Siyasi Partilerin Kapatılması Konusunda Türkiye ve Bazı Ülkelerdeki Yasal Düzenlemeler

Mart 2008 Siyasi Partilerin Kapatılması Konusunda Türkiye ve Bazı Ülkelerdeki Yasal Düzenlemeler Bu çalışmada, 1982 Anayasası nda yer alan ifadeyle demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olan siyasi partilerin faaliyetlerine son verilip kapatılmaları konusunda çeşitli ülkelerdeki yasal düzenlemeler incelenmiştir. Beyhan Kaptıkaçtı Hasan Cihad Gezer Hakan Palabıyık Nezahat Yuca Özcan Altay Hukuk Bölümü Tel:420 66 69-80 02

ÖZET Bu çalışmada, 1982 Anayasası nda yer alan ifadeyle demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olan siyasi partilerin faaliyetlerine son verilip kapatılmaları konusunda çeşitli ülkelerdeki yasal düzenlemeler incelenmeye çalışılmıştır. TBMM Araştırma Merkezi i

ĐÇĐNDEKĐLER ÖZET i ĐÇĐNDEKĐLER ii 1. GĐRĐŞ 1 2. TÜRKĐYE DEKĐ DURUM 1 3. BAZI ÜLKELERDEKĐ DÜZENLEMELER 8 3.1. ALMANYA...8 3.2. AVUSTURYA...10 3.3. BELÇĐKA...13 3.4. ESTONYA...13 3.5. FĐNLANDĐYA...14 3.6. FRANSA...14 3.7. HĐNDĐSTAN...16 3.8. HOLLANDA...16 3.9. ĐNGĐLTERE...17 3.10. ĐSPANYA...17 3.11. ĐSVEÇ...19 3.12. ĐTALYA...21 3.13. LĐTVANYA...22 3.14. MACARĐSTAN...23 3.15. POLONYA...24 3.16. PORTEKĐZ...25 3.17. ROMANYA...26 3.18. SLOVAKYA...27 4. ÇEŞĐTLĐ ÜLKELERDE KAPATILAN SĐYASĐ PARTĐLER 28 4.1. ALMANYA...28 4.2. ĐTALYA...28 4.3. BELÇĐKA...28 4.4. ĐSPANYA...29 5. SĐYASĐ PARĐLERĐN KAPATILMASI KONUSUNDA VENEDĐK KOMĐSYONU TARAFINDAN BENĐMSENEN ĐLKELER 29 6. SONUÇ 30 7. KAYNAKÇA 31 EK 1. TÜRKĐYE DE KAPATILAN SĐYASĐ PARTĐLER 36 (ĐLGĐLĐ KARAR REFERANSLARI) EK 2. TÜRKĐYE DE KAPATILAN SĐYASĐ PARTĐLER 38 (KARAR GEREKÇELERĐ) EK 3. HERRĐ BATASUNA 37 TBMM Araştırma Merkezi ii

1. GĐRĐŞ Fransız siyaset bilimci Gougel in üyelerinin düşünce ve menfaatlerini gerçekleştirmek için, iktidarı kısmen ya da tamamen elde etmek amacı ile siyasi hayata katılan grup olarak ifade ettiği siyasi partiler 1 hakkında Türk hukukunda yapılan tanım, 2890 sayılı Siyasi Partiler Kanunu nda yer almaktadır. Bu kanunun 3. maddesine göre siyasi partiler, Anayasa ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını sağlayarak demokratik bir Devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek üzere teşkilatlanan tüzelkişiliğe sahip kuruluşlar dır. 1982 Anayasası siyasi partileri, yukarıda da belirtildiği gibi demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olarak görmekte (madde68/2) ve bu teşkilatların uyması gereken esasları (madde 69) belirtmektedir. Buna göre; siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları uygulanmaları kanunla düzenlenen demokrasi ilkelerine uygun olmalıdır. Siyasi partilerin, ticari faaliyette bulunmaları yasaklandığı gibi gelir ve giderlerinin de amaçlarına uygun olması gerektiği öngörülmüştür. Anayasa Mahkemesi nce siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa Mahkemesi, denetim görevini yerine getirirken Sayıştay dan yardım alır ve bu denetim sonunda verilen kararlar kesindir. Siyasi partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenmeleri, kapatılmaları ya da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmaları ile seçim harcamalarının usulleri yukarıdaki esaslar çerçevesinde kanunla düzenlenir. 2. TÜRKĐYE DEKĐ DURUM Siyasi partilere, demokrasinin varlığı ve işleyişi bakımından taşıdıkları önem nedeniyle, bazı güvenceler tanınmıştır. Bu güvencelerden biri, siyasi partilerin hangi hallerde kapatılacağını belirleyen ve kapatma yetkisinin Anayasa Mahkemesi ne ait olduğunu hükme bağlayan Anayasal düzenlemedir. Böylece, siyasi partilerin kapatılması, diğer genel mahkemelere değil, Anayasa nın üstünlüğünün de teminatı olan bir yüksek yargı organına, Anayasa Mahkemesi ne tanınmıştır. Mevzuatımızda bu konuda hüküm getiren yasal düzenlemeler aşağıda belirtilmiştir: 1 Erdoğan Teziç, Anayasa Hukuku, 12. bs., Beta, Ankara, 2007, s.312. TBMM Araştırma Merkezi 1

