TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ AYLIK HABER BÜLTENİ Sayı 164 Haziran-Temmuz 2010

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ AYLIK HABER BÜLTENİ Sayı 164 Haziran-Temmuz 2010

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ AYLIK BÜLTENİ HAZİRAN-TEMMUZ 2010 / SAYI 164 6. REFERANDUM 12 EYLÜL DE 5 Yayın Yönetmeni Feridun KEŞİR Yayın Koordinatörü Fatih ÖREN Yazı İşleri Müdürü Dr. Necati SUNGUR Editör Hasan YILMAZ KEİPA 35. GENEL KURULU BELGRAT TA YAPILDI 22 Grafik Tasarım Uğur SAÇI Yayın Ekibi Mehmet KORKMAZ Ebru ÇELİK Halil Alper DURMAZ Bahar KAYIHAN M. Fatih KILIÇ İsmail FİDANAY Rabia TÜRKTAN Katkıda Bulunan Birim Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığı Fotoğraflar Abdullah KARAKUŞ Orhan AYDEMİR Haydar AKTAŞ Adres TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Tel: 0(312) 420 69 05 0(312) 420 69 19 Faks: 0(312) 420 68 88 İnternet Adresi www.tbmm.gov.tr www.meclishaber.gov.tr 4. Yasama Yılı Sona Erdi 28 Yılda Anayasanın 80 Maddesi Değiştirildi TBMM Üstün Hizmet Ödülleri Sahiplerini Buldu İKÖPAB Gazze İçin Şam da Olağanüstü Toplandı Dünya Parlamento Başkanları Konferansı Cenevre de Yapıldı TBMM Deprem Araştırma Komisyonu, Raporunu Sundu TBMM Kanser Araştırma Komisyonu TÜİK Yetkililerini Dinledi... Kanserden Ölümlerin Yıllık Ortalaması 27 Bin 161 Kişi Türkçe nin Devlet Dili Oluşunun 733. Yılı Kutlandı Bizim Çocuklar Öykü ve Şiir Yarışması Ödül Töreni Meclis te Yapıldı Yasama / Denetim / Soru Önergeleri 2 8 11 14 20 32 36 45 51 67 Baskı TBMM Basımevi

SON 9 YILIN ÇALIŞMA REKORUNUN KIRILDIĞI 4. YASAMA YILI SONA ERDİ 2 23 Temmuz 2010 tarihine kadar TBMM Genel Kurulu 139 birleşim yaptı. Bu birleşimlerde 725 oturum gerçekleştirdi. Bu oturumlar boyunca Genel Kurul 936 saat çalıştı. Son 9 yılın çalışma rekorunun kırıldığı 4. Yasama Yılında TBMM ye 170 kanun tasarısı, 243 kanun teklifi sunuldu. Tasarı ve tekliflerden önceki yasama yılından kalanlarla birlikte 93 kanun çıktı. Haber 1 Ekim 2009 da çalışmalarına başlayan TBMM Genel Kurulu, 4. Yasama Yılını 23 Temmuz 2010 da tamamladı. 4. Yasama Yılına Anayasa nın bazı maddelerinde değişikliğe gidilmesi, yapılan değişikliklerin Anayasa Mahkemesine taşınması ve referandum tartışmaları damgasını vurdu. Kabul edilen Anayasa değişikliklerinin Anayasa Mahkemesine taşınması nedeniyle Genel Kurul çalışmalarını bir süre uzatma kararı aldı. Cumhuriyet Halk Partisi nde genel başkan değişikliğinin yaşandığı bu yılda, CHP Genel Başkanlığı koltuğuna İstanbul Milletvekili Kemal Kılıçdaroğlu oturdu. Baykal-Kılıçdaroğlu değişimi gündemdeki yerini uzun süre korurken, yaşanan en önemli gündem konusu Anayasa nın 26 maddesinde yapılan değişiklik oldu. TBMM Başkanı Mehmet Ali Şahin, Tören Salonunda düzenlediği basın toplantısında 4. Yasama Yılı faaliyetlerini değerlendirdi. Toplantıda TBMM nin yasama ve denetim faaliyetlerini sayılarla anlatan Şahin, yasama faaliyetlerine ilişkin verilerin, TBMM nin çalışma temposunu en açık şekilde ortaya koyduğunu söyledi. Buna göre yapılan faaliyetler şöyle gerçekleşti: TBMM Genel Kurulu, 4. Yasama Yılında 139 birleşim yaptı. Bu birleşimlerde 725 oturum gerçekleştirdi. Bu oturumlar boyunca Genel Kurul 936 saat çalıştı. Çıkartılan Kanunlar Bu yasama yılında TBMM ye 170 kanun tasarısı, 243 kanun teklifi sunulduğunu ve bu tasarı ve tekliflerden önceki dönemlerden kalanlarla birlikte 93 ü kanunlaştı. Halen önceki yasama yıllarında gündeme alınan tasarı ve tekliflerle birlikte 107 kanun tasarısı ve 24 kanun teklifi Genel Kurul gündeminde beklemektedir.

