BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ

BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ Tarihin Tanımı İnsan topluluklarının geçmişteki her türlü faaliyetlerini, sebep-sonuç ilişkilerine dayanarak yer ve zaman gösterip belgelere dayanarak araştıran, anlatan bileme tarih denir. Tarihi Olayların Özellikleri Tarihçinin Özellikleri Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gözlem yapılmaz Olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulmalıdır Olayların üzerinden belli bir zaman geçmelidir Tarihi olayların oluşmasında maddi ve manevi sebepler bulunmaktadır. Objektif (tarafsız) olmalıdır. Geçmişteki olaylar, günümüzün değer yargılarıyla değerlendirilmemelidir. Araştırmacı, meraklı olmalı, sebep sonuç ilişkilerini belirtmelidir. Tarihin Tarihin konusu insandır. Konusu İnsanların geçmişte yaptıkları her türlü faaliyetleri inceler. Tarihin Objektif olmak Metodu Yardımcı bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak Olayın geçtiği yerde araştırma yapmak Yer ve zaman, sebep ve sonuç ilişkilerini belirtmek Kaynakları Yazılı Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup. Anlatım Şekli (Felsefesi) Yazısız Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayetçi): Olayları hikaye anlatır gibi anlatır. İlk tarih metodudur. Öğretici Tarih (Pragmatik-Faydacı): Kahramanları ön plana çıkartır. Abartarak anlatır. Sosyal Tarih (İctimaiyatçı): Olayların sosyal nedenlerini araştırır. Neden Nasılcı Tarih (Bilimsel Tarih): Olayların sebep ve sonuçları üzerinde durur. Tarihin Tasnifi Zamana Göre: Çağlar, yüzyıllar, yarıyüzyıllar ve çeyrekyüzyıllar Mekana Göre: Bir şehir, bölge ve mekanı esas alır Konularına Göre: Bir tek konuyu anlatır. İslam tarihi, sanat tarihi, Osmanlı tarihi gibi Tarihin Metodu Kaynak Araştırması: Araştırılacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir. Tasnif: Kaynakların sınıflandırmasıdır. Tahlil: İnceleme Tenkit: Araştırılacak bilgilerin eleştirilmesi Terkip (Sentez): Araştırılan konu ile ilgili bir sonuca ulaşma. 1

YARDIMCI BİLİMLER Arkeoloji Kronoloji Coğrafya Paleografya Filoloji Nümizmatik (Meskükat) Epigrafi (Epigrafya) Antropoloji Etnoloji Etnografya Diplomatik Sigolografi Heraldit Şecereler Karbon 14 Antroponomi Toponomi İktisat Felsefe Sosyoloji Kazı bilimi. Tarih öncesi dönemleri araştırır. Takvim bilimi. Olayların oluş zamanını ve sırasını belirler Yer bilimdir. Eski yazıları inceler. Dil bilimidir. Para bilimidir. Anıt ve kitabeler bilimidir. İnsan ırklarını inceler. İki yada daha fazla kültür arasında mukayese yapar. Halk bilimidir. Halk kültür ve folklorünü inceler. Devletler arası yazışmaları, siyasi belgeleri ve ilişkileri inceler. Mühür bilimidir. Armaları inceler Soy kütüğünü çıkarır, İskelet ve fosillerin yaşlarını tespit eder. Şahıs adlarını araştır. Yed adlarını inceler Ekonomiyi ve ekonomik yapıyı inceler Kültür ve düşünceyi inceler Toplumun yapısını inceler. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER Yazıdan önceki döneme tarih öncesi, yazıdan sonraki döneme tarih devirleri denmiştir. Yazıyı ilk kez Sümerler buldu. (MÖ: 4000-3000) TAŞ DEVRİ Kaba Taş Devri Yontma Taş Devri Cilalı Taş Devri İnsanlığın yaşadığı en uzun dönemdir. İnsanların en karanlık dönemidir. Bu dönem hakkında fazla bir bilgimiz bulunmamaktadır. İklim değiştiği için, insanlar mağaralara yerleştiler Mağara duvarı resimleri yapıldı Avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler. İlk iş bölümü ortaya çıktı. Ateş bulundu. İnsanlar ırmak ve göl kenarlarında yaşadılar Köyler kuruldu. Çanak ve çömlekler yapıldı Üretim hayatına geçildi Hayvan evcilleştirildi. Bitki liflerinden elbise yapıldı Menhir, Dolmen ve Tümülüs (Höyük) yapıldı MADEN DEVRİ Kalkolitik Taş ve Maden devri arasında bir geçiş dönemidir. Bakır Devri Bakır tabiattan çok bulunduğundan bakırdan eşyalar yapıldı. Tunç Devri Bakır ve Kalayın karışımından elde edilmiştir. Site adlı şehir devletleri kuruldu. Demir Devri Demirin işlenmesi zor olduğundan en sona kaldı. Yazı bulundu. Devletler kuruldu 2

TAKVİM Tanım: Günleri, ayrı ve yılları araştıran araca takvim denir. Güneş Yılı Takvimleri Ay Yılı Takvimleri Türklerin Kullandığı Takvimler Mısırlılar tarafından ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi), Rumi, Celali takvimlerdir. İlk kez Sümerler tarafından bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir. Oniki hayvanlı Türk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler TAKVİM ÇEŞİTLERİ Güneş Yılı Ay Yılı Julyen Takvim Gregoryen Takvim (Miladi Takvim) Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Hicri Takvim Celali Takvim Rumi Takvim Dünyanın güneş etrafındaki bir turudur. Dünya bu turu 365 gün 6 saatte tamamlar. İlk kez Mısırlılar tarafından bulunmuştur. Ayın dünya etrafındaki bir turudur. Ay bu duru 354 günde tamamlar. İlk kez Sümerler tarafından bulunmuştur. Roma devleti tarafından Mısır takvimi baz alınarak hazırlandı. Güneş yılına dayalıdır. Julyen takvimi esas alınarak yapıldı. Papa 13. Gregore tarafından hazırlandı. Başlangıç yılı hz. İsa nın doğumu olduğundan doğum anlamına gelen milad adı verilmiştir. Güneş yılına dayalıdır. Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Ayların değil, yılların isimleri vardır. 12 yılda bir devri daim yapar. Güneş yılına dayalıdır. Ay yılına dayalıdır. Peygamberimizin 622 yılında Mekke den Medine ye gidişi başlangıç olarak alır. Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde yapıldı. Güneş yılına dayalıdır. Sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır. Osmanlılar tarafından sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır. Güneş yılına dayalıdır. Başlangıç noktası hicrettir. 3

BÖLÜM 3: İlkçağ Tarihi (MÖ:4000-3000/MS:375 veya 476) Mezopotamya: Fırat ve Dicle Nehirleri arasında kalan bölgedir. Taş az olduğundan günümüze mimari eser gelmemiştir. Mezopotamya da kurulmuş olan uygarlıklar şunlardır. Sümerler (MÖ: 4000- Siteler halinde kuruldular. Şehir devletlerinin başında Rahip-Kral bulunur. İlk kanun ve reformu Lagaş kralı Urgakina yapmıştır. Sümer yasaları, insancıl olup fidye esasına dayanmaktadır. 3000/2350) İlk yazıyı (Çivi), ay yılı takvimi, sayı sistemi, denklemler, dairenin alanı ve tekerleği buldular. Tapınaklarına Ziggurat denilmektedir. Destanları; Gılgamış, Tufan ve Yaradılıştır. Akad kralı l. Sargon tarafından yıkıldı. Sümerlere kesin bir şekilde Elamlar son Akadlar (MÖ: 2350-2150) Babiller MÖ: 2000-539 Asurlar (MÖ: 2000-612) Elamlar (MÖ: 3000-750) vermiştir. Mezopotamya nın ilk siyasal birliğini sağlamış, ilk imparatorluğu kurmuşlardır. Tanrı-Kral anlayışını getirdiler. İlk düzenli orduyu kurdular. Eserleri; Naramsin Kabartmasıdır. MÖ: 2150 yılında Guti ler tarafından yıkıldılar. Babil devletinin en önemli hükümdarı Hammurabi dir. En önemli özelliği kanun yapıcı olmasıdır. Kısasa Kısas anlayışını getirdi. Ayrıca Tanrı-Kral anlayışı yerine de hayırsever hükümdar kavramını getirmiştir. Din ile devlet işlerini birbirinden ayırarak mutlak krallık kurdu. Babillerle Medler birleşerek Asurları yıktılar. Kudüs u alarak Yahudilerin Yuda devletine son verdiler. (538) Babiller in en önemli eserleri; Babil asma bahçesi ve Babil kulesidir. Eski Babil devletini Hititler (MÖ: 1531) İkinci Babil devletini de Persler yıkmıştır. (539) İlk kara koloniciliğini yapan devlettir. En önemli kolonileri Kayseri yakınlarındaki Kültepe dir. Anadolu ile ticaret yaptıklarından, Anadolu ya ilk yazıyı getirdiler. İsrail devletini yıkarak buradaki Yahudileri sürdüler. İlk sömürgeci devlettir. İlk defa atlı birlikleri, kütüphaneleri kurdular. Nemrut dağı heykelleri Asur lara aittir. Med ve Babil ittifakı sonucu yıkıldı. Başkentleri Sus tur. Mezopotamya nın en zayıf devletidir. Güzel sanatlar ve süsleme alanında büyük gelişme göstermiştir. Asur lar tarafından yıkılmıştır. Mısır Uygarlığı Etrafı doğal savunma sınırlarıyla çevrili olduğundan az istilaya uğramış, özgün bir uygarlık ortaya koymuştur. Önceleri Nom adı verilen şehir devletleri şeklinde kurulmuştur. Mısır; İlah-Kral denilen Firavunlar tarafından yönetildi. İlk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını Hititlerle yaptılar. Hiyeroglif yazısını ve Papirüs kağıdını buldular. Ölümden sonraki hayata inandıklarından Firavunlar için Piramit, halk için Labirent adlı mezarlar yaptılar. En önemli tanrıları güneş tanrısı Ra dır. Cesetler mumyalandıklarından tıp, anatomi, eczacılık, kimya bilimleri gelişti. İlk defa pi sayısını, güneş yılı takvimini, geometri, dört işlem,alan ve hacim ölçümlerini buldular. Mimaride ileri gittiler. En önemli mimari eserleri Piramitlerdir. Özellikle; Keops ve Neferti 4

