DÜNYA COĞRAFYASINDA ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİ TÜRLERİ. Doç. Cemal YURGA İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Güzel Sanatlar Bölümü

DÜNYA COĞRAFYASINDA ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİ TÜRLERİ Doç. Cemal YURGA İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Güzel Sanatlar Bölümü

Cemal YURGA DÜNYA COĞRAFYASINDA ULUSLAR ARASI SANAT MÜZİĞİ TÜRLERİ ISBN 975-8792-93-8 Sempati* Pegem A Yayınları, 2005 Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2005 Kapak Tasarımı zulfin.eua Yayın Yönetmeni Gürsel Avcı Baskı ve Cilt Öncü Basımevi (312) 384 31 20 Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/B Yenişehir-Ankara Tel: (312) 430 67 50-430 67 51-435 44 60 Belgegeçer: (312) 431 37 38 İnternet: www.pegema.com.tr e-posta: pegema@pegema.com.tr * Sempati bir Pegem A Yayıncılık markasıdır. ii

G ü l t e k i n O r a n s a y a E d i p G ü n a y a N e c a t i N u r h a n G e d i k l i y e C a n g a l a F e h a m e t t i n Ö z g ü ç e M u z a f f e r A h m e t G ü r g ü n e ş e B o r c a k l ı y a A d n a n B e t ü l A t a l a y a Ç a ğ l a r a Şükranlarımla. iii

İLK SÖZ Müzik sanatındaki tür ler ve onların müzik biçimsel yapıları ile ilgili ilk kitap, Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Kitapları bağlamında, 1952 yılında yayınlandı. Yazarı, o yıllarda Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü nde, o zamanki adıyla şefliğini Eduard Zuckmayer (1890-1972) in yaptığı Müzik Şubesi nde Kulak Eğitimi dersleri veren, Prag Konservatuarı keman-kompozisyon bölümü mezunu Fuad Koray (1903-1981) hocamızdı. Daha sonraki yıllarda gerçekleştirilen yayınlara baktığımızda; Gültekin Oransay ın Konçerto Klavuzu, (1967); İlhan Usmanbaş ın Andre Hodeir den çevirdiği Müzikte Türler ve Biçimler, (1971); Nurhan Cangal ve Yıldıray Erdener in birlikte yazdıkları Müzik Formları, (1976); Cemal Yurga nın Müzik Tarihinde Türler ve Ülkeler, (1995); ile Nurhan Cangal ın Müzik Formları, (2004) kitaplarını görmekteyiz. Elimizdeki kitap, alanının ülkemizdeki kilometre taşlarından biri olup, biraz önce sözünü ettiğimiz Cemal Yurga nın 1995 yılında yayınlamış olduğu Müzik Tarihinde Türler ve Ülkeler in yeniden çalışılarak ayrıntılı bir biçimde hazırlanmış yeni baskısıdır. Ve Müzik Türleri, uluslararası sanat müziği coğrafyasında incelenmektedir. Ülkemizde, müziğin bilimin yapmak isteyen gençler, Müzik Coğrafyası deyimi ile, 1970 li yılların sonunda, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bölümü olarak kurulan, daha sonra Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ne aktarılan ve bu satırların yazarının bölüm başkanlığı sırasında adı Müzik Bilimleri Bölümü olarak değiştirilen birimde, Prof. Dr. Gültekin Oransay (1930-1989) ın yaptığı ve uygulattığı ilk ders programlarında tanıştılar. Türk Halk Müziği Coğrafyası, Uluslararası Halk Müziği Coğrafyası, gibi ders konularından biri de Uluslararası Sanat Müziği Coğrafyası idi. İşte o bölümde bu gibi konularla tanışan Cemal Yurga, müzik bilimleri alanımızdaki kaynak noksanları arasındaki bu alana özgü gereksinimi görerek çalışmış oluyor. Müzik Formları yada Müzik Biçimleri başlığı altında yayınlanmış olan kaynaklar, belli müzik türleri üzerinde durarak onların biçimsel yapılarını, müzik yazılarını(notalarını) vererek analiz etmektedirler. Yalnızca müzik türlerinden, onların müzik biçimsel analizlerini vermeden, söz edilebildiği halde, o müzik yaratılarının biçimselliklerini ele aldığımızda, onların ilgili türünü de anmak zorunda kalırız; Lied (türünün) formu, Füg formu, Horon Formu, Zeybek formu gibi. v

