Kamu & Özel Sektör Đşbirli birliği Modeli ile Yatırım Dr. Ayhan SARISU Kurucu As Başkan, International PPP Platform Turkey Kamu Đşbirli birliği Özel 1
Sunum Planı Kamu Hizmetlerinin Yürütülmesinde KÖSĐ (PPP) Nedir, Neden Önemli ve Nerelerde Kullanılabilir? KÖSĐ Uygulamalarının Farkı Taraflara Sağlanan Fayda KÖSĐ ye Uluslararası Đlgi Kamu Altyapı Yatırımlarında Tıkanma ve Đsraf Ülkemizde KÖSĐ-PPP Benzeri Kısmi Uygulamalar KÖSĐ Ülkemizde Nasıl Geliştirilebilir 2
Jeopolitik Konum ve Yaklaşı şık k 1,34 milyarlık k Nüfusa N Kolay Erişim im - Kurucu üyesi olduğu OECD ye göre 17. büyük ekonomi - G-20 ülkesi, AB ile Gümrük Birliği Antlaşması var AVRUPA GDP 17,984 milyar USD Nüfus 588 milyon Yunanistan Bulgaristan Akdeniz Karadeniz Gürcistan Azerbaycan Ermenistan Irak Suriye Iran Kafkaslar RUSYA FEDERASYONU GDP 1,289 milyar USD Population 142 milyon ORTA ASYA & KAFKASLAR GDP 223 milyar USD Population 105 milyon - 2009 GDP USD c. 875 milyar - 2009 GDP per Capita: USD c. 11.400 - Yoğun, c. 75 milyonluk genç nüfus, yaş ortalaması 34 ORTA DOĞU & AFRĐKA GDP 3,453 milyar USD Nüfus 506 milyon 3
Jeopolitik Konumunun Önemi Coğrafi pozisyonundan dolayı Avrupa, Merkezi Asya ve Kafkaslar, Kuzey Afrika ve Orta Doğu nun Demiryolu, Otoyol ve Deniz Yollarının buluştuğu bir merkez ülke konumundadır. Dr. Ayhan SARISU, SARISU, 02 October 2012, Đstanbul 4
KÖSĐ Nedir? 1990 lardan itibaren Dünya da yoğun olarak kullanılmasına karşın bugüne kadar genel kabul gören bir tanıma kavuşturulamamış olan Kamu ve Özel Sektör Đşbirliği-KÖSĐ (Public Private Partnerships-PPP) kavramı, genel olarak kamu altyapı yatırımları ve kamu hizmetlerinin sunulmasında özel ve kamu sektörü arasındaki Tasarla-Finanse Et-Yap-Đşlet bazlı işbirliği uygulamalarını ifade etmektedir. Kamu altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi ve kamusal hizmetlerin sağlanmasında kamu ve özel sektör arasındaki çok geniş bir yelpazedeki işbirliği uygulamalarını ifade eder. 5
KÖSĐ Neden Önemli? Tüm m dünyada d olduğu u gibi ülkemizde de; Kamu Yatırım Đhtiyaçlarındaki Artış Yetersiz Bütçe B Ödenekleri Borçlanma Olanaklarının n SınırlanmasS rlanması Kaliteli ve Đhtiyaçlara Cevap Veren Proje Üretilmesi Taleplerinde Artış Yeni Model Arayış ışları KÖSĐ (PPP) Uygulamaları Kaynak: Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri - Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Doktora Tez Sunumu, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan. 6
KÖSĐ Nerelerde Uygulanabilir? KÖSİ 7
Kamu Hizmetlerinin Sunulma Yöntemleri Özetle aşağıa ğıda gösterilmig sterilmiştir. Kamu Hizmetinin Kamu Birimleri Aracılığı ile Sunulması Kamu Hizmetinin Özel Sektör Aracılığı ile Sunulması GELENEKSEL TEDARĐK KAMU ve ÖZEL SEKTÖR ĐŞBĐRLĐĞĐ (KOSĐ) ÖZELLEŞTĐRME Uygulamaları Emanet Usulü Đltizam Usulü Müşterek Emanet Usulü Đzin (Ruhsat) Usulü Đmtiyaz Usulü Yap-Đşlet (YĐ) Yap-Đşlet-Devret (YĐD) Yap-Đşlet-Sahip Ol (YĐSO) Tasarla-Yap-FinanseEt-Đşlet (TYFEĐ) Tasarla-Yap-FinanseEt-Đşlet- Devret (TYFEĐD) Yap-Sahip Ol-Đşlet (YSOĐ) Rehabilite Et-Đşlet (REĐ) RehabiliteEt-Sahip Ol-Đşlet (RESOĐ) Kirala-Geliştir-Đşlet (KGĐ) Geliştirilecek sair yöntemler Satış Kiralama Đşletme Hakkının Verilmesi Mülkiyetin Gayri Ayni Hak Tesisi Gelir Ortaklığı Modeli Đşin Gereğine Uygun Sair Hukuki Tasarruflar Kaynak: Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri-Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan, Şekil 1, s.3. 8
ÖİB ve Özelleştirme Uygulamaları 2011 Mayıs 5,296 Đhale yapıldı, sözleşme aşamasında Uygulamaların çoğunluğu(c. % 80) 2004 sonrasındadır. 8.2 bn.$ 34.9 bn $ [1985 2012 Mayıs] [$] 1985-2009 2011 2012 Toplam - Blok Satış 20.257.066.639 0 1.970.000 20.259.036.639 - Varlık Satışı 12.429.743.986 1.351.960.630 29.122.579 13.810.827.195 - Halka Arz 7.053.283.819 0 0 7.053.283.819 - ĐMKB de satış. 1.261.053.768 0 0 1.261.053.768 - Yarım Kalan Tesis Satışı 4.368.792 0 0 4.368.792 - Kamuya Devirler 713.797.927 6.457.445 0 720.255.372 TOTAL 41.719.314.931 1.358.418.075 31.092.579 43.108.825.585