Suriye Filistin (Doğu Akdeniz) Uygarlığı İbraniler Dünyada ilk tek tanrı inancını getirdiler. Dinleri ırkçı olduğundan yayılmadı. İbranilere; Yahudi ve Musevi de denilmiştir. Kutsal kitapları Tevrat tır. Fenike alfabesini kullanmışlardır. En önemli eserleri Kudüs teki Süleyman mabedidir. Medler Yuda, Asurlar İsrail devletini yıktılar. Romalılarca Filistin den sürüldüler. Fenikeliler Siteler halinde kurulmuştur. Toprakları tarıma elverişli olmadığından deniz koloniciliğine yönelmişlerdir. Önemli kolonileri Kartaca dır. Mezopotamya kültürünü batıya taşımışlardır. Dünya kültür ve medeniyetine en önemli katkıları 22 harfli ilk alfabeyi bulmalarıdır. Yunan ve Roma Uygarlığı Girit Ege de bilinen en eski uygarlıktır. Kaya oymacılığı ile ev ve saraylar yapmışlardır. Medeniyeti Seramikleriyle ünlüdürler. Güçlü bir deniz filosuna sahip olmuşlardır. (MÖ: Mısır etkisiyle bir resim yazısını geliştirmişlerdir. Bu yazıya Lener A denilmiştir. 3000-1400) Girit uygarlığına MÖ:1400 yılında Hellas dan (Yunanistan) buraya gelen Aka lar son Miken (Aka) Uygarlığı (MÖ: 2000-1200) Yunan Medeniyeti (MÖ:1200-338) Helenizm (MÖ: 330-30) Roma İmp. (MÖ:753- MS:1453) vermiştir. Akalar tarafından kurulmuştur. Güçlü savunma surlarıyla çevrili saraylar yapmışlardır. Kuyu mezarlarıyla ünlüdürler. Girit i almış, Girit yazısının etkisi ile Lener B adlı kendilerine özgü bir yazı geliştirmiş, Grekçe nin temelini atmışlardır. Deniz ticareti yapmış, Çanakkale boğazına egemen olmak için Truva savaşını yapımışlardır. Dorlar tarafından yıkılınca, batı Anadolu sahillerine gelerek İyonları kurdular. Dorlar tarafından Yunanistan da Polis adı verilen şehir devletleri halinde kurulmuştur. İlk demokrasiyi uyguladılar. Yunanistan da yönetim şekilleri sırasıyla; Krallık, Tiran, Aristokrasi ve Demokrasidir. Perslerle savaşarak, onların batıya doğru yayılmalarını engellediler. Deniz ticareti ve koloniciliği ile uğraştılar. Kolonilerini vatan olarak benimsemişlerdir. Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. En önemli tanrıları Zeus dur. Yunanlılar; tanrılarını insan şeklinde düşünmüşlerdir. Tanrıları onuruna Olimpus dağında Olimpiyat oyunları düzenlemektedirler. Yunanlılar arasında siyasal bir birlik olmamasına karşın, kültürel ve dini bir birlik bulunmaktadır. Olimpiyat oyunları ve dil, Yunan toplumları arasında bir birlik oluşturmaktadır. Yunanlılar, felsefe ve bilim alanında ileri gitmişlerdir. Mimari gelişmiştir. Mimaride Dor nizamını buldular. Büyük İskender in Asya seferi sonucu doğu ile batı kültürün kaynaşmasına Helenizm denir. İskenderiye de bir kütüphane kurdu. Bilim ve felsefe gelişti. Doğu da İran ın yönetim şekli olan Satraplıkları, batıda ise şehir devletlerini benimsedi. Büyük İskender in varis bırakmadan ölmesi üzerine toprakları komutanları arasında paylaştırıldı. Hristiyanlığı resmen kabul eden ve Cumhuriyet yönetimini ilk uygulayan devlettir. Yunanlılardan Fenike alfabesini alarak Latin alfabesini oluşturdular. Mısır dan güneş yılına dayalı takvimi alarak Julyen takvimini yaptılar. Halk sınıflara ayrılmıştır. Sınıflar arasındaki mücadele sonucu (Partice-Plep) Oniki levha yasaları çıktı. Günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturdu. Lejyon adı verilen paralı askerler de kullanılmaktaydılar. Kartaca ile Pön savaşını yapıp onları yendiler. 395 yılında Kavimler göçünün etkisi ile önce doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. 476 yılında batı roma imparatorluğu yıkıldı. İlkçağ sona erdi. Avrupa da Feodalite oluştu. 5

İran Medeniyeti Medler (715-550) Persler (MÖ: 559-330) Önceleri Asurlar ın egemenliğinde kaldılar. Daha sonra bağımsız oldular. Babillerle birleşerek 612 yılında Asurları yıktılar. Lidya yı yendiler Persler tarafından yıkılmışlardır. Medler i yıkarak kuruldu. Anadolu, Mezopotamya ve Mısır ı aldı. İskit ve Yunanlılarla savaşmışlardır.persler in batıya ilerlemesini Yunanlılar durdurmuştur. Büyük İskender, Gavgamela savaşında Persleri yenerek bu devlete son verdi. Persler; ülkeyi eyaletlere (Satraplık) ayırarak, her Satraplığın başına bir vali (Satrap) tayin ettiler. Dünyada ilk eyalet sistemini ve posta teşkilatını kurdular. Kral yolunu onardılar. Ateşperestte denilen Mecusilik (Zerdüş) dinine inandılar. Bu dinde iyilik ve kötülük tanrıları olmak üzere iki tanrı bulunmaktadır. Anadolu Uygarlıkları Hitit (Eti) - Anadolu nun ilk siyasal birliği ve merkezi yönetimi sağladılar. MÖ:2000- - Tavananna adı verilen kraliçe devlet yönetiminde söz sahibidir. 700 - Kralın yetkilerini sınırlayan Pankuş adlı meclisleri vardı. Tarihteki ilk meclistir. - Anal adlı ilk tarih yazıcılığı yapıldı. Tanrılara sunulan yıllıklardan oluşmaktadır. - Civi ve Hiyeroglif yazısını kullandılar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmışlardır. - Hitit dini çok tanrılıydı. Bin tanrılı ülke adı verilmiştir. - Mimaride, heykelcilik ve kabartmacılıkta ileri gitmişlerdir. Destanları Kumbarti dir Frigler MÖ:1200-676 Lidyalılar MÖ:1200-547 İyonlar MÖ:1200-545 Urartular MÖ: 900-600 - İlk yazılı antlaşma olan Kadeş i yaptılar. - Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Tarım ile ilgili ilk kanunları yaptılar. - Tiftik keçisi kılından yaptıkları Tapates adlı halı ve kilimleri ünlüdür. - Fenike alfabesini kullanmışlardır. En ünlü tanrıları tarım tanrısı Kibele dir. - En önemli eserleri Midas mezarı ve tapınağıdır. Krallarına Midas denir. - Kuyumculuk ve ticarette ilerlemişlerdir. - İlk parayı buldular. (MÖ: 700) Paranın bulunması üzerine ticaret gelişti. Takas sona erdi. - Efes den Asurların başkenti Ninova ya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptılar. - Altın ve Mücevher işlemeciliğinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandılar. - Orduya pek önem vermediklerinden paralı askerler kullandılar. Buda yıkılmalarına neden oldu. - İlk sigortacılık örneği görülmüştür. Filozof ve şairlere devlet tarafından maaş bağlanmıştır. - Dorların önünden kaçarak batı Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafından şehir devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliğinde ileri gittiler. - Doğu kültürünü batıya taşımışlardır. Fenike alfabesini kullanmışlardır. - Bilimsel anlamdaki ilk tarih çalışmasını yapmışlardır. - Bilim ve felsefede ileri gitmişlerdir. Mimaride ion nizamını buldular. - Ülke illere bölünmüş, bu illere merkezden atanan valiler gönderilmektedir. - Anadolu da madencilik ve kanal yapımında ileri gitmişlerdir. - En önemli tanrıları savaş tanrısı Haldi dir. Ölümden sonraki hayata inandıklarından mezara ölülerin eşyalarını da koymaktadırlar. - Çivi ve Hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. Asya Uygarlıkları Çin Med. İpek ticareti sayesinde ipek yolu oluştu. Çivi yazısını kullandılar. Barut, pusula, kağıt, matbaa ve mürekkebi ilk defa buldular. Sülaleler şeklinde yönetildiler. Türk ordusunu örnek aldılar. Tapınak ve saray yapımında ileri gitmişlerdir. Türklere karşı Çin seddini yapmışlardır. Milli dinleri Kanfiçyüs ve Tao dur. Budizm de Çinde geniş bir taraftar bulmuştur. Hint Med. Halk sınıflara ayrılmıştır. (Kast sistemi) Sınıf ayrılığı, hint ulusu oluşmasını engelledi ve istilaya uğramalarına neden oldu. Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Veda dır. Baharat ihracatı sonucu baharat yolu ortaya çıktı. 6

