Dr.Güven venç GÖRGÜLÜ
Sindirim sisteminin fonksiyonu,, vücuda v alınan besin maddelerini mekanik ve kimyasal olarak parçalamak alamak ve gerekli olanlarını kan dolaşı şımına absorbe (emilim) etmektir. Mekanik parçalanma: alanma: ağızda çiğneme ile başlar ve mide- barsak düz d z kaslarının n kasılmas lması ile devam eder. Kimyasal pankreasın n parçalanma: alanma: midenin, incebarsakların n ve salgılad ladığı bazı enzimler aracılığı ığı karbohidrat, protein ve yağlar kolayca absorbe olabilecek büyüklükte kte moleküllere llere parçalan alanır. Emilim: Mekanik ve kimyasal parçalanma alanma sonucu oluşan son ürünler, su, mineral ve vitaminlerle birlikte ince barsaklardan kana verilir. ile
Sindirim sistemini başlıca şu u yapılar oluşturmaktad turmaktadır: r: Ağız DİŞLER DİL Tükrük k bezleri Farinks (YUTAK) Özofagus Mide Barsaklar Rektum Anüs. DUODENUM JEJUNUM İLEUM
ÜST ÖZEFAGUS SFİNKTERİ ALT ÖZEFAGUS SFİNKTERİ PİLOR SFİNKTERİ İLEOÇEKAL SFİKTER ANAL SFİNKTERLER
GASTROİNTESTİNAL KAN AKIMI
SİNDİRİM M VE EMİLİM Karbonhidratların n sindirimi ağıa ğızda başlar ince bağı ğırsaklarda tamamlanır Proteinlerin sindirimi midede başlar ve ince bağı ğırsaklarda tamamlanır; Yağların n sindirimi ise ince bağı ğırsaklarda olur.
Mide yüzeyini kaplayan mukoza epiteli müköz hücreler ve bunların arasında pariyetal hücrelerden oluşur. Mide mukoza epiteli arasına yerleşmiş bez hücrelerinden mide salgısı mide boşluğuna salınır. İNSANIN MİDE YAPISI
Mide salgısı içinde inde hidroklorik asit (HCL), Pepsinojen, müsin, gastrin hormonu bulunur. Midenin salgılama lama fonksiyonu sinirsel ve hormonal yollarla kontrol edilir. Besinlerin mideye inmesiyle uyarılan mide bezleri gastrin hormonu salgılarlar. larlar. Bu hormonda mide bezlerinin enzim salgılamas lamasını uyarır. r.
İnce Bağırsaklar ve Kalın Bağırsaklar Midede kısmen k sindirilen besinler bağı ğırsaklara geçer. er. Diğer sindirim bölgelerinden b belirgin olarak ayrılan bağı ğırsak hayvanlar aleminde ilk olarak yassı solucanların n bazılar larında görülür. r. Memeli hayvanlarda sindirim sisteminin büyük b k bir kısmk smını oluşturan bağı ğırsaklar mideden anüse kadar uzanır. Bunun başlang langıcı oniki parmak bağı ğırsağı,, takip eden kısmk smı ince bağı ğırsak,, son olarak da kalın n bağı ğırsaktır. Pankreas bezinden salınan pankreas sıvısıs ve karaciğerden salınan safra sıvısıs birer kanalla oniki parmak bağı ğırsağına açılır.
İnce bağı ğırsakla kalın n bağı ğırsağın n bağlant lantı kısmında bulunan körbak rbağırsak insanda çok küçük üçülmüşken atlarda ve domuzlarda sellüloz loz sindirimi yapılabilmesi için i in çok gelişmi miştir. Kemirici tavşanlarda anlarda ise çok uzun yapılı olan bu kısımda k ek olarak B vitamini sentezlenir. Körbağırsaktaki salgının n büyük b k bölümüb müsin'dir. Müsin M sindirim kanalını mekanik etkilerden korumasının yanısıra bağı ğırsak duvarını bakteriyel aktiviteye karşı korur. Aynı zamanda atık k maddelerin birbirine yapış ışarak şekillenmesini sağlar. Sindirim ile ilgili enzim sekresyonu olmamasına karşı şın n kalın n bağı ğırsaklara ulaşan an içerikten i mukoza hücreleri h aracılığı ığıyla su inorganik tuzlar bazı kısa zincirli yağ asitleri ve glukoz emilimi sağlan lanır.