1982 Anayasası Madde 69: Siyasî partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır. Bir siyasî partinin tüzüğü ve programının 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatma kararı verilir. Bir siyasî partinin 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı eylemlerinden ötürü temelli kapatılmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. (Ek cümle: 3.10.2001-4709/25 md.) Bir siyasî parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır.(ek: 3.10.2001-4709/25 md.) Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkralara göre temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir. Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz. Bir siyasî partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazetede gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzelkişilerden maddî yardım alan siyasî partiler temelli olarak kapatılır. (Değişik: 3.10.2001-4709/25 md.) Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenmeleri, kapatılmaları ya da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmaları ile siyasî partilerin ve adayların seçim harcamaları ve usulleri yukarıdaki esaslar çerçevesinde kanunla düzenlenir hükmünü getirmektedir. 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu Madde 101: (Değişik : Başlık ; 14/08/1999-4445/16.Md) Anayasadaki Yasaklara Aykırılık Halinde Partilerin Kapatılması (Değişik 101. Madde ; 14/08/1999-4445/16.Md) TBMM Araştırma Merkezi 2

a) Bir siyasi partinin tüzük ve programının Devletin bağımsızlığına,ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olması, sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlaması, suç işlenmesini teşvik etmesi, b) Bir siyasi partinin, Anayasanın 68 inci maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı eylemlerin işlendiği odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespiti, c) Bir siyasi partinin, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alması, hallerinde verilir. 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde 18 - Görev ve Yetki Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkileri şunlardır. 4. Siyasi partilerin kapatılması hakkında davalara bakmak. Siyasi partilerin nasıl ve hangi usullere göre kapatılacağı Siyasi Partiler Kanunu nda düzenlenmiştir (madde 98-108). Usule ilişkin düzenlemelere geçmeden önce, kapatma kararının hukuki niteliği de belirtilecek olursa, bu kararın cezai bir yaptırım değil, siyasi parti tüzel kişiliğinin sona erdirilmesi niteliğinde bir tespit kararı 2 olduğu ifade edilebilir. Madde 98 - Görevli Mahkeme ve Savcılık (Değişik: Birinci Fıkra; 14/08/1999-4445/15.md) Siyasi partilerin kapatılması davaları, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından Anayasa Mahkemesinde açılır. (Ek: Cümle; 11/01/2003-4778/9.md) Siyasi partilerin kapatılması davalarında kapatılmaya karar verilebilmesi için beşte üç oy çokluğu şarttır. Anayasa Mahkemesince verilen kararlar kesindir. Cumhuriyet Başsavcılığı, iddianamesine esas teşkil edecek olayların araştırılması ve soruşturulmasında ve davanın açılması ve yürütülmesinde Cumhuriyet savcılarına ve sorgu hakimlerine tanınan bütün yetkilere sahiptir. Ancak Anayasanın ve kanunların sadece hakimler tarafından kullanılabileceğini belirttiği yetkiler bunun dışındadır. (Değişik: Dördüncü Fıkra; 14/08/1999-4445/15.md) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı siyasi partilerden incelenmek üzere gerekli gördüğü belgeleri isteyebilir. Siyasi 2 Erdoğan Teziç, a.g.k, s. 329. TBMM Araştırma Merkezi 3

partiler, Cumhuriyet Başsavcılığının isteklerine en geç on beş gün içinde cevap vermek zorundadırlar. Cumhuriyet Başsavcısı, soruşturmayı Cumhuriyet Başsavcı vekili veya yardımcıları eliyle de yürütebilir. Cumhuriyet Başsavcısının soruşturma için görevlendirdiği Başsavcı yardımcılarının. Yargıtay üyeliğine seçilmeleri hali hariç, soruşturma sonuçlanıncaya kadar süreli veya süresiz başka bir göreve atanmaları Cumhuriyet Başsavcısının yazılı muvafakatına bağlıdır. Madde 99 - Siyasi Partilerle Đlgili Yasakları Đnceleme Kurulu Siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin isteklerin, Cumhuriyet Başsavcılığınca reddi halinde, yapılan itirazları incelemek üzere Siyasi Partilerle Đlgili Yasakları Đnceleme Kurulu kurulmuştur. Bu Kurul, Yargıtay ceza daireleri başkanlarından kurulur. Bunların en kıdemlisi Kurulun Başkanıdır. Daire başkanlarının özürleri halinde dairenin en kıdemli üyesi Kurula katılır. Kurul üye tamsayısı ile toplanır. Karar yeter sayısı, üye tamsayısının salt çoğunluğudur. Madde 100 - Siyasi Partilerle, Đlgili Yasaklara Aykırılık Halinde Dava Açılması (Değişik: Birinci Fıkra; 11/01/2003-4778/10.md) Anayasada yazılı nedenlerle Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından bir siyasi partinin kapatılması davasının açılması; a) Re'sen, b) Bakanlar Kurulu kararı üzerine Adalet Bakanının istemiyle, c) Bir siyasi partinin istemi üzerine, olur. Ancak, bir siyasi partinin Cumhuriyet Başsavcılığından dava açılmasını isteyebilmesi için, bu partinin son milletvekili genel seçimlerine katılmış olması, Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunması, ilk büyük kongresini yapmış olması, partinin merkez karar ve yönetim kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyu ile dava açılmasının istenmesi yolunda karar alınmış bulunması ve istemin parti adına parti genel başkanı tarafından Cumhuriyet Başsavcılığına yazılı olarak yapılmış olması gerekir. Cumhuriyet Başsavcılığı, Adalet Bakanının veya partinin yazılı isteminde yeterli delil bulunduğu kanısına varırsa davayı açar. Yeterli delil bulunmadığı kanısına varırsa dava açmayacağını istemde bulunan Adalet Bakanına veya siyasi parti genel başkanlığına yazı ile bildirir. TBMM Araştırma Merkezi 4