GİRİŞ Türklerin Anayurdu Göçler (Kavimler Göçü-375) Göç Nedenleri Göç Yolları Göçlerin Sonuçları İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ Batıda Hazar Denizi. Doğuda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Güneyde Hindikuş ve Karanlık dağlarla çevrilidir. Hunlar ın batıya doğru göç etmeleri sonucu Avrupa daki milletlerin yer değiştirme olayına kavimler göçü denir. Hunlar ın önünden kaçan kavimlere barbar kavimler denir. Orta Asya daki kuraklık Çin baskısı ve kardeş boyların birbirleriyle mücadeleleri Toprakların ve otlakların yetersizliği Nüfus artışı ve Hayvan hastalıkları Batıya yapılan göçlerde hazar denizinin kuzeyinden ve güneyinden gidilmiştir. Hazar denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadeniz in kuzeyine gitmiş, hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir. Hazar denizinin güneyinden gidenler ortadoğu, İran ve Mezopotamya ya gelmiş Müslüman olmuş milli benliklerini korumuşlardır. Günümüz Avrupa toplumu oluştu Roma önceleri ikiye (395) ayrıldı. Sonra da B. Roma İmparatorluğu yıkıldı. (476) Avrupa da feodalite, kilise ve skolastik düşünce güçlendi. Avrupa nın etnik yapısı değişti. Siyasi birliği parçalandı Türkler, Avrupa da devlet kurdular. İLK TÜRK DEVLETLERİ Büyük Hun Teoman tarafından kurulmuştu. Başkentleri Ötükendir. (Asya Hun) Teoman ın akınlarını durdurmak için Çinliler Çin seddini yaptılar Devleti İlk defa bütün Türkleri tek bir bayrak altında topladılar MÖ: 220- Teomandan sonra başa geçen Mete Han; Çini vergiye bağladı. MS:220 Mete Han ın Çin i işgal etmemesinin temel nedeni kalabalık Çinliler arasında Türklerin asimile olabileceği endişesiydi. İlk defa orduyu onlu sisteme göre düzenledi. Hun devlet adamlarının Çinli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden çıkması, Avrupa Hun Devleti Göktürkler (552-659) ll. Göktürk (Kutluk) Devleti (680-745) Uygurlar (745-840) taht kavgaları ve lüks merakı nedeniyle devlet zayıflayıp yıkıldı. Balamir tarafından kuruldu. Merkezi Budapeşte dir. En güçlü hükümdarları Atilladır. Romayı ilk defa kuşatan Türk devletidir. Bizans ı vergiye bağladı. Anadolu ya ilk defa ayak basan Uldız Han dır Avrupa da kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler. Hun devletinden sonra Asya da kurulan ikinci Türk devletidir. Türk adını ilk defa bir devlet adı olarak almışlardır. Kurucusu Bumin Kağan dır. İkili yönetim sistemini uyguladılar. İpek yoluna egemen olmak için Sasanilerle birleşerek, Akhunları yıktılar. Çin saldırısı sonucu önce ikiye ayrıldı. Sonra yıkıldı. Kutluk ilteriş Kağan tarafından kuruldu Başkenti Karakum dur. Bilge Kağan döneminde Orhun anıtlarını yaptılar Orhun anıtları, tarihte Türk adının geçtiği ilk belgedir. Karluk, Basmil ve Uygur saldırısı sonucu yıkıldı. Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu Başkentleri önceleri Ordu Balık ve sonra da Karabalgasun dur. Talas savaşından sonra Orta Asya egemenliği Uygurlara geçti. Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Türk toplumudur Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir Saray ve Tapınak mimarisinde ileri gittiler Uygur alfabesini yaptılar. Türeyiş ve göç destanları vardır. En çok yazılı belge bırakan Türk devletidir. Moğolların Türleşmesini sağladırlar. 7

Diğer Türk Boy ve Devletleri Avarlar Bulgarlar Hazarlar Akhunlar (Eftalit) Karluklar Kırgızlar Sabirler (Sibirler) Başkırt (Başkurt) Oğuzlar (Uzlar) Peçenekler Türgişler Macarlar Kumanlar (Kıpçaklar) İstanbul u ilk defa kuşatan Türk devletidir. Slavları etkileyerek devlet kurmalarını sağladılar. Hıristiyanlığı benimseyerek benliklerini yitirdiler. Karadenizin kuzeyinde Büyük Bulgar krallığını kurdular Bu devlet; ikiye ayrılarak Tuna ve İtil (Kama) Bulgarları adını aldı. Tuna Bulgarları Hristiyanlığı benimseyerek Slavlaştı. İtil Bulgarları da Müslümanlığı benimsedi. Müslümanlığı benimseyen ilk Türk devletidir. Kafkasya nın kuzeyinde yaşadılar Müslümanlarla ilk savaşan Türk devletidir. Aşırı bir dini hoş görülüğü benimsediler Türklerde Museviliği benimseyen ilk devlettir. Sasani ve Göktürk saldırısı sonucu yıkıldı İpek yolu üzerinde olduğundan bir çok saldırıya uğradılar. Birinci Göktürk devletini yıkmışlardır. Talas savaşında Müslüman Arapları desteklediler İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar devletini kurdular. İlk Müslüman Türk boyu olduğu kabul edilmektedir. Fakat yeni araştırmaların sonuçları, ilk Müslüman Türk boyunun İtil Bulgarları olduğunu ortaya koymuştur. Uygurlara karşı isyan ederek bu devleti yıktılar. Cengiz Han a bağlılıklarını bildiren ilk Türk devletidir. Manas destanı Kırgızlara aittir. Günümüz Sibiryaya adlarını verdiler. Hazar devletini oluşturmuşlardır. Ural dağlarının güneyinde yaşamışlardır. Kabile teşkilatını korumuşlardır. İslam dinine girmişlerdir. Avrupa ya göç etmişlerdir. Bizans ordusunda paralı askerler olarak çalıştılar Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler. Boy teşkilatı çerçevesinde kalmış, devlet kurmamışlardır. Rusların Karadeniz e inmelerini engellemişlerdir. Bizans ordusunda paralı asker olarak çalışmışlardır. Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler Hristiyanlığı benimseyerek diğer toplumlar arasında kayboldular Göktürklerin yıkılması üzerine Türkleri bir araya topladılar. Emevilerle savaşarak Orta Asya da yayılmalarını ve Orta Asya nın İslamlaşmasını önlediler. İlk defa parayı basan Türk devletidir. Avar ve Peçenekler in baskısı sonucu Macaristan a yerleştiler Hristiyanlığı kabul ederek, milli benliklerini yitirdiler. Ruslarla mücadeleleri sonucu Rusların İgor destanının konusunu oluşturdular. Oğuzlarla yaptıkları mücadele Dede Korkut hikayelerine konu oldu Moğolların Türkleşmesini sağladılar 8

