EKONOMİK GELİŞMELER Aralık

EKONOMİK GELİŞMELER Aralık - 2008 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU

İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)... 2 NÜFUS... 2 İSTİHDAM... 2 İSTİHDAMIN YAPISI... 2 İŞSİZLİK... 3 İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI... 4 İŞGÜCÜ DIŞINDA OLANLAR... 5 İŞGÜCÜ HAREKETLERİ... 5 İTHALAT - İHRACAT... 5 DIŞ TİCARET AÇIĞI... 6 TURİZM GELİRİ ve GİDERİ... 6 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE)... 7 ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE)... 7 DÖVİZ KURLARI... 8 EKONOMİK GELİŞMELER... TABLOLAR Tablo 1 : İşgücü Durumu... 3 GRAFİKLER Grafik 1 : İstihdam Edilenlerin Sektörel Dağılımı... 3 Grafik 2 : Dış Ticaret Grafiği... 6 Grafik 4 : 02.12.2008-30.12.2008 Tarihleri Arası USD ve EUR Grafiği... 8 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 1

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2008 yılı üçüncü döneme ilişkin hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla değeri bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla % 0.5 artış göstermiştir. Üretim yöntemi ile hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla tahmininde, 2008 yılı üçüncü üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %13.7 lik artışla 266 474 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının üçüncü üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 0.5 lik artışla 27 934 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının ilk dokuz aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %15.6 lık artışla 731 277 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının ilk dokuz aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 3.0 lık artışla 77 547 Milyon YTL olmuştur. Nüfus Eylül 2008 döneminde çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 769 bin kişi artmıştır. 2008 yılı Eylül döneminde Türkiye'de kurumsal olmayan sivil nüfus bir önceki yılın aynı dönemine göre 766 bin kişilik bir artış ile 69 milyon 819 bin kişiye, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus ise 769 bin kişi artarak 50 milyon 142 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam Tarım dışı istihdam 191 bin kişi artmıştır. 2008 yılı Eylül döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 331 bin kişi artarak, 22 milyon 213 bin kişiye yükselmiştir. Bu dönemde tarım sektöründe çalışan sayısı 140 bin kişi, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı ise 191 bin kişi artmıştır. İstihdamın Yapısı Bu dönemde istihdam edilenlerin; % 72.9'u erkek nüfustur. % 60.7'si lise altı eğitimlidir. % 58.4'ü ücretli, maaşlı ve yevmiyeli, % 26.8'i kendi hesabına ve işveren, % 14.8'i ücretsiz aile işçisidir. % 60.6'sı "1-9 kişi arası" çalışanı olan işyerlerinde çalışmaktadır. % 3'ünün ek bir işi vardır. % 3.8'i mevcut işini değiştirmek veya mevcut işine ek olarak bir iş aramaktadır. Ücretli olarak çalışanların % 86.7'si sürekli bir işte çalışmaktadır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 2

