Mehmet Serkan UMUZDAŞ 1 Serpil UMUZDAŞ 2 Ahmet Hakan BAŞ 3 İLKÖĞRETİM MÜZİK ÖĞRETMENLERİNİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53 Mehmet Serkan UMUZDAŞ 1 Serpil UMUZDAŞ 2 Ahmet Hakan BAŞ 3 İLKÖĞRETİM MÜZİK ÖĞRETMENLERİNİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ Özet Bu çalışmanın amacı, Tokat ilinde çalışmakta olan ilköğretim müzik öğretmenlerinin tükenmişliklerinin çeşitli değişkenlere göre ilişkisel olarak incelenmesidir. Verilerin toplanması amacıyla Maslach Tükenmişlik Ölçeği kullanılmıştır. Veriler, 20 Mart- 2 Nisan 2015 tarihleri arasında elde edilmiştir. Ölçekte yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim durumu, meslekte çalışma süresi gibi demografik bilgiler ve tükenmişlik ile ilgili değerlendirmeyi amaçlayan ifadeler yer almaktadır. Çalışmada, ilköğretim okullarında çalışan gönüllü 60 müzik öğretmenine ölçek dağıtılmış tamamından dönüş alınmıştır. Elde edilen verilerle, öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri çeşitli değişkenlerle ilişkisel olarak incelenmiştir. Araştırmada evli öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları, lisans mezunu müzik öğretmenlerinin yüksek lisans mezunu müzik öğretmenlerine göre daha fazla duyarsızlaştığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca müzik öğretmenlerinin duygusal, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutlarındaki tükenmelerini ekonomik açıdan verilen ücretlerin az olmasına bağladıklarını ifade etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Müzik eğitimi, tükenmişlik, öğretmen, THE CORRELATION OF BURNOUT LEVELS OF PRIMARY EDUCATION MUSIC TEACHERS Abstract The objective of this study is to examine the level of burnout of the primary education music teachers working in Tokat, Turkey according to different variables in a relational manner. Maslach Burnout Inventory was used for data collection. Data were obtained between 20 March and 2 April 2015. The data comprises 1 Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı, sumuzdas@yahoo.com 2 Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı, sumuzdas@hotmail.com 3 Öğr., Tokat Güzel Sanatlar Lisesi Müzik Öğretmeni

Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş Ahmet Hakan Baş 42 statements which aim to make an evaluation regarding demographic information such as age, sex, marital status, educational background, professional time and level of burnout in music teachers. In the study, inventory was distributed to 60 voluntary music teachers working in primary education schools and feedback was obtained from all of them. Through the data obtained, levels of burnout in teachers were examined with different variables in a relational manner. The results of this research show that, married teachers are emotionally exhausted and undergraduate music teachers are much more desensitized compared to the postgraduate music teachers. Moreover, they stated that they attribute the emotional exhaustion, desensitization and burnout related to personal success levels in music teachers to low salaries given in economic aspect. Keywords: Music education, burnout, teacher GİRİŞ İnsanların işlerinde yaşadıkları ilişkilerin zorlaşması ve buna bağlı olarak bir şeylerin ters gittiği yolundaki inancın artmasıyla gelişen süreç, bizi modern çağın önemli bir fenomeniyle karşı karşıya bırakmaktadır. Tükenmişlik [burnout] olarak nitelendirilen bu fenomen, 1970 li yıllarda Amerika da özellikle insanlara hizmet verilen alanlarda çalışanlarda görülmeye başlanmıştır (Gündüz, 2005:152). Bu olgunun ilk tanımı yapan Psikiyatrist Freudenberger göre tükenmişlik, yıpranma ve enerjinin tükenmesi durumudur(akt. Poyraz ve diğ., 2015:10). Daha açık bir ifade ile kişilerin içsel değerleri nedeni ile kendisini zorlaması ya da aile, iş, değerler sistemi veya toplum gibi dışsal etkenler tarafından zorlanmaları sonucu enerjilerinin, direnç mekanizmalarının ve içsel kaynaklarının tükenmesidir. Aşırı stres altında kişilerin motivasyonları, tutum ve davranışları olumsuz bir biçimde etkilenmektedir. Bu durumun sık yaşanması ise toplamda tükenmişliği beraberinde getirmektedir (Sweeney ve Summers, 2002: 225). Başka bir tanımda ise tükenmişliği, duygusal açıdan dikkat ve emek isteyen şartlar altında uzun süre kalmaktan kaynaklanan fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak tükenme durumu olarak tanımlanmaktadır. Araştırmacılar, duygusal açıdan dikkat