BÖLÜM 4: İSLAM TARİHİ İSLAMDAN ÖNCE ARAPLAR Dini Durum Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. Mekke, Arapların dini merkezidir. Hac nedeniyle insanlar Mekke de bir araya gelmektedirler. Mekke de, tek tanrı inancı olan Hanif dinine inanlar da bulunmaktadırlar. Siyasi Durum Ekonomik Durum Sosyal Durum Araplar siyasi açıdan üç grupta incelenmektedir. a) Kuzey Arapları: Arabistan ın kuzeyinde yaşamaktadırlar. Filistin ve Suriye toprakları bu bölgededir. Buradaki devletler; Nebati, Tedmür, Gassani ve Kinde devletleridir. b) Güney Arapları: Yemen bölgesi Arapları dır. Buradaki devletler; Main, Sebe ve Himyeridir. c) Hicaz Arapları: Arabistan ın iç bölgesini kapsamaktadır. Şehir devletlerinden oluşmaktadır. Buradaki önemli şehirler; Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif dir. Arabistan da temel geçim kaynağı ticarettir. Özellikle Mekke ve Medine liler Hindistan dan gelen Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdi. Ayrıca, hurma ve deve üretimi de yapmışlardır. Araplar, yaşayış bakımından iki büyük gruba ayrılmaktadır. Bunlar; a) Bedevi: Çölde yaşayanlar b) Medeni: Şehirde yaşayanlar Çölde yaşayan Araplar arasında (Hicaz) siyasi birlik olmadığından ve kabileler halinde yaşadığından sık sık kan davalarından dolayı uzun savaşlar (Ficar savaşları) yapılmaktadır. Her yıl hac nedeniyle Mekke de düzenlenen panayırlar sayesinde Araplar arasında kültürel birlik sağlanmaktadır. İSLAM ÖNCESİNDE DÜNYA Bizans Devleti Sasaniler Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma ya Bizans denilmiştir. Bizans devleti, Hristiyan ve Ortodoks mezhebine bağlıydı. İran Sasani devletiyle rekabete giriştiler. Sasaniler, İran a hakim olan Part devletini yıkarak kurulmuştur. (224-651) Göktürklerle anlaşarak ipek yoluna egemen olmak için Akhun devletini yıktılar. Baharat yolunu denetim altına aldılar. Bizansla rekabete girişip savaştılar. Ateşe tapmışlardır. (Zerdüşt, Mecusilik) Hz. Ömer döneminde 642 yılında feth edildi. Orta Asya Türkler, Göktürk devleti bayrağı altında yaşamışlardır. Göktanrı ve Şamanizm dinine inanmışlardır. Hindistan da ise kast sistemi olduğundan insanlar ezilmişlerdir. Çin de ise Budizm, Konfiçyüs ve Taoizm dini bulunmaktadır. Kültür bakımından ileri gitmiş, sulaleler halinde yönetilmiş, komşuları ile savaş halindedir. Japonya da ise, Budizm ve Şintoizm dinleri bulunmaktadır. Halk Şogunların baskısı altında bulunmaktadır. Avrupa Afrika Batı Roma imparatorluğu yıkıldığından, Avrupa da feodalite rejimi egemendir. Halk feodal beylerin ve Skolastik Katolik kilisesinin baskısı altında bulunmaktadır. Kuzey Afrika gelişmiştir. Hristiyanlık yaygındır. İç kesimde ise Animiz adı verilen tabiat tanrılarına inanılmaktadır. 9

PEYGAMBERİMİZ DÖNEMİ MEKKE DÖNEMİ Peygamberimizin Doğumu Peygamberimizin Ailesi Sosyal ve Ekonomik Hayatı Peygamber Olması İlk Müslümanlar Mekke deki Mücadelesi Hicret Peygamberimiz 571 yılında Mekke de doğdu. 632 yılında Medine de vefat etti. Peygamberimiz, Kureyşin Haşimoğulları kabilesine mensuptur. Babasının adı Abdullah, Annesinin adı ise Amine dir. Doğumundan üç ay önce babasını, altı yaşında iken annesini, sekiz yaşında iken dedesi Abdülmuttalib i kaybetti. Peygamberimizi amcası Ebutalib yetiştirdi. Peygamberimiz, diğer Mekkeli soylular gibi ticaretle uğraştı. Yirmibeş yaşında iken Hz. Hatice ile evlendi. 40 yaşında iken, Hira mağarasında kendisine ilk vahiy geldi. İlk vahiy oku diye başlar. Kadınlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, çocuklardan Hz. Ali, kölelerden Hz. Zeyd (RA) dır. Müslümanlar, baskılar karşısında ilk hicreti 615 yılında Habeşistan a gerçekleştirdiler. 621 yılında Akabe denilen yerde bazı Medineliler Peygaberimize biat ettiler. (Bağlılıklarını sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler. 622 yılında Medinelilerin daveti üzerine Müslümanlar Medine ye göç ettiler. Hicretle birlikte, Müslümanlar bir devlete sahip oldular. İslam geniş bir alana yayılma imkanını buldu. MEDİNE DÖNEMİ NEDENLERİ BEDİR Mekke yi ekonomik açıdan baskı altında SAVAŞI tutmak (624) Mekkeli bir kervanın mallarına el konulması Mekkelilerin Müslümanları yok etmek istemeleri UHUT SAVAŞI (625) HENDEK SAVAŞI (627) HUDEYBİYE BARIŞI (628) HAYBERİN FETHİ(629) MUTE SAVAŞI (629) Bedir savaşının öcünü almak Bir Mekke kervanın Müslümanların eline geçmesi Medeni den sürülen bazı Yahudiler, Mekkelileri kışkırttılar. Mekkelilerin Müslümanlara kesin bir darbe vurmak istemeleri Peygamberimizin hac yapmak için Mekkeye gitmesi Mekkelilerin Müslümanları kabul etmeyip barış antlaşması yapmak istemeleri Yahudilerin Şam ticaret yolunu tehdit etmeleri Bir Müslüman elçinin Bizans ın Basra valisi tarafından öldürülmesi Bir Müslüman keşif grubunun Gassanilerce pusuya düşürülmesi SONUÇLARI Müslümanların kazandığı ilk zaferdir. Şam ticaret yolu Müslümanların eline geçti. İslam savaş hukuku oluştu Mekkeli esirler, okuma yazma dersi verdiler. Uhut savaşına neden oldu. Müslümanların ilk yenilgisidir Hz. Hamza şehit oldu Peygamberimiz yaralandı Yahudiler müşriklere yardım ettiğinden Medine den sürüldüler. Medine nin etrafı hendeklerle kazılı olduğundan içeri giremediler. Mekkelilerin son taaruzu, Müslümanların son savunmasıdır. Yahudiler, Mekkelilere yardım ettiklerinden Medine den sürüldüler. Şam ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin eline geçti Mekkeliler, Medine devletini hukuken tanımış oldular. İslamiyet hızla yayıldı. Hayberin fethi ile Şam ticaret yolunun güvenliği sağlandı. Haraç vergisi ortaya çıktı. Bizansla yapılan ilk savaştır. Müslümanlar, Bizansın sayısının çok olması nedeniyle savaşı kaybettiler. 10

MEKKENİN FETHİ (630) HÜNEYN VE TAİF SEFERİ(630) TEBÜK SEFERİ (631) Mekkelilerin Hudeybiye antlaşmasını bozmaları Mekke nin alınarak İslam ın önündeki engelin kaldırılmak istenmesi Putperestlerin Müslümanlara karşı son bir direnişe geçmeleri Bizans ın Arabistan üzerine büyük bir sefer düzenleyeceği haberinin gelmesi Mekke nin fethi ile bütün Arap yarımadasının fethi kolaylaştı. İslamiyet yarımadada hızla yayıldı. Hicaz da siyasal birlik sağlandı. Putperestler yenilerek Taif alındı Haberin asılsız olduğu ortaya çıktı. Gassani Arapları Müslüman oldular. Arabistan yarımadasının siyasal birliği sağlandı Peygamberimizin son seferidir. 11

DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661) HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ (632-634) YÖNETİMLE İLGİLİ ÇALIŞMLARI İÇ POLİTİKASI FETİHLERİ Müslümanların ilk halifesidir. Devletin siyasi birliğini sağladı Kur anı tek kitap haline getirdi Devlet memurlarına maaş bağladı. Dinden dönenlerle savaş yaptı. (Ridde Savaşları) Zekat vermeyen ve yalancı Peygamberlerle savaştı. 634 yılında Bizans la Yermük savaşı yapıldı. Bizans bu savaşta yenildi. Müslümanların Bizans a karşı ilk başarısıdır. Suriye kapıları Müslümanlara açıldı. Sasanilerle ilk savaş yapıldı. (Hire) HZ. ÖMER DÖNEMİ (634-644) YÖNETİMLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI BİZANSLA YAPILAN SAVAŞLAR İlk divan, devlet hazinesi Ecnadin savaşı (Beytül mal), ordugah şehirleri ve (635): Bizans yenildi. yeni yönetim birimlerini kurdu. Suriyenin fethi İllere valilerin yanında tamamlandı. kadıları da görevlendirdi. Filistin ve Kudüs ün Not: Süikast sonucu şehit edildi. fethi (637) İRANLA YAPILAN SAVAŞLAR Köprü savaşı (634) Müslümanlar yenildi. Kadisiye Savaşı (636) Celula savaşı (637) Nihavent Savaşı (642) Sasaniler yıkıldı. Türklerle komşu olundu. DİĞER FETİHLERİ Azerbeycan (643-44) Ve Mısır alındı. (640) HZ. OSMAN DÖNEMİ (644-656) İÇ OLAYLAR FETİHLER DENİZLERDEKİ MÜCADELE Kur an çoğaltıldı. İran ın fethi tamamlandı İlk İslam donanması yapıldı Emeviler üst düzeye İlk kez Türklerle bu dönemde 649 yılında Kıbrıs vergiye getirildiğinden isyan çıktı. savaşıldı. (Hazarlarla) bağlandı Hz. Osman şehit edildi. Tunus a kadar olan yerler ele İlk deniz savaşı Bizansla yapıldı. geçirildi. (652) (Zatüssevari) HZ. ALİ DÖNEMİ (656-661) İÇ SORUNLAR VE SAVAŞ Cemel Savaşı (656): Hz. Ali ile Hz. Ayşe arasında yapıldı. Müslümanlar arasındaki ilk iç savaştır. Sıffın Savaşı (657); Muaviye ile Hz. Ali arasında yapıldı. Hakem (Tahkim) Olayı : Muaviye ile Hz. Ali arasındaki sorunları çözmek amacıyla düzenlendi. DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ Kufe başkent yapıldı İç savaş yapıldığından fetihler durdu. Hz. Ali nin şehit edilmesi ile dört halife dönemi sona erdi. Hz. Ali nin taraftarları Hz. Hasan ı halife seçtiler. O da Muaviye ye biat etti. Bu dönemde Müslümanlar üçe ayrıldılar. 1. Hz. Ali taraftarları (Şii) 2. Muaviye taraftarları (Emevi) 3. Hariciler (İkisine de karşı) 12

EMEVİ, ABBASİ VE ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETLERİ EMEVİLER (661-750) Hükümdarlar Savaşlar - Fetihler Diğer Olaylar Muaviye (661-680) Yezid (680-683) Abdülmelik b. Mervan (683-705) Velid (705-715) İstanbul u ilk kez kuşattı Tunus, Herat, Nişabur ve Belh alındı. Buhara ve Semerkant, vergiye bağlandı. Kerbela da Hz. Hüseyin i şehit etti. Müslümanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna kadar olan yerleri el geçirdiler. -Atlas Okyanusuna kadar olan bütün kuzey Afrika kesin olarak alındı. -Sicilya ve Sardunya adaları alındı. Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand alındı. 711 yılında Tarık b. Ziyad İspanya yı feth etti. Diğerleri 732 yılında Puvatya savaşında Müslümanlar Franklara yenildiler. İslam ın Avrupa daki ilerleyişi durdu. Pirene dağları sınır oldu. 750 yılında Ebu Müslim Horasani isyanı ile yıkıldı. Süleyman döneminde İstanbul karadan ve denizden kuşatıldı. Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir. İlk posta ve muhafız birliğini kurdu Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata dönüştürdü. Kerbela dan sonra Müslümanlar kesin olarak ikiye ayrıldılar. Bunlar; Sünni ve Şiidir. İlk İslam parası basıldı. Arapça resmi dil oldu. Müslümanlar ilk kez Avrupa ya geçtiler. -Hilafeti saltanata dönüştürdüler -Ülkeyi eyaletlere böldüler. -Türklerle en şiddetli savaşlar bu dönemde yapıldı. (Türgişlerlerle) -İslam mimarisi Hristiyan mimarisiyla yarışabilecek düzeye geldi. -Emeviler fetihçi bir devlettir. İslam sınırları genişledi. -Irkçı bir politika izlediklerinden ve Arap olmayan Müslümanlara (Mevali) ikinci sınıf vatandaş muamelesi yaptıklarından yıkıldılar. -Başkent Şam dır. ABBASİLER (750-1258) Savaşlar -Çinle 751 Talas savaşı yapıldı. Fetihler -Bizans sınırında Avasım adlı tampon şehirler kurdu. -Şii Büveyhilerin denetiminden kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Tuğrul bey, Genel Özellikler Emirul Umera Yıkılışı Büveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altına aldı. -Bağdat şehrini kurarak başkent yaptılar. -Türklere ilk önem veren Me mundur. Harun Reşit, döneminde Türkler orduya alındı. Türklere en fazla önem veren Abbasi halifesi Mutasım dır. Sadece Türkler için Samarra şehrini kurdu. -Me mun döneminde İlk tercüme hareketi yapıldı. -İstanbul u kuşattılar fakat başarılı olamadılar. Abbasiler, çeşitli bölgelere yarı bağımsız genel valiler gönderdiler. Bunlara Emirul Umera vaya Tevaiful Mülk adı verilmiştir. Bu olay, Abbasiler in yıkılmasına zemin hazırladı. Emirül Umeralar Şunlardır. Kuzey Afrika da: Ağlebiler, İdrisiler Mısır da: Tulunoğulları, ihşitler, Fatimiler, Eyyübiler ve Memlükler İran da: Tahiriler, Safariler ve Büveyhiler Maveraünnehir de: Samaoğulları 1258 yılında Moğol saldırısı sonucu Abbasi devleti yıkıldı. Halifelik Memlükler e geçti. 13

ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756-1031) Kuruluşu Emeviler in Abbasiler tarafından yıkılması üzerine Emevi ailesinden Emir Abdurrahmen İspanya ya gelerek bu devleti kurdu. Genel Özellikleri Başkenti Kurtuba dır. Bilime önem vermiş, İslam biliminin batıya taşınmasını sağlamıştır. Endülüs yöneticileri de kendilerini halife ilan etmiş, bu durumda Müslümanlar siyasi açıdan 10. yüzyılda üçe ayrılmışlardır. (Abbasi, Fatimi, Endülüs Halifeleri) Yıkılışı Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Daha sonra burada Murabıtlar (1086-1147), Muvahitler (1147-1212) ve Beni Ahmer devleti (1230-1492)kuruldu. İslam kültürünü batıya aktardılar. Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Buradaki Müslüman ve Yahudiler Enginizasyon mahkemelerinde öldürüldüler. Yahudiler Osmanlılara sığındılar. BÖLÜM 5: TÜRK-İSLAM TARİHİ İlk Müslüman Türk Devletleri Karahanlılar İlk Müslüman Türk devletidir. Karluk-Basmil ve Çiğil boyları tarafından kurulmuştur. (840-1212) Kurucusu Bilge Kadir Han dır. Başkenti Karabalgasun dur. İlk Türk İslam eserlerini ortaya koydular. Resmi dilleri Türkçedir. İlk Müslüman hükümdarı Satuk Buğra Han dır. Gazneliler (963-1187) Tulunoğulları (868-905) İhşitler (Akşitler) 935-969 Karahıtay ve Harzemşahlar tarafından yıkıldılar. Başkentleri Gazne olduğundan bu devlete Gazneliler denilmiştir. Kurucusu Alp Tekin dir. En güçlü hükümdarı Gazneli Mahmut tur. Gazneli Mahmut, Hindistan a 17 sefer düzenleyerek bölgenin Müslümanlaşmasını sağlamıştır. Abbasi halifesine yardım ettiğinden kendisine sultan ünvanı verildi. Yerine Mesut geçti. Fakat Dandanakan savaşında (1040) B.Selçuklular a yenilince devlet zayıfladı. Mısır da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Abbasilere karşı isyan eden Tulunoğlu Ahmet tarafından kurulmuştur. Abbasiler tarafından yıkılmıştır. Mısır da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir. Kurucusu Muhammed Togaç tır. Hicaz a egemen olan ilk Türk devletidir. Fatimiler (910-1171) Eyyubiler (1171-1250) Memlükler (Kölemenler) 1250-1517 Harzemşahlar (1097-1231) Büveyhiler (932-1062) Samanoğulları (895-1005) Safeviler (1502-1736) Karakoyunlar (1380-1469) Diğer Türk ve Müslüman Devletler Peygamberimizin kızı hz. Fatma nın soyundan geldiklerinden bunlara Fatimiler denilmektedir. Tunus ta kuruldu. Daha sonra İhşitleri yıkarak Mısır a egemen oldular. Bir Şii-Arap devletidir. Şiiliği yaymaya çalıştılar. Kendilerini Halife ilan ettiler. Eyyubiler tarafından yıkıldılar. Selahattin Eyyubi tarafından Mısır da kurulan bir Türk-İslam devletidir. 1187 Hıttın savaşında Haçlılar ı yenerek Kudüs ü aldılar. Bu olay, lll. Haçlı seferine neden oldu. Bu savaşta da haçlıları yendiler. Mısır da kurulan son Türk İslam devletidir. Eyyubileri yıkarak kurulmuştur. Kurucusu Ayberg tir. Abbasiler yıkılınca halifelik Kölemenlere geçti. Moğolları Ayncalut ve Elbistan savaşlarında yenerek İslam dünyasını korudular. Resmi dilleri Türkçe dir. Osmanlılar tarafından yıkılmıştır. Başkenti Gürgenç tir. B. Selçuklulara bağlı bir atabeylik olarak kuruldu. Moğollarla savaşarak İslam dünyasını Moğol tehlikesine karşı korudular. Moğollarla İslam dünyası arasında tampon devlet oldular. 1231 Yassıçemen savaşında A.Selçuklular a yenilince zayıfladılar ve Moğol denetimine girdiler. İran da Emirulumera olarak kurulan bir Şii-İranlı devlettir. Abbasileri denetimleri altına aldıklarından bu devletin zayıflamasına neden oldular. Abbasiler, bunların baskısından kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Selçuklular bu devlete son verdiler. Horasan ve Maveraünnehir de kurulmuş olan bir İranlı Sünni devlettir. Türklerin ve Ortaasya nın Müslümanlaşmasını sağladılar. Gazneli ve Karahan ittifakı sonucu yıkıldılar. İranda kurulan bir Şii İranlı devlettir. Doğu Anadolu da Şiiliği yaymak istediğinden Osmanlılarla karşı karşıya gelmiş ve yapılan savaşları kaybetmiştir. Kurucusu Şah İsmail dir. İlhanlı devletinin yıkılması üzerine Erbil ve Nahçıvanda kurulan bir Türk İslam devletidir. Timur a yenilince Osmanlılardan yardım istediler. Bunun üzerine Ankara savaşı yapıldı. Akkoyunlular tarafından yıkıldılar. 14