Denetim Çalışmaları 4. Yasama Yılında 409 Araştırma Önergesi verildi. Bu önergelerden 24 ü kabul edilip birleştirilerek 5 Araştırma Komisyonu Kuruldu. Bu yasama yılında 659 u sözlü olmak üzere toplam 7245 soru önergesi verildi. Bu sorulardan 2644 ü cevaplandırıldı. Diğer yandan 4. Yasama Yılında meydana gelen çeşitli sosyal, siyasi, askerî ve ekonomik gelişmelere ilişkin TBMM Başkanlığına 5 genel görüşme önergesi verildi. Ayrıca bu yasama yılında 1 soruşturma önergesi verildi. Bu arada 4. Yasama Yılında 4 gensoru verildi. Verilen gensorulardan 4 ü Genel Kurulda yapılan oylama sonucunda reddedildi. Komisyonların Gündemleri Yoğundu Öte yandan Meclis İhtisas Komisyonları da yoğun bir yasama yılını geride bıraktı. Bu dönemde en yoğun çalışan komisyon 137 saat 47 dakikalık çalışma süresiyle Plan ve Bütçe Komisyonu oldu. Bu komisyonu 117 saat 38 dakikalık çalışma süresiyle KİT Komisyonu, 73 saat 49 dakikalık toplantı süresiyle Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu izledi. İhtisas Komisyonları toplam 651 saat 43 dakikalık toplantı yaparken, yapılan toplantılarla ilgili 12 bin 674 sayfalık zabıt tutuldu. Ziyaret Trafiği Hiç Azalmadı TBMM de bu yasama yılında 563 bin kişiye ziyaretçi kabul ve yönlendirme hizmeti verildi. Ayrıca Meclis yerleşkesini gezmek ve fiziki yapı hakkında bilgi almak amacıyla çoğunluğu öğrenci olan toplam 1019 grup içerisinde 68 bin kişiye rehberlik ve tanıtım hizmeti verildi. Bu oran Millî Saraylar da 751 bin 572 kişi olarak gerçekleşti. Dolmabahçe Sarayı başta olmak üzere Millî Saraylarda gelen kişilere yönelik 16 etkinlik düzenlendi. 4. Yasama Yılında Meclis in bilgi ve teknoloji alt yapısını güçlendirdiklerini anlatan Başkan Şahin, Bu projeyle TBMM merkez binasındaki tüm ses, veri ve görüntü iletişimi tek bir merkezde toplanmaktadır. Tüm çabamız teknolojiyi en iyi şekilde kullanan, alt yapısı çok güçlü, etkin bir Meclis oluşturmak içindir dedi. İstiklâl Mahkemeleri Belgeleri Bu yasama yılının en önemli faaliyetlerinden birinin İstiklâl Mahkemeleri zabıtlarının günümüz diline çevirilmesi çalışmalarının başlatılması olduğunu kaydeden Şahin, şunları söyled: Yakın tarihimizin tartışmalı dönemlerinden olan İstiklal Mahkemelerine ait dosyalar da Meclisimiz arşivinde bulunmaktadır. Tarihimiz açısından büyük önem taşıyan İstiklal Mahkemelerine ait dosyalar üzerinde çalışma yapmak üzere İletişim Daire Başkanlığına bağlı Genel Evrak ve Arşiv Müdürlüğü bünyesinde bir çalışma grubu oluşturulmuştur. TBMM nin kendi insan kaynaklarından oluşan çalışma grubu, öncelikle 12 ayrı İstiklal Mahkemesine ait evrak envanteri çıkarmıştır. Meclis arşivimizde şu anda 1471 adet dosyanın bulunduğu tespit edilmiştir. Bu dosyalar içerisindeki kararlar, defterler ve belgelerin Osmanlıcadan bugünkü harflere çevirme işi başlamış bulunmaktadır. Yapılan bu tercüme işiyle birlikte dosya içeriğindeki belgelerin taranarak elektronik ortama aktarılması işlemi de yapılacaktır. Böylece yakın tarihimize ait bu tartışmalı dönem belgelerle aydınlatılarak bu konudaki Öte yandan Meclis İhtisas Komisyonları da yoğun bir yasama yılını geride bıraktı. Bu dönemde en yoğun çalışan komisyon 137 saat 47 dakikalık çalışma süresiyle Plan ve Bütçe Komisyonu oldu. Haber 3

4 TBMM de bu dönemde 563 bin kişiye ziyaretçi kabul ve yönlendirme hizmeti sunuldu. Ayrıca Meclis yerleşkesini gezmek ve fiziki yapı hakkında bilgi almak amacıyla çoğunluğu öğrenci olan toplam 1019 grup içerisinde 68 bin kişiye rehberlik ve tanıtım hizmeti verildi. Haber spekülasyonlarında önemli ölçüde ortadan kaldırmış olacaktır. Parlamenter Diplomasi Faaliyetleri Bu yasama yılında yoğun bir parlamenter diplomasi faaliyeti gerçekleştirildiğinin de altını çizen Başkan Şahin, Meclis Başkanı olarak yurt içi ve dışında toplam 16 devlet başkanı, 57 parlamento başkanı, 8 başbakan, 8 bakan, 8 parlamento komisyonu başkanı, 19 büyükelçi ve 19 yabancı heyet olmak üzere 135 kişi ve heyetle görüşme yapıldığını bildirdi. Şahin, TBMM de 102 ülke parlamentosuyla karşılıklı dostluk grupları bulunduğunu ve ilişkilerin sürdüğünü belirterek, ayrıca bilgi ve deneyimleri yeni kurulan dost ve kardeş ülkelerin parlamentolarıyla paylaştıklarını ifade etti. Şahin, Bu kapsamda 39 ülke parlamentosuyla karşılıklı mutabakat metni imzaladık. Anlaşmalardan