ve emek isteyen durumların ise en sık olarak, bireyin yüksek beklentiler içerisinde olmasının ve kronik durumsal stresin birleşiminden oluştuğunu belirtmektedirler (Çimen ve Ergin, 2001:169). Maslach a göre ise tükenmişlik, işyerinde bulunan kronik stres kaynaklarına verilen uzun süreli cevapları kapsayan psikolojik bir sendromdur (akt. Çapri, 2006: 63). Bu sendrom iş hayatında yaşanan güçlükler ile yakından ilgili bir kavramdır. Özellikle sağlık hizmetleri, müşteri hizmetleri, öğretmenlik gibi insan odaklı meslek gruplarında çalışanların, insanlar ile çok yoğun derecede ilişkilerde bulunması ve bu ilişkilerin onları aşırı yıpratması zamanla hizmet verdikleri insanlara karşı tutum ve davranışlarında değişikliklere neden olabilmektedir (akt. Soykan, 2012: 22). İş ile bütünleşmenin enerji, katılım ve yeterlilik olmak üzere üç bileşeni bulunmaktadır. Tükenmişlik başladığında, iş ile bütünleşmenin bu üç bileşeninin yerini negatif yöndeki karşılıkları almaktadır. Bireyin yaşadığı tatminsizliğin etkisiyle sahip olduğu enerji, zamanla duygusal tükenmeye; katılım, duyarsızlaşmaya; yeterlilik duygusu da, kişisel başarı hissinde azalmaya dönüşmektedir (Sürgevil, 2006; 136).

43 İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi Tükenmişlik, ilk başta bireysel düzeyde etkisini gösteren bir sendrom olsa bile bu durum zaman içinde bireysel boyutları aşmaktadır. Bireyin sağlığını kaybetmesine ve moralinin bozulmasına neden olan tükenmişlik, çalışma hayatı üzerinde de bazı olumsuz etkilere sahiptir. Tükenmişliğin çalışma hayatı üzerindeki olumsuz etkilerinden biri, hizmet verilen insanlara/müşterilere karşı yetersiz ilgi gösterilmesine neden olmasıdır. Tükenmişlik yaşayan birey, diğer insanlara bakış açısını değiştirerek etrafındaki insanları bir nesne gibi görmeye başlar. Böylece birey, hizmet verdiği insanların/müşterilerin ihtiyaçlarına önem vermeyen, onlara saygısız ve kaba davranan bir şekilde hizmetini devam ettirir (Izgar, 2001b: 25). Bu ise Maslach ve Zimbardo nun (1982) ifadesiyle bireyin performansında düşüş meydana getirmektedir. Bu düşüş genellikle yapılan işin niteliğinde ve kalitesinde kendisini göstermektedir. Düşük performansın bir sonucu olarak motivasyon düşmekte ve birey kendisini engellenmiş hissetmeye başlamaktadır. Bu durumdaki birey yaptığı işi artık umursamamakta daha başarılı olma gibi bir kaygı taşımamaktadır. Dolayısıyla işi için daha fazla çaba göstermemektedir (Maslach ve Zimbardo, 1982: 77). Hem iş için fazla çaba göstermemek, hem de yaşanan sorunlardan dolayı bireyin kafasının dağınık olması iş yapma becerisi de zayıflamaktadır (akt. Polatçı, 2008: 75). İnsan yetiştirme görevi aileden sonra okula ve öğretmenlere verilmektedir. Çocukların başta ailede başlayan eğitimleri, okulda öğretmenlerle devam etmektedir. Özellikle ilkokul çağında öğretmen olgusu çocuk için çok önemlidir. İlkokul öğretmeninin nitelikli eğitim vermesi, büyük oranda öğretmenin içinde bulunduğu durumdan memnuniyetine bağlı olabilir. Öğretmenin mesleki tükenmişliğin azaltılmasının öğrencilerin sağlıklı bireyler olarak yetiştirilmesinde önemli bir etken olduğu düşünülmektedir. Bu amaçla, Türkiye nin Tokat şehri il merkezinde çalışmakta olan ilköğretim müzik öğretmenlerinin mesleki tükenmişlikleri belirlenerek, çeşitli değişkenler açısından ilişkisel olarak incelenmiştir. Yöntem Araştırma Deseni İlköğretim müzik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerini tespit edip, çeşitli değişkenlere göre incelenen bu araştırma betimsel niteliktedir. Araştırma tarama modelindedir. Tarama modelleri, geniş grupları içeren evrenden seçilmiş bir örneklem grup üzerinde yapılan, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle incelemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve var olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 1994: 173). Veri Toplama Aracı Verilerin toplanmasında anket kullanılmıştır. Anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim durumu, kıdem gibi demografik bilgilerin yer aldığı Kişisel Bilgi Formu, ikinci bölümde ise öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini tespit etmeyi amaçlayan ve 22 ifadeden oluşan Maslach Tükenmişlik Ölçeği kullanılmıştır. Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ) Akademik personelin tükenmişliğini ölçmek için 1981 yılında Maslach ve Jackson tarafından geliştirilen Maslach Tükenmişlik Ölçeği üç farklı boyut üzerinden ölçmektedir.

Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş Ahmet Hakan Baş 44 Bunlardan birincisi 9 ifadeden oluşan duygusal tükenme (DT) (emotional exhaustion), ikincisi 5 ifadeden oluşan duyarsızlaşma (D) (depersonalization) ve sonuncusu 8 ifadeden oluşan kişisel başarı (KB) (personal accomplishment) alt boyutudur. Duygusal tükenme: Karmaşık tükenmişlik sendromunun başlıca ve en açık şekilde gözlenebilen boyutu duygusal tükenmedir. İnsanlar kendilerinin ya da başkalarının yaşadığı tükenmişliği anlatırken, en sık duygusal tükenmeyi kastederler. Duygusal tükenme fazla yüklenmeyle başa çıkmanın bir yolu olarak kişinin duygusal ve bilişsel olarak işinden uzaklaşmasına yol açar (Maslach ve diğerleri; 2001:401). Duyarsızlaşma: Duyarsızlaşma kişinin kendisi ile hizmetten yararlananlar arasına mesafe koyma girişimidir. Kendinden ve işinden uzaklaşan çalışanlar, işe yönelik idealizmlerini ve coşkularını kaybederler. Hizmet verilen kişilere aldırış etmeme, düşmanlık içeren olumsuz tepkilerde bulunma sıklıkla görülen davranış biçimleridir. Yapılan araştırmalar duygusal tükenmeyle duyarsızlaşma arasında önemli bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Küçültücü bir dil kullanma, insanları kategorize etme, katı kurallara göre iş yapma ve endişe duyarsızlaşmanın belirtileri arasındadır (Torun, 1997: 45). Duyarsızlaşma, tükenmişliğin kişilerarası boyutunu ifade etmektedir (Budak ve Sürgevil, 2005: 96) Kişisel Başarı Duygusunda Azalma: Duygusal ve fiziksel olarak tükenen, hizmet verdiği insanlara ve kendine yönelik olumsuz bir tutum içine giren kişiler, yaptıkları işlerin gerektirdiği talepleri yerine getirmekte zorlandıklarından kişisel yeterlik duyguları azalır. Bu anlamda, kişisel başarı duygusunun azalması diğer iki yapıyla birlikte görülür (Maslach ve diğerleri, 2001: 401). Bu boyut, kişinin bir başkasına olumsuz yanıtlar vermesini, düşük moral, kişiler arası anlaşmazlık, düşük üretkenlik, başkaları ile başa çıkmada yetersizlik ve benlik saygısının azalmasını içerir (Baysal, 1995: 14). Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ) Türkçe uyarlaması Ergin (1992) tarafından yapılmış olup, doktor ve hemşireler üzerinde yapılan çalışmada Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı duygusal tükenme (DT), duyarsızlaşma (DY) ve kişisel başarı (KB) alt ölçekleri için sırasıyla.83,.65 ve.72 bulunmuştur. Aynı çalışmada hesaplanan test-tekrar test güvenirlik katsayıları ise sırasıyla.83,.72 ve.67 olarak bulunmuştur. Ölçeğin öğretmen örnekleminde geçerlik ve güvenirlik çalışması ilk kez Girgin (1995) ile Sucuoğlu ve Kuloğlu (1996) tarafından ayrı ayrı yapılmıştır. Girgin yaptığı çalışmada MTÖ nün güvenirliğini belirlemek amacıyla, test-tekrar test yöntemi ve iç tutarlık katsayısının hesaplanması yöntemlerini kullanmıştır. Yapılan test-tekrar test yöntemi ile DT, DY ve KB alt ölçekleri için elde edilen güvenirlik katsayıları sırasıyla.86,.68 ve.83 bulunmuştur. Ölçeğin güvenirliği için yapılan bir diğer işlemde alt ölçeklerin Cronbach-Alpha katsayılarına bakılmış ve sonuç DT için,.87, DY için,.63 ve KB için.74 bulunmuştur. Sucuoğlu ve Kuloğlu nun(1996) çalışmalarında ise MTÖ nün güvenirlik çalışması için Cronbach-Alpha katsayıları hesaplanmış ve testi yarılama tekniği kullanılmıştır. Buna göre MTÖ nün alt ölçeklerinin Cronbach-Alpha katsayıları DT, DY ve KB için sırasıyla;.82,.73 ve.60; testi yarılama tekniği sonucunda elde edilen güvenirlik katsayıları ise sırasıyla.77,.75 ve.42 bulunmuştur. Verilerin Toplanması Veriler, 20 mart- 2 nisan 2015 tarihleri arasında elde edilmiştir.