Akkoyunlar (1370-1502) Moğol İmparatorluğu (1206-1227) Timur İmparatorluğu (1370-1507) Babur İmparatorluğu (1526-1858) Diyarbakır ve Çevresinde bulunan Oğuz Türkleri tarafından kuruldu. En tanınmış hükümdarı Uzun Hasan dır. Fatihle yaptıkları Otlukbeli savaşını kaybedince zayıfladılar. Şah İsmail tarafından yıkıldı. Cengiz Han (Timuçin) Moğolistan da kuruldu. Çin, Orta Asya, Rusya ve İslam dünyasını elegeçirdi. Bütün Türkleri üçüncü ve son kez tek bir bayrak altında topladılar. Moğollar, Uygurlar tarafından Türkleştiler. Cengiz han ın ölümü üzerine devlet dörde ayrıldı. 1- Altonordu Devleti: Bugünkü Rusya ve karadenizin kuzeyinde kuruldu. Müslüman oldular. 2- Çağatay Devleti: Türkistan ve Afganistan da kuruldu. Müslüman oldular. 3- İlhanlılar: İran, Irak, Azerbeycan ve Anadolu da kuruldu. Müslüman oldular. 4- Kubilay Hanlığı: Çin de kuruldular. Zamanla milli benliklerini yitirerek Çinlileştiler. Timur tarafından Çağatay devletini yıkarak kuruldu. Ankara savaşında Osmanlıları yenerek Batıdaki fetihlerin gecikmesine neden oldu. Altınordu devletinin parçalanmasına neden oldu. Bunun üzerine Ruslar bağımsızlaşarak zamanla bütün Türkleri tehdit eden bir güç haline geldi. Timur devleti yıkılınca bir çok küçük devlet kuruldu. Timur un torunu Babur Şah tarafından Hindistan da kuruldu. Hindistan da kurulan son Türk devletidir. En önemli eserleri Taç Mahal dır. İngilizlerin sömürgecilik faaliyetleri sonucu yıkıldı. BÖLÜM 6: SELÇUKLULAR Büyük Selçuklular (1038-1040/1157) Selçuk Bey Selçuklu devletinin kurucusu ve isim babasıdır. Oğuz Yabgu devletinde subaşı olarak görev yapıyordu. Oğuz Yabgu devletiyle arası bozulunca Cend şehrine geldi. Müslüman oldu. Selçuklu devletini kurdu. Tuğrul ve Tuğrul Bey; 1038 yılında Nişabur u alınca adına hutbe okutup para bastırdı. 1040 Çağrı Beyler Dandanakan savaşında Gaznelileri yenince Horasan a egemen olup devletin temellerini Dönemi sağlamlaştırdı. 1048 Pasinler savaşında Bizans ı yendi. Böylece Bizans ın zayıf olduğu anlaşıldı. Anadolu nun Türk yurdu olabileceği anlaşıldı. Bizansla ilk antlaşma bu dönemde yapıldı. Halifenin yardım istemesi üzerine 1055 yılında Bağdat a gitti ve Şii Büveyhilerin Abbasiler üzerindeki egemenliğine son verdi. Böylece Selçuklular, İslam Alparslan Dönemi Melikşah Dönemi Sencar Dönemi Selçukluların Yıkılma Nedenleri Genel Özellikleri Atabeylikler dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler. Anadolu yu yurt edinmek amacıyla 1071 Malazgirt savaşında Bizans ı yendi. Bizans la bir antlaşma yapıldı. Fakat uygulanmadı. Anadolu nun kapıları Malazgirt zaferiyle açıldı. Anadolu da ilk beylikler kuruldu. Bizans ın İslam dünyası üzerindeki baskıları ortadan kalktı. Selçukluların en parlak ve sınırlarının en geniş olduğu dönemdir. Melikşah ın ölümü üzerine oğulları arasında taht kavgası yapıldı. (1092-1118) 26 yıl süren bu taht kavgasına fetret dönemi denir. Kardeşlerini yenerek tahta geçti. 1141 Katvan savaşında Karahıtaylara yenildi. Bunun üzerine devlet zayıfladı. Oğuz isyanı ile yıkıldı. Taht kavgaları ve ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması. Batınilerin çalışmaları. Vezir Nizamülmülkün öldürülmesi. Haçlı seferleri. Abbasilerin Selçuklular aleyhinde çalışmaları. Oğuzların küstürülmesi. Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri. Anadolu yu Türkleştirmeleri ve İslamlaştırmaları. İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler. İslam dünyasını Haçlı ve Şii, Batıni tehlikesine karşı korudular. Nizamiye medresesiyle şiiliğe karşı sünni inancı savundular. İslam dünyasının siyasi birliğini sağladılar. Selçuklu topraklarında Kirman Selçukları, Suriye Selçukları, Anadolu Selçukları, Irak ve Horasan Selçukları devletleri kuruldu. İllere vali olarak gönderilen Selçuklu Meliklerin (Prenslerin) eğitiminden sorumlu olan kişilere denir. Bu kişiler tarafından kurulan devletlere de atabeylik denir. Bunlar; İldenizler (Azerbeycan), Salgurlar (Fars), Zengiler (Musul, Halep), Böriler-Dımeşk (Şam), Beğtekinoğulları (Erbil) Atabeylikleridir. 15