KÖSĐ (PPP) Nedir? KÖSĐ; geleneksel olarak sadece kamunun yapması beklenen hizmetlerin/yapıların, planlanması ve yapılmasının özel girişimciler ile birlikte gerçekleştirilmesi ve/veya finanse edilmesi ve/veya işletilmesidir. Özellikle son yıllarda Avrupa ve Amerika da yaygın olarak uygulanmaktadır. Yapılan anlaşmalar ile; Risklerin, Sorumlulukların, Getiriler ve yararların Başarı ya da başarısızlığın Kamu ve özel sektör arasında paylaşıldığı modellerdir. 10
Kamu Hizmetlerinin sunulmasında nda KÖSĐ nin K Önemi Kamu yatırımlarının, elinde daha hızlı ve etkili karar alma mekanizmaları bulunan özel sektörce gerçekleştirilmesi uygulamaları son yıllarda hem dünyada hızla genel kabul görmekte ve yaygınlaşmakta hem de ülkemiz kamuoyunun ilgili kesimleri tarafından tartışılmaktadır. Genel ortak amaç; kamu altyapı ve hizmetlerinin tasarlanması, finanse edilmesi, inşa edilmesi, işletilmesi ve bakımının sağlanması için en iyi finansal kaynağın en uygun finansman imkanı ile temin edilmesidir. En önemli gerekçe, yüksek nitelikli ve daha kaliteli kamu hizmetinin, özel sektörce temin edilerek kamu finansmanı açısından diğer kamusal altyapı yatırımları için fırsat ve imkan yaratılmasıdır. Böylece, kamunun asli özellikteki sair kamu hizmetlerini daha verimli ve etkili sunması sağlanır. 11
KÖSĐ Uygulamalarının n Farkı Özelleştirme den Farkı: KÖSĐ lerin konusu, özelleştirmede olmadığı biçimde kamu hizmetlerinin kamu adına özel kesime ait şirketler tarafından tasarlanıp finanse edilerek, işletilerek ve kamunun tarif ettiği şekilde ve kalite standardında bir bedel karşılığında ve belirli bir süre ile kamuya sunulmasıdır. Gelişme sürecindeki ülkelerde özelleştirme karşıtı platformda yer alan tarafın en popüler propaganda aracı, özelleştirmeye konu edilen ulusal kamusal malların ve şirketlerin mülkiyet haklarının çoğu zaman yabancı özel sektör şirketleri tarafından süresiz olarak devralınması ve devletin bunlar üzerindeki otoritesini kaybetmesi olmaktadır. Fakat KÖSĐ uygulamalarında ulusal varlıklar veya kamusal malların mülkiyeti özel sektör kuruluşuna ya hiç devredilmemekte ya da daha önceden sözleşme ile belirlenen süre sonunda devlete iade edilmektedir. Devlet bunlar üzerinde tam otoriteye sahip olmaya devam etmektedir. KÖSĐ uygulamasına konu edilen ulusal varlıkların mülkiyetlerinin kaybedilmesi de söz konusu edilememektedir. Bu husus en temel fark olarak karşımıza çıkmaktadır. 12
KÖSĐ Uygulamalarının n Farkı Đmtiyaz dan Farkı: Şüphesizdir ki KÖSĐ uygulamaları da kendi içinde bir tür imtiyazdır. Ancak Tasarla-Yap-Finanse Et- Đşlet türü KÖSĐ uygulamaları basit su ve enerji imtiyazlarından çok farklıdır. Đmtiyazlardaki imtiyaz sahibi sadece son tüketiciden tahsil ettiği gelir riski ile karşılaşmaktadır. Fakat KÖSĐ uygulamalarında kamu idaresi, projenin özelliğine bağlı olarak, özel sektöre düzenli olarak bir ödemede bulunabilmektedir. Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS) Uygulamalarından Farkı: Şirketlerin çevrelerindeki gelişmelere duyarsız kalmayarak, çeşitli projeler geliştirerek ve bütçelendirerek ihtiyaç duyulan toplumsal, bölgesel veya sosyal çalışmalara finansal katkı sağlayan KSS uygulamaları kar amacı gütmeyen uygulamalardır. Ancak, KÖSĐ uygulamaları finansal karlılık yönü ağır basan uygulamalardır. Geleneksel Tedarik Projelerinden Farkı: KÖSĐ de risk dağılımı geleneksel tedarikten daha karmaşıktır. Kamu kesimi, inşaat ve işletme riskleri gibi KÖSĐ tedarikçisi tarafından üstlenilen risklerin istenmeden tekrar kamuya geçmemesine çok dikkat etmelidir. 13