45 İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi Tokat merkezde bulunan ilköğretim okullarında çalışan 69 müzik öğretmeni bulunmaktadır. Bu çalışmada, çalışmaya katılmaya gönüllü 60 müzik öğretmenine ölçek dağıtılmış tamamından dönüş alınmıştır. Çalışmada kullanılan iki bölümlü anketle, ilköğretim müzik öğretmenlerinin demografik özellikleri elde edilmiş, ayrıca öğretmenlerin tükenmişlik puanlarının yaş, medeni durum, eğitim düzeyi, kıdem ve ücret değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediği saptanmıştır. Tablo 1. Öğretmenlerin Demografik Özellikleri Değişkenler n % Yaş 21-30 20 33.3 31-40 39 65 51 ve üzeri 1 1.6 Cinsiyet Erkek 36 60 Kadın 24 40 Medeni durum Evli 49 81.7 Bekar 11 18.3 Eğitim Durumu Lisans 56 93.3 Yüksek Lisans 4 6.7 Kıdem 1-5 yıl 20 33.3 6-10 31 51.7 11-15 yıl 7 11.7 21 yıl veya daha fazla 2 3.3 Ekonomik açıdan tatmin Verilerin Analizi Az 23 38 Orta 12 20 Tatmin Etmiyor 25 41.7 Tükenmişlik ölçeğinden elde edilen puanların dağılımlarının normal olup olmadığını test etmek amacıyla Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk testleri uygulanmış ve gözlem değerlerinin her iki durumda da normal dağılım göstermediği anlaşılmıştır. Dağılımın normal olmamasından dolayı tükenmişlik alt ölçek puanları açısından, öğretmenlerin demografik değişkenlerine bağlı bir farklılaşmanın olup olmadığını değerlendirmek için non parametrik testlerden ikili gruplar için Mann Whitney U-Testi, üç veya daha fazla grup için ise Kruskal Wallis H-Testi uygulanmıştır. Bulgular ve Yorum Çalışmaya katılan öğretmenlerin tükenmişlik puanları ile demografik özelikleri arasındaki ilişki durumu aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Tablo 2. Öğretmenlerin Tükenmişlik puanları ile Demografik Özellikleri arasındaki ilişki Duygusal Grup N Sıra Sıra U P Tükenme Ort. Top. Cinsiyet Erkek 36 28,04 1009,50 343,50,177 0 Kadın 24 34,19 820,50 Medeni Hali Evli 49 33,86 1659,00 105,00 0,001**

Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş Ahmet Hakan Baş 46 Öğrenim Durumu Bekar 11 15,55 171,00 Lisans 56 31,46 1762,00 58,000,115 Yüksek Lisans 4 17,00 68,00 Duyarsızlaşma Cinsiyet Erkek 36 28,44 1024,00 358,00 0 Kadın 24 33,58 806,00 Medeni Hali Evli 49 32,59 1597,00 167,00 0 Öğrenim Durumu,256,047* Bekar 11 21,18 233,00 Lisans 56 31,71 1775,50 44,500,042* Yüksek Lisans 4 13,62 54,50 Kişisel Başarı Cinsiyet Erkek 48 29,58 1420,00 244,00 0 Kadın 12 34,17 410,00 Medeni Hali Evli 49 30,01 1470,50 245,50 0 Öğrenim Durumu,414,645 Bekar 11 32,68 359,50 Lisans 54 29,55 1655,00 59,000,123 Yüksek Lisans 4 43,75 175,00 Karşılaştırmalarda Mann WhitneyTesti Kullanılmıştır. DT: Duygusal Tükenme, DYS: Duyarsızlaşma, KB: Kişisel Başarı, *: p<0,05, **: p<0,01. Öğretmenlerin DT, DYS ve KB puanlarının cinsiyet ve medeni halleri arasındaki ilişki Tablo 2 de özetlenmiştir. Erkek ve kadın öğretmenlerin DT, DYS ve KB puanları arasındaki farkların anlamlı olmadığı görülmektedir. Öğretmenlerin medeni hâlleri ile DYS ve KB puanları arasında herhangi bir anlamlı farklılık yoktur. Fakat DT puanlarına bakıldığında evli öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları görülmektedir. Öğretmenlerin öğrenim durumu ile DT ve KB puanları açısından anlamlı bir farklılık gözlemlenmemiş iken; DYS boyutundaki (p<0.05) fark anlamlı bulunmuştur. Araştırmaya göre; erkek ve kadın öğretmenlerin tükenmişlik puanları arasında anlamlı fark bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle öğretmenlerin cinsiyeti ile tükenmişlik arasında bir ilişki yoktur. Literatür incelendiğinde genellikle çalışmaların ilişki olmadığı yönündeki bulgularına