Grafik 1. İstihdam edilenlerin sektörel dağılımı (Bin kişi) Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Eylül 2007 Ekim 2007 Kasım 2007 Aralık 2007 Ocak 2008 Şubat 2008 Mart 2008 Nisan 2008 Mayıs 2008 Haziran 2008 Temmuz 2008 Ağustos 2008 Eylül 2008 Eylül 2008 döneminde istihdam edilenlerin % 27.6'sı tarım, % 19.7 si sanayi, % 6 sı inşaat, % 46.7'si ise hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım ve sanayi sektörlerinin istihdam paylarının 0.3 puan arttığı, buna karşılık inşaat sektörünün payının 0.3 puan, hizmetler sektörünün payının ise 0.2 puan azaldığı görülmektedir. Tablo 1. İşgücü durumu (Eylül) TÜRKİYE KENT KIR 2007 2008 2007 2008 2007 2008 Kurumsal olmayan sivil nüfus (000) 69 053 69 819 43 666 44 579 25 386 25 241 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000) 49 373 50 142 31 568 32 338 17 805 17 804 İşgücü (000) 24 135 24 761 14 583 15 082 9 552 9 679 İstihdam (000) 21 882 22 213 12 868 13 222 9 013 8 991 İşsiz (000) 2 253 2 548 1 714 1 860 539 688 İşgücüne katılma oranı (%) 48.9 49.4 46.2 46.6 53.6 54.4 İstihdam oranı (%) 44.3 44.3 40.8 40.9 50.6 50.5 İşsizlik oranı (%) 9.3 10.3 11.8 12.3 5.6 7.1 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 12.0 13.3 12.1 12.9 11.6 14.7 Genç nüfusta işsizlik oranı (1) (%) 19.0 20.1 22.5 23.1 12.9 15.3 Eksik istihdam oranı (%) 2.9 3.2 2.5 2.7 3.5 4.1 Genç nüfusta eksik istihdam oranı (1) (%) 3.0 3.6 2.5 2.7 3.8 5.1 İşgücüne dahil olmayanlar (000) 25 238 25 380 16 985 17 256 8 253 8 125 (1) 15-24 yaş grubundaki nüfus İşsizlik İşsizlik oranı % 10.3 iken, tarım dışı işsizlik oranı % 13.3 tür. Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 295 bin kişi artarak 2 milyon 548 bin kişiye yükselmiştir. İşsizlik oranı ise 1 puanlık artış ile % 10.3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kentsel yerlerde işsizlik oranı 0.5 puanlık artışla % 12.3, kırsal yerlerde ise 1.5 puanlık artışla % 7.1 olmuştur. Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre 1.3 puanlık artışla % 13.3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oran erkeklerde geçen yılın aynı dönemine göre 1.5 puanlık artışla % 11.8, kadınlarda ise 0.2 puanlık artışla % 19.2 olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 3

Bu dönemdeki işsizlerin; % 70.6'sı erkek nüfustur. % 55.3'ü lise altı eğitimlidir. % 27.8 i bir yıl ve daha uzun süredir iş aramaktadır. İşsizler sıklıkla (% 30) "eş-dost" vasıtasıyla iş aramaktadır. % 83.6'sı (2 milyon 129 bin kişi) daha önce bir işte çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışmış olan işsizlerin % 48.1'i "hizmetler", % 24.1 i "sanayi", % 18.9 u "inşaat", % 8.9 u ise "tarım" sektöründe çalışmıştır. İşgücüne Katılma Oranı 2008 yılı Eylül döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 0.5 puanlık artışla % 49.4 olarak gerçekleşmiştir. Erkeklerde işgücüne katılma oranı geçen yılın aynı dönemine göre değişmeyerek % 72.6, kadınlarda ise 1 puanlık artışla % 26.7 dir. Kentsel yerlerde işgücüne katılma oranı 0.4 puanlık artışla % 46.6, kırsal yerlerde ise 0.8 puanlık artışla % 54.4 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşgücünün eğitim ve yaş dağılımları ise; Toplam işgücünün % 17.8'ini 15-24 yaş grubundakiler oluşturmaktadır. Lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı % 47.6 iken, yükseköğretim mezunlarında bu oran % 78.7 dir. Lise altı eğitimlilerde erkeklerin işgücüne katılma oranı % 71.7 iken, kadınlarda % 23 tür. Lise ve dengi okul mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 75.3 iken, kadınlarda % 33.2 dir. Yükseköğretim mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 83.9 iken, kadınlarda % 70.7'dir. İşgücü Dışında Olanlar Eylül 2008 döneminde işgücü dışında olup, daha önce bir işte çalışanların % 36.2'si tarım", % 23.8'i "sanayi", % 5'i "inşaat", % 35'i ise "hizmetler" sektöründe çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışıp, sözkonusu dönemde işgücü dışında olanların (10 milyon 327 bin kişi); % 28.1 i emeklilik, % 7.4'ü mevsim gereği, % 18.9'u sağlık nedeniyle, % 11.1 i evlilik, % 6.3 ü işten çıkartılma/işyerinin kapanması, % 5.2'si işinden memnun olmama, % 23 ü diğer nedenlerle en son çalıştıkları işten ayrılmışlardır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 4