Kamu Ödemeleri : Geleneksel Tedarik Harcama Maliyet Aşımı Geleneksel Kamu Tedariğinde Ödeme Yapım, sermaye, işletme, i bakım m ve maliyet aşıa şımı v.b. tüm t m riskler kamu kesiminin uhdesindedir. Tasarım Finans Sermaye Yapım Đşletme ve Bakım Maliyeti Zaman aşımı Đşletme maliyeti aşıa şımları Tasarım Maliyeti Đşletme maliyeti 0 Yapım 5 10 15 20 25 Đşletme ve bakım m aşamasa aması Yıl Kaynak: Paul Davies ve Katryn Eustice, (2005), Delivering the PPP Promise: A Review of PPP Issues and Activity, PricewaterhouseCoopers, s.13 ve William D. Eggers ve Tom Startup, (2006), Closing the Infrastructure Gap: The Role of Public-Private Partnerships, Deloitte Research, s.31 den uyarlanmıştır. Bknz. Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri - Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan, Şekil 4, s.79. 14
Kamu Ödemeleri : KÖSĐK Harcama Tesis Hazır Oluncaya Kadar Ödeme Yok KÖSĐ Uygulamasında Ödeme Yapım, sermaye, işletme, i bakım m ve maliyet aşıa şımı v.b. tüm m riskler özel kesimin uhdesindedir. Kamu kesimi,, alınan hizmete bağlı olarak uzun dönemde d ödeme yapar. Özel kesimin elde edeceği i kazanç, sunulan hizmetin kalitesine bağlıdır. Kullanım m esasına göre g ödeme Bulunabilirlik esasına göre g ödeme 0 5 10 15 20 25 Yapım Đşletme ve bakım m aşamasa aması Yıl Kaynak: Paul Davies ve Katryn Eustice, (2005), Delivering the PPP Promise: A Review of PPP Issues and Activity, PricewaterhouseCoopers, s.13 ve William D.Eggers ve Tom Startup, (2006), Closing the Infrastructure Gap: The Role of Public-Private Partnerships, Deloitte Research, s. 31 den uyarlanmıştır. Bknz. Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri - Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan, Şekil 5, s.249. 15
KÖSĐ Projelerinin Zorluğu Uzun süreli taahhüt gerektirir (Ekonomik, Siyasi, Yasal ve Ticari anlamda) Tüm süreç boyunca maliyet perspektifi önemlidir (Dikkate alınacak pek çok husus vardır) Đşbirliği sürecine dahil olan çok sayıda farklı Ortak vardır Farklı perspektifler vardır (Tedarikçiler/Bankalar/Yatırımcılar/Kamu Đdareleri) Karar vericilerin pek çoğu KÖSĐ projesinin karmaşıklığının farkında bile değildir Etkin ve gerçekçi bir risk paylaşım yapısı oluşturmak gerekir (örn; yolu kullanan araba sayısına göre devletin yaptığı ödemeler, hizmetten yararlanan yolcu sayısına göre yapılan ödemeler, hazır bulundurma vb) 16
Genel KÖSĐK Yapısı Müşavirler ve Danış ışmanlar Proje sponsorları Hissedarlar Öz z sermaye Đkincil il borç Temettüler Hükümet Kamu Đdaresi Đmtiyaz Şirketi Đmtiyaz anlaşmas ması Ana borç Geri ödeme Teminatlar? Ana mukrizler Yapım Đşleri Tasarım Đnşaat Ekipman Sistem Tesis Đşle letme/bakım Periyodik Bakım/Yenileme Müşavirler ve Danış ışmanlar Tasarım Yapım Đşletme ve Bakım 17
KÖSĐ de Taraflara Sağlanan Fayda Kamu Sektörü Đçin Yeniliklerin Hızla Uygulanması Özel Sektör Becerilerinden Azami Yararlanılabilmesi Projelerin Daha Az Maliyetle Geliştirilmesi Bütçenin Kesinliği Ödemelerin Sunulan Hizmete Bağlı Olması Yaşam Döngüsü Maliyeti Riskinin Özel Sektöre Bırakılabilmesi Risklerin Onları En Đyi Yönetebilecek Tarafa Bırakılabilmesi KÖSĐ Đşlemlerinin Kamu Bilançosunda Gösterilmemesi Kamu Varlıklarının Daha Đyi Kullanılmasının Sağlanması Sorumlulukların En Uygun Biçimde Paylaşılması Özel Sektör Đçin Özel Sektörün Sonuca ve Avantaja Odaklanmasının Sağlanması Özel Becerilerin Geliştirilmesinin Özendirilmesi Özel Sektörün Sermayeye Đştirak Etmesinin Teşvik Edilmesi Yararlanan Bireyler Đçin Ödenen Paranın Karşılığının Alınması Alınan Hizmetin Kalite Standardının Korunması 18
Türk Kamu Yatırımlar mlarında Tıkanma T - 1 Ülkemizin altyapı yatırımlarındaki yetersizlik ve uygulamada karşılaşılan başarısızlıkların başlıca temel nedenleri; Hızlı nüfus artışı, Kırdan kente göç, Artan altyapı ihtiyacına karşılık kamu kaynaklarının kıtlığı, Siyasi müdahaleler, Plansızlık, Kaynak israfı, Alternatif finansman araçlarının yetersizliği dir. Hızlı nüfus artışı ve iç göç ile birlikte kent büyüklüklerinde de artışlar olmakta, Đstanbul nüfusu her üç yılda bir, Eskişehir kadar büyümektedir. Böylece, başta yerel yönetim hizmetleri olmak üzere ekonomik, sosyal ve kültürel donanımların yanı sıra hızla artan kentsel altyapı ihtiyacı büyüyerek artmaktadır. 19