rastlanmaktadır. Bu konuda yapılan araştırmalarda cinsiyet faktörünün tükenmişliği etkilemediği sonuçlarına ulaşılmıştır (Sutherland ve Cooper, 1993; Yıldırım 1997; Haran vd. 1998; Çokluk 1999; Gökçakan ve Özer, 1999; Kırılmaz, Çelen ve Sarp 2000; Seğmenli, 2001; Dolunay, 2001; Gündüz 2004; Naktiyok ve Karabey 2005; Kurçer, 2005; Maraşlı, 2005; Cemaloğlu ve Şahin, 2007). Araştırmanın bulgularına göre; öğretmenlerin evli veya bekâr olmaları ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı farklılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Diğer bir deyişle öğretmenlerin

47 İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi medeni durumu ile tükenmişlik arasında bir ilişki vardır (Ergin 1992; Torun 1995; Örmen 1993; Tümkaya 1996; Gökçakan ve Özer, 1999; Izgar 2001a; Seğmenli, 2001; Tuğrul ve Çelik 2002; Maraşlı, 2005; Küçüksüleymanoğlu, 2007; Poyraz ve Sürücüoğlu, 2015). Yapılan önceki çalışmalar da araştırmanın sonucunu desteklemektedir. Araştırmada öğretmenlerin lisans veya yüksek lisans düzeyinde eğitim görmüş olmaları ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı farklılık bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle öğretmenlerin eğitim düzeyi ile tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişki yoktur. Literatürde çalışanların eğitim düzeyi ile tükenmişlik arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışma bulguları destekleyen araştırmalar vardır (Poyraz ve Sürücüoğlu, 2015). Tablo 3 de ise ilköğretim müzik öğretmenlerinin tükenmişlik puanlarının yaş, kıdem ve ekonomik açıdan tatmin arasındaki ilişki durumu özetlenmiştir. Tablo 3. İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Puanlarının Yaş, Kıdem ve Ekonomik Açıdan Tatmin Arasındaki İlişki Duygusal Tükenme Grup N Sıra Ort. Yaş 21-30 20 21,45 31-40 39 35,27 51 ve üzeri 1 25,50 Meslekte çalışma 5 yıl veya daha az 21 25,85 yılı 6-10 31 31,53 11-15 7 37,79 Ekonomik açıdan tatmin 21 veya daha fazla 2 35,50 Orta 23 22,89 Az 12 43,33 Tatmin Etmiyor 25 31,34 Duyarsızlaştırma Yaş 21-30 20 26,05 31-40 39 33,04 51 ve üzeri 1 20,50 Meslekte çalışma 5 yıl veya daha az 20 24,90 yılı Ekonomik açıdan tatmin 6-10 31 33,98 11-15 7 30,64 21 veya daha fazla 2 32,00 Orta 23 24,48 Az 12 47,00 Tatmin Etmiyor 25 28,12 Kişisel Başarı Yaş 21-30 20 33,68 31-40 39 28,44 51 ve üzeri 1 47,50 Sd X 2 P 2 8,542,014* 3 2,971,396 2 11,139,004* 2 2,531,282 3 3,414,332 2 14,368,001** 2 2,173,337

Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş Ahmet Hakan Baş 48 Meslekte çalışma yılı Ekonomik açıdan tatmin 5 yıl veya daha az 20 29,30 6-10 31 30,40 11-15 7 31,86 21 veya daha fazla 2 39,25 Orta 23 25,30 Az 12 43,67 Tatmin Etmiyor 25 28,96 3,645,886 2 9,132,010* Karşılaştırmalarda Kruskal Wallis H-Testi Kullanılmıştır. DT: Duygusal Tükenme, DYS: Duyarsızlaşma, KB: Kişisel Başarı, *: p<0,05, **: p<0,01. Tablo 3 te ise müzik öğretmenlerinin DT, DYS ve KB puanlarının yaş, meslekte çalışma yılı ve ekonomik açıdan tatmin arasındaki ilişki özetlenmiştir. Öğretmenlerin yaşları ile DYS ve KB puanları bakımından anlamlı fark bulunmamıştır. Ancak DT puanlarına bakıldığında 31-40 yaşları arasında öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları söylenebilir. Meslekte çalışma yılları ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık yoktur. Ekonomik açıdan tatmin değişkeni ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık bulunmuştur. Bu araştırmada, öğretmenlerin yaşları ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Buna göre; bu çalışma için, yaş ile tükenmişlik arasında bir ilişki olmadığını söylemek mümkündür. Literatürde