Adalet Bakanının veya siyasi partinin, Cumhuriyet Başsavcılığının bildirimi üzerine, bu bildirimin tebliği tarihinden başlayarak otuz gün içinde Siyasi Partilerle ilgili Yasakları Đnceleme Kuruluna yazı ile itirazda bulunma hakkı vardır. Kurul, itirazı ivedilikle en geç otuz gün içinde inceler; itirazı haklı görmezse dava açılmaz; haklı görürse, Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa Mahkemesine dava açmakla yükümlüdür. Bu maddenin birinci fıkrasının (b) ve (c) bentlerinde yer alan hükümler milletvekili genel seçimiyle, bu seçimin yenilenmesine veya milletvekili ara seçimlerine dair verilen kararın Resmi Gazetede yayınlandığı tarihten başlayarak oy verme gününün ertesi gününe kadar geçecek süre içinde uygulanamaz. Madde 101 - (Değişik: Başlık; 14/08/1999-4445/16.Md) Anayasadaki Yasaklara Aykırılık Halinde Partilerin Kapatılması (Değişik 101. Madde ; 14/08/1999-4445/16.Md) a) Bir siyasi partinin tüzük ve programının Devletin bağımsızlığına,ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olması, sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlaması, suç işlenmesini teşvik etmesi, b) Bir siyasi partinin, Anayasanın 68 inci maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı eylemlerin işlendiği odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespiti, c) Bir siyasi partinin, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alması, hallerinde verilir. (Ek: Fıkra; 09/04/2002-4748/4.md) Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkranın (a) ve (b) bentlerinde sayılan hallerde temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasi partinin almakta olduğu son yıllık Devlet yardımı miktarının (Đptal : Anayasa Mahkemesinin16/07/2003 tarih ve E: 2002-104, K: 2003-72 sayılı Kararı ile, 26/03/2002 günlü, 4748 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Đlişkin Kanun ile, 22/04/1983 tarih ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanununun 101.maddesine eklenen fıkrada yer alan yarısından az olmamak kaydıyla ibaresinin Anayasaya aykırı olduğuna ve ĐPTALĐNE karar verilmiştir.kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına, yardımın tamamı ödenmişse aynı miktarın Hazineye iadesine karar verebilir. (NOT : Đptal edilen ibare nedeniyle fıkrada uygulanma olanağı kalmayan bu yardımdan " sözcüklerinin de 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama TBMM Araştırma Merkezi 5

Usulleri Hakkında Kanun'un 29.maddesinin ikinci fıkrası gereğince ĐPTALĐNE karar verilmiştir. Madde 102: Cumhuriyet Başsavcılığının Đsteklerine Uyulmaması Halinde Yapılacak Đşlem (Değişik : Birinci Fıkra ; 09/04/2002-4748/4.Md) Siyasi partilerin faaliyetlerinin izlenmesi amacıyla Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının istediği bilgi ve belgeleri bildirilen süre içinde vermeyen siyasi partiye Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından ikinci bir yazı tebliğ olunur. Bu yazıda, bildirilen süre içinde cevap verilmediği ve istek yerine getirilmediği takdirde o siyasi partinin kapatılması ya da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için dava açılabileceği de belirtilir. Bu tebliğde bildirilecek süre içinde yine istek yerine getirilmez veya cevap verilmezse Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı o siyasi partinin (Mülga : Đbare ; 11/01/2003-4778/11.md) Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için Anayasa Mahkemesinde re'sen dava açabilir.(ek : Cümle ; 11/03/2006-4778/11.md) "Siyasi parti, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının bu istemlerine karşı Anayasa Mahkemesine itiraz edebilir." (Ek: Fıkra : 14/08/1999-4445/17.md) Parti büyük kongresi, merkez karar ve yönetim kurulu veya bu kurulun iki ayrı kurul olarak oluşturulduğu haller, Türkiye Büyük Millet Meclisi grup yönetim kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi grup genel kurulu, parti genel başkanı dışında kalan parti organı, mercii veya kurulu tarafından Anayasanın 68 inci maddesinin dördüncü fıkrasında yer alan hükümlere aykırı fiilin işlenmesi halinde, fiilin işlendiği tarihten başlayarak iki yıl geçmemiş ise (Değişik : Đbare ; 09/04/2002-4748/4.md) "Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı" söz konusu organ, mercii veya kurulun işten el çektirilmesini yazı ile o partiden ister. Parti üyeleri 68 inci maddenin dördüncü fıkra hükümlerine aykırı fiil ve konuşmalarından dolayı hüküm giyerler ise (Değişik: Đbare; 09/04/2002-4748/4.md) "Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı" bu üyelerin partiden kesin olarak çıkarılmasını o partiden ister. (Değişik: Üçüncü Fıkra; 09/04/2002-4748/4.md) Siyasi parti, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde istem yazısında belirtilen hususu yerine getirmediği takdirde, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı Anayasa Mahkemesinde o siyasi partinin kapatılması ya da Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için dava açar. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen iddianamenin tebliğinden itibaren otuz gün içinde TBMM Araştırma Merkezi 6

ilgili siyasi parti tarafından söz konusu parti organı, merci veya kurulan işten el çektirilmesi ve parti üyesi veya üyelerin partiden kesin olarak çıkarılmaları halinde, o partinin (Mülga: Đbare; 11/03/2003-4778/11.md) Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için açılan dava düşer. Aksi takdirde Anayasa Mahkemesi, dosya üzerinde inceleme yaparak, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının ve siyasi parti temsilcilerinin sözlü açıklamalarını, gerekli gördüğü hallerde diğer ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları da dinlemek suretiyle açılmış bulunan davayı karara bağlar. Madde103: (Değişik: Başlık; 14/08/1999-4445/18.md) Bir Siyasi Partinin Yasak Eylemlere Odak Olması Hali (Değişik: 103. Madde; 14/08/1999-4445/18.md) Bir siyasi partinin Anayasanın 68 inci maddesinin dördüncü fıkrası hükmüne aykırı eylemlerin odak halini oluşturup oluşturmadığı hususu Anayasa Mahkemesince belirlenir. Bir siyasi parti; birinci fıkrada yazılı fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre, merkez karar ve yönetim kurulu veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır. (Ek: Fıkra; 09/04/2002-4748/4.md) Bir siyasi parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır. Madde 104 - (Değişik: Başlık; 14/08/1999-4445/19.Md) Diğer Sebeplerle Başvuru (Değişik: Birinci Fıkra; 14/08/1999-4445/19.m) Bir siyasi partinin bu Kanunun 101. maddesi dışında kalan emredici hükümleriyle diğer kanunların siyasi partilerle ilgili emredici hükümlerine aykırılık halinde bulunması sebebiyle o parti aleyhine Anayasa Mahkemesine, Cumhuriyet Başsavcılığınca re'sen yazı ile başvurulur. (Değişik : Đkinci Fıkra ; 11/03/2006-4778/12.md) Anayasa Mahkemesi, söz konusu hükümlere aykırılık görürse bu aykırılığın giderilmesi için ilgili siyasi parti hakkında ihtar kararı verir. Bu yazının tebliği tarihinden itibaren altı ay içinde aykırılık giderilmediği TBMM Araştırma Merkezi 7