Anadolu Selçukları Türkiye Selçukları (l077-1308) Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devletinin kurucusudur. İznik i alarak başkent yaptı. Üsküdar a kadar olan yerlere egemen oldu. l. Kılıçarslan l. Haçlı seferleriyle savaştı. İznik haçlıların eline geçince başkent Konya ya taşındı. Çaka beyliğine son verdi. l. Mesut ll. Haçlı seferleriyle savaşarak onları yendi. İlk Anadolu Selçuklu Parasını bastı. Anadolu ya bu dönemde Avrupalılarca Türkiye denilmeye başlandı. Bu dönemin başlarında Selçuklular Danişmentlilere bağlı kaldılar. ll. Kılıçarslan Rükneddin Süleyman Şah l. Gıyaseddin Keyhüsrev İzzeddin Keykavus l. Aleaddin Keykubat ll. Gıyaseddin Keyhüsrev Selçukluların Yıkılışı lll. Haçlı seferleriyle savaştı. Danişmentlilere son vererek Anadolu nun siyasi birliğini sağladı. Ülkeyi onbir oğlu arasında paylaşarak Anadolu siyasi birliğinin tekrar bozulmasına neden oldu. 1176 Miryokefalon savaşında Bizans ı yenerek Anadolu nun Türk yurdu olduğunu ispatladı. Bizans, artık savunmaya geçti. Bizans ı vergiye bağladı. Saltuklu beyliğine son verdi. İkinci kez tahta geçti. Antalya yı alarak burada ilk Selçuklu donanmasını kurdu. Selçuklular böylece denizcilik faaliyetlerine başladılar. Venediklerle ticari antlaşmalar yaptı. Sinop u alarak burada ilk Selçuklu tersanesini kurdu. Ermenilerle ticari antlaşmalar yaptı. Mengücek beyliğine son verdi. Gürcistan ı Selçuklulara bağladı. Alanya yı alarak burada bir tersane kurdu. Kırım ın Sudak limanına bir donanma gönderip burasını alarak ilk deniz aşırı seferi gerçekleştirdi. Donanmanın en güçlü olduğu dönemdir. 1230 Yassıçemen savaşında Harzemşahlar ı yenerek onların zayıflayıp Moğollar tarafından yıkılmasına neden oldu. Bu olay, Selçuklularla Moğolların komşu olmasına ve ileride Moğolların Anadolu ya saldırmasına neden oldu. Türkmenlerin dini bilgilerinin, ekonomik ve sosyal durumlarının zayıf olması nedeniyle 1240 Baba-i isyanı çıkarmaları ve Selçukluların bunu zorlukla bastırması Moğolları cesaretlendirdi. Moğollarla 1243 yılında yapılan Kösedağ savaşında yenilmeleri üzerine Selçuklular Moğollara bağlandılar. Anadolu siyasi birliği parçalandı. Beylikler kurulmaya başladı. Selçuklular, Moğollara karşı Memlük Sultanı Baybars tan yardım istedi. Baybars, 1270 Elbistan savaşında Moğolları yendi. Fakat Baybars çekilince Moğollar tekrar saldırıya geçtiler. 1308 yılında ll. Mesut ölünce Selçuklular kesin olarak yıkıldılar. 16

BEYLİKLER Malazgirt Savaşından Sonra Kurulan Beylikler Saltukoğulları Erzurum ve Çevresinde Ebulkasım Saltuk tarafından kuruldu. Anadolu da kurulan ilk (1072-1202) beyliktir. Danişmetliler Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatya da Danişment Ahmet Gazi tarafından kuruldu. (1080-1178) Anadolu daki en güçlü beyliktir. Haçlılara karşı büyük savaşlar yaptı. Mengücekler Erzincan, Kemah ve Divriği de Emir Mengücek tarafından kuruldu. (1080-1228) Artukoğulları Diyarbakır, Halep, Mardin ve Harput ta Artuk beyin torunları tarafından kuruldu. (1102-1409) İzmir İzmir ve çevresinde Çaka bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşan ilk Türk (Çaka beyliği) beyliğidir. (1081-1093) Kösedağ Savaşından Sonra Kurulan Beylikler Karamanoğulları Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafından kurulmuştur. (1256-1487) Anadolu daki en güçlü beyliktir. Konya da kurulduklarından kendilerini Anadolu Selçuklu Devletinin Mirasçısı olarak görmüşlerdir. Osmanlı Devletini en fazla uğraştıran beyliktir. Anadolu da Türkçe yi ilk kez resmi dil olarak kullanmışlardır. Germiyanoğulları Kütahya da Yakup bey tarafından kurulmuştur. Topraklarının bir kısmını çeyiz (1299-1429) yoluyla Osmanlılara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanlılara geçti. Hamitoğulları Antalya ve Isparta da Felekeddin Dündar Bey tarafından kuruldu. Topraklarının bir (1300-1425) Dulkadiroğulları (1337-1515) Ramazanoğulları (1353-1608) Aydınoğulları (1308-1426) Candaroğulları (İsfendiryaroğulları) (1299-1460) Menteşeoğulları (1261-1425) Saruhanoğulları (1313-1410) Karesioğulları (1304-1348) Diğerleri Genel Özellikleri kısmını parayla Osmanlılara sattı. Maraş ve Elbistan da Zeyneddin Karaca Bey tarafından kuruldu. Osmanlılara katılan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnadağ savaşıyla (1515) bu beyliğe son verdi. Adana ve Tarsus ta Ramazan Bey tarafından kuruldu. Yavuz döneminde kendi istekleriyle Osmanlılara katıldılar. l. Ahmet döneminde bu beylik vilayete dönüştürüldü. Osmanlılara katılan son beyliktir. İzmir ve Aydın da Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından kuruldu. En güçlü denizci beyliktir. Kastamonu ve Sinop ta Şemseddin Yaman Candar tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmışlardır. Muğla ve Fethiye de Menteşe Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştılar. Rodos u aldılar. Manisa ve Menemen de Saruhan Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmıştır. Balıkesir ve Çanakkale de Karesi Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştı. Orhan Bey döneminde alındı. Osmanlılara katılan ilk beyliktir. Bu beyliğin alınmasıyla Osmanlılar denizcilik faaliyetlerine başladılar ve Rumeliye geçtiler. Ankara savaşından sonra da tekrar kurulmadı. Osmanlılar, İlk donanmayı bu beylikten elde ettiler. Eşrefoğulları, Alaiye beyleri, Taceddin Oğulları (Canik Beyleri), Sahip Ata oğulları, Pervaneoğulları, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddin Devleti. Türkçeye önem verdiler. Anadolu nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasını sağladılar. 17

BÖLÜM 7: KÜLTÜR VE MEDENİYET Devlet Yönetimi İslam İslam devletinde devlet başkanına halife denilmiştir. Muaviye nin oğlu Yezid i veliaht Kültür ve seçmesi üzerine hilafet saltanata dönüştü. Hz. Ömer döneminde ülke büyük illere, Emeviler Medeniyeti döneminde Eyaletlere dönüştü. Abbasiler, vezirlik makamını kurdular. Hz. Ömer döneminde divanlar, devlet hazinesi, ordugah şehirleri kuruldu. İlk posta teşkilatı da Emeviler Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları döneminde oluşturuldu. Eski Türklerde hükümdarlara Han, Hakan, Kağan denilmektedir. Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır (veraset sistemi) anlayışından dolayı sık sık taht kavgaları yapılmıştır. Tanrı tarafından hanedan üyelerine yönetme yetkisi verildiğine inanılmaktadır. (Kut anlayışı) Devletin önemli kararların alındığı Toy veya Kurultay adlı bir meclis bulunmaktadır. Ayrıca, hükümdarın eşi olan Hatun da devlet yönetiminde söz sahibidir. Ülke boylar birliği şeklindedir. Asıl hükümdar, ülkenin doğusunu yönetmektedir. Karahanlılar da devletin başında han veya hakan unvanlı bir hükümdar bulunuyordu. Büyük hakan devletin doğusunu yönetmektedir. Hakanın eşi olan Hatun da devlet yönetiminde söz sahibidir. B. Selçuklular Bağdat ı alıca Sultan unvanını kullanmaya başladılar. İslam dünyasının siyasi liderliğini üstlendiler. İlk sultan unvanını da Gazneli Mahmut kullanmıştır. İlk Türk devletlerinde devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen Büyük Divan da görüşülürdü. Ülke meseleleri Büyük Divan da görüşülür. Hükümdar başkentte olmadığında ülkeyi Niyabet Divanı yönetmektedir. Mali işlerden istifa, Denetleme görevini işraf, askeri işleri arz ve yazışmaları inşa (tuğra-i) divanı yerine getirmektedir. Toprakların dağıtımı, sayımı ve istihbaratı da Pervanicelik makamı sağlamaktadır. Sınırlarda uçbeylikler kurulmuştur. Ordu İslam Kültür ve Medeniyeti Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları İlk düzenli İslam ordusunu hz. Ömer kurdu. Cünd isimli askeri şehirler (ordugah) yaptı. İlk donanmayı hz. Osman yaptı. Abbasiler döneminde Bizans sınırında Avasım isimli tampon şehirler kuruldu. Türkler Abbasiler döneminde orduya alındılar. Türklerde ilk düzenli orduyu Mete Han yapmıştır. Ayrıca, dünyada ilk onlu sisteminin de mucididir. Turan taktiği adı verilen bir savaş sistemleri vardır. (Hilal ve Kurt Kapanı) Oğuzlar ve Peçenekler, Bizans ordusunda paralı askerlik de yaptılar. Karahanlı ordusu dörde ayrılır: 1. Saray Muhafızları, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan üyelerinin kuvvetleri ve 4. Bağlı devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, düzenli birlikler, eyalet askerleri, paralı askerler ve gönüllülerden oluşurdu. Büyük Selçuklu Ordusu da şunlardan oluşmaktadır: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman-ı Saray (Kapıkulu) 3. Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bağlı devlet ve beyliklerin askerleri 6. Türkmenler 7. Sipahiler (İkta) Kara ordusu; hassa (Kapıkulu, Gulam), Tımarlı Sipahiler ve diğerleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Deniz kuvvetleri de kurmuşlardır. İlk donanma Antalya da, ilk tersane Sinop ta kurulmuştur. Adalet ve Hukuk İslam Kültür ve Medeniyeti Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları Hz. Ömer döneminde illere valilerin yanında kadılar da atanmaya başladı. Hukuk olarak Kur an ve peygamberin uygulamaları esas alındı.(kitap-sünnet) Alimlerin içtihatları ve yorumları ile bu hukuk zenginleşti. Daha sonra buna kıyas ve icma da eklendi. Türklerde yazılı hukuk olmadığından ülke töre ye göre yönetilirdi. Büyük davalara hükümdar tarafından atanan bir heyet, küçük davalara ise Yargucu adı verilen hakimler bakardı. Hapis cezaları bulunmamaktadır. Türklerde hukuk ikiye ayrılmıştır. Bunlar Şer i hukuk ve Örfi Hukuk tur. Şer i hukukun başında Kadıulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadılar, askeri davalara da Kazasker (Kadıasker veya Kadıleşker) bakar. Örfi davaların başında da Emir i Dad bulunur. Aynı zamanda bizzat sultanın başkanlık ettiği Divan-ı mezalimler de bulunmaktadır. Büyük Selçuklularla aynıdır. 18