yaş ve tükenmişliğin ilişkili olmadığı sonucuna ulaşan benzer çalışmalar bulunmaktadır (Maraşlı, 2005; Kayabaşı 2008; Başol ve Altay, 2009). Bu araştırmadan elde edilen sonuçların aksine yaşın tükenmişliği etkileyen bir faktör olduğu diğer bazı araştırmalarda da yer almaktadır (Torun 1995; Tümkaya 1996; Sucuoğlu, Kuloğlu-Aksaz 1996; Gündüz, 2000; Tuğrul ve Çelik 2002; Naktiyok ve Karabey 2005; Küçüksüleymanoğlu, 2007; Otacıoğlu, 2008). Bu araştırmanın bulgularına göre öğretmenlerin kıdemleri ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı farklılık yoktur. Buna göre; bu çalışma için, çalışanın kıdemi ile tükenmişlik arasında bir ilişki olmadığını söylemek mümkündür. Literatürde çalışanın kıdemi ile tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişki olmadığına ilişkin benzer çalışmalar mevcuttur (Gökçakan ve Özer, 1999; Seğmenli, 2001; Deryakulu, 2005; Kurçer, 2005; Maraşlı, 2005; Şahin 2007; Küçüksüleymanoğlu, 2007; Kayabaşı 2008; Başol ve Altay, 2009). Bunun yanı sıra bu konuda ilişki saptayan araştırmalar da mevcuttur (Ergin 1992; Torun 1995; Tümkaya 1996; Sucuoğlu, Kuloğlu-Aksaz, 1996; Gündüz, 2000; Tuğrul ve Çelik 2002; Dolunay, 2002; Gündüz 2004; Otacıoğlu, 2008; Poyraz ve Sürücüoğlu, 2015). İlköğretim müzik öğretmenlerinin işlerinden ekonomik açıdan tatmin olma durumları ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı fark bulunmuştur. Tükenmiş olma durumu, büyük ölçüde çalışanın mesleğinden elde ettiği maddi kazanca bağlıdır. Çalışan, işinden elde ettiği maddi kazançla yaşamsal ve mesleki ihtiyaçlarını karşılayabilmelidir. Araştırmalar ücretlerin çalışanlar için çok önemli olduğunu göstermektedir ve mesleki tükenmişliğin gelir düzeyi ile olumlu bir ilişkisinin olduğunu belirten bulgular vardır (Tümkaya 1996; Seğmenli, 2001; Otacıoğlu, 2008). Sonuç Çalışmadan elde edilen bulgular değerlendirildiğinde, müzik öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik durumu ile ilgili aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

49 İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi Erkek ve kadın öğretmenlerin DT, DYS ve KB puanları arasındaki farkların anlamlı olmadığı görülmektedir. Müzik öğretmenlerinin medeni hâlleri ile DYS ve KB puanları arasında herhangi bir anlamlı farklılık yoktur. Müzik öğretmenlerinin medeni halleri ile DT puanlarına bakıldığında ise evli öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları görülmektedir. Müzik öğretmenlerinin öğrenim durumu ile DT ve KB puanları açısından anlamlı bir farklılık gözlemlenmemiştir. Öğrenim durumu ile DYS puanlarına bakıldığında ise lisans mezunu müzik öğretmenlerinin yüksek lisans mezunu müzik öğretmenlerine göre daha fazla duyarsızlaştığı söylenebilir. Müzik öğretmenlerinin yaşları ile DYS ve KB puanları bakımından anlamlı fark bulunmamıştır. Müzik öğretmenlerinin yaşları ile DT puanlarına bakıldığında ise 31-40 yaşları arasında öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları söylenebilir. Meslekte çalışma yılları ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık görülmemiştir. Ekonomik açıdan tatmin değişkeni ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık bulunmuştur. Müzik öğretmenlerinin duygusal, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutlarındaki tükenmelerini ekonomik açıdan verilen ücretlerin az olmasına bağladıkları söylenebilir. Tükenmişliğin tedavisi bireyde, değişim ve yenilenme duygusunu sağlar. Bu sözü edilen tedavi bazen tıbbi bir alt yapılı, bazen de tamamen özel yaşamdaki etkinlikleri düzenleyici olabilmekte ve bireyin boş zamanlarını kendini iyi hissedecek şekilde