Türk Kamu Yatırımlar mlarında Tıkanma T - 2 Finansman problemleri, Uygulama hataları, Kurumlar arası eşgüdüm eksikliği, Ekonomik istikrarsızlığın siyasi belirsizlikle birleşmesi, Sık değişen hükümetlerle birlikte değişen politik tercihler sonucunda projelerin sektörel önceliklerinden sapmalar, Fizibilite çalışması yapılmamış da olsa bazı projelerin siyasi baskılarla yatırım programına alınıyor olması, Kamu yatırımlarındaki mevcut sorunları daha da büyütmektedir. Akla ve tekniğe uygun olmayan siyasi tercihlerin egemen olması neticesinde; geri dönüşü olmayan, tabiat şartlarının etkisinde yıpranan, terk edilen binlerce yarım kalmış ya da yapıldığı halde kullanılmayan ve pistlerini ot saran havaalanları, vb. kamu yatırımları sorunu gündemdeki yerini korumaktadır. Kıt kamu kaynakları ile çok sayıda yatırım projesinin, fizibilite ve bütçe kısıtları gözetilmeden yatırım programına alınması, finansal yetersizliklerden dolayı mevcut yatırımlara ayrılan ödeneklerin de azalması ile birlikte projelerin tamamlanma sürelerinin uzaması ve maliyetlerinde artışlar görülmesi nedeniyle 2001 de YPK ve BKK kararı ile kamu yatırım programının gözden geçirilerek rasyonelleştirilmesi öngörülmüştür. Rasyonelleştirme çalışmaları halen devam etmektedir. 20
Türk Kamu Yatırımlar mlarında Tıkanma T - 3 Rasyonelleştirme çalışmaları sonucunda; 2001 de 5.047 olan proje sayısı, 2006 yılında 2.525 e indirilmiştir. Yatırım programından çıkartılan projelerin planlanan bedeli, 2004 rakamlarıyla 53.4 milyar ABD Doları, bunların gerçekleşen kısmı için yapılan harcamalar ise yaklaşık 5.4 milyar ABD Doları seviyesindedir. Dolayısıyla; siyasi tercihlerle başlatılan, yetersiz ödeneklerden dolayı tamamlanamayan kamu yatırımlarından kaynaklanan kamusal israfın boyutları büyüktür. Bu sorunun temel nedeni plansızlık, koordinasyonsuzluk ve sektörel politika yokluğudur. Mevcut sorunların aşılması ve kıt kamu kaynaklarının akılcı kullanılmasında temel arayış, kamu hizmetlerinin özel sektör kaynakları ile de finanse edilebilmesini sağlayan KÖSĐ uygulamalarının geliştirilmesi, yasal, idari ve kurumsal çerçevenin kurulması olmalıdır. 21
Ülkemiz ve PPP Benzeri Uygulamalar 1990 ların başlarından beri diğer ülkelerde geniş ve çeşitli uygulama alanları bulan ve en iyi finansal kaynağın en uygun finansman imkânı ile temin edilmesi ilkesine dayanan kamu ve özel sektör işbirliği nin ülkemizdeki uygulamalarının Tasarla-Finanse Et-Yap-Đşlet bazlı olmaması nedeniyle, literatürde PPP değil PPP PPP benzeri uygulamalar olarak kabul edildiği de gözden uzak tutulmamalıdır. 22
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR ÖĐB nin Bazı Đşletme Hakkı Devirleri - 1 I. Bölge B Araç Muayene Đstasyonları yapım, bakım m ve işletme i hizmetleri imtiyaz hakkı devri II. Bölge B Araç Muayene Đstasyonları yapım, bakım m ve işletme i hizmetleri imtiyaz hakkı devri ÇĐNKUR - Celaldağ Maden sahalarının ĐHD ÇĐNKUR - Pozantı Maden Sahası ĐHD ÇĐNKUR - Koyulhisar Maden Sahası ĐHD KBĐ - Giresun'da 2 Sahası ĐHD KBĐ - Sinop'da 1 Maden Sahası ĐHD KBĐ - Artvin, Giresun ve Trabzon'da 6 Maden Sahası ĐHD KBĐ - Murgul'daki Hidroelektrik Santrali ĐHD (Lisans süresi s sonuna kadar) TCDD - Mersin Limanı 36 yılly llık ĐHD TDĐ - Hopa Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Tekirdağ Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Giresun Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Ordu Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Sinop Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Rize Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Antalya Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Alanya Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Marmaris Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Çeşme Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Kuşadas adası Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Dikili Limanı 30 yılly llık ĐHD TDĐ - Trabzon Limanı 30 yılly llık ĐHD 23