Her müzik türünün bugünkü durumu ve seslendirildiği yöre yada mekanlarla ilgili coğrafi; gelişimi ile ilgili müzik tarihsel; yapısallığı ile ilgili sistematik; seslendirileri ile ilgili teknik ve üslup bilgileri vardır. Müzik yaratılarını; tek türlüler ve içlerinde birden daha çok türü barındıranlar için ise çok türlüler, bileşik türlüler yada karma türlüler olarak iki kategoride düşünmek olasıdır. Füg, kanon, lied, rondeau gibi olanlar, kendilerine özgü olan tek tür ile yapılandırılmışlardır. Biçimsel yapıları içinde başka bir yapıya daha rastlanmaz. Fakat bazı yaratılar içlerinde birden daha çok türün yapılarını barındırmaktadırlar. Burada akla şu soru gelmektedir. Acaba bir oratoryo, bir opera yada sonat yaratı bütünü olarak bir tür müdür? Yoksa birbirine bağlanmış birçok türden oluşan bileşke (petek) yapılar mıdır? Adına suit dediğimiz yaratıların içinde de bir çok türde parça bulunmaktadır: Allamande, Courant, Sarabande, Menuet, Gigue ve bazılarında Air yada başkaları. Sonat, bir yaratı adıdır. Onun yalnızca bir bölümünün yapısı sonat biçimindedir. Demekki yaratı adı ile tür adını ayırt edebilmekteyiz. Tür adı her zaman yaratı adı olmamaktadır. Birçok türden oluşmuş müzik yaratı adları bulunmaktadır. Besteciler özgür çalışan insanlardır. Onların buluşları, kurdukları biçimsellikler, yaratılarının içlerine gizledikleri sürprizler yadırganmamalıdır. Mozart ın Sol Majör Keman Konçertosu nun son bölümü rondeau formundadır. Fakat orta yerlerde bir de bakıyorsunuz değişik tempoda bir tema ile çeşitleme! Burada bir başka konuya da değinmek istiyorum. Yazınımızda tür ile müzik çeşidi birbirine karıştırılmakta ve çoğu kez rastgele biri diğerinin yerine kullanılmaktadır. Kitap türler üzerine kurulu olduğuna göre konuya kısaca girmekte sakınca görmemekteyim. Elimizdeki bu kitapta sözü edilenler biçim analizleri yapılmaksızın verilmiş- müzik türleridir. Müzik türlerini daima onların biçimleri ile birlikte düşünmek gerekir. Müzik çeşitleri ise, tür ve biçimle ilgisi olmayan, genellenmiş ve soyutlanmış müzik kategorileridir. Ülkemizde yaşamakta olan yedi müzik çeşidimiz vardır: Halk Müziği, (Tek sesli) Sanat Musikisi, Çoksesli Sanat Müziği, Din Musikisi, Hafif Müzik, Tören Müziği, Eğitim Müziği. Bu çeşitlerden Halk Müziği, Sanat Musikisi, Din Musikisi ile Tören Müziğinin Mehter Musikisi geleneksel dir. Diğerleri ise gelişim ve değişimleri sürekli olan müzik çeşitleri olup özellikle Cumhuriyet dönemimizde gelişmişlerdir. Türk Halk Müziğindeki zeybek, zeybek türünün genellenmiş adıdır. Onun kendine özgü ve doğal ki onu diğer müzik türlerinden ayıran genellenmiş özellikleri vardır. Buradan hareketle, özele inerek, adı yöresi, özellikleri belli bir zeybek örneğini ele alarak onun müzik biçimsel analizlerini yapabiliriz. Dinleyerek, notasını önümüze koyarak, seslendirerek Tavas Zeybeği ni analiz edebilir: onun, zeybek türünün genellenmiş özelliklerine ne kadar uymakta olduğunu denetleyebiliriz. Halk Müziğimizde bir tek Tavas Zeybeği mi var? Birçok vi

zeybek var. Bir çok zeybek çeşitleri var. Demek ki belli bir tür başlığı altında, onun belirlenmiş ve genellenmiş özelliklerini taşıyan çeşitleri bulunmaktadır. Bir söz vardır, bilirsiniz; önsözler okunmaz derler. Okunası önsöz olabilmesi için onun içeriğine bazı bilgi kırıntılarının konulmasının uygun olabileceği düşünülebilir. Ben de böyle yapmaya çalıştım. Umarım hoş görülür. Uzun süren meslek yaşamımda çok önemli bir yeri olan, beni müzik bilimleri ile tanıştıran ve bilinçlendiren Dokuz Eylül Üniversitesi Müzik Bilimleri Bölümü nün o dönemlerdeki tüm öğrencilerimi ve öğretim elemanı arkadaşlarımı sevgi ile anıyor; sonraki dönemlerdeki mezunlarla günümüz öğretim elemanlarına ve öğrencilerine başarı dileklerimi ve selamlarımı sunuyorum. Müzikle ilgilenen herkese, özellikle müzik bilimcilere doğal ki müzik eğitimcileri de müzik bilimcilerinin uygulamalı alanında çalışan birer müzik bilimcisidirler- onlara, kitabın yararlı olacağına inanarak, Cemal Yurga nın bu başarılı çalışmasından dolayı kendisini kutluyor, daha nice başvuru kitaplarına imza atmasını diliyorum. Prof. Dr. Edip Günay İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Müzikoloji Bölümü Öğretim Üyesi Bağlam Yayıncılık Müzik Bilimleri Dizisi Editörü vii