takdirde, Cumhuriyet Başsavcılığı o siyasi partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması için Anayasa Mahkemesine re'sen dava açabilir. 1982 Anayasası Madde 149: (Değişik: 3.10.2001-4709/33 md.) Anayasa Mahkemesi, Başkan ve on üye ile toplanır, salt çoğunluk ile karar verir. Anayasa değişikliklerinde iptale ve siyasî parti davalarında kapatılmaya karar verebilmesi için beşte üç oy çokluğu şarttır. Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa Mahkemesi nce öncelikle incelenip karara bağlanır. Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama usulleri kanunla; mahkemenin çalışma esasları ve üyeleri arasındaki işbölümü kendi yapacağı Đçtüzükle düzenlenir.anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Ancak, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir (Ek ibare: 23.7.1995-4121/14 md.) ve siyasi partilerin temelli kapatılması veya kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler. 3. BAZI ÜLKELERDEKĐ DÜZENLEMELER 3.1. ALMANYA Alman Temel Kanunu nun 21. maddesi siyasi partilerin kapatılması konusunda şu hükümleri getirmiştir: Madde 21: Amaçları ya da mensuplarının fiilleri ile hür demokratik temel düzene zarar vermek ya da ortadan kaldırmak isteyen veya Federal Almanya Cumhuriyetinin varlığını tehdit eden partiler anayasaya aykırıdır. Anayasaya aykırılığa Federal Anayasa Mahkemesi karar verir. Ayrıntılar federal yasaların konusudur." 24 Temmuz 1967 Tarihli Alman Siyasi Partiler Kanunu'nun Altıncı Bölümü "anayasaya aykırı parti yasağının uygulanması" başlığını taşır 3. 3 Siyasi Partiler Kanunu Metinleri, (Türkiye-Federal Almanya-Portekiz), TBMM Basımevi, 1982, s.89-90 (aktaran: Ahmet Yıldız, Bazı Arupa Ülkelerinde Siyasi Parti Kapatma ile Đlgili Düzenlemeler, Kütüphane ve Dökümantasyon Müdürlüğü Araştırma Servisi, 1997, s.1. TBMM Araştırma Merkezi 8

Madde 32- Hükmün Yerine Getirilmesi Bir parti veya parti teşkilatının, Alman Temel Kanunu nun 21. maddesinin 2. fıkrası uyarınca Anayasaya aykırılığına hükmedilmesi halinde, eyalet hükümetlerinin tespit edeceği merciler, hükmün icra edilmesiyle ilgili çeşitli kanunlarda yer alan önlemleri ve Alman Anayasa Mahkemesinin öngördüğü usülleri uygular. Bu amaca yönelik olarak söz konusu mercilerdeki üst düzey devlet yetkililerinin, kamu güveni ve düzenini sağlamakla görevli bütün federe makam ve hizmet mercileri üzerinde kayıtsız emretme hakları vardır. Bir siyasal parti ya da parti teşkilatının, yapılanma veya faaliyetleri itibariyle anayasaya aykırı olduğu tespit edilir ve bu aykırılığın etkilerinin bir eyaletle sınırlı kalmayıp, başka eyaletlere de sirayet ettiği düşünülüyorsa, bu takdirde Đçişleri Bakanı nın a anayasaya aykırılık hükmünün gereklerinin yerine getirilmesinde Federal devletin tamamında bir bütünlük sağlanması amacıyla gerekli bütün tedbirleri alması gerekir. Yürütme tedbirlerine karşı itirazda bulunmak veya iptal davası açmak söz konusu kararın yürütülmesinin askıya alınması sonucunu doğurmaz. Bir idari davada yargılama sırasında karşılaşılan bir mesele, nihai hükmün yerine getirilmesi bakımından esası ilgilendirecek derecede önemli ise, yargılamaya devam edilmez ve Federal Anayasa Mahkemesi nin bu konuda vereceği karar beklenir. Federal Anayasa Mahkemesi bunun yanı sıra hükmün icrasıyla ilgili kendisinin tespit ettiği yürütme tedbirleri hakkında yapılan itirazları da karara bağlar. Madde 33- Yasaklanan Parti Yerine Đkame Teşkilat Oluşturma Yasağı Alman Temel Kanunu nun 21. maddesinin 2. fıkrası ve Federal Anayasa Mahkemesi Kanunu nun 46 inci maddesine göre anayasaya aykırı olduğuna hükmedilmiş siyasal partinin yerine kaim olmak üzere bu partinin anayasaya aykırı bulunan amaçlarını devam ettirecek teşkilatlar kurulması veya mevcut teşkilatların bu kapsamda faaliyetlerde bulunması yasaktır. Partiye ikamet eden teşkilat söz konusu siyasi partinin kapatılmasından önce mevcut bulunan bir parti veya Federal Meclis (Bundestag) ya da bir eyalet meclisinde temsil olunan bir parti olduğu takdirde, Federal Anayasa Mahkemesi bu partinin yasaklanmış bir siyasi partiyi ikame eden bir yan teşkilat olduğuna karar verip, bu kararı ilan eder. Bu durumda Federal Anayasa Mahkemesi Kanununun 38, 41, 44 üncü maddleri ve 46 inci maddenin üçüncü fıkrası ile bu kanunun 32. maddesi uygunluğu nisbetinde geçerlidir TBMM Araştırma Merkezi 9