İşgücü Hareketleri EKONOMİK RAPOR - ARALIK 2008 Eylül 2008 döneminde 1 milyon 653 bin kişi işe yeni başlamış veya iş değiştirmiş olup, bunun toplam istihdam içindeki oranı % 7.4'tür. İşe yeni başlayan veya iş değiştirenlerin % 31.5'i 25-34 yaş grubundadır. Bu dönemde işe başlayan veya iş değiştirenlerin % 20'si "sanayi", % 35.7'si "hizmetler", % 20.9'u "inşaat" sektöründe, % 23.4'ü ise "tarım" sektöründe işe başlamıştır. Mevcut işsizlerin % 16.1'i (409 bin kişi) bu dönemde işten ayrılanlar oluşturmaktadır. İthalat İhracat Geçici verilere göre 2008 yılı Kasım ayında; geçen yılın aynı ayına göre ihracat %17,5 azalarak 9 339 Milyon Dolar, ithalat %27,5 azalarak 12 060 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı %48,8 azalarak 5 313 Milyon Dolardan 2 722 Milyon Dolara gerilemiştir. 2007 Kasım ayında %68,1 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2008 Kasım ayında %77,4 e yükselmiştir. 2008 Ocak-Kasım döneminde; 2007 yılının aynı dönemine göre ihracat %27,4 artarak 124 253 Milyon Dolar, ithalat ise %23,8 artarak 190 527 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiş-tir. 2007 Ocak-Kasım döneminde 56 395 Milyon Dolar olan dış ticaret açığı, 2008 yılı Ocak-Kasım döneminde %17,5 artarak 66 274 Milyon Dolara yükselmiştir. 2008 Kasım ayında Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki ağırlığı devam etmiştir. Geçen yılın aynı ayına göre AB ülkelerine yapılan ihracat %31,9 azalarak 4 348 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Toplam ihracat içinde AB ülkelerinin payı %46,6 olmuştur. 2008 Kasım ayında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya olmuştur. Bu ülkeye yapılan ihracat 2007 Kasım ayına göre %20.3 gerileyerek 966 Milyon Dolar olurken, Almanya yı İngiltere (574 Milyon Dolar), İtalya (498 Milyon Dolar) ve Rusya Federasyonu (445 Milyon Dolar) takip etmiştir. İthalatta ise Rusya Federasyonu ilk sırada yer almıştır. Bu ülkeden yapılan ithalat %17,3 azalarak 1 958 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Rusya yı sırasıyla Almanya (1 241 Milyon Dolar), Çin (1 101 Milyon Dolar) ve ABD (731 Milyon Dolar) izlemiştir. 2008 Kasım ayında fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları (939 Milyon Dolar) olurken; bu fasılı makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (774 Milyon Dolar), elektrikli makina ve cihazlar (686 Milyon Dolar) izlemiştir. Aynı ayda; en yüksek ithalatı olan fasıl mineral yakıtlar, mineral yağlar (2 924 Milyon Dolar) olmuştur. Bu fasılı; makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksamparçaları (1 393 Milyon Dolar), elektrikli makina ve cihazlar (1 017 Milyon Dolar), demir ve çelik (832 Milyon Dolar) izlemiştir. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 5

