-~-~- -----~ li T \1 j \ ~ J j \ \J r~ J ;..\ ;::: rj J' ıj j \ \1 ;::: J..r.l :_)..r.l J :J. :.J --.1 J.l J..r.l J _.
TÜRKiYE'DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI Türkiye'de özellikle 1950 sonrasında çıkarılan direkt olarak Yabancı Sermaye yatırımlarını konu alan kanunlar dışında, o tarihe kadar bu konuda herhangi önemli bir yasal düzenleme yapılmamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren özellikle Atatürk'ün yabancı sermayeye karşı olunmadığını ve yasalara ve ülkenin egemenliğine saygı göstermek kaydıyla yabancı sermayeye her zaman hoş bakılacağını vurgulayan demeçleri vardır. Ancak özellikle 1933-1939 döneminde, özel yabancı sermayeye karşı açık bir karşı çıkış olmamakla birlikte, yürürlüğe konulan devletçilik rejiminin de etkisiyle yabancı sermayeye oldukça kapalı bir politika izlenmiştir. Netice itibariyle, mevcut verilere göre, 1950'1i yıllara kadar Türkiye'ye fiilen giriş yapan özel yabancı sermayeden söz etmek mümkün değildir. Cumhuriyet döneminde yabancı sermayeyi de ilgilendiren ilk düzenleme, 22.5.1947 yılında yürürlüğe giren 13 Sayılı "Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında Karar'dır. ikinci düzenleme, 1950 yılında çıkarılan 5583 sayılı "Hazinece Özel Teşebbüsler Kefalet Edilmesine ve Döviz Taahhüdünde Bulunulmasına Dair Kanun"dur. Türkiye Devleti'nin kuruluşundan itibaren yabancı sermayeye yurtiçinde yatırım yapma müsaadesini sağlayan ilk hukuki mevzuattır. iki maddeden oluşan bu kanunun 1. maddesi, yurdun kalkınmasında faydalı görülen alanlarda üretim ve ihracatı arttırmak amacıyla özel sektör tarafından yurtdışından yapılacak uzun vadeli borçlanmalara, tutarı 300 milyon $'ı geçmemek üzere Bakanlar Kurulu'nun kefil olacağını belirtmektedir. 2. madde ise, birinci maddede belirtilen amaç doğrultusunda yurda getirilecek ayni ve nakdi sermayenin yurtiçinde elde edeceği gelirin ve kendisinin yurtdışına transferinde Maliye Bakanlığı'nın taahhüdünü mümkün kılmıştır. Sadece 1,5 yıl kadar yürürlükte kalan bu kanun, yabancı sermayeyi çekmek konusunda başarılı olamamış ve bu kanun kapsamında birkaç küçük ölçekli firma dışında herhangi bir başvuru yapılmamıştır. Bu sebepten dolayı, ilgilerce yetersiz bulunan bu kanunun yerine, 1951 yılında 5821 sayılı "Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu" yürürlüğe konulmuştur. Bu Kanun ise, yatırım alanlarını sadece belli bazı sektörlerle sınırlı tutmuş ve yurtdışına transferine izin verilen kar oranını azami %10 olarak belirlemiştir. Bu şartlar altında, bu kanunun yürürlükte kaldığı yaklaşık iki senelik süre zarfında Türkiye'ye 15 milyon TL gibi düşük miktarda bir yabancı sermaye yatırımı çekilebilmiştir. Bu sebeplerden dolayı mevcut yatırım ortamını, yabancı sermayenin başka ülkelerde yatırıma elverişli bulduğu şartlara uydurmak amacıyla tekrar çalışmalara başlanmış ve 1954 yılında 6224 sayılı "Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu" hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Bu Kanun, o günün şartlarına göre dünyanın en liberal yabancı sermaye kanunlarından biri olarak kabul edilmiştir. Söz konusu kanun, 2003 yılının Haziran ayında yürürlüğe giren 4875 Sayılı yeni "Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu" ile yürürlükten kaldırılmıştır. 2