Siyasi partilerin anayasa aykırılığı konusunda yapılacak başvurular, Bundestag (Almanya Federal Meclisi), Bundesrat (Almanya Eyaletler Meclisi) veya Federal Hükümet tarafından gerçekleştirilebilir. Siyasi parti yalnızca tek bir federe devlet içinde faaliyet gösterdiği takdirde, o devletin hükümetinin de başvuru hakkı mevcuttur. Federal Anayasa Mahkemesi başvuru üzerine, siyasi partinin hesaplarını dondurma, malvarlığına el koyma kararı alabilir ya da parti faaliyetlerinin devamını sağlayabilir. Duruşmanın hazırlığı sırasında Mahkeme ön tahkikat isteyebilir. Mahkeme, partinin yetkili temsilcilerine belli bir süre dahilinde açıklama yapma fırsatı tanır ve bunun üzerine başvurunun kabulü veya reddine ya da duruşmanın yapılmasına karar verir. Federal Anayasa Mahkemesi, her biri sekiz yargıçtan müteşekkil Birinci ve Đkinci Senato dan oluşmaktadır. Siyasi partilerin yasaklanması davalarına Đkinci Senato bakar. Senatolar en az altı yargıç ile toplanır. Özellikle ivedi toplantılarda toplantı yeter sayısı sağlanamadığı takdirde, Başkan diğer Senato dan gerekli sayıda yargıç atayarak toplantıyı başlatır. Başvuru haklı bulunduğu takdirde Federal Mahkeme siyasi partinin anayasaya aykırılığına karar verir. Parti feshedilir ve yerine kurulacak olan ikame teşkilatlar yasaklanır 4. 3.2. AVUSTURYA 1975 tarihli Federal Siyasi Partiler Kanunu nun 1. maddesi, 3. bendine göre, siyasi partilerin kurulması Federal Anayasa nın aksini belirrtiği durumlar hariç olmak üzere serbesttir. Siyasi parti faaliyetleri kanunla öngörülmüş olsalar dahi hiçbir sınrlamaya tabi tutulamaz 5. Hukuk sisteminde siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin olarak herhangi bir yasal düzenlemeye yer verilmeyen Avusturya da, çalışmamız açısından önem taşıyan bir partiye değinilecektir. Bu önem aşağıda da belirtildiği gibi, Avrupa Birliği nin politik bir yaptırım uygulayarak müdahalede bulunmasından kaynaklanmaktadır. Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ) Avusturya Özgürlük Partisi (Freiheitliche Partei Österreichs-FPÖ) 1956 tarihinde Avusturya nın 1938 de Hitler Almanyası tarafından ilhakından sonra Seyyss-Inquart nasyonal sosyalist hükümetinde görev alan Anton Reinthaller tarafından kurulmuştur. Alman 4 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu talep Judicial Procedures to ban Political Parties, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=7250, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) 5 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Avusturya nın verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=20102, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) TBMM Araştırma Merkezi 10

yanlısı bir parti olan FPÖ daha ziyade SPÖ (Sosyal Demokrat Parti) ve ÖVP nin (Christian Democratic Austrian People s Party- Avusturya Hristiyan Demokrat Halk Partisi) sosyalistmuhafazakâr (socialist-clerical) koalisyon hükümetlerinden rahatsızlık duyan kişilerin oluşturduğu bir parti görünümündedir. Parti içerisinde genellikle uzlaşamayan liberal ve milliyetçi olmak üzere iki parti grubu göze çarpmaktadır. Esasında radikal bir parti olmayan FPÖ, buna rağmen Nazi yanlısı ve Avusturya nın büyük germen kültürel topluluğu dahilinde olmasını arzu eden kişiler için de çekim merkezi olmuştur. Günümüz itibariyle partiye genel olarak popülist, aşırı sağcı ve göçmen karşıtı görüşlere sempati duyan kitleler oy vermektedir. FPÖ nün milliyetçilik vurgusu, dünya genelinde atipik liberal bir parti olarak algılanmasına neden olmuştur. Bununla birlikte, parti 1979 yılında dünya genelinde liberal partilerin örgütlediği Liberal Enternasyonal e üye olmuştur. Temel ideolojisi, devlet iktidarının güçlenmesine karşın bireysel özgürlüklerin korunmasıdır. Bu bağlamda FPÖ, eşitlik için sosyal sınıflar arasındaki mücadeleyi merkezine alan sosyalizme karşıdır, serbest teşebbüsün özendirilmesi ve devletin ekonomik rolünün sınırlı olması gerekliliği benimsenmiştir. Parti 1956-1983 yılları arasında % 5.0 ile 7.7 arasında değişen oy oranları ile ancak sınırlı bir muhalefeti mümkün kılacak şekilde parlamentoda temsil imkanı bulmuştur. Sonraki yıllarda liberal kanadı zayıflayan parti, SPÖ ile yapılan anlaşma ile seçim kanunlarındaki revizyon neticesinde öncelikle parlamentoda üye sayısını arttırmış ve nihayet 1983-1986 yılları arasında FPÖ, SPÖ ile birlikte çalkantılı geçen ve siyasi krizlerin eksik olmadığı üç yıllık koalisyon hükümetini yürütmüştür. 1986 yılında partinin milliyetçi grubundan olan Jörg Heider başkanlığa seçilmiştir. Heider in yaklaşımı yukarıda bahsedilen germen kültürel topluluğu özlemini çağrıştırmış ve tartışmalara yol açmıştır. O dönemde Avusturya nın ideolojik deformasyon içerisinde bulunduğunu söyleyen Jörg Heider, giderek milliyetçi çevrelerin sempatisini kazanmaya başlamış ve 1989 yılında ilk defa ülkenin iki büyük partisine (SPÖ ve ÖVP) alternatif olarak Carinthia Bölgesi yerel seçimlerini kazanıp bölge valisi olmuştur. Daha sonra ülke tarihinde ilk kez bir vali hakkında SPÖ ve ÖVP tarafından verilen güvensizlik önergesinin kabulüyle Heider görevden alınmıştır. Daha sonra yine 1991 yerel seçimlerinde başarılı olmuş ve iki büyük partiye alternatif olabileceğini kanıtlamıştır. 1993 yılında partinin liberal grubundan ayrılan beş üye Liberal Forum Partisi ni (The Liberal Forum-Das Liberale Forum) kurmuşlardır. Söz konusu parti de aynı şekilde Liberal Enternasyonal e üye olmuş ve partinin Heider in klasik Avrupa liberal anlayışıyla uyuşmayan eylemleri nedeniyle bertaraf edilmesi görevini yükleneceği umut edilmiştir, ancak TBMM Araştırma Merkezi 11