Bahreyn, Fas, Fransa, Endonezya ve Moğolistan parlamento başkanlarıyla olmak üzere 5 adedi de bu yasama yılında tarafımdan imzalanmıştır dedi. TBMM Başkanı Şahin, Meclisin uluslararası alanda tarihî toplantılara da ev sahipliği ve öncülük yaptığın belirterek, bunlardan birinin İslam Konferansı Örgütü Parlamento Birliği (İKÖPAB) toplantıları olduğunu söyledi. TBMM Başkanı Şahin, 23. Dönem de uluslararası örgütlerde Meclis in başarıyla temsil edildiğini ifade ederek, Antalya Milletvekili Mevlüt Çavuşoğlu Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Başkanlığı görevine seçilmiştir. İlk defa bir Türk parlamenter böylesine önemli bir göreve seçilmiş bulunmaktadır. Sayın Çavuşoğlu nun bu görevinde Türkiye ye, AB hedefimize ve bölge barışına çok önemli katkılarda bulunacağına inanıyorum dedi. Başkan Şahin, basın toplantısında TBMM nin açılışının 90. Yılı nedeniyle yurt çapında yapılan faaliyetlere temas ettikten sonra bu faaliyetlerde çocukların ve gençlerin katılımına özel önem verdiklerini belirtti. 12 Eylül 2010 da yapılan anayasa değişikliği referandumuna da değinen Başkan Şahin, Referandum sürecinin demokrasimize ve milletimize yakışır bir şekilde sonuçlanacağına yürekten inanıyorum. Vatandaşlarımızın özgür iradeleriyle verecekleri kararın, ülkemize ve milletimize hayırlı olmasını diliyorum dedi.

İlk Referandum 1961 de Yapıldı Türkiye de ilk halkoylaması, 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasası için yapıldı. 9 Temmuz 1961 deki halkoylaması ile 1961 Anayasası, yüzde 38.3 hayır oyuna karşılık, yüzde 61.7 EVET oyuyla kabul edildi. İkinci Referandum 1982 de Yapıldı Türkiye ikinci kez 1982 Anayasası nın halkoyuna sunulması üzerine sandık başına gitti. İkinci referandum, 1980 askerî müdahalesinin ardından hazırlanan 1982 Anayasası için 7 Kasım 1982 de yapıldı. Halkoylamasında, kayıtlı 20 milyon 722 bin 602 seçmenin yüzde 90.32 si (18 milyon 718 bin 115 seçmen) oy kullandı. 16 milyon 945 bin 545 seçmen EVET, 1 milyon 594 bin 761 seçmen de hayır oyu kullandı. Üçüncü Referandum Siyasi Yasaklar İçin 1987 de Yapıldı Türk halkı üçüncü halkoylaması için 1987 de sandığa gitti. O tarihte 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987 de halkın görüşü soruldu. 25 milyon 732 bin 345 seçmenden 24 milyon 436 bin 821 i (yüzde 94.6) referandumda oy kullandı. Geçerli 23 milyon 347 bin 856 oyun 11 milyon 711 bin 461 i EVET, 11 milyon 636 bin 395 i Hayır çıktı. Dördüncü Referandum Mahalli Seçimler İçin 1989 da Yapıldı Türkiye deki dördüncü referandum ise 1989 yılında yapılması gereken yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması konusunda oldu. Bu halkoylaması, 25 Eylül 1988 de yapıldı. Kayıtlı 26 milyon 718 bin 518 seçmenden 23 milyon 750 bin 873 ü oylamaya katıldı, geçerli oylardan 8 milyon 34 bin 933 ü evet, 14 milyon 921 bin 945 i ise HAYIR çıktı. 6 NCI REFERANDUM 12 EYLÜL 2010 DA... TÜRKİYE SANDIĞA GİDİYOR Türk seçmeni, 12 Eylül 2010 da altıncı kez halkoylaması için sandık başına gidecek. Son referandumdan üç yıl sonra yapılacak oylamada, Anayasa nın bazı maddelerinde yapılan değişikliklerin kabul edilip edilmemesi oylanacak. Beşinci Referandum Cumhurbaşkanını Halkın Seçmesi İçindi Türk seçmeni, 5 inci referanduma 21 Ekim 2010 da gitti. Hakkari nin Yüksekova ilçesine bağlı Dağlıca mevkiinde 21. Mekanize Tugayına bağlı seyyar tabura bölücü örgüt militanları tarafından yapılan saldırı sonucunda 12 askerimizin şehit olduğu ve 16 askerimizin de yaralandığı olayın meydana geldiği gün yapılan referandumda, katılanların yüzde 69 u EVET oyu kullandı. 42 milyon 664 bin 391 seçmenden 28 milyon 794 bin 216 sı sandık başına gitti. Oylamaya katılan vatandaşların 651 bin 658 inin oyu geçersiz sayıldı. 