BAŞLARKEN Müzik dünyamızdaki Türkçe yayımların azlığı, kuramcılarımızın azlığı ile doğru orantılıdır. Müzik yaşamımıza yapılabilecek en önemli katkı, kalıcı ve yaşayan yayımlar bırakabilmektir. Müzik tarihi bilmeden, müziğin içinde yaşamak, onu izlemek olanaksızdır. Bu nedenle Müzik Tarihinde Türler ve Ülkeler başlığı altında, müzikte yer edinmiş ülkelerin müziği ile uluslararası müzik tarihinde yaşamış müzik türleri, tarihsel gelişim göz önünde tutularak ele alınmıştır. Birçok kaynakta bulunmayan bilgilere daha geniş yer ayrılarak önemlendirilmiştir. Bugüne değin müzik tarihi üzerine yazılan kitaplar, anlatım veya yabancı dillerden çeviri şeklindedir. Bu kitapta ise, müzik tarihindeki türler ve ülkelerin müzikteki aşamaları yorumlanmıştır. Müzik dünyasında gerek ders kitabı, gerekse kaynak kitap olacağı düşüncesiyle, içindeki bilgiler en öz haliyle tutulmuştur. Ancak ulaşılabilen kaynaklardaki bilgilerle yetinilmemiş, adı geçen kişi, terim ve yer adları, konuyla uzaktan bile ilgili olsa, müzik bilgilerinin desteklenmesi amacının gereği olarak, dipnotları ile verilmiştir. Dipnotlarında bulunmayan açıklayıcı bilgiler ise sözlük kısmına alınmıştır. Bu kitap hazırlanırken; eğitim fakültesi müzik öğretmenliği programlarında, Müzik Tarihi, Güncel Popüler Müzik, Müzik Kültürü dersleri; devlet konservatuarları müzik bölümlerinin Müzik Tarihi, Müzik Türleri, Müzik Coğrafyası, Uygarlık Tarihi, Form Bilgisi ; anadolu güzel sanatlar liseleri müzik bölümlerinin konuyla ilgili dersleri ve özel müzik kurslarının kuramsal müzik dersleri için tavsiye edebileceği kaynak bir kitap olarak hazırlanmıştır. Alıntıları yaptığım ve kaynak olarak kitaplarını kullandığım yazarlara, kitabımın İlksöz ünü yazan hocam; Sayın Prof. Dr. Edip Günay a ve kitabın baskısını sağlayan PegemA Yayıncılık a teşekkür ederim. Cemal YURGA MALATYA 2005 viii

SUNUŞ Müzik türleri ile birçok ülkenin birlikte ele alınmasının nedeni, müzik türlerinin yaşadığı veya halen yaşamakta olduğu değişik ülkelerin geçirdiği evrimlerin ve tarihsel olayların (ekonomi, politika, savaşlar.) müziğe yapmış olduğu etkinin anlaşılabilmesi içindir. Bu amaçla ülkeler de yorumlanmıştır. Akımlara, türler içinde yer verilmemiş, ülkelerin anlatımı içinde ele alınarak işlenmiştir. Müzik türlerinin Almanca, İtalyanca, İngilizce, Yunanca, Latince, İspanyolca ve Türkçe karşılıkları, yararlanacak kişinin bilgi donanımında bulunması ve herhangi bir yerde karşılaştığında ne olduğunu anlayabilmesi için verilmiştir. Elinizdeki kitap; 1995 te Müzik tarihinde Türler ve Ülkeler başlığı ile hazırladığım çalışmanın çok genişletilmiş olarak II.Baskısı gibi değerlendirilebilirse de, içerik, kapsam ve ele alış biçimlerindeki farklılık nedeniyle, ayrı bir başlık verilmesi daha uygun bulunmuştur. Bu çalışma, çoksesli müzik tarihinde, bugüne değin müzik türleri üzerine yayımlanmış en geniş kapsamlı çalışmadır. 27 dinsel tür, 116 dans, 116 çalgı, solo ses, koro ve sahne müziği türleri olmak üzere toplam 259 türe yer verilmiştir. Bu türlerin, kendi içinde başka türlere de ayrıldığı düşünülecek olursa, tür sayısı 300 e yaklaşmaktadır. Konçerto, Opera ve Senfoni gibi önemli türler üzerindeki sayısal ifadelerin kolay görülebilmesi ve kolay algılanması için 17 adet tablo yapılmıştır. Okuyucu kitlesinin ve öğrencilerin, ülkemiz bestecilerini ve yaratılarını tanıması için, adı geçen türlerde yaratısı olan Türk bestecileri de eklenmiştir. II. Bölüm de ise hatırı sayılır 37 ülke hakkında; hem temel bilgilere, hem Uluslararası Sanat Müziği ndeki geçmiş ve bugünlerine ait bilgilere, hem de yorumlara yer verilmiştir. Kişi buldurusuna yalnızca, Uluslararası Sanat Müziği nde Türler bölümünde yer alan isimler alınmıştır. Kitabımızdan isim arayarak yararlanmak isteyenler, Kişi Buldurusu nda bulamadıkları isimleri, milliyetlerine göre, ülkelerin anlatıldığı yüzlemlere bakarak bulabilirler. doğum-ölüm tarihlerinin önemli bir bölümü, kitabın içinde olduğu gibi, ön adları ile birlikte, kullanım kolaylığı olması açısından, ismin yanına eklenmiştir. Ancak, gerek kişi buldurusunda, gerekse yeri geldikçe adı geçen, halen yaşamakta olan kişilerin ölüm tarihleri, kişilerin ölümü halinde, okuyucunun doldurması için boş bırakılmıştır. Ülkemizde oldukça az sayılabilecek müzik yayımlarımıza bir katkım olabilirse ne mutlu bana. Müzik eğitimi, müzik bilimi dünyasına, onlara sahip çıkanlara ve müzikte bildiklerini ve ürettiklerini kendisinden sonrakilere bırakanlara hayırlı olması dileğiyle. ix