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR ÖĐB nin Bazı Đşletme Hakkı Devirleri - 2 ATAKÖY Y Tur. Tes. ve Tic. A.Ş.,., Otelcilik, Marina Şirket, Otel ve Marina'nın ĐHD SEKA - Taşucu Tersanesi ĐHD (01.03.2049'a dek) TEKEL - Çankırı Kaya Tuzlası ĐHD (27.11.2012'ye dek) TEKEL - Tuzluca Tuzlası ĐHD (20.12.2031'e dek) TEKEL - Sekili Tuzlası ĐHD (27.11.2031'e dek) TEKEL - Kağı ğızman Tuzlası ĐHD (16.12.2031'e dek) TEKEL - Kaldırım m Tuzlası ĐHD (21.01.2032'ye dek) TEKEL - Kayacık k Tuzlası ĐHD (21.01.2032'ye dek) TEKEL - Yavşan an Tuzlası ĐHD (21.01.2032'ye dek) TDÇĐ - Deveci Demir Madeni Sahası ĐHD (09.03.2040'a dek) TURBAN - Atik Paşalar alar Yalısı taşı şınmaz kullanma izninin devri (49 yıl y l süreli) s TURBAN - Abant ve Bolu Çevresi Tur. A.Ş.. Varlıklar kları taşı şınmaz kullanma izninin devri (29 yıl l süreli) s TURBAN - Kemer Marina taşı şınmaz kullanma izninin devri (49 yıl y l süreli) s TURBAN - Kuşadas adası Marina taşı şınmaz kullanma izninin devri (49 yıl y l süreli) s TURBAN - Bodrum Marina taşı şınmaz kullanma izninin devri (49 yıl y l süreli) s... 2012 ye kadar bahse konu ĐHD özelleştirme uygulamalarından ÖĐB ce elde edilen gelir yaklaşı ABD Dolarıdır. şık 8.000.000.000 ABD Dolar 24
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR BAZI SEKTÖREL UYGULAMALAR ENERJĐ YĐD D Projeleri Birecik Barajı ve HES Dinar II HES Berdan HES Ahiköy y I-II I II HES Çal HES Sütçüler HES Çamlıca HES Bozcaada Rüzgâr R Enerjisi Aksu-Çayköy y HES Çeşme-Alaçatı Rüzgâr Fethiye HES Enerjisi Tohma-Medik HES Girlevik II-Mercan HES Marmara Ereğlisi lisi-trakya Gaziler HES Doğalgaz Kombine Gönen HES Marmara Ereğlisi lisi-unimar Kısık k HES Doğalgaz Hasanlar HES Gebze-Dilovası Doğalgaz Suçatı HES Esenyurt Doğalgaz
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR BAZI SEKTÖREL UYGULAMALAR ENERJĐ YĐ Projeleri Ankara Doğalgaz Kombine Çevrim Elektrik Santrali Đskenderun Termik Santrali Gebze Doğalgaz Kombine Çevrim Elektrik Santrali Adapazarı Doğalgaz Kombine Çevrim Elektrik Santrali Đzmir Doğalgaz Kombine Çevrim Elektrik Santrali ĐHD Projeleri Hazar I-II I II HES Santrali Çayırhan Termik Santrali
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR BAZI SEKTÖREL UYGULAMALAR ULAŞTIRMA HAVAYOLU ULAŞTIRMASI Atatürk Havalimanı Dış Hat Terminal Binası (YĐD) Dalaman Havalimanı Dış Hat Terminal Binası (YĐD) Antalya Havalimanı I. ve II. DışD Hatlar Terminalleri (YĐD) Đzmir Adnan Menderes Havalimanı Dış Hat Terminal Binası (YĐD) Ankara Esenboğa a Havalimanı Đç ve DışD Hat Terminal Binası (YĐD) Sabiha Gökçen G Havalimanı Dış Hatlar Terminal Binası ve Mütemmimleri M (YĐD) Atatürk Havalimanı Đç ve DışD Hat Terminal Binaları (uzun dönemli d kiralama) Antalya Havalimanı Đç ve DışD Hat Terminal Binaları (uzun dönemli d kiralama) Antalya Gazipaşa a Havaalanı (uzun dönemli d kiralama) Zonguldak Çaycuma Havaalanı (uzun dönemli d kiralama) KARAYOLU ULAŞTIRMASI Göcek Tüneli T (YĐD) Otoyol Hizmet Tesisleri (YĐD)
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR BAZI SEKTÖREL UYGULAMALAR ULAŞTIRMA DENĐZYOLU ULAŞTIRMASI Trabzon Limanı (ĐHD) Çanakkale Kepez Limanı Üstyapı Tesisleri (YĐD) Güllük k Gemi Yanaşma Đskelesi (YĐD) Bodrum Yolcu Đskelesi (YĐD) DEMĐRYOLU ULAŞTIRMASI Kapıkule Demiryolu Hudut Garının n Yeniden Yapıland landırılması (*) Antalya-Alanya Alanya Demiryolu Projesi (YĐD) (Açılan ihaleye teklif gelmemiştir) KENTĐÇĐ ULAŞIM Đstanbul Boğaz azı Karayolu Tüp T p Geçişi i (YĐD) (*)( (*) YĐD ihale yetkisi için in YPK onayı, uygulama sözle zleşmeleri için in de YPK onayı alınmaktad nmaktadır.