Grafik 2. Dış Ticaret Grafiği EKONOMİK RAPOR - ARALIK 2008 Milyon Dolar 2007-2008 Kasım Ayı Dış Ticareti 18 000 16 632 16 000 14 000 12 000 11 319 12 060 10 000 9 339 8 000 6 000 4 000 2 000 Milyon Dolar 2007-2008 Ocak-Kasım Dış Ticareti 250 000 190 527 200 000 153 943 150 000 124 253 97 548 100 000 50 000 2007 2008 2007 2008 İhracat İthalat 2007 2008 İhracat 2007 2008 İthalat Dış Ticaret Açığı Dış ticaret açığı %48,8 azalarak 5 313 Milyon Dolardan 2 722 Milyon Dolara gerilemiştir. Turizm Geliri ve Gideri Turizm geliri geçen yılın aynı dönemine göre % 14,4 artmıştır. Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi sonuçlarına göre 2008 yılı III. Dönem Turizm Geliri, geçen yılın aynı dönemine göre % 14,4 oranında artarak 9 987 976 546 $ olmuştur. Bunun 7 499 118 809 $ ı yabancı ziyaretçilerden, 2 488 857 738 $ ı ise yurt dışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerimizden elde edilmiştir. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarından oluşan III. Dönemde en yüksek turizm geliri 3 995 011 064 $ ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Temmuz ayında 3 054 318 835 $, Eylül ayında ise 2 938 646 647 $ gelir elde edilmiştir. Temmuz-Eylül döneminde kişi başı ortalama harcama yabancılarda 665 $, vatandaşlarda ise 1 202 $ dır. Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında toplam çıkış yapan ziyaretçi sayısı 13 354 325 kişidir. Bunun 11 282 874 kişisini yabancı ziyaretçi, 2 071 451 kişisini ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımız oluşturmaktadır. III. Dönemde en fazla ziyaretçi 5 298 575 kişi ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Temmuz ayında 4 138 652, Eylül ayında ise 3 917 099 kişi ülkemizi ziyaret etmiştir. Turizm gideri geçen yılın aynı dönemine göre % 2 azalmıştır. III. Dönemde en yüksek turizm gideri 333 771 377 $ ile Temmuz ayında gerçekleşirken, Ağustos ayında 264 061 165 $, Eylül ayında ise 195 375 294 $ turizm gideri gerçekleşmiştir. Temmuz-Eylül döneminde kişi başı ortalama harcama 756 $ dır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 6

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) EKONOMİK RAPOR - ARALIK 2008 TÜFE de aylık değişim %-0,41 olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı Aralık ayında 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi nde bir önceki aya göre %-0,41 düşüş, bir önceki yılın Aralık ayına göre %10,06, bir önceki yılın aynı ayına göre %10,06 ve on iki aylık ortalamalara göre %10,44 artış gerçekleşmiştir. Ana harcama grupları itibariyle bir ay önceye göre en yüksek artış %1,49 ile çeşitli mal ve hizmetler grubunda gerçekleşmiştir. Aralık ayında endekste yer alan gruplardan ev eşyasında %0,59, eğlence ve kültürde %0,59, haberleşmede %0,51, gıda ve alkolsüz içeceklerde %0,48, lokanta ve otellerde %0,23 artış, eğitimde %-0,08, sağlıkta %-0,31, konutta %-0,53, ulaştırmada %-2,51, giyim ve ayakkabıda %-3,92 düşüş gerçekleşmiştir. Alkollü içecekler ve tütünde değişim gerçekleşmemiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre TÜFE de en yüksek artış %22,88 ile konut grubunda gerçekleşmiştir. Lokanta ve oteller (%13,44), gıda ve alkolsüz içecekler (%11,90) artışın yüksek olduğu diğer harcama gruplarıdır. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ÜFE de aylık değişim %-3,54 olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı Aralık ayında 2003=100 Temel Yıllı Üretici Fiyat Endeksi nde bir önceki aya göre %-3,54 düşüş, bir önceki yılın Aralık ayına göre %8,11, bir önceki yılın aynı ayına göre %8,11 ve on iki aylık ortalamalara göre %12,72 artış gerçekleşmiştir. Aylık değişim tarım sektöründe %-2,87, sanayi sektöründe %-3,69 olarak gerçekleşti. Tarım sektörü endeksinde, bir önceki yılın Aralık ayına göre %0,16, bir önceki yılın aynı ayına göre %0,16 ve on iki aylık ortalamalara göre %11,61 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü endeksinde ise Aralık ayına göre %10,07, bir önceki yılın aynı ayına göre %10,07 ve on iki aylık ortalamalara göre %12,98 artış gerçekleşmiştir. ÜFE sonuçları sanayinin alt sektörleri bazında değerlendirildiğinde en yüksek aylık artış %4,96 ile maden kömürü ve linyit alt sektöründe gerçekleşti. Sanayinin üç sektöründen elektrik, gaz, su sektöründe %-2,67, madencilik ve taşocakçılığında %-3,05, imalat sanayinde %-3,81 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre endekslerin en fazla artış gösterdiği alt sektörler, maden kömürü ve linyit (%4,96), iletişim teçhizatı imalatı (%1,90), basın ve yayım (%0,88) alt sektörleridir. Buna karşılık metal cevheri (%-33,83), kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı (%-22,76), ham petrol ve doğalgaz çıkarımı (%-15,96), ana metal sanayi (%-11,31), kimyasal ürünlerin imalatı (%-6,98) bir ay önceye göre endekslerin en fazla gerilediği alt sektörler olmuştur. 2008 yılı Aralık ayında endekste kapsanan 756 maddeden; 201 maddenin ortalama fiyatlarında değişim olmazken, 268 maddenin ortalama fiyatlarında artış, 287 maddenin ortalama fiyatlarında ise düşüş gerçekleşmiştir. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 7