İÇİNDEKİLER İLK SÖZ... v BAŞLARKEN...vii SUNUŞ...viii İÇİNDEKİLER...ix KISALTILAR...xviii GİRİŞ... xx I. ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİNDE TÜRLER TÜRLER HAKKINDA... 1 AIR DE COUR... 4 ALBORADA... 4 ARABESK... 4 ARIA... 4 ARIETTA... 5 ARIOSO... 6 AUBADE... 6 BACCHANAL... 6 BAGATEL.... 7 BALE VE MÜZİĞİ.... 7 BALLAD OPERA...10 BARCAROL...11 BERBER DÜKKANI ŞARKILARI...11 BERCEUSE...11 BICINIUM...12 BRINDISI...12 BRUNETTE...12 CANON....12 CANTATILLE...13 CANTIGAS....13 CANZONE...13 CASSATION....14 CATCH...14 CAVATINA....14 CHORO....15 CONDUCTUS...15 CORONATION....15 CYBELE...15 DEPLORATION....15 DİN DIŞI TÜRLER...16 DİNSEL TÜRLER...16 x

Ambrosius Ezgileri....16 Anthem...16 Ave Regina Caelorum...17 Cantique...17 Coral...17 Dinsel Konçerto...18 Dinsel Oyun...18 Düz Ezgi...18 Gregor Düz Ezgisi...20 Gymel...21 Hoquet...21 Kantat....21 Kantik...23 Kontakion...23 Lamentation...23 Laude...23 Missa....23 Konçertomsu Missa...24 Polifon Missa...24 Gregorius Missası...24 Motet....26 Oratoryo...27 Organum....29 Passion...31 Psalmus...31 Requiem...31 Spiritual...32 DIVERTIMENTO....32 EĞİTİM MÜZİĞİ...33 DUMP...34 DÜZENLEME...34 ELEGI....35 ELEKTRO AKUSTİK MÜZİK...36 ETUT...39 FANTAZI...40 FAUXBOURDON....41 FON MÜZİĞİ...41 FROTTOLA...43 FUG....43 FUGATO....45 FUGHETTA...45 GLEE...45 GRAUND BASI...46 IMPROMPTU....46 xi

IMPROVISATION...46 INTERMEZZO...47 INVENTION....48 KAPRİS....48 KONÇERTO...49 Konçerto Grosso...51 Sololu Konçerto...52 Konçertomsu Senfoni....53 LAIS...54 LIED...54 LIED OHNE WORTE...56 MADRIGAL...56 MARŞ...57 MASK...59 MELODİ...59 METAMORPHOSE...60 MİNYATÜR...60 MÜZİKAL....61 NOCTURN...62 NOEL ŞARKILARI...63 NOVELETTE...63 ODA MÜZİĞİ...64 OPERA...66 Büyük Opera...71 Romantik Opera....71 Gerçekçi Opera....71 Komik Opera...71 OPERET...73 ORDRE...75 ORTAÇAĞ BALADI....75 POLİFON CHANSON...76 POLİKORAL...76 POP MÜZİK...76 PRELUD....78 PROGRAMLI MÜZİK...80 RAPSODI...81 REÇİTATİF...82 RICERCARE...83 ROMANESCA...83 ROMANS...83 RONDO....84 SAHNE MÜZİĞİ...84 SAZ SEMAİSİ....86 SENFONİ...86 xii

SENFONİK ŞİİR...90 SERENAT....93 SINFONIA...94 SINFONIETTA...94 SONAT...95 SONATIN...96 SOUL...97 STRAMBOTTO...97 SUİT VE DANSLAR...98 Allemande....100 Anglaise...100 Badinage...100 Ballabile...100 Ballad...101 Ballatella...101 Ballat de Cour...102 Basse Danse...102 Batuque...102 Bergamasca...102 Bokan...102 Bolero...102 Bourree...103 Bossa Nova...103 Boston...103 Boutade....103 Branle...103 Caccucha....103 Calata...103 Calypso...104 Canarie...104 Cancan...104 Cara Cosa...104 Carol...104 Caz...104 Chaconne...109 Cotillon...110 Courante...110 Cracovienne...110 Czardaş...111 Ça ça ça....111 Çarliston...111 Danzon...111 Ecossaise....111 Fandango...112 xiii

Farandole...112 Forlane...112 Foxtrot...112 Française...113 Furiant...113 Furie...113 Gagaku...113 Gaillarde....113 Galanterie....113 Galopp....114 Gassenhauer....114 Gavotte...114 Gigue....114 Guaracha...114 Habanera...115 Halling...115 Hoftanz...115 Hopak...115 Hornpipe....115 Horon...115 Islamej...116 Kalamaika...116 Kanto....116 Karol...116 Kazaska...116 Köçekçe...117 Kujaviak...117 Laender....117 Lindy....117 Loure....118 Machiche....118 Malaguena...118 Mambo...118 Mangulina...118 Matassin...118 Mazurka...118 Menuet...119 Moreska...119 Musette...119 Nachtanz....120 Partita....120 Passacaglia...121 Passamezzo....121 Passepied...121 xiv