Karbonhidratların n Sindirimi Besin maddeleri içinde i inde bulunan en önemli karbonhidratlar nişasta ve glikojen polisakkaritleri ile laktoz ve sukroz gibi disakkaritlerdir. Nişasta ve glikojen halkaları glukoz olan uzun zincir yapısında moleküllerdir llerdir ve bu halkalar sindirim borusundaki enzimlerle zincirden koparılır. r. Bitkisel besinlerde bulunan sellüloz loz da glukoz halkalardan oluşur, ur, ancak selülozu lozu parçalayan alayan enzimler insan sindirim sisteminde bulunmaz, otçul beslenen hayvanlarda bulunur. Nişasta ve glikojen önce tükrt krükte kte bulunan amilaz enzimi ile 5-65 6 halkalık k oligosakkaritlere daha sonra da ince bağı ğırsak sıvısında s bulunan amilaz ve Oligosakkaridaz enzimleri ile zincirin tek halkası olan glukoza kadar parçalan alanır.
Proteinlerin Sindirimi Proteinlerin sindirimi midede başlar ince bağı ğırsaklarda sonlanır. Proteinlerin sindirimine katılan enzimler Midede: Pepsin Pankreasta: Tripsin Kimotripsin Elastaz Peptidaz enzimleridir. Bu enzimlerin etkinliği i ile uzun zincir oluşturan proteinler tek halka olan amino asitlerine kadar parçalan alanırlar.
Yağlar ların n Sindirimi Yiyeceklerle alınan yağlar ların önemli kısmk smını trigliseritler oluşturur. Yağlar ların n sindirimi ince bağı ğırsaklarda olur. Karaciğerin salgısı olan ve safra kesesinde toplanan safra sıvısınıns oniki parmak bağı ğırsağına salınmas nması ile küçük k parçalara alara ayrılan trigliseritler pankreastan gelen lipaz enzimi ile tek halka olan gliserol ve yağ asitlerine kadar parçalan alanır.
Emilim Besinlerin sindirimi sonucu oluşan glukoz, amino asitler, yağ asitleri ince bağı ğırsak mukoza hücrelerinden h emilirler. İnce bağı ğırsak mukozası hücre zarlarında şekerler ve amino asitler için i in taşı şıyıcı proteinler bulunmaktadır. Sindirilen bileşikler ikler ATP enerjisi de kullanılarak larak bağı ğırsak boşlu luğundan undan önce hücre h içine i ine alınırlar, daha sonra hücrelerden de basit diffüzyonla dolaşı şım m sistemine geçerek erek portal ven ile karaciğere, oradan da tüm t m vücuda v dağı ğılırlar. Yağ asitleri ve gliserol önce bağı ğırsak hücrelerine h alınır. Hücrede H tekrar trigliserit sentezlenir. Trigliseritler daha sonra fosfolipid ve proteinlerle birleşerek erek lipoproteinlere çevrilirler. Lipoproteinler lenf dolaşı şımı ile bütün n vücuda v yayılırlar.
AĞIZDA SİNDS NDİRİM Ağızda, yiyeceklerin mekanik parçalanmas alanması,, tükrt krük salgısı ile bir miktar sulandırılmas lması ve sınırls rlı hidrolizi yapılmaktad lmaktadır. TükrT krük k salgısı günde 1500 ml kadardır. r. Tükrük k salgısında bulunan tükrt krük alfa-amilaz amilazı veya pