının yanında öğrencilere materyalin gerektirdiği uygulamalar yaptırılmıştır. Materyalin kapsamında bulunan etkinliklerin sınıfta üzerinde tartışılarak yapılması sağlanmıştır.
b. Kontrol grubunda ise, mikro öğretim dersi daha önceleri nasıl yürütülüyorsa o şekilde işlenmiştir. Bu uygulama kısaca şöyle açıklanabilir: Küçük gruplara ayrılan öğrencilerin kısa sunuları izlenir ve üzerinde sınıf tartışması yapılarak eleştirirler. Bu eleştiriler doğrultusunda mikro öğretime ilişkin olarak hazırlanmış olan Mikro Öğretim Modül'ünde bulunan değerlendirme ölçeklerine göre puan verilir (Külahçı, 1995). Kontrol grubunda da bu şekilde bir uygulama yapılmış ve materyalinin içinde yer alan etkinlikler üzerinde hiç bir çalışma yapılmamıştır. Etkinliklerin ev ödevi gibi yapılıp getirilmesi gerektiği söylenmiştir. 2.1. Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, 1997-1998 öğretim yılı bahar dönemi içinde Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi üçüncü sınıfta okuyan ve mikro öğretim dersini alan öğrenciler oluşturmuştur. Örneklem grubunun seçiminde ise öğrencilerin, ÖYS Matematik puanları, ikinci sınıftaki (1996-1997 öğretim yılı), bahar ve güz dönemi akademik başarı ortalamaları olmak üzere üç ölçüt kullanılmıştır. Bu ölçütlere kümeleme analizi tekniği uygulanmıştır. Bu analizin sonucunda, evrende yer alan sınıfların hemen hepsinden değişik sayıda benzer özellikler taşıyan toplam 87 öğrenci örneklem kapsamına girmiştir. Bu öğrencilerden 76'sı araştırma kapsamına alınarak sayılarının en uygun şekilde eşitlenebileceği şekilde deney ve kontrol grubuna dağıtılmıştır. 2.2. Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmada veriler, Mikro Öğretim dersinin bir gereği olan; dersin başında ve sonunda öğrencilere video-kaset yardımıyla izletilen örnek bir genel sunuya ilişkin yazılı olarak alınan eleştiriler alınarak toplanmıştır. Bu verilere ulaşmak için izlenen yol şöyledir: Mikro Öğretim Dersinin bir gereği, dersin başında yapılan örnek bir uygulamanın video kasetten izlettirilerek öğrencilerden eleştirilerinin alınmasıdır. Bu araştırmada da bu yol izlenmiş ancak daha önceleri sadece sözlü alınan eleştiriler çalışmanın gerekliliğinden dolayı yazılı ve bireysel olarak alınmıştır. Öğrencilerin serbest olarak düşünmelerini sağlamak amacıyla eleştirilerin hangi yönde olacağı, nelere dikkat edileceği vb. konularda hiç bir yönlendirme yapılmamıştır. Aynı uygulama dönemin sonunda tekrarlanmıştır. Bu uygulama sonucunda elde edilen veriler şu şekilde analiz edilmiştir: Herbir öğrencinin izlediği örnek genel sunu ile ilgili ön ve son eleştirileri bu dersi veren üç farklı uzman tarafından birbirlerinden bağımsız olarak belirlenen kriterlere göre puanlanmıştır. Bu kriterler: Eleştirilerin hep olumsuz olup olmaması, Eleştirilerin hep olumlu olup olmaması,
Eleştirilerin, örnek genel sununun, hazırlık, sunu ve değerlendirme bölümlerine göre yapılması, Öneri verip vermedikleri, Eleştirilerini bir yere dayandırıp dayandırmadıkları şeklinde sıralanabilir. Daha sonra bu puanların ortalamaları alınarak her öğrencinin ön eleştiri ve son eleştiri puanı olarak kabul edilmiştir. Bu puanlar SPSS programında bağımsız gruplar t testi, eşli gruplar t testi yapılarak gruplara göre karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. 3. BULGU VE YORUMLAR 3.1. Birinci Denenceye İlişkin Bulgu ve Yorumlar Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin eleştiri puanlarının ortalamaları arasında anlamlı fark olup olmadığını belirlemek amacıyla bağımsız gruplar t testi yapılmış ve Tablo 3.1.'de verilmiştir. Tablo 3.1. Grupların Ön Eleştiri Puan Ortalamaları ve t Testi Sonuçları Anlamlılık Gruplar N X S Sd t düzeyi Deney 4.56 1.17 72-0.74* P<.464 Kontrol 4. 1.05 * P>.05 Tabloda, deney (4.56) ve kontrol (4.) grubu öğrencilerinin ön eleştiri puan ortalamalarının birbirine oldukça yakın olduğu görülmektedir. İstatistiksel açıdan fark olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi (-0.74) sonucunda da anlamlı fark olmadığı görülmüştür. Bu sonuç araştırma açısından grupların deneysel uygulamaya başlamadan eleştiri becerileri açısından da eşit olduğunu göstermektedir. Bu da araştırma için önemli ve dikkat çekici bir bulgudur. 3.2. İkinci Denenceye İlişkin Bulgu ve Yorumlar Yapılan deneysel çalışmanın sonucunda öğrencilerin eleştiri becerilerinin gelişip gelişmediğini belirlemek ve deney grubunun ön eleştiri ve son eleştiri puanlarının ortalamaları arasında anlamlı bir fark olup olmadığını belirlemek amacıyla bağımlı gruplar t testi yapılmış ve sonuçlar Tablo 3.2.'de verilmiştir.
Tablo 3.2. Deney Grubunun Ön ve Son Eleştiri Puan Ortalamaları ve t Testi Sonuçları Anlamlılık N X S Sd t düzeyi Ön eleştiri 4.56 1.05 36-7.74* P<.000 Son eleştiri 6.09 1.01 *P<.05 Tablo 3.2. incelendiğinde deney grubunun ön (4.56) ve son (6.09) eleştiri puan ortalamaları arasında bir fark olduğu görülmektedir. İstatistiksel açıdan farklılığı belirlemek için yapılan t (t= -7.7) testi sonucunda P<.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Buna göre, dersin sonunda öğrencilerin eleştiri yapma becerilerinde bir gelişme olduğu söylenebilir. 3.3. Üçüncü Denenceye İlişkin Bulgu ve Yorumlar Deney grubunun eleştiri becerisinin gelişiminin deneysel çalışmaya bağlı olup olmadığının kontrol edilmesi amacıyla kontrol grubunun ön eleştiri ve son eleştiri puanları üzerinde bağımlı gruplar t testi yapılmış ve sonuçlar Tablo 3.3. de verilmiştir. Tablo 3.3. Kontrol Grubunun Ön ve Son Eleştiri Puan Ortalamaları ve t Testi Sonuçları Anlamlılık N X S Sd t düzeyi Ön eleştiri 4. 1.17 36-4.93* P<.000 Son eleştiri 5.22 1. *P<.05 Tabloda kontrol grubunun ön (4.34) ve son (5.22) eleştiri puan ortalamaları arasında bir farklılık olduğu görülmektedir. İstatistiksel açıdan fark olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi (t= -4.93) sonucunda P<.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Kontrol grubunun da ön ve son eleştiri puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılığın bulunması önemli bir bulgu olarak nitelendirilebilir. Bu bulgu, Mikro Öğretim dersinin önemli bir boyutunun eleştiri olmasının bir sonucu olarak yorumlanabilir.
3.4. Dördüncü Denenceye İlişkin Bulgu ve Yorumlar Deney ve kontrol grubunun ön eleştiri ve son eleştiri puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Bu farklılıkta deneysel çalışmanın etkisi olup olmadığını ve grupların son eleştiri puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılığın bulunup bulunmadığını belirlemek amacıyla bağımsız gruplar t testi yapılmış ve sonuçlar Tablo 3.4.'de verilmiştir. Tablo 3.4.. Grupların Son Eleştiri Puan Ortalamaları ve t Testi Sonuçları Anlamlılık Gruplar N X S Sd t düzeyi Deney 6.09 1. 36-3.10* P<.003 Kontrol 5.22 1.01 *P<.05 Tablo incelendiğinde deney (5.22) ve kontrol (6.09) grubunun son eleştiri puan ortalamaları arasında farklılık olduğu görülmektedir. Bu farkın istatistiksel açıdan anlamlı olup olmadığını belirlemek için yapılan t testi (t= -3.10) sonucunda P<.05 düzeyde anlamlı bir farklığın olduğu görülmüştür. Böylece H 1 kabul edilmiştir. Grupların ön ve son eleştiri puan ortalamalarındaki farklılığın yanında deney ve kontrol grubu son eleştiri puan ortalamaları arasında da anlamlı fark bulunması, deneysel çalışmanın eleştiri yapmaya etkisinin olduğu yönünde yorumlanabilir. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Öğrencilerin ön eleştiri ve son eleştiri puanları arasında her iki grupta da anlamlı farlılık ortaya çıkmıştır. Kontrol grubunda, deneysel çalışma onlara uygulanmasa da ön eleştiri ve son eleştiri puan ortalamalarının arasında anlamlı bir fark çıkması Mikro Öğretim Dersi'nin niteliği onların düşüncelerini daha tutarlı olarak değerlendirmeleri ve ifade etmelerine yardımcı olduğu söylenebilir. Ancak deney ve kontrol grubunun son eleştiri puanları arasında anlamlı fark çıkması araştırma esnasında yapılan uygulamanın daha etkili olduğunu göstermiştir. Ayrıca olumsuz olarak kabul gören eleştiri anlayışının bu dersi alan öğrenciler açısından değiştiğini de göstermektedir. Başka bir deyişle kendilerini ve karşılarındakilerini eleştirmekten çekinen öğrenciler uygun ortam hazırlandığında istenilen niteliklerde eleştiri yapabilecek duruma gelmektedir. Yapılan bu çalışmada eleştiri yapma becerisinin geliştirilebileceği görülmüştür Bunu yapabilmek için ise öğretmenin kalıpların dışına çıkması, öğrencilerin kendilerini ifade edebileceği bir ortam hazırlaması gereklidir. Ancak eleştiri yapabilme üst düzeyde bir zihinsel faaliyettir. Bu nedenle, bu becerinin
ilkokuldan yüksek öğretime kadar aşama aşama öğretmenlerin yardımıyla en üst düzeye çıkabilecektir. Özellikle eğitim kademelerinin ilk aşamalarında başlanırsa daha kolay ve birey üzerinde etkisi daha fazla olacaktır. Ortamın öğrenci aktifliğine dayanması, öğretmenin pasif olması bazı öğretmenleri korkutabilir. Ancak deneysel çalışma esnasında öğrencilerin bu durumu kullanarak istenilmeyen hiç bir davranışta bulunmadıkları da belirlenmiştir. Onlara güvenli bir ortam hazırlanması, onların merkeze alınması derslere olan ilgisini daha da artırmakta ve onların daha zevkle derslere katılmasına yardımcı olmaktadır. KAYNAKLAR İnam, A. (1994). Eğitimi Eleştirmek. Bilim Teknik. Sayfa: 64-67. Kazu, H. (1996). Öğretmen Yetiştirmede Mikro Öğretim Yönteminin Etkililiği (F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi Örneği). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Elazığ: F.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Külahçı, Ş. (1995). Öğretmen Yetiştirme Modül Serisi, D-Mikro Öğretim. Ankara: Özışık Ofset Matbaacılık. Sayın, Ş. (1990). Çağdaş Eğitimde Amaç ve Yöntem, Yaratıcı Toplum Yolunda Çağdaş Eğitim. Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Yayınları 1. İstanbul: Cem Yayınevi.