planlamasını sağlayıcı etkinlikleri içermektedir. Bunların yanı sıra iş sorumluluğunda ve kadrosunda değişiklik, tatil, profesyonel gelişmeyle ilgili çalışma gruplarına katılmak, günlük egzersizler, masaj ya da yoga gibi terapiler destekleyici olabilmektedir. Tükenmişliği azaltmanın bir başka yolu ise iş yaşamı ile iş dışındaki yaşam arasında, işteki talepleri aile ve arkadaşlarla geçirilen zamandan fedakârlık etmeden yerine getirebilecek bir denge oluşturmaktır (Maraşlı, 2005: 32). Tükenmişlik sendromu ile baş edebilme yöntemleri oluşturmak ve bunları yaşama geçirebilmek için bireysel kontrol olanakları çok önemlidir. İş ortamlarını kontrol etme olasılığının az olduğu yerlerde bireysel baş etme yöntemleri öncelik kazanmaktadır. Tükenmişlik sendromunu önlemek ya da iyileştirmek için takım çalışması oluşturmak bir başka yararlı yöntemdir. İşyerinde sosyal destek amaçlı gruplar kurmak ve toplantılar düzenlemek benzer koşullar altında çalışanların iş ortamlarının zorlukları ve stresle baş etme yöntemleri hakkında karşılıklı fikir alıp vermelerini sağlamak için uygun bir ortam olabilir (Ersoy ve diğ 2001: 1). KAYNAKLAR BAŞOL, G, ve ALTAY, M, (2009), Eğitim Yöneticisi ve Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Y. 15, S.58, s.191-216

Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş Ahmet Hakan Baş 50 BAYSAL, A, (1995), Lise ve dengi okul öğretmenlerinde tükenmişliğe etki eden faktörler, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. BUDAK, G, ve SÜRGEVİL, O, (2005), Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, Y.20, S. 2, s. 95-108. CEMALOĞLU, N, ve ŞAHİN, D, (2007), Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi, Kastamonu Eğitim Dergisi, Y. 15, S. 2, s. 465-484. ÇAPRİ, B, (2006), Tükenmişlik Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Mersin Üniversitesi Fakültesi Dergisi, Y. 2, S. 1, s. 62-77. ÇİMEN, M, ve ERGİN, C, (2001), Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Personelinin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi, Gülhane Tıp Dergisi, Y. 43, S. 2, s. 169-176. ÇOKLUK, Ö, (1999), Zihinsel ve İşitme Engelliler Okulunda Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenlerde Tükenmişliğin Kestirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. DERYAKULU, D, (2005), Bilgisayar Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi, Eurasian Journal of Educational Research. S. 19, s. 35-53. DOLUNAY, A, B, (2001), Keçiören İlçesi Genel Liseler ve Teknik- Ticaret- Meslek Liselerinde Görevli Öğretmenlerde Tükenmişlik Durumu Araştırması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. DOLUNAY, B, (2002), Keçiören İlçesi Genel Liseler Ve Teknik-Ticaret-Meslek Liselerinde Görevli Öğretmenlerde Tükenmişlik Durumu Araştırması, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Y. 55, S. 1, s. 51-62. ERGİN, C, (1992), Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği'nin Uyarlanması, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, s. 143-154, Ankara. ERSOY, F, YILDIRIM, C, ve EDİRNE, T, (2001), Tükenmişlik Sendromu, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, Y. 10, S. 2. GİRGİN, G, (1995), İlkokul Öğretmenlerinde Meslekten Tükenmişliğin Gelişimini Etkileyen Değişkenlerin Analizi Ve Bir Model Önerisi, Yayınlanmamış doktora tezi, DEÜ, İzmir. GÖKÇAKAN, Z, ve ÖZER, R, (1999), Rehber Öğretmenlerde Tükenmişlik, Rize: Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü Yayınları, Y. 9, S. 1. GÜNDÜZ, B, (2000), Hemşirelerde Stresle Başa Çıkma Biçimleri ile Tükenmişlik Arasındaki ilişkilerin incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.