19 milyon 422 bin 714 seçmenin Evet oyu kullandığı oylamada, 8 milyon 744 bin 947 vatandaş da Hayır oyu kullandı. Buna göre katılım oranı yüzde 67.51 oldu. Oylamaya katılanların yüzde 68.95 i EVET, yüzde 31.05 i de Hayır oyu verdi. Oylama sonucuna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Cumhurbaşkanı nı seçme yetkisi Halka devredildi. Cumhurbaşkanının seçildikten sonra 7 yıl olan görev süresi, 5 yıl ile sınırlandırıldı. Görev süresi dolan Cumhurbaşkanının ikinci 5 yıllık süre için seçilebilmesine imkân tanındı. Diğer yandan 5 yılda bir yapılan Milletvekili genel seçimlerinin 4 yılda bir yapılması kabul edildi. Diğer yandan TBMM Genel Kurulunda toplantı yeter sayısının da 184 olması kabul edilmiş oldu. Altıncı Referandum 12 Eylül 2010 da Türkiye nin 12 Eylül 2010 da yapacağı Anayasa nın bazı maddelerinde yapılan değişikliklerin kabul edilip edilmemesine ilişkin referandum ise, Türk demokrasi tarihinde yapılan 6. Referandum olacak. ANAYASA MAHKEMESİ KISA KARARINI 7 TEMMUZ 2010 DA AÇIKLADI Anayasa Mahkemesi, Cumhuriyet Halk Partisi nin 14 Mayıs ta yaptığı iptal başvurusunu, 7 Temmuz da karara bağladı. Mahkemenin 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun, Anayasa Mahkemesi ve HSYK ile ilgili bazı maddelerin kısmen iptaline ilişkin kısa kararını Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç açıkladı. Kısa karara ilişkin duyuru da 9 Temmuz da internet sitesinden yapıldı. www.anayasa.gov.tr sitesine konulan kısa kararda mahkeme heyeti, 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun un, 8, 14, 16, 19, 22, 25. ve 26. maddelerinin Anayasa nın 4. maddesi kapsamında öngörülen teklif yasağı kapsamında incelenmesinin Anayasa Mahkemesinin yetkisinde olup olmadığını bir ön sorun olarak gördü. Bu önsoruna ilişkin yapılan değerlendirmede Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç ile üyeler Serruh Kaleli, Engin Yıldırım ile Nuri Necipoğlu nun karşı oylarıyla bu konunun incelenmesinin Mahkemenin yetkisinde olduğuna oy çokluğuyla karar verildi. Kısa kararda, Anayasa Mahkemesinin yapısına ilişkin 16. madde ile değiştirilen Anayasa nın 146. maddesinin 4. fıkrasının 1. tümcesinde yer alan...bir üye ancak bir aday için oy kullanabilir... ibaresi ile 2. tümcesinde yer alan...de her bir baro başkanı ancak bir aday için oy kullanabilir ve... ibaresinin oy birliğiyle Anayasa ya aykırı olduğu ve iptaline karar verildiği açıklandı. Bu maddenin diğer bölümlerinin ise iptal isteminin üyeler Osman Alifeyyaz Paksüt, Fulya Kantarcıoğlu, Mehmet Erten, Şevket Apalak ile Zehra Ayla Perktaş ın karşı oylarıyla oy çokluğuyla reddedildiği bildirildi. Açıklamada, Anayasa değişiklik paketinin 22. maddesiyle değiştirilen, Anayasa nın 159. maddesinin 3. fıkrasının 3. tümcesinde yer alan... iktisat ve siyasal bilimler... ve... üst kademe yöneticileri... ibarelerinin de Anayasa ya aykırı olduğuna oy birliğiyle karar verildiği kaydedildi. Haber 5

REFERANDUMDA OYLANACAK 26 MADDE, ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLERİ İÇERİYOR 6 Kadınlara ve Çocuklara Pozitif Ayrımcılık Anayasa Hükmü Kadın-erkek eşitliği konusunda alınacak tedbirler, Anayasanın eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamayacak. Çocuklar, yaşlılar ve özürlüler ile harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacak. Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olacak. Bu hak, kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsayacak. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile işlenebilecek. Yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması nedeniyle ve hâkim kararıyla sınırlandırabilecek. Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olacak. Devlet, her türlü istismara karşı çocukları koruyucu tedbirleri alacak. Aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunabilecek. Memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınacak. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde, taraflar Kamu Görevlileri Kuruluna başvurabilecek. Kurul kararları, kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak. Toplu sözleşme emeklilere de yansıtılacak. Greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iş yerinde neden oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grevi ve lokavtı, genel grev ve lokavt, iş yeri işgali, iş yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişlere ilişkin yasaklar kaldırılacak. Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsmanlık) oluşturulacak. Kurum, TBMM Başkanlığına bağlı Haber olarak kurulacak ve idarenin işleyişi ile ilgili şikâyetleri inceleyecek. Kamu başdenetçisi TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıl için seçilecek. Milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması kaldırılacak. TBMM Başkanlık Divanı 2. dönem sonuna kadar görev yapacak. Yüksek Askerî Şura Kararlarına Yargı Yolu Açılıyor Yüksek Askerî Şuranın (YAŞ) terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açılacak. İdari yargı, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olacak, yerindelik denetimi yapılamayacak. Memurlara Toplu Sözleşme Hakkı Memurlara verilen uyarma ve kınama cezaları yargı denetimine açılacak. Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişlerince yapılacak. Askerî Yargının Görev Alanı Askerî yargının görev alanı yeniden belirlenecek. Askerî yargı, askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülecek. Askerî mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askerî suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli olacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek. Siviller, savaş hali dışında askerî mahkemelerde yargılanamayacak. Anayasa Mahkemesinin Yapısı Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılacak. Hâlen 11 asıl 4 yedek Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda 7 Mayıs 2010 da kabul edilen Anayasa nın 26 Maddesinin değiştirilmesine ilişkin düzenleme 12 Eylül 2010 da halk tarafından oylanacak. AK Parti nin savunduğu, CHP, MHP ve BDP nin eleştirdiği değişiklikler önemli düzenlemeler içeriyor. Yapılan düzenlemelerle Kadınlara ve Çocuklara Pozitif Ayrımcılık, Anayasa hükmü hâline getiriliyor. Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nun yapısı yeniden düzenlenirken, Yüksek Askerî Şûra Kararlarına Yargı Yolu Açılıyor.

Memurlara toplu sözleşme hakkı Anayasa hükmüne dönüşürken, sivil kişilerin askerî mahkemelerde yargılanmasının önü kapatılıyor ve ayrıca Askerî Mahkemelerin Görev Alanı daraltılıyor. Öte yandan 12 Eylül 1980 darbesini yapan kişileri koruyan Anayasa nın geçici 15. Maddesi kaldırılarak, bu kişiler hakkında yargı yoluna gidilmesinin önü açılıyor. üyeli Anayasa Mahkemesi, 17 asıl üyeden oluşacak. TBMM, 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3 er aday arasından, 1 üyeyi ise baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından gizli oyla seçecek. Cumhurbaşkanı, 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askerî Yargıtay, 1 üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesince gösterilecek 3 er aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere 3 üyeyi ise YÖK ün kendi üyesi olmayan yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3 er aday içinden seçecek. Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi de serbest avukatlar, 1. sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından belirleyecek. Anayasa Mahkemesi iki bölüm ve genel kurul halinde çalışacak. Bölümler, başkanvekilinin başkanlığında 4 üyenin katılımıyla toplanacak. Genel Kurul ise mahkeme başkanının veya başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanacak. Bölümler ve genel kurul, kararlarını salt çoğunluk ile alacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara, genel kurul bakacak. Anayasa Mahkemesi, Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğuyla karar alacak. Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları, Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanacak. Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri, dosya üzerinden inceleyecek. Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına karar verilebilecek. Mahkeme, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilecek, siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinleyecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile 4 yıl için bir başkan ve iki başkanvekili seçilecek. Görev süresi bitenler yeniden seçilebilecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilecek. Bir kişi 2 defa üyeliğe seçilemeyecek. 12 yıldan önce yaş sınırını dolduran üye emekliye ayrılacak. Anayasa Mahkemesinin mevcut yedek üyeleri asıl üye sıfatını kazanacak. Anayasa Mahkemesine kişisel başvuru yapılabilecek. HSYK nın Yapısı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yeniden yapılandırılacak. HSYK nın hâlen 7 olan üye sayısı 22 ye, 5 olan yedek üye sayısı ise 12 ye çıkarılacak. HSYK, 3 daire halinde çalışacak. HSYK nın Başkanı, Adalet Bakanı olmaya devam edecek. Adalet Bakanlığı Müsteşarının Kurulda yer alması uygulaması da sürecek. Kurulun, 4 asıl üyesi, yüksek öğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca; 3 asıl ve 3 yedek üyesi, Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca; 2 asıl ve 2 yedek üyesi, Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca; 1 asıl ve 1 yedek üyesi, Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 7 asıl ve 4 yedek üyesi, birinci sınıf olup birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hakim ve savcıları arasından adli yargı hakim ve savcılarınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi idari yargı hakim ve savcıları arasından idari yargı hakim ve savcılarınca dört yıl için seçilecek. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilecek. Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki 60 gün içinde yapılacak. Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararlarına itiraz yolu getirilecek. Kurulun diğer kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamayacak. HSYK nın mevcut asıl ve yedek üyelerinin görevleri, seçildikleri sürenin sonuna kadar devam edecek. Geçici 15. Madde Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa kapsamına alınacak. 12 Eylül dönemindeki Millî Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisinde görev alanların yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırıldı. Anayasa değişikliği halkoyuna sunulurken tümüyle oylanacak. Haber 7

ANAYASA DA 28 YILDA 80 MADDE DEĞİŞTİRİLDİ Türkiye Cumhuriyeti nin dördüncü Anayasası özelliğini taşıyan 1982 Anayasasındaki ilk değişiklik 17 Mayıs 1987 de yapıldı. En kapsamlı değişiklik ise 3 Ekim 2001 de oldu. Referanduma sunulan son değişiklik ise en çok tartışılan değişiklik olarak kayıtlara geçti. 8 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında oluşturulan Danışma Meclisi tarafından hazırlanan 7 Kasım 1982 de yapılan halkoylaması sonucundan kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti Anayasası na ilişkin yapılan tartışmalar yıllardır devam ediyor. 1982 Anayasası nın bugüne kadar pek çok maddesinde değişiklik yapıldı. Geçici maddelerle birlikte toplam 194 maddeden oluşan 1982 Anayasası nın bugüne kadar toplam 80 maddesi değiştirildi, eklenen 3 geçici maddeden 2 si daha sonra metinden çıkarıldı. Türkiye nin demokratikleşmesi, AB ye tam üyelik müzakerelerinin başlamasından sonra yasal mevzuatın uyumlu hale getirilmesi, sosyal ve siyasi şartların değişmesi gibi nedenlerle yapılan değişikliklerin amacının birey hakları ve özgürlüklerine dayalı bir anayasaya ulaşmak olduğu savunuldu. İlk Değişiklik 1987 de Baskı ve kısıtlamalardan uzak, hak ve sorumluluk paylaşımına dayalı bir Türkiye hedefiyle yapılan değişikliklerin ilk 17 Mayıs 1987 yılında yapıldı. O yıl 3361 sayılı kanunla yapılan değişiklik ile Anayasa nın 67, 75. ve 175. maddeleri yeniden düzenlendi, geçici 4. madde ise yürürlükten kaldırıldı. 67. maddede yapılan değişiklikle 21 olan seçme ve halkoylamasına katılma yaşı 19 a indirildi; 75. maddenin yeniden düzenlemesiyle 400 olan milletvekili sayısı 450 ye çıkarıldı. 12 Eylül döneminde getirilen, siyasi partilerin ve liderlerinin siyasi yasaklarına ilişkin geçici 4. madde, yapılan referandumla yürürlükten kaldırıldı. Böylece, siyasi partilerin ve liderlerinin yasakları sona erdi. İkinci Değişiklik 93 te Oldu Yapılan ilk değişikliğin ardından yapılan ikinci değişiklik ise 8 Temmuz 1993 te oldu. Anayasa nın 133. maddesinde yapılan değişiklikle, radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, kanunla Haber düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbest hale getirildi. İlk Kapsamlı Değişiklik 95 te Yapıldı 23 Temmuz 1995 te yapılan Anayasa daki üçüncü değişiklikte; başlangıç metni, 33, 52, 53, 67, 68, 69, 75, 84, 85, 93, 127, 135, 149. ve 171. maddeleri yeniden düzenlendi. Değişiklikle ayrıca 52. madde de yürürlükten kaldırıldı. Bu düzenlemelerle daha önce 19 olarak belirlenen seçme ve halkoylamasına katılma yaşı, 18 e indirildi. Siyasi partilerin yurt dışında teşkilatlanıp faaliyette bulunması ile kadın ve gençlik kolları gibi yan örgütlerin kurulmasını yasaklayan hüküm Anayasa dan çıkarıldı. Yüksek öğretim elemanlarının kanunla düzenlenme şartıyla da olsa siyasi partilere üye olabilmeleri mümkün kılındı. Siyasi partilere üye olabilmeleri mümkün olmayan yüksek öğretim öğrencilerine de bu hak tanındı. 