soğuk savaşın sona erdiği dönemden ilk defa ikinci parti unvanını aldığı 1999 seçimlerine kadar Jörg Heider başkanlığındaki FPÖ giderek halk desteğini arttırmıştır. 6 ÖVP- FPÖ Koalisyonu ve Avrupa Birliği Müdahalesi 1999 parlamento seçimlerinde % 27 oy oranıyla FPÖ, seçimlerden en fazla oyu alan ikinci parti olarak çıkmıştır. Merkez sağ partisi ÖVP, hükümeti kurmak için gerekli çoğunluğa FPÖ ile koalisyon yaparak ulaşmış ve Avrupa Birliği nden gelen tüm baskılara rağmen hükümet 3 Şubat 2000 de kurulmuştur. Avrupa Birliği koalisyonun kurulacağına ilişkin açıklamalar üzerine derhal 31 Ocak 2000 tarihinde, dönem başkanlığını yürüten Portekiz Başbakanı marifetiyle ve diğer 13 üyenin katılımıyla bir bildiri yayınlamıştır. Bildiride; 14 üye ülke, FPÖ nün içerisinde yer alacağı herhangi bir hükümet olması halinde Avusturya dan politik düzeyde hiçbir resmi görevliyi kabul etmeyecek Uluslararası kuruluşlardaki mevkilere aday olan Avusturya vatandaşları desteklenmeyecek Avrupa Birliği başkentlerindeki Avusturya Büyükelçileri sadece teknik düzeyde kabul edilecek kararları alınmıştır. Benzer biçimde Avrupa Parlamentosu da derhal toplanarak Avusturya yı benzer biçimde uyarmıştır. Avrupa Komisyonu, üye devletlerin endişelerini paylaşmakla beraber, Avusturya nın üyeliğinin halihazırda zarar görmeyeceği, ancak kişisel haklar ve azınlık haklarına bir zarar gelmesi durumunda yaptırımların gündeme gelebileceğini açıklamıştır. 7 Tüm bu gelişmeler neticesinde Jörg Heider istifa etmiştir. Avrupa Birliği nin ilk politik yaptırımlarına maruz kalan Avusturya da birliğe olan halk desteği de bu olay neticesinde sekteye uğramıştır. 2002 Kasım seçimlerinde tekrar koalisyon hükümeti içerisinde yer alan FPÖ nün bu tarihten sonra popülaritesi azalmıştır. Parti 2005 yılında ikiye ayrılmıştır. Heider ve partinin diğer önde gelen isimleri FPÖ den ayrılarak BZÖ yü (Avusturya nın Geleceği Đçin Birlik Partisi) kurmuşlardır. FPÖ adı altında siyasete devam 6 Library of Congress, Country Studies, http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query, (Erişim Tarihi: 21/03/2008) 7 Illias Bantekas, Austria, the European Union and 2(7) of the UN Charter, The American Society of International Law, http://www.asil.org/insights/insigh40.htm, (Erişim Tarihi: 21/03/2008) TBMM Araştırma Merkezi 12

eden diğer grup ise Heinz-Christian Strache başkanlığında siyasi faaliyetlerine devam etmektedir. 8 3.3. BELÇĐKA Belçika hukukunda siyasi partilerin kapatılmasını öngören herhangi bir düzenleme bulunmamakta ve konu dernek kurma özgürlüğü kapsamında değerlendirilmektedir 9. 3.4. DANĐMARKA Siyasi partilerin ve siyasi nitelikli derneklerin kapatılmaları ile ilgili genel hükümler, Danimarka Anayasası nın 78. maddesinde düzenlenmiştir. Bir siyasi partinin kapatılması istemiyle mahkeme önünde dava açma yetkisi Savcılık makamına aittir. Bu durumda ceza muhakemesi usulü uygulanır. Bunun yanında, bir siyasi partinin kapatılmasında yeterli derecede menfaati olduğunu kanıtlayan herkes bu davayı açabilir, bu halde hukuk muhakemesi usulü uygulanır. Dava öncelikle, siyasi parti/siyasi nitelikli derneğin veya yönetim kurullarının merkezlerinin bulunduğu yer ilk derece mahkemesinde açılır. Bu mahkeme tarafından verilen karar kural olarak, Yüksek Mahkeme ve Anayasa Mahkemesi nde temyiz edilebilir. Đlk derece mahkemesi de davayı doğrudan Yüksek Mahkeme ye havale edebilir 10. 3.4. ESTONYA Siyasi Partiler Kanunu nun 4. maddesi ne göre, Estonya nın Anayasal düzeni ve toprak bütünlüğünü zor kullanarak değiştirme yönünde amaç ve faaliyetlere sahip olan veya bu amaç ve faaliyetlerin Ceza Kanunu nu başka bir şekilde ihlal ettiğine hükmedilen partiler yasaklanmıştır. Aynı kanunun 12. Maddesine göre Bu siyasi partilerin faaliyetlerine, Anayasa Mahkemesi Usul Kanunu na uygun olarak son verilir. 8 Katinka Barysch, The Austrian EU Precidency and the Future of the Constitutional Treaty, Centre for European Reform, 24 Ocak 2006, http://www.cer.org.uk/pdf/briefing_austrian_presidency_24jan06.pdf, (Erişim tarihi: 21/03/2008) 9 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Belçika nın verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=19531, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) 10 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Danimarka nın verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=19572, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) TBMM Araştırma Merkezi 13