Ekte Sunulan Tablo'da, 1950 yılından itibaren Türkiye'ye girmesine müsaade edilen ve fiilen giriş yapan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının yıllar itibariyle seyri görülmektedir. 2003 yılında yürürlüğe giren 4875 sayılı yasa ile, doğrudan yabancı sermaye yatırımları için izin şartı da yürürlükten kaldırılmıştır. 1950 yılına kadar ülkeye giriş yapan yabancı sermaye tutarı 5 milyon $ iken, 1960 yılına gelindiğinde bu rakam sadece 24 milyon $'a yükselmiştir. Ülkeye giriş yapan doğrudan yabancı sermaye yatırımlarında, 1980'1i yılların sonlarına kadar kırılma sayılabilecek anlamda bir artış sağlanamamıştır. 1986 yılında ilk defa 300 milyon $'ın üzerine çıkan yatırımlar, 1989-2001 yıllarını kapsayan dönemde hiçbir zaman yıllık 1 milyar $'ın üzerine çıkamamış ve ortalama 700-800 milyon $ civarında seyretmiştir. 2001 yılında 3,4 milyar $ gibi önemli miktarda bir giriş gerçekleşmiş, ancak yaşanan kriz nedeniyle bu miktar izleyen yılda tekrar düşüş göstermiştir. Krizi izleyen yıllarda uygulanan sıkı maliye ve para politikalarına dayalı güçlü makroekonomik programın yanı sıra, dalgalı kur rejimi ve Merkez Bankası bağımsızlığı gibi diğer makroekonomik değişikler sayesinde, Türkiye'nin makroekonomik göstergelerinde önemli iyileşmeler gerçekleşmiş, enflasyon tek haneli rakamlara indirilmiş ve Türkiye 2002-2005 yılları arasında ortalama %8'e yakın bir yıllık büyüme grafiği yakalamıştır. Tüm bu gelişmelerin yanı sıra, 2003 yılında yürürlüğe konulan 4875 sayılı "Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu" da dahil olmak üzere yatırım ortamında gerçekleştirilen önemli iyileştirmeler, uygulamaya konulan yapısal reformlar ve AB üyelik sürecinin resmen başlamış olması dolayısıyla, Türkiye'ye giriş yapan doğrudan yabancı sermaye yatırımların bir patlama yaşanmıştır. 2002 yılı başından 2006 yılının Eylül ayına kadar geçen sürede Türkiye'de gerçekleştirilen toplam doğrudan yabancı sermaye yatırımları tutarı 28 milyar $'ı aşmıştır. Sadece 2006 yılında gerçekleşmesi beklenen yatırım tutarı 18 milyar$ olarak tahmin edilmektedir. Sözkonusu yatırımlarda, özelleştirme yoluyla yurda giren yabancı sermayenin önemli bir payı vardır. Özellikle 2005 yılında özelleştirme kapsamında Türk Telekom'un %55'1ik hissesinin 6,5 milyar $'a Oger Telecoms Ortak Girişim Grubu'na ve TMSF elinde bulunan Telsim'in 4,5 milyar $'a Vodafone'a satışı en önemli kalemlerdir. Özelleştirmenin yanısıra yabancı sermayenin en çok ilgi gösterdiği sektör bankacılık sektörü olmuştur. Özellikle Dışbank'ın Fortis'e, Denizbank'ın Dexia'ya ve Finansbank'ın Yunan NBG'ye satışları ile Garanti Bankası'nın General Electric ile yaptığı ortaklık bunların en önemlileridir. 3
YILLAR ITIBARIYLE TURKIVE'DE DOGRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI Izin Verilen Yabancı Fiilen Giren Yabancı Sermaye (Milyon $) Sermaye jmilyon $) 1950 1 5 1960 10 24 1970 88 58 1975-114 1976-10 1977-27 1978-34 1979-75 1980 97 18 1981-95 1982-55 1983 103 46 1984 271 113 1985 235 99 1986 364 125 1987 655 115 1988 821 354 1989 1.512 663 1990 1.861 684 1991 1.967 810 1992 1.820 844 1993 2.063 636 1994 1.478 608 1995 2.938 885 1996 3.837 722 1997 1.678 805 1998 1.647 940 1999 1.700 783 2000 3.477 982 2001 2.725 3.352 2002 2.243 1.137 2003 1.208 * 1.752 2004-2.883 2005-9.794 2006** - 12.804 Kaynak: DPT, TCMB. * 2003 yılının Haziran ayında yürürlüğe giren 4875 Sayılı yeni "Doğrudan Yabancı yürürlükten kaldırılmıştır. Yatırımlar Kanunu" ile izin şartı ** 2006 yılı Ocak-Eylül dönemi için. - 1975-1979 ve 1981-1982 yılları için verilen izinlerle ilgili veri bulunamamıştır. 4
lı' Ulaştırma 2005 YIL SONU itibariyle TÜRKiYE'DEKi DOGRUDAN YABANCI SERMAYESTOKUNUN ÜLKELEREGÖREDAGILIMI (Milyon$;%) 5358;8% 6616; 10% 7301;12% 7547; 12% 2271;4% D Almanya lii_~elçika I lllll ingiltere D Fransa D 1-k:ıllanda Finlandiya D italya D Lüksemburg Amerika lllll Asya D Diğer 2005 YIL SONU itibariyle TÜRKiYE'DEKi DOGRUDAN YABANCI SERMAYE STOKUNUN SEKTÖRLERE GÖRE DAGILIMI (Milyon$;%) 4639; 7% 1856; 3% 1 O imalat Sanayi Iili Madencilik 1 O Toptan ve Perakende Ticaret O Oteller ve Lokantalar ve Haberleşme O Emlak Komisyonculuğu, Kiralama Iili Finansal Aracılık O Diğer --~------------ ------------------' 5