51 İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi GÜNDÜZ, B, (2004), Öğretmenlerde Tükenmişliğin Akılcı Olmayan İnançlar ve Bazı Mesleki Değişkenlere Göre Yordanması, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. GÜNDÜZ, B, (2005), İlköğretim Öğretmenlerinde Tükenmişlik, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Y. 1, S. 1, s. 152-166. HARAN, S, DEVRİMCİ, ÖZGÜVEN, H, ÖLMEZ, Ş, ve SAYIL, I, (1998), Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri ve Ankara Numune Hastanesinde çalışan doktor ve hemşirelerde tükenmişlik düzeyleri, Kriz Dergisi, Y. 6, S. 1, s. 75-84. IZGAR, H, (2001a), Okul Yöneticilerinin Tükenmişlik Düzeyleri, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, S. 27, s. 335-340. IZGAR, H, (2001b), Okul Yöneticilerinde Tükenmişlik, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. KARASAR, N, (1994), Bilimsel Araştırma Yöntemi (6.Basım), 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd., Ankara. KAYABAŞI, Y, (2008), Bazı Değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri. Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, s. 191-212. KIRILMAZ, A, ÇELEN, Y, ve SARP, N, (2000), İlköğretim de Çalışan Bir Öğretmen Grubunda Tükenmişlik Durumu Araştırması A.Ü. Sağlık Eğitim Fakültesi, İlköğretim-Online, Y. 2, S. 1, s. 2-9. KURÇER, M, A, (2005), Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Hekimlerinin İş Doyumu ve Tükenmişlik Düzeyleri, Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Y. 2, S. 3, s. 10-15. KÜÇÜKSÜLEYMANOĞLU, R. (2007). Eğitim Fakültesi Öğretim Elemanlarının Tükenmislik Düzeyleri. EJER Dergisi. 28: 101-112. MARAŞLI, M, (2005), Bazı Özelliklerine ve Öğrenilmiş Güçlülük Düzeylerine Göre Lise Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, S. Temmuz-Ağustos-Eylül, s. 27-33. MASLACH, C, SCHAUFELI, W, B, ve LEITER, M, P, (2001), Job Burnout, Annual Review of Psychology, S. 52, s. 397-422. MASLACH, C, ve ZIMBARDO, P, G, (1982), Burnout The Cost of Caring, Prentice- Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey. NAKTİYOK, A, ve KARABEY, C, N, (2005). İşkoliklik ve Tükenmişlik Sendromu, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, S. 2, s.179-198. OTACIOĞLU, S. G. (2008). Müzik Öğretmenlerinde Tükenmişlik Sendromu ve Etkileyen Faktörler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 9(15) : 103-116. ÖRMEN, U, (1993), Tükenmişlik Duygusu ve Yöneticiler Üzerinde Bir Uygulama, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.

Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş Ahmet Hakan Baş 52 POLATÇI, S, (2008), Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama (GOÜ Örneği), Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y. 10, S. 2, s. 69-96. POYRAZ, K, ve SÜRÜCÜOĞLU, H, (2015), İlk ve Orta Öğretim Okul Yöneticilerinde Tükenmişlik (Kütahya İl Merkezi Örneği), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 44, s. 9-23. SEĞMENLİ, S, (2001), Rehber Öğretmenlerde Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. SOYKAN, E, (2012), Örgütsel Bağlılık ve Tükenmişlik İlişkisi: Eğitim Sektöründe Bir Uygulama, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır. SUCUOĞLU, B, ve KULOĞLU, N, (1996), Özürlü çocuklarla çalışan öğretmenlerde tükenmişliğin değerlendirilmesi, Türk Psikoloji Dergisi, Y. 10, S. 36, s. 44-60. SUTHERLAND, V, J, ve COOPER, C, L, (1993), Identifying Distress Among General Practitioners, Predictors Of Psychological Ill-Health And Job Disssatisfaction, Soc Sci Med; 37. SÜRGEVİL, O, (2006), Tükenmişlik Sendromu, (Ed. M.Şerif Şimşek ve Said Kıngır), Çağdaş Yönetim Araçlarından Seçmeler, s. 35-52, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. SWEENEY, J, T, ve SUMMERS, S, L, (2002), The Effect of the Busy Season Workload On Public Accountants Job Burnout, Behavioral Research In Accounting, Y. 14, S. 1, s. 223-245. ŞAHİN, D, (2007), Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyi (Ankara ili İlk ve Ortaöğretim Okulları Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Ankara. TORUN, A, (1995), Tükenmişlik, Aile Yapısı ve Sosyal Destek İlişkileri Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. TORUN, A, (1997), Stres ve Tükenmişlik, (Ed. Suna Tevrüz), Endüstri ve Örgüt Psikolojisi, 2.Baskı, s. 43-53, Türk Psikologlar Derneği ve Kalite Derneği Ortak Yayını, İstanbul. TUĞRUL, B, ve ÇELİK, E, (2002), Normal Çocuklarla Çalışan Anaokulu Öğretmenlerinde Tükenmişlik, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Y. 2, S.12. TÜMKAYA, S, (1996), Öğretmenlerdeki Tükenmişlik Görülen Psikolojik Belirtiler Ve Başaçıkma Davranışları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

53 İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlerle İlişkisi YILDIRIM, F, (1996), Banka Çalışanlarında İş Doyumu ve Algılanan Rol Çatışması ile Tükenmişlik Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.