Passodoble...122 Pastoral...122 Pavan...122 Perigourdine....122 Piva...122 Polka...123 Polo...123 Polonez...123 Polska...124 Quadrille....124 Redova...124 Reel...124 Rigaudon....125 Rövü...125 Rumba....126 Saltarello...126 Samba...126 Sarabande....126 Sardana....127 Scherzo...127 Seguidilla...128 Siciliano...128 Sirtaki...128 Spagnoletta....128 Tamburen...128 Tango...129 Tarantella....130 Tirana...130 Traquenard....130 Trepak....130 Vals...130 Varşoviyen...131 Varyete...132 Zapateado...132 Zeybek....132 Zortziko....133 ŞARKI....133 THRENOS...135 TIENTO...135 TOCCATA....135 TONADA....136 TONADİLLA...136 TRICINIUM...137 TÜRKÜ...137 xv

UVERTUR...138 VARIATION...140 VERBUNKOS....142 VILLANCİCO....142 VILLANELLA...143 VIRELAI....143 VODVİL...143 ZARZUELA....144 ZINGARESCA...144 II. ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİNDE ÜLKELER ÜLKELER HAKKINDA...146 ALMANYA...150 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ...157 ARJANTİN FEDERAL CUMHURİYETİ....163 AVUSTURALYA FEDERAL CUMHURİYETİ....165 AVUSTURYA FEDERAL CUMHURİYETİ...166 AZERBAYCAN CUMHURİYETİ...170 BELÇİKA KRALLIGI...172 BREZİLYA FEDERAL CUMHURİYETİ...175 BULGARİSTAN CUMHURİYETİ...176 ÇEK CUMHURİYETİ...178 DANİMARKA KRALLIGI...181 FİNLANDİYA CUMHURİYETİ...184 FRANSA CUMHURİYETİ...186 HOLLANDA KRALLIGI...193 İNGİLTERE BİRLEŞİK KRALLIĞI...195 İRLANDA CUMHURİYETİ...200 İSPANYA KRALLIGI...202 İSRAİL CUMHURİYETİ....206 İSVEÇ KRALLIGI...207 İSVİÇRE FEDERAL CUMHURİYETİ....209 İTALYA CUMHURİYETİ...212 JAPONYA KRALLIGI...219 KANADA...222 KORE CUMHURİYETİ....223 KÜBA CUMHURİYETİ....225 MACARİSTAN CUMHURİYETİ....227 MEKSİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ...231 NORVEÇ KRALLIGI....233 ÖZBEKİSTAN CUMHURİYETİ....234 POLONYA CUMHURİYETİ...235 PORTEKİZ CUMHURİYETİ...239 xvi

ROMANYA CUMHURİYETİ...240 RUSYA FEDERASYONU...241 TÜRKİYE CUMHURİYETİ...246 UKRAYNA CUMHURİYETİ....254 YUGOSLAVYA FEDERAL CUMHURİYETİ...255 YUNANİSTAN CUMHURİYETİ...256 EKLER KİŞİ BULDURU...259 SÖZLÜK...269 KAYNAKLAR....271 ÖZGEÇMİŞ....272 xvii

GİRİŞ Çoksesli müzik, Avrupa tarihinde yüzyıllarca süren ilerlemesini ve gelişimini öncelikle din adamlarına ve kilise sanatçılarına borçludur. Çünkü çokseslilik dini ayinlerle başlamış, sonraları da dindışı yaratılarla birlikte sürerek bugüne gelmiştir. Gelişimin hızlı olduğu söylenemez belki, ancak müziğin dini baskıların yoğunluğundan ve mistik havasından kurtulabilmek için yüzyılları yitirdiği gözardı edilmemelidir. Müzik tarihine bakıldığında, binlerce yıldır tiyatro gibi sahne yaratıları olmasına karşın, sahne müziklerinin 16.yy da bestelenmeye başlaması ilginçtir. Başka bir ilginçlik de; aynı terimlerin, başka ülkelerde farklı veya aynı zamanlarda farklı türleri ifade etmesidir. Bu terimler üzerinde de çok geniş kapsamlı araştırma yapılmıştır. Hangi teknikle yazılırsa yazılsın, bestecilikte doruk; konçerto, opera ve senfoni yazmaktır. Seslendirmedeki doruk ise, bu türleri sahneye koyabilmek, izleyici önünde sunabilmektir. Zamanla kayıt teknolojisinin gelişmesi, gerek bestecileri, gerekse seslendiricileri farklı yöntemlerin arayışına itmiştir. Eli kalem tutan ve bestecilik eğitimi alan her ülkenin bestecisi dünyaya mal olmuş türler olan, opera, senfoni, konçerto, sonat, gibi türlerde yazmıştır. Ancak bu kitapta öyle türler de vardır ki, bir veya iki besteci tarafından ele alınmış, örneği verilmiş, sonrasında da zamanla unutulup gitmiştir. Örneğin: Opera yazan ülkelerin bestecilerine bakılacak olursa; Almanların; 116 opera yazan Reinhard Keiser (1674-1739), 40 opera yazan Georg Philipp Telemann (1681-1767), 45 opera yazan George Frederick Handel (1985-1759), 34 opera yazan Christoph Willibald Gluck (1714-1787), 70 opera yazan Simone Mayr (1763-1845), 18 opera yazan Giocomo Meyerbeer (1791-1864), 28 opera yazan Friedrich Von Flotow (1812-1883), 13 opera yazan Richard Wagner (1813-1883), 15 opera yazan Richard Strauss (1864-1909), 13 opera yazan Carl Orff (1895-1982), 12 opera yazan Paul Hindemith (1895-1963), 20 opera yazan Kurt Weill (1900-1950), 5 opera yazan Werner Von Egk (1901- ), 8 opera yazan Boris Blacher (1903-1975) ve 7 opera yazan Wolfgang Fortner (1907- ) e karşın, İtalyanların; 16 opera yazan Claudio Monteverdi (1567-1643), 28 opera yazan Francesco Cavalli (1602-1676), 170 opera yazan Antonio Draghi (1635-1700), 68 opera yazan Carlo Pollaroli (1653-1722), 12 opera yazan Domenico Gabrieli (1655-1690), 115 opera yazan Alessandro Scarlatti (1660-1725), 40 opera yazan Antonio Vivaldi (1669- xx