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR BAZI SEKTÖREL UYGULAMALAR TURĐZM Tekirdağ Yat Limanı (YĐD) (*)( Yalova Yat Limanı (YĐD) (*)( Afşa a Adası Yat Limanı (YĐD) (*)( Bodrum Turgut Reis Yat Limanı (YĐD) Didim Yat Limanı (YĐD) Çeşme Yat Limanı (YĐD) Sığacık k Yat Limanı (YĐD) Kaş Yat Limanı (YĐD) Alanya Yat Limanı (YĐD) Mersin Yat Limanı (YĐD) Dalaman Yat Limanı ve Deniz Otobüsü Yanaşma Yeri (YĐD) Datça a Yat Limanı (YĐD) (*) YĐD D ihale yetkisi için i in YPK onayı alınmakta, uygulama sözles zleşmeleri için i in de YPK onayı alınmaktad nmaktadır. ĐÇMESUYU Yuvacık k Barajı (YĐD)
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR BAZI SEKTÖREL UYGULAMALAR GENEL ĐDARE Hatay Cilvegözü Sınır r Kapısı (YĐD) (*)( Mardin Nusaybin Sınır S r Kapısı (YĐD) (*)( Edirne Hamzabeyli Sınır S r Kapısı (YĐD) (*)( Pazarkule Sınır S r Kapısı (**) Esendere Sınır S r Kapısı (**) Türkgözü Sınır r Kapısı (**) Dilucu Sınır S r Kapısı (**) Akçakale Sınır S r Kapısı (**) Öncüpınar nar Sınır S r Kapısı (**) Yayladağ Sınır r Kapısı (**) Kırklareli Dereköy y Sınır S r Kapısı (YĐD) (***( ***) Đstanbul Halkalı Sınır r Kapısı (YĐD) (***( ***) Şırnak Ali Rıza R Efendi Sınır S r Kapısı (YĐD) (***( ***) Edirne Đpsala Sınır S r Kapısı (YĐD) Iğdır r Gürbulak G Sınır S r Kapısı (YĐD) Şırnak Habur Sınır S r Kapısı (YĐD) Edirne Kapıkule Sınır S r Kapısı (YĐD) Artvin Sarp Sınır S r Kapısı (YĐD) (*) YĐD ihale yetkisi için in YPK onayı, Uygulama sözle zleşmeleri için in de YPK onayı alınmaktad nmaktadır. (**) YĐD ihale yetkisi için in YPK onayı YPK üyelerinin imzasına açılmakta, YPK yetkilendirmesinin ardından uygulama sözleşmesi için in de YPK onayı alınmaktad nmaktadır (***) Hazırl rlık çalışmaları devam etmektedir.
TÜRKĐYE DE KÖSĐ K PPP BENZERĐ KISMĐ UYGULAMALAR KARAYOLLARI GN. MD. TARAFINDAN TEKLĐF F EDĐLEN HAZIRLIK AŞAMASINDAKA AMASINDAKĐ PROJELER ULAŞTIRMA Gebze-Orhangazi Orhangazi-Đzmir zmir Otoyolu (Đzmit( Körfez K Geçişi Dahil) (377 km) (*)( Kınalı-Malkara-Çanakkale-Savaştepe Otoyolu (Çanakkale Boğaz Geçişi i KöprK prüsü Dahil) (566 km) Ankara-Đzmir Otoyolu (503 km) (Ankara-Đzmir) Ayr.- Afyon - Burdur - Antalya Otoyolu (345 km) (Ankara-Đzmir) Ayr.- Eskişehir - Bursa Otoyolu (202 km) (*) YĐD D ihale yetkisi için i in YPK onayı alınmakta, uygulama sözles zleşmeleri için i in de YPK onayı alınmaktad nmaktadır.
KÖSĐ Mevzuatı Menafi-i Umumiyeye Müteallik Đmtiyazat hakkında Kanun (1910 Tarihli) Yap Đşlet Devret (3996, 3465, 3096 Sayılı Kanunlar) Yap - Đşlet (4283 sayılı Kanun) Đşletme Hakkı Devri (4046, 5335, 3465, 3096 Sayılı Kanunlar) Uzun Dönemli Kiralama (5335, 4046 Sayılı Kanunlar) Yap Kirala Devret (5396 Sayılı Kanun) 32
KÖSĐ Uygulamaları & Paydaşlar Yüksek Planlama Kurulu (YPK) / Bakan Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) YĐD / YĐ /YKD / [ĐHD] ĐHD Kalkınma bakanlığı (Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Özelleştirme Đdaresi Başkanlığı YĐD / YĐ YĐD / YĐ YKD ĐHD Đcracı Bakanlıklar Đçişleri Bakanlığı Sağlık Bakanlığı KĐT ler YĐD / YĐ YĐD / YĐ Đmtiyaz KĐT ler Belediyeler 33
Türkiye de KÖSĐK - PPP Mevcut Yasal Altyapının Kapsadığı Sektörler SAĞLIK Hastaneler ENERJĐ Elektrik üretim, iletim, dağıtım ve ticareti Barajlar ULAŞTIRMA Otoyol, köprü, tünel, otopark, otoyol işletme tesisleri Demiryolu Sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları ĐÇME SUYU, KANALĐZASYON Đçme ve kullanma suyu Arıtma tesisi Kanalizasyon TURĐZM Yat Limanları GENEL ĐDARE Gümrük Kapıları MADENCĐLĐK Maden ve işletmeleri ÇEVRE Çevre kirliliğini önleyici yatırımlar ĐMALAT Fabrika ve benzeri tesisler HABERLEŞME TARIM Sulama
Türkiye de KÖSĐK - PPP Mevcut Yasal Altyapının Kapsamadığı Bazı KÖSĐ Yöntemleri Tasarla-Yap-Finanse Et-Đşlet Yap-Sahiplen-Đşlet-Devret Rehabilite Et-Đşlet-Devret Yap-Sahiplen-Đşlet Yap-Devret-Đşlet Đlave Yatırım Yap-Đşlet Özel sektörle şirket kurma Gölge ücret Geliştirilecek yeni usuller
Türkiye de KÖSĐK - PPP Mevcut Yasal Altyapının Kapsamadığı Bazı Sektörler Eğitim Hizmetleri Adalet Hizmetleri Kültür Hizmetleri
Türkiye de KÖSĐK - PPP Karşı şılaşılan Temel Sorunlar 1. KÖSĐ Uygulamalarında Kurumsal Đdari Kapasite ve Yapılanma Eksikliği a. Genellikle özel kesim tarafından finanse edilip işletilmeleri sebebiyle KÖSĐ projelerinin kamu tarafından yeterince sahiplenilmemesi. b. KÖSĐ projelerinin hazırlık aşamasında; fayda-maliyet analizi, projelerin teknik, ekonomik ve mali yapılabilirliği, ekonomik-sosyal maliyet, getiri ve riskleri üzerine karar verme sürecine yardımcı olabilecek nitelikte çalışmaların zamanında ve yeterli düzeyde yapılamaması. c. Kamu kuruluşlarında; klasik finansman yöntemlerine nazaran daha karmaşık süreçler içeren KÖSĐ projelerine yönelik tecrübe eksikliği (Kamu kuruluşları ve özel kesim arasında bilgi ve tecrübe asimetrisinin mevcudiyeti) d. Proje dokümanlarına (fizibiliteler, sözleşmeler, vb) yönelik sektörel standardizasyonun oluşturulamamış olması. e. KÖSĐ projelerinin analizi, önceliklendirmesi ve seçiminden sorumlu, KÖSĐ konusunda uzmanlaşmış merkezi bir birimin olmaması.