Toplum ve Sosyal Hayat İslam Kültür ve Medeniyeti Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları Dini Hayat İslam Kültür ve Medeniyeti Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları Müslümanlar, gayri Müslimlere geniş bir hoşgörüyle yaklaşmışlardır. Emeviler döneminde halk dört sosyal tabakadan oluşmaktadır. 1. Müslüman Araplar, 2. Mevaliler (Azatlı Köle-Arap almayan Müslümanlar) 3. Zımmiler, 4. Köleler Türk toplumu Budun, Boylar, Oymaklar, Obalar ve en son olarak da ailelerden oluşur. Sınıf ayrımı ve kölecilik bulunmamaktadır. Uygurlara kadar göçebe yaşamışlardır. Yaylak ve Kışlak hayatını sürdürmüşlerdir. Meslek sahipleri ve Ticaretle uğraşanların kurmuş oldukları Loncalar (Ahi) önemli bir sosyal ve ekonomik kuruluştur. Devletle esnaf arasında ilişkiyi sağlar. Ürünlerin kaliteli olmasını ve denetimi yapar. Gençlere mesleki eğitim verir. Ahi teşkilatları güçlüdür. İslam devletlerinde her şey İslami kurallara göre yapılmaktadır. Fakat İslam ın geniş bir alana yayılmasıyla bu dine çeşitli yorumların katılmasına neden oldu. Bu yorumlar sonucu mezhepler (Şii-Sünni/Hanefi,Şafi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya çıktı. Müslüman olmayanlara da ehli kitap denilmiş ve geniş bir özgürlük verilmiştir. Eski Türk dini inancı üç bölümde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat güçlerine inanma, Atalar kültü, Göktanrı ve Şamanizmdir. Önemli dini kavramlar ise şunlardır: Şaman ve Kam (din adamı), Kurgan (mezar), Balbal (mezartaşı), Yuğ (ölüm töreni), Sagu (ağıt) Ayrıca, Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarları, Macarlar, Avarlar, Peçenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir. Sünni akidenin koruyuculuğunu üstlendiler. Bu amaçla Nizamiye medreselerini yaptılar. Tarikatlar, Türk dünyasında büyük etkiye sahip olmuştur. Bunlar; Kadirilik, Kübrevilik, Ekberilik ve Yesevilik tir. Tarikatlar Anadolu nun dini hayatında önemli yer tutmaktadır. Bunlar; Babailik, Ekberiye, Mevlevilik ve Bektaşiliktir. Ekonomi İslam Kültür ve Medeniyeti Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları İlk devlet hazinesini (Beytül Mal) Hz. Ömer kurdu. İslam devletlerinde gelir kaynakları şer i gelirler ve örfi gelirler olmak üzere ikiye ayrılır. Şer i gelirler; Müslümanlardan alınanlar (zekat ve öşür), gayri Müslimlerden alınanlar (cizye ve haraç) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Örfi gelirler ise; ganimet, gümrük vergileri, bağlı devletlerin ödediği vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alınanlardır. Ticaret ve tarım hayatı da gelişmiştir. İlk parayı Emevi halifesi Abdülmelik bastı. Başlıca geçim kaynakları hayvancılıktır. Ayrıca, madencilik ve tarımla da uğraşmışlardır. İpek yolunun ülkelerinden geçmesinden dolayı ticaret de önemli kazançlarındandır. Karahanlılar; tarım, madencilik ve el sanatlarıyla uğraştılar. Kervan ticaretine de önem verdiler. Ticaret yolları üzerinde ribat adı verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin gelişmesini sağladılar. Selçuklularda ekonomi; tarım, ticaret, hayvancılık, madencilik ve sanayiye dayanmaktadır. Selçuklularda toprak dörde ayrılır: 1. Has araziler 2. İkta araziler 3. Haraci Araziler. Bunun dışında mülk ve vakıf arazileri de bulunmaktadır. B. Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastı. Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler dörde ayrılmaktadır. Bunlar; Has, İkta (tımar, dirlik) Mülk ve Vakıf arazisidir. Ticareti geliştirmek için kervansaraylar, düşük gümrük vergisi, antlaşmalar ve sigorta sistemi uygulamışlardır. İlk parayı l. Mesut bastı. 19

İlim-Kültür-Sanat ve Edebiyat İslam Emeviler döneminde İslam mimarisi Hıristiyan mimarisiyle yarışabilecek bir duruma geldi. Kültür ve Abbasiler döneminde geçti. Samarra şehrinin kurulmasıyla mimaride Türk etkisi Medeniyeti görülmeye başlandı. İslam da resim ve heykel yasak olduğundan minyatür ve hat sanatları gelişti. Arapça ilk kez Emevi halifesi Abdülmelik döneminde resmi dil haline geldi. İslam da ilimler ikiye ayrılır. 1. Akli ilimler (Din Dışı İlimler) 2. Nakli İlimler (Dini İlimler) Abbasiler döneminde diğer dillerden Arapça ya eserler tercüme edildi. Ayrıca, Bağdat ta Beytül Hikme adlı okul, kütüphane ve tercüme büroları açılarak ilmin gelişmesine katkıda bulundular. Endülüs Emeviler i de İslam medeniyetinin Avrupa ya Orta Asya Türk Kültürü Türk-İslam Devletleri Türkiye Selçukluları geçmesini sağlamıştır. İlk Türkçe yazılı belge Orhun kitabeleridir. Türk alfabeleri ise; Orhun (Göktürk), Uygur, Arap, Kiril ve Latin dir. Türk destanları ise; Oğuz Kağan (Hunların) Eregenekon (Göktürklerin) Yaradılış ve Göç (Uygurların), Manas (Kırgızların) Alpertunga ve Şu (İskitlerin). Türkler, Uygurlara kadar taşınabilir sanatlar yapmışlardır. Uygurlarla birlikte mimari ve yazılı belgeler alanında da önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır. B. Selçuklular döneminde Celali takvimi yapıldı. Ayrıca, dünyanın ilk üniversitesi olan Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Selçuklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapça, Farsça ve Türkçe dir. Karahanlıların resmi dili ise sadece Türkçe idi ve Uygur alfabesini kullanmışlardır. Bu dönemde yazılan eserler ise; Karahanlılar a ait olanlar: Divan-ı Lügati Türk (Kaşgarlı Mahmut), Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetül Hakayık (Edip Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Buğra Han Destanı (Anonim). Selçuklulara ait olan: Siyasetname (Nizamülmülk). Gazneliler e ait olan: Şehname (Firdevsi) Sanat olarak: Köprü, çeşme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar yapmışlardır. Divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olmak üzere Edebiyat üçe ayrılır. Önemli fikir adamları ve eserleri şunlardır: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hacı Bektaşı Veli (Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de şunlardır: Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destanı, Danişmentname, Nasreddin Hoca ve Bektaşi Fıkraları. Önemli Sanatlar ise; Kümbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir. 20