Estonya Yüksek Mahkemesi hem temyiz mahkemesi hem de anayasa mahkemesi olarak görev yapmaktadır. 32. maddeye göre Siyasi partinin yasaklanması için Yüksek Mahkeme ye başvurma yetkisi, Hükümete aittir. Yargıtay dan talepte bulunabilir. Yargıtay böyle bir kararı tüm üyelerinin hazır bulunduğu bir oturumda verebilir. Eğer bir siyasi parti Konvansiyonda garanti altına alınan bir özgürlüğü veya hakkı ihlal ederse, Yüksek Đdari Mahkeme (Danıştay) Genel Kurulunca mali desteği azaltılabilir. Mahkemeden bunu, Senato ve Temsilciler Meclisinin konudan sorumlu denetim komisyonunun en az üçte bir üyesi isteyebilir 11. 3.5. FĐNLANDĐYA Finlandiya da siyasi partinin kapatılmasını isteme hakkı, Đçişleri Bakanı, savcı veya bir parti üyesine aittir. Bu yöndeki başvuru, partinin kurulu olduğu yer Bölge Mahkemesi ne yapılır (örneğin Genel Bidayet Mahkemesi). Bölge Mahkemesinin kararı, Đlk Derece Temyiz Mahkemesinde, Temyiz Mahkemesinin kararı da Yargıtay da temyiz edilebilir 12. 3.6. FRANSA Fransa da siyasi partiler dernek statüsündedir. Siyasi partilerle ilgili olarak, derneklerin hüküm altına alındığı 1 Temmuz 1901 tarihli kanun ve 4 Ekim 1958 tarihli Anayasa nın 4. maddesi uygulanacaktır. Bu maddeye göre Siyasi partiler ve siyasi alanda faaliyet gösteren diğer örgütlenmeler oy hakkının kullanılmasına katkıda bulunurlar. Kurulmaları ve faaliyetlerinde serbest olan bu oluşumlar ulusal egemenlik ve demokrasi ilkelerine riayet etmekle yükümlüdürler Dernekler ülke çapında veya beli bir bölgede, sürekli şekilde faaliyet göstermek üzere kurulmak durumundadırlar 13. 1 Temmuz 1901 tarihli kanuna göre derneklerin kurulmasında serbesti ilkesi geçerli olup herhangi bir yerden izin alma ya da önceden bildirimde bulunma şartı söz konusu değildir. Đsteyen herkes bir derneğe üye olmakta serbesttir, hiç kimse üye olmaya zorlanamayacağı gibi, üye olduğu bir dernekten istediği zaman ayrılma hakkından 11 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Estonya nın verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=19811, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) 12 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Finlandiya nın verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=19703, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) 13 Ministére Des Affaires Etrangéres, Les partis politiques en France, http://www.ambafrance-us.org/fr/aaz/partis_politiques.pdf, (Erişim Tarihi: 02.04.2008) TBMM Araştırma Merkezi 14

yoksun bırakılamaz. Yine bu kanunda derneklerin, ancak kanuna aykırı amaçlara sahip oldukları ve devletin toprak bütünlüğüne ya da cumhuriyet ilke ve değerlerine karşı bir saldırı olarak değerlendirilen faaliyet içinde bulundukları gerekçesiyle, mahkeme kararıyla kapatılacakları hükme bağlanmıştır. Hukuken dernek statüsünde olan siyasi partilerin kapatılmalarında da aynı usul uygulanacaktır. Ayrıca 10 Ocak 1936 tarihli muharebe grupları ve özel milisler hakkında kanun, kamu düzeni ve demokrasiyi ihlal eder nitelikte faaliyetlere sahip olduğuna hükmedilen derneklerin, bir Bakanlar kurulu kararnamesiyle kapatılmalarına olanak tanımaktadır. Kanunda kamu düzeni ve demokrasinin ihlali kapsamına giren fiiller yedi madde olarak sayılmıştır. Bunlar; 1. cadde ve sokaklarda silahlı gösterilerin yapılmasını teşvik etmek, 2. askeri nitelikteki kendi teşkilat yapısını ve örgütlenmesini muharebe grubu ve özel milis niteliğinde gösteren, 3. Ulusal toprak bütünlüğünü bozmayı amaçlamak, 4. Eylemleriyle cumhuriyetçiliğe dayalı kanuniliğin muhafazası için gerekli tedbirlere zarar verme eğilimi içinde olmak, 5. düşmanla işbirliği yapmak suçundan yargılanmış kişilerin bir araya getirilmesini amaçlamak veya işbirliği yapmayı teşvik etmek, 6. sahip olunan etnik köken, milliyet, ırk veya dine bağlı olarak belli bir kişi veya kişi topluluğuna karşı ayrımcılık, kin ve şiddete yol açacak şekilde fikir ve teoriler ileri sürüp, propaganda yapmak, 7. Fransa topraklarında veya yurtdışında terörist eylemler gerçekleştirmek amacını güden faaliyetler içinde olmak, Đdari nitelikteki bu cezaya ek olarak, Ceza Kanunu nun 431-15, 431-17 ve 431-18. maddeleri, bu kanunda yasaklanan fillerin işlenmesinde veya tekerrüründe herhangi bir şekilde yer alan kişiler de cezalandırılmasını öngörmektedir 14. 14 Loi du 10 janvier 1936 sur les groupes de combat et milices privées, http://www.legifrance.gouv.fr/affichtexte.do?cidtexte=legitext000006071030&datetexte=20080404, (Erişim Tarihi: 02.04.2008) TBMM Araştırma Merkezi 15