01.12.2008-31.12.2008 TARİHLERİ ARASI DOLAR VE EURO DÖVİZ KURLARI TARİH DOLAR ARALIK 2008 EURO ARALIK 2008 ALIŞ (YTL) SATIŞ (YTL) 31.12.2008 1.5250 1.5450 30.12.2008 1.5100 1.5300 29.12.2008 1.5030 1.5180 27.12.2008 1.4950 1.5100 26.12.2008 1.4990 1.5140 25.12.2008 1.5060 1.5210 24.12.2008 1.5100 1.5250 23.12.2008 1.5050 1.5250 22.12.2008 1.5100 1.5300 20.12.2008 1.5200 1.5350 19.12.2008 1.5150 1.5350 18.12.2008 1.4920 1.5120 17.12.2008 1.5250 1.5450 16.12.2008 1.5480 1.5680 15.12.2008 1.5500 1.5700 13.12.2008 1.5500 1.5700 12.12.2008 1.5500 1.5700 06.12.2008 1.5600 1.6100 05.12.2008 1.5730 1.5930 04.12.2008 1.5450 1.5650 03.12.2008 1.5650 1.5850 02.12.2008 1.5850 1.6050 01.12.2008 1.5820 1.6020 TARİH ALIŞ (YTL) SATIŞ (YTL) 31.12.2008 2.1300 2.1600 30.12.2008 2.1340 2.1640 29.12.2008 2.1380 2.1650 27.12.2008 2.1000 2.1220 26.12.2008 2.1050 2.1280 25.12.2008 2.1080 2.1300 24.12.2008 2.1110 2.1320 23.12.2008 2.1050 2.1350 22.12.2008 2.1060 2.1360 20.12.2008 2.1130 2.1370 19.12.2008 2.1070 2.1370 18.12.2008 2.1450 2.1750 17.12.2008 2.1800 2.2100 16.12.2008 2.1280 2.1580 15.12.2008 2.1160 2.1460 13.12.2008 2.0700 2.0970 12.12.2008 2.0700 2.0980 06.12.2008 1.9800 2.0450 05.12.2008 1.9950 2.0250 04.12.2008 1.9700 1.9950 03.12.2008 1.9780 2.0050 02.12.2008 2.0150 2.0450 01.12.2008 1.9960 2.0230 Grafik 4. 02.12.2008-30.12.2008 Tarihleri Arası USD ve EUR Grafiği USD EUR TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 8