1987 de yapılan değişiklikle 450 ye çıkarılan milletvekili sayısı yeni düzenlemeyle 550 olarak belirlendi. Milletvekilliğinin nasıl sona ereceği hükmüne açıklık getirildi. Eylül olan yasama yılı başlangıcı Ekim ayına alındı. Anayasa nın 52. maddesi yürürlükten kaldırılarak, sendikaların siyasi faaliyette bulunmaları, siyasi partilerden destek görmeleri ve siyasi partileri desteklemeleri önündeki engel ortadan kaldırıldı. DGM lerin Yapısı Değiştirildi 18 Haziran 1999 da Anayasa da bir maddelik bir değişiklik yapıldı. 4388 sayılı kanun ile Anayasa nın 143 üncü maddesi değiştirildi. Abdullah Öcalan ın Kenya da yakalanıp getirilmesinin ardından yargılama süreci başlamadan önce yapılan değişiklik ile Devlet Güvenlik Mahkemelerinde yer alan asker üyelerin yerine sivil hâkimlerin atanması sağlandı. Özelleştirme Anayasa ya 13 Ağustos 1999 da Girdi Yapılan değişiklik ile Anayasa nın 47, 125. ve 155. maddeleri yeniden düzenlendi. 47. maddede yapılan değişiklikle özelleştirme kavramı Anayasa ya girdi. Yeni düzenlemeyle kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların özelleştirilmesine ilişkin esas ve usullerin kanunla gösterilmesi hükmü getirildi. Kamu hizmeti imtiyaz sözleşme ve şartlaşmalarında doğacak uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümlenebilmesine olanak tanındı. Anayasa nın 155. maddesinde değişiklik yapılarak, 1924 Anayasası nda benimsenen sisteme dönüldü. İmtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri, Danıştayın inceleme yapacağı konular arasından çıkarılıp, sadece görüş bildirebileceği konular arasına alındı. AB ye Uyum Çalışmaları 2001 deki Kapsamlı Değişikliği Getirdi Anayasa da, 3 Ekim 2001 tarihinde yapılan 6. değişiklik, AB müktesebatına uyum çalışmaları çerçevesindeki en kapsamlı değişiklik oldu. Bu düzenlemeyle Anayasa nın başlangıç metninin yanı sıra 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 46, 49, 51, 55, 65, 66, 67, 69, 74, 86, 87, 89, 94, 100, 118. ve 149. maddeler ile geçici 15. maddede değişikliğe gidildi. Düzenlemeler kapsamında, yakalanan ya da tutuklanan kişilerin hakim önüne çıkarılma süreleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine uyumlu hale getirilerek, zanlının en geç 48 saat içinde, toplu işlenen suçlarda ise en çok 4 gün içinde hakim önüne çıkarılması sağlandı. Özel Hayatın Gizliliği başlıklı maddede yapılan düzenlemeyle herkese, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkı tanındı. Yazılı

emir olmadıkça kimsenin konutuna girilemeyeceği, arama yapılamayacağı ve buradaki eşyaya el konulamayacağı hükme bağlandı. Haberleşme Hürriyeti başlıklı 22. maddede yapılan düzenlemeyle, usulüne göre verilmiş hakim kararı ve yazılı emir olmadıkça, haberleşmenin engellenemeyeceği ve haberleşmenin gizliliğine dokunulamayacağı hükmü getirildi. Düşünce ve anlatım özgürlüğünün sınırları genişletildi, toplumdaki dil farklılıkları sosyolojik bir gerçek olarak değerlendirildi ve bu duruma Anayasa da getirilen engel kaldırıldı. Millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği ve bölünmez bütünlüğün korunması amaçlarıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanabileceği şartı Anayasa ya konuldu. Herkesin derneklere üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahip olmasına ilişkin hüküm Anayasa ya konuldu. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlemede izin alma zorunluluğu kaldırıldı. Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulguların delil olarak kabul edilemeyeceği hükmü getirildi. Kamulaştırmada, gerçek karşılıkların ödenmesi ve ödemede gecikme halinde faiz yönünden bireylerin zarara uğramamaları konusunda değişiklik yapıldı. 49. maddede yapılan değişiklik ile devlete, çalışanların yanı sıra işsizleri de koruma görevi verecek şekilde düzenleme yapıldı. Asgari ücretin tespitinde, çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumunun göz önünde bulundurulması hükmü getirildi. Anayasa nın, 67. maddesinde yapılan değişiklikle Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz hükmü madde metnine eklendi. 