3.7. HĐNDĐSTAN Hindistan anayasasında siyasi partilere ilişkin özel bir hüküm bulunmamaktadır. 1951 tarihli Halkın Temsili Kanununun (Representative of The People s Act )29/A maddesine göre; kendisini siyasi parti olarak seçim kuruluna kaydettiren her türlü kurum ve yapılar siyasi parti sayılmaktadır. Maddenin devamında ise parti olarak kayıt altına alınmak için gerekli belge ve işlemler belirtilmiştir. Aynı kanunun 29/B ve 29/C maddelerinde ise siyasi partilere maddi yardımlar ve sınırları belirtilmiştir ancak siyasi parti yasaklarına ilişkin herhangi bir hükme yer verilmemiştir. 15 Bununla birlikte 1980 tarihli Ulusal Güvenlik Kanunu (National Security Act) 16 kapsamında olmayan Kashmir ve Jammu Bölgelerine ait 1978 tarihli Kamu Güvenliği Yasası (Public Security Act) gereğince, söz konusu bölgesel hükümetler terör eylemlerinin yaygınlaşması ve ulusal güvenliğin tehlikede olduğu gerekçesiyle herhangi bir yargı kararı olmaksızın bu terör eylemlerine karışan partileri kapatma yoluna gitmektedir. Örneğin, Hindistan Maocu Komünist Parti (Communist Party of India-Maoist) ve buna bağlı 7 organizasyon Kashmir de 157 kişinin öldürülmesi olayından sorumlu tutularak 01.01.2005 tarihinde kapatılmıştır. 17 3.8. HOLLANDA Hollanda Medeni Kanunu nun 20. maddesi siyasi partiler de dahil olmak üzere tüzel kişileri yasaklamayı mahkemeler için mümkün hale getirmektedir. Mahkeme, umumi huzur bozma durumlarında böyle bir karar alabilir. Medeni Kanun daki normal prosedür uygulanır. Bu prosedür için savcı başvuru yapar 18. 15 Ministiry of Law and Justice of India, Representation of The People s Act 1951, http://lawmin.nic.in/legislative/election/volume%201/representation%20of%20the%20people%20act,%201951.p df, (Erişim Tarihi: 20.03.2008) 16 The Gazette of India, http://www.mha.nic.in/acts-rules/national_security_act1980.pdf, (Erişim Tarihi: 20.03.2008) 17 Syed Amin Jafri, AP home minister says ban covers CPI-Maoist and seven frontal organisations, http://in.rediff.com/news/2005/aug/17ap2.htm, (Erişim Tarihi: 20.03.2008) 18 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Hollanda nın verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=20015, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) TBMM Araştırma Merkezi 16

3.9. ĐNGĐLTERE Đngiltere de siyasi partilerin kapatılmasını öngören yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. 2000 yılında çıkarılan Siyasi Partiler, Seçim ve Referandum Hakkında Kanun a kadar siyasi partilerin bir sicile kaydolmaları da öngörülmemiştir. Bu kanunla siyasi partiler için getirilen sicile kayıt zorunluluğu, partilerin seçimlere katılabilmeleri için bir ön şart olup, bununla asıl amaçlanan ise partilerin mali kaynaklarının ve harcamalarının düzenleme altına alınması ve mali denetime tabi tutulmasıdır. Bu kanunda, kayıt işleminin oluşturulacak bir Seçim Komitesi nin nezaretinde yürütüleceği öngörülmüş fakat bir siyasi partinin kayıt yaptırabilmesi için, herhangi bir demokratik koşulun yerine getirilmesi şart koşulmamıştır. Kanun ayrıca siyasi partilerin mali düzenlemeleri hakkında bildirim yapmalarına hükmetmiş, ama yine bu yükümlülüğü yerine getirmeyen partinin kaydının silineceğinden bahsetmemiştir. Kanunun ihlali halinde, siyasi partiler için para cezası, parti üyeleri için parti faaliyetlerinden men cezası verileceği öngörülmüştür 19. 3.10. ĐSPANYA 6/2002 sayılı Siyasi Partiler Kanunu nun 10. maddesinde, bir siyasi partinin kapatılması için iki yargı yolu öngörülmüştür: Bunlardan birincisi partinin Ceza Kanunu nda tanımlanan bir suçu işlemesi halinde verilecek olan cezai nitelikli yasaklama veya kapatma kararıdır. Bu durumda yargılama yetkisi genel mahkemeye aittir ve bu nitelikte bir kararın alınması için başvuruda bulunmaya, sözkonusu suç fiilinden zarar gören kişi, kamu savcısı ve menfaat sahibi diğer ilgililer yetkilidir. Đkinci durumda ise partinin faaliyetleri ve teşkilat yapısıyla, temel demokrasi ilkelerini sürekli biçimde ihlal edip özgürlüklere dayalı sistemin ortadan kaldırılması veya kullanılmasının imkansız hale getirilmesi halinin mevcut olmasında verilecek hukuki nitelikli yasaklama veya kapatma kararı söz konusudur. Bu kararın alınması için başvuruda bulunmaya Hükümet ve kamu savcısı yetkilidir. Temsilciler Meclisi ve Senato nun Hükümeti bu başvuruyu yapmaya ne şekilde zorlayacağı, uygulanack usul Başkanlık Divanı tarfından belirlenir. Siyasi Partiler Kanunu nun 9. maddesi, hangi faaliyetlerin bu kapsama gireceğini belirtmiştir 20. 19 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Đngiltere nin verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=26367, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) 20 ECPRD - European Centre for Parliamentary Research and Documentation, 692 no.lu Judicial Procedures to ban Political Parties talebine Đspanya nn verdiği cevap, https://ecprd.secure.europarl.europa.eu/ecprd/getfile.do?id=19467, (Erişim Tarihi: 17.03.2008) TBMM Araştırma Merkezi 17