Türkiye de KÖSĐK - PPP Karşı şılaşılan Temel Sorunlar 2. Mevcut Mevzuatın Dağınık Yapıda Olması ve Az Sayıda Modeli Kapsaması a. Model çeşitliliği azdır : Mevzuat sadece YĐD, YĐ, ĐHD, Yap-Kirala-Devret ve Uzun Dönemli Kiralama yöntemlerini kapsamaktadır. b. Farklı modeller farklı kanun ve yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Mevzuat Dağınıktır.
Türkiye de KÖSĐK - PPP Çözüm Önerileri 1. Merkezi Đdari Otorite Đhtiyacı KÖSĐ konusunda uzmanlaşmış, Türkiye nin KÖSĐ politikalarını belirleyecek ve geliştirecek, Uygulayıcı kamu kuruluşları için kaynak niteliği taşıyan rehber ve standart dokümanları hazırlayacak, KÖSĐ projelerinin kalkınma planları, program ve sektörel politikalar ile uyumunu sağlayacak, KÖSĐ projelerinin analizi, değerlendirilmesi, önceliklendirilmesi, seçimi ve izlenmesinden sorumlu, merkezi bir idari birimin oluşturulması zorunludur. 2. Ulusal KÖSĐ stratejisinin oluşturulması 3. Uygulanabilir model ve sektörleri içine alan tek bir çerçeve kanun çıkarılması 4. Kamunun KÖSĐ süreçleri kapasitesinin artırılması konusunda bilgi ve
Türkiye de KÖSĐK - PPP Çözüm Đçin Atılan Adımlar Mevcut Durum, Sorunlar ve Đhtiyaçlar DPT tarafından; hayata geçirilen KÖSĐ uygulamaları, edinilen tecrübeler, karşılaşılan sorunlar, uygulanabilecek yeni modeller ve çözüm önerilerinin belirlenmesine yönelik ilgili kurum ve kuruluşların katılımıyla 2005 yılı başından itibaren bir dizi toplantı düzenlenerek bir rapor ve bir taslak KÖSĐ Çerçeve Kanunu hazırlanmıştır ancak halen yasalaşamamıştır. KÖSĐ Taslak Çerçeve Kanunu Başbakanlığa sevk edilen KÖSĐ Kanunu Taslağının yasalaşması ve ikincil mevzuat çalışmalarının yakın zamanda tamamlanması beklenmemektedir. Kalkınma Bakanlığı PPP Özel Đhtisas Komisyonu Raporu hazırlanmaktadır.
Türkiye de KÖSĐK - PPP Taslak KÖSĐK Kanunu ile Getirilen Yenilikler MEVCUT YASAL ÇERÇEVE TASLAK KÖSĐ KANUNU Yap-Đşlet-Devret (3996, 3465, 3096) Yap-Đşlet (4283) Yap-Kiraya Ver-Devret (5396) Đşletme Hakkı Devri ve Uzun Dönemli Kiralama (4046, 5335,3465,3096) Yap-Đşlet-Devret Yap-Đşlet Yap-Kiraya Ver-Devret Đşletme Hakkı Devri Uzun Dönemli Kiralama Tasarla-Yap-Đşlet-Devret Tasarla-Yap-Đşlet Rehabilite Et-Đşlet-Devret Đlave Yatırım Yap-Đşlet-Devret Đlave Yatırım Yap-Đşlet Özel sektörle şirket kurma Đlave Yatırım Yap-Kiraya Ver-Devret Rehabilite Et-Kiraya Ver-Devret Tamamlama, yenileştirme, geliştirme, arama, restorasyon, bakım-onar onarım vb. işler i YAP kavramı içinde inde değerlendirilmek erlendirilmek tedir. Gölge ücret uygulaması da bu kanun kapsamındad ndadır.