Dünya Coğrafyasında Uluslararası Sanat Müziği Türleri 1 I. BÖLÜM ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİNDE TÜRLER

2 Dünya Coğrafyasında Uluslararası Sanat Müziği Türleri TÜRLER HAKKINDA Uluslararası sanat müziğinin türleri anlatılırken, çoksesli müziğin atası olan tek sesli türlere değinilmeden geçilemezdi. Örneğin: organum, klausul gibi türleri inceleyebilmek için, kilise ezgilerinin gelişim çizgisini iyi bilmek gerekir. Bu nedenle, yüzyıllarca insanları ve kültürlerini etkileyen çoksesli müzik türlerini incelemeye geçmeden önce, tek sesli türler üzerinde de bilgiler verilmiştir. Türlerin başlıkları belirlenirken, dilimize nasıl yerleştiğine bakılmış, hangi dildeki terimi yerleşmiş ise, o terim başlık olarak kullanılmıştır. Çoksesliliğin temelini oluşturan türler, teksesli düz ezgi (şarkı) lerdir. Dinsel etkiyle başlayan bu düz ezgiler, asırlar boyunca değişime uğramış, çoksesli koro yaratılarına dönüşmüş, çalgıların gelişmesiyle birlikte, eşlik de girmiş, reformlarla dindışına taşmış ve sonuçta da türler tarihi oluşmuştur. Düz ezgileri, ortodoks ve katolik kiliseleri kullanmıştır. Katolik kilisesi, düz ezgiler için 13.yy a değin Cantus Choralis (Koro Şarkısı) ve Cantilena Romana (Roma Şarkısı) terimlerini kullandı. Bu düz ezgiler, uzun ve birbirine eşit süreli seslerin bir araya gelmesiydi. Düz ezgilerin çoksesli yaratılarda alıntı ezgi (Cantus Firmus) olarak kullanılması ile başlayan çokseslilik süreci, din etkisiyle 20.yy a dek sürmüştür. Ancak 20.yy a gelindiğinde, dinin müzik üzerindeki baskılarının yok olduğu görülmektedir. Bunun en önemli nedenleri olarak, teknolojik gelişimlerin bu yüzyılda hızlanması, temel bilimlerin gelişmesi, her alanda olduğu gibi müzikte de geleneklerin yıkılması ile, arayışçılığa gidilmesidir. Geçmiş yüzyıllarda, gerek haberleşmenin yavaşlığı, gerekse müziği kalıcı kılan manyetik bant, plak gibi nesnelerin olmayışı ve geleneklerden kopamayış sonucu, müziğin gelişim çizgisi de, 20.yy daki kadar hızlı olmamıştır. Oysa günümüzün çağdaş müziğine bakıldığında, hızla değişen, gelişen yazım teknikleri, yeniliklere doğru sürüklenmektedir. Bu yenilikler de doğal olarak yeni türleri doğuracaktır. Türler içinde adı geçen bestecilerin ön adları ve doğum ölüm tarihleri, müzik öğrenimi gören öğrencilerin aşinalık kazanması için her adı geçen türde tekrarlanarak, özellikle verilmiştir. Türler ele alınırken, Türk bestecilerinin de varsa bu türdeki yaratıları örneklenmiştir. Ayrıca, bestecilerin hangi türlerde sayısal olarak ne kadar örnek verdikleri, kaynaklarda saptanabildiği kadarı ile yazılmıştır. Bestecilerimizin önemli bir bölümü, yaratılarına sıra sayısı veya isim vermemişlerdir. Birçok yaratılarının türleri hakkında da açıklama bulunamamıştır. Üstelik yaratılarının türünü, yaratı ismi olarak kullanan besteciler de çoğunluktadır. Bu da, yaratılarını türlere ve içeriklerine göre sınıflandırmamızı zorlaştırmaktadır. Şarkı türü, insanoğlunun kendini bildiği günden beri kendini, söz ve çalgı ile ifade etme araçlarından biri olmuştur. Genellikle 2 ile 4 dakika arasında süren şiir ve müzik yapısı, bütün büyük çaptaki yaratıların da

Dünya Coğrafyasında Uluslararası Sanat Müziği Türleri 145 II. BÖLÜM ULUSLARARASI SANAT MÜZİĞİNDE ÜLKELER