69. maddede yeniden değişiklik yapılarak, odak hâli tanımlandı. Bir partinin temelli kapatılmasının, sadece Anayasa nın 68/4. fıkrasındaki eylemlerin odağı haline gelmiş olması şartıyla mümkün olacağı şartı getirildi. Temelli kapatılan bir partinin kurucularının ve her kademedeki yöneticilerinin 5 yıl süreyle yeni bir partinin kurucusu, yöneticisi ve deneticisi olamayacağı hükmü getirildi. Siyasi partiler için kapatmanın yanı sıra Hazine yardımından yoksun bırakılma yaptırımı da öngörüldü. Türk vatandaşlarının sahip olduğu TBMM ye dilekçe ile başvurma hakkı, karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla yabancılara da tanındı. Millî Güvenlik Kurulu bünyesine Başbakan yardımcıları ve Adalet Bakanı da dahil edildi; kurul kararlarının tavsiye niteliğinde olduğu vurgulandı. Parti kapatmalar zorlaştırıldı. Anayasa Mahkemesinin Anayasa değişikliklerinin iptali ve siyasi partileri kapatmada, 5 te 3 çoğunlukla karar vereceği hükme bağlandı. Anayasa nın geçici 15. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırıldı. 86. Madde Değiştirilerek Referandumun Konusu Ortadan Kaldırıldı Dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer in, milletvekillerinin özlük ve emeklilik haklarına ilişkin maddeyi referanduma götürme kararının ardından, 86. maddedeki düzenlemeyle ilgili olarak, 21 Kasım 2001 tarihinde yeniden Anayasa değişikliğine gidildi. Söz konusu maddede değişiklik yapan yasa 1 Aralık 2001 de Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Böylece Cumhurbaşkanı Sezer in önceki değişiklik metnini referanduma götürme kararının konusu ortadan kalkmış oldu. Seçimlerin Yenilenmesinin Şartları Düzenlendi 26 Aralık 2002 tarihinde yapılan 8. değişiklikle 76. ve 78. maddeler yeniden düzenlendi. 4777 sayılı kanun ile Milletvekilliği Seçilme Yeterliliği başlıklı maddede yapılan değişiklik ile milletvekili seçilemeyecek şartlar arasında yer alan ideolojik veya anarşik eylemlere ifadesi terör eylemlerine şeklinde değiştirildi. TBMM üyeliğinde boşalma olması halinde, TBMM kararı ile ara seçime gidilebileceği; ancak bir ilin veya seçim çevresinin TBMM de üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden 90 günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılması öngörüldü. AB ile Mevzuat Uyum Yılları ve İdam Cezasının Kaldırılması AB ye uyum çalışmaları çerçevesinde; 7 Mayıs 2004 tarihinde Anayasa nın 10, 15, 17, 30, 38, 87, 90, 131. ve 160. maddelerinde değişiklik yapıldı, 143. madde yürürlükten kaldırıldı. Kadınlar ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğu, 10. maddede yapılan değişiklik ile Anayasa ya konuldu. Devletin, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olduğu da kaydedildi. Basın araçları anayasal koruma altına alındı. Anayasa nın, 38. maddesinde yapılan değişiklik ile ölüm cezası kaldırıldı. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası anlaşmalar ile kanun hükümlerinin çelişmesi halinde ortaya çıkacak uyuşmazlıkta, hangisine öncelik verileceği konusundaki tereddütlerin giderilmesi amacıyla 90. maddeye fıkra eklenerek, uyuşmazlıklarda, uluslararası anlaşma hükümlerinin esas alınması hükmü öngörüldü. Genelkurmay Başkanlığı nın YÖK e temsilci vermesi uygulamasına son verildi. Devlet harcamalarının denetlenmesinde şeffaflığın sağlanması amacıyla 160. maddenin, Silahlı Kuvvetler elinde bulunan devlet mallarının TBMM adına denetlenmesi usulleri, Millî Savunma hizmetlerinin gerektirdiği gizlilik esaslarına uygun olarak kanunla düzenlenir fıkrası madde metninden çıkartıldı. 1999 da yapılan değişiklik ile subay üyelerinin yerine sivil yargıçlar atanan DGM ler kaldırıldı. 133 üncü Madde İkinci Sefer Değiştirildi Toplumsal, siyasal, sosyal ve ekonomik değişimlere paralel Anayasa da değişiklik yapma ihtiyacı devam etti. 21 Haziran 2005 te 5370 sayılı kanun ile Anayasa nın 133 üncü maddesinde ikinci bir değişikliğe daha gidildi. Yapılan değişiklik ile 1993 yılında kurulan RTÜK e üye seçimine ilişkin düzenleme kabul edildi. Özerk Kurumların Bütçeleri Düzenlendi 29 Ekim 2005 tarihinde Anayasa da 11. değişiklik yapıldı. Bu değişiklikte, 130, 160, 161, 162. ve 163. maddelerde yeni düzenlemeye gidildi. Yeni bütçe kapsamına uyum sağlandı ve Sayıştayın denetim kapsamı genişletildi; bütçenin hazırlanması, uygulanması ve kontrolüne ilişkin süreç güçlendirildi. 162. maddede yapılan yeni düzenlemeyle, genel ve katma bütçe tasarıları ibaresi merkezi yönetim bütçe tasarısı şeklinde değiştirilerek, uluslararası standartlar ve AB müktesebatına uygun olarak tanımlanan yeni bütçe kapsamına uyum sağlandı. Haber 9