Yapılmas lması Gerekenlere Đlişkin Öneri AB ve Diğer Ülke Uygulamaları Proje Sözleşme Altyapı YENĐ Đdari KÖSĐ Birimi Ulusal Mevzuat Sağlık, Çevre, Ulaşı şım, Đhale, Kamu Mali Denetimi, Đş,, SözleS zleşme, Vergi Hukukunun Geliştirilmesi Merkezi ve Yerel Mevzuat Đlgili sair Kurumların Tam Desteği Kaynak: Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri - Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Doktora Tez Sunumu, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan. 42
KÖSĐ Đçin Sistematik Yaklaşı şım Önerisi Politika ve Stratejinin Geliştirilmesi Stratejik Unsur (Kısa dönemde değişmez) Yeni Bir Yasal Düzenleme D Çerçevesi evesi Hazırlanması Đdari KÖSĐK Biriminin Kurulması KÖSĐ Uygulamalarının Canlandırılması lması Sürekli Geri Besleme ve Yenilenme Taktik Unsur (Her KÖSĐ için değişebilir) Sektörel KÖSĐ Uygulamaları Đçin Modeller Oluşturulması KÖSĐ Uygulamalarının Koordinasyon ve ve Geliştirilmesi Siyasi Destek ve Kararlı Uygulama Kaynak: Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri - Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan, Şekil 12, s.249. 43
Ülke Örnekleri
Dünya Ülkeleri Örnek KÖSĐK Birimleri Kaynak: Ayhan Sarısu, (2007), Kamu ve Özel Sektör Đşbirlikleri - Türkiye Đçin Bir Model Önerisi, Doktora Tez Sunumu, Ankara Üni., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đşletme A.B.D., Nisan. 45
Başar arı Faktörleri Yasal çerçeve eve & siyasi ilgi ve destek PPP Politika hedeflerinin açık a k ve net tanımlanmas mlanması Profesyonel ve adanmış bir merkezi PPP Birimi Proje uygulama safhaları için in açık a k ve yorum gerektirmeyen netlikte rehberlik Fizibilitesi yüksek y pilot projeler PPP politikalarının n ve uygulama projelenin devamlılığı ığı 46
Nihai Durum Analizi Şekil 17: KÖSĐ de Durum Tespiti Siyasi Đlgi Siyasi Đstek, Talep ve Destek Hukuki Altyapının Oluşturulması Merkezi KÖSĐ Otoritesi nin Teşkilatlanması Ulusal KÖSĐ Stratejisinin oluşturulması Henüz Türk KÖSĐ Kanunu YOK Merkezi ve Yerel Örgütlenmede KÖSĐ Birimleri YOK Đlgili Bakanlıklar ve Yerel Yönetimlerin KÖSĐ için Eğitilmesi Standart Belgelerin Oluşturulması ve Geliştirilmesi Örnek KÖSĐ Projelerinin Seçimi KÖSĐ Projelerinin Uygulanması ve Değerlendirilmesi YĐ, YĐD, ĐHD yöntemleri kısmen başarılı olmakla birlikte Ulusal KÖSĐ Stratejisi YOK KÖSĐ Prosedürlerinin ve Sözleşmelerinin Standardizasyonu KÖSĐ lerin Genel Kabul Gören Alternatif Uygulama Modelleri Haline Gelmesi KÖSĐ Piyasasının Olgunlaşması ve Gelişmesi 47
Ne Yapılmalı? Kamu yatırım ve hizmetlerinin sağlıklı ve rekabetçi bir zeminde gerçekleştirilebilmesi için; Konu sadece hukuk açısından değil, modern finansman/işletmecilik usûlleri ve özellikle kamu hizmeti ve imtiyaz gibi kavramların KÖSĐ uygulamaları ile birlikte ele alınıp yeniden tanımlanması, Gerekli yasal ve idari altyapının bu çerçevede oluşturulması, Geçmişte ve halen yaşanan tereddütlerin bertaraf edilmesi, elzemdir. 48
KÖSĐ Đçin Önerilen Teşkilatlanma Yapısı ANA KARAR ANA KARAR ORGANI ORGANI UYGULAMA UYGULAMA ORGANI ORGANI KÖSĐ Yüksek Kurulu KÖSĐ Başkanlığı ARAKARAR ARAKARAR ORGANI ORGANI KÖSĐ Projeleri Đcra Kurulu [KÖSĐ Đd. Başkanı ve Başkan Yardımcıları] KÖSĐ Bşk. Yardımcıları (Yeteri Kadar) (Ana Hizmet Birimleri) KÖSĐ Sektör Daire Başkanlıkları (Yeteri Kadar) KÖSĐ Sektör Uzmanları ĐDARĐ, MALĐ, HUKUKĐ, TEKNĐK HARĐCĐ UZMAN DANIŞMANLAR ĐDARĐ, MALĐ, HUKUKĐ, TEKNĐK (Destek Birimleri) KÖSĐ Destek Hizmeti Daire Başkanlıkları (Yeteri Kadar) Đnsan Kaynakları Đdari ve Mali Đşler Danışmanlık Hizmetleri Strateji Geliştirme Đhale Hizmetleri Sözleşme Takip, Koordinasyon BAKANLIK KÖSĐ Birimleri (Maliye, Enerji, Ulaştırma, Sağlık, Adalet, Milli Eğitim, v.b.) YEREL YÖNETĐM KÖSĐ Birimleri (Valilikler ve Belediyeler bünyesinde) 49