146 Dünya Coğrafyasında Uluslararası Sanat Müziği Türleri ÜLKELER HAKKINDA Bu bölümde ele alınan 37 ülke, uluslararası sanat müziğinde, hatırısayılır bir geçmişe sahip olmaları, bugün de etkileri ve etkinliklerini sürdürmeleri nedeniyle, anlatılmıştır. Bu ülkelerin çokseslilikteki geçmişleri, geçmişteki ve bugünkü bestecilerinin eğilim gösterdikleri yazım teknikleri ile ürettikleri yaratıları ele alınarak, diğer coğrafi, yönetsel, sosyal ve tarihsel bilgilerle birlikte yorumlanmıştır. Müzik eğitimi alan öğrencilerimizin genel tarih ve coğrafya bilgilerinin olmayışı, kitap okuma zevklerinin bulunmayışı ve televizyonlardaki belgesellere merak duymamaları sonucu; ülkelerin başkentleri, uluslararası adları ve kendi dillerinde adları, toplam yüzölçümleri, başkentleri, komşuları ve akıllarda kalabilecek, geçmişteki çok önemli savaş ve devrim olayları gibi temel bilgilere de yer verilmiştir. Nüfusları, sürekli olarak değişeceği için üzerinde durulmamıştır. Ülkelerin adıyla birlikte anılan yönetim şekli, bilinmesi için özellikle verilmiştir. Ayrıca; ele alınan ülkelerin çoğunluğu Avrupa ülkesi olması ve NATO ile BM üyesi olması nedeniyle, yalnızca AB üyesi ülkelerin belirtilme gereği duyulmuştur. Günümüzün çağdaş bestecilerini, geçmiş yüzyılların bestecilerinden ayıran en önemli özellik; günümüz dünyasındaki olaylara karşı daha duyarlı olmalarıdır. Zaman zaman tarihsel hikayeleri, hayal dünyasındaki masalsı senaryoları bir kenara bırakıp, içinde yaşadıkları dönemin önemli olaylarını, bir orkestra veya sahne yaratısıyla ele almaları, hem onları önemlendirmiş, hem de tarihe geçirmiştir. ABD nin, Japonların Pearl Harbour baskınıyla deniz gücünün önemli bir bölümünü yitirmesi sonucunda, 1945 te Hiroşima ve Nagazaki ye attığı atom bombalarıyla birlerce sivilin ölümüne neden olması (Bk. Japonya) bir çok besteciyi etkilemiştir. İtalyan besteci Luigi Nono (1924- ), Intolleranza (Hoşgörüsüzlük) operası ile Faşizme, atom bombasına ve ırk ayrımcılığına karşı duygularını vurgulamıştır. Sul Ponte de Hiroshima (Hiroşima Köprüsü Üzerinde) yaratısıyla da nükleer savaşa duyduğu hislerini anlatmıştır. Polonyalı besteci Krzystof Penderecki (1933- ) de 1961 de 52 çalgı için yazdığı Hiroşima Kurbanlarının Anısına Ağıt başlığını taşıyan yaratısıyla, yaşanan acıları müziğine yansıtmıştır.

Dünya Coğrafyasında Uluslararası Sanat Müziği Türleri 259 KİŞİ BULDURUSU A ABACO, Evaristo Felice dall (1675-1742) 96 ACİM, Server (1961- ) 22, 23, 59, 61, 62, 86, 97, 101, 134, 136, 140, 252 ADAM, Adolfe (1803-1856) 67, 188 ADA, Selman (1953- ) 116 AKALTAN, Mithat (1920-1984) 79, 251 AKIN, Cenan (1932- ) 34, 59, 61, 116, 134, 138, 251 ALACALIOĞLU, Hamit 65 ALBENIZ, Isaac (1860-1909) 112, 118, 129, 203 ALBERT, Heinrich (1604-1651) 55 ALBINONI, Tommaso (1671-1750) 52 ALİ RIZA BEY, Kaptanzade (1883-1934) 74, 247 AKSES, Necil Kazım (1908-1999) 3, 10, 35, 49, 52, 59, 60, 73, 79, 85, 92, 101, 127, 137, 248, 249, 250 ALEMBERT, Jean Herri d 110 ALLEGRI, Gregorio (1582-1652) 270 ALNAR, Hasan Ferit (1906-1978) 3, 41, 42, 50, 53, 75, 79, 84, 85, 86, 99, 117, 132, 137, 140, 149, 248, 249, 251 ANDRIESSON, H. 83 ANGLEBERT, Jean Henri d (1628-1691) 12 ANTEL, Necip Celal (1908-1957) 74, 100, 129, 251 ARBEAU, Thainot (1519-1595) 57 ARCADELT, Jacob (1514-1575) 17, 193 AREL, Bülent (1918-1990) 3, 7, 10, 33, 36, 38, 39, 42, 47, 57, 60, 85, 97, 99, 137, 142, 162, 248, 251 SAADEDDİN, Arel (1880-1955) 247 ARMAN, Halit Recep (1902-1982) 58, 247 ARMSTRONG, Louis 106, 107 ARZUMANOVA, Lydia Krassa 9 ATREK, Ferit Hilmi (1908- ) 35, 60, 79, 97, 134, 251 ATABİNEN, Safvet (1858-1939) 9, 34, 73, 132, 140, 247 AUBER, Daniel François Espirit (1782-1871) 66, 71, 102, 130, 138, 147, 173, 192, 226 AYDINTAN, Ziya (1905-1982) 12,59,247 B BACH, Carl Phillipp Emanuel (1714-1788) 50,89 BACH, Fridemann (1710-1784) 89,259 BACH, Johann Christian (1735-1782) 50,53,89 4, 5, 6, 17, 18, 22, 24, 26, 31, 34, 40, 44, 45, 46, 48, 49, 50, 52, 55, 57, 76, 79, 84, 91, 94, BACH, Johann Sebastian (1685-1750) 96, 98, 100, 102, 103, 110, 112, 113, 114, 118, 119, 120, 121, 126, 127, 128, 134, 135, 139, 140, 142, 151, 180, 187, 188, 194, 202, 213, 215, 226 BALAKIREF, Miliy (1837-1910) 116 BALLARD, Robert (Ölm.1588) 110 BANCHIERI, Andriano (1568-1634) 49, 57, 143 BANISTER, John (1630-1679) 15 BARAN, İlhan (1934- ) 7, 97, 99, 132, 134, 142, 248, 251 BARBER, Samuel (1910- ) 60, 134, 136, 160, 161 BARBIERI, Francisco Asenjo (1823-1894) 144, 203, 259 BARCA, Pedro Calderon de la (1600-1681) 144, 202

Dünya Coğrafyasında Uluslararası Sanat Müziği Türleri 269 SÖZLÜK Agnus Dei (Lat): Tanrının Kuzusu anlamına gelmektedir. Missanın 6. ve son bölümüdür. Allelulia : Kalolik kilisesi ayininde yer alan, amen gibi bir şükran nidasıdır. En ünlülerinden biri, Handel in Mesih oratoryosudur. Antifon, Antiphonie : Yunanca anti (karşı) ve phonie (ses) kelimelerinden birleşmiştir. Oktavlar halinde bir ağızdan söyleyiş. Eski Yunanlılarda antifonik sesler, sıra oktavlardan ibaret bir ahenk tarzıydı. Aplomb : Balede, dönerken, atlarken, eşini havay kaldırırken ve ayakta dururken, tek ayak üstünde dengenin sağlanması. Attacca : Beklemeden giriş. Benedictus : İncil den alınan sözler üzerine bestelenmiş ilahi. Sanctus un ikinci, missanın dördüncü bölümü. Benzetleme : Ezgiler arasındaki benzerliklerin, besteleme tekniği olarak kullanılması, duyurulan konunun başka bir partta aynen veya ton değiştirilerek kullanılması. Bezek : Süs. Bicinium : İki sesli beste. Brevis: Ortaçağ ve Rönesans ta kullanılan bir nota işaretidir. 13.yy da içi dolu siyah kare ile, 14.yy da siyah, kırmızı veya mavi kareyle, 15. ve 16. yy larda içi boş bir kareyle gösterilmiştir. Brevisin değeri, içinde kullanıldığı ritim işaretiyle orantılıdır. Burgund, Burgonya : Bugünkü Fransa nın orta kesimi. Cantilena (İtl): Latince sözler üzerine yazılmış kilise şarkısı. Terim, Latince Canere (Şarkı söyleme) kelimesinden gelmektedir. Cantillation (Lat) : Yahudi müziğinde, kutsal sözler üzerine bestelenmiş ezgilerden oluşan köklü bir şarkı geleneği. Cantiones Sacrae (Lat): 16.yy da gelişmiş ve motetlerde kullanılmış dinsel şarkılar. Birçok bestecinin bu tür yaratılarını bir araya toplayarak yayımladıkları kitapların genel adı. Cantus Gemelli : İngiltere den Avrupa ya yayılan, birbirlerine üçüncü aralık bağıyla ilintilenmiş sesleri olan ikiz Şarkı. Fransızların Fauxbourdon dediği bu şarkı, daha sonra Discant a katıldı. Canzonetta : Küçük canzon. Corrido : Latin Amerika ülkelerinde ve özellikle Meksika da çok yaygın olan, konulu ya da öykülü, üç zamanlı şarkı. İspanyolcada terbiyesiz anlamına gelen terim, Devrim Şarkısı özelliği kazanmıştır. Cortege (Frn) : Çoğunlukla cenaze sırasında, bir topluluğun ya da grubun üzüntülü yürüyüşü için bestelenen yaratı. Couplet : Çift Deşan : Frn. Dechant; Lat. Discantus. 4 lü ve 5 li aralıkları yanında üçlü ve altılı aralıklarla da kullanılarak zenginleştirilmiş organum çeşitidir. Diskantus : Alm: Diskant; Frn: Dessus; İng: Treble. 1.İnce sesler, ya da kadın sesleri bölgesi. Kadın ve çocuk seslerinin ikinci adı. Çoksesli yaratılarda en ince ses partı. I.Diskant sopranoyu, II.Diskant mezzosopnanoyu gösterir. 2. Lat. Dis: Çift, Cantus: Şarkı. Ortaçağ da çoksesli müziğe geçerken kullanılan teknik. 13.yy da İngilizler paralel üçlü ve altılılarla söylemeye başlamışlardı. Ezgi en üstte olurdu. Orta ses bir dörtlü aşağıdan, kalın ses ise bir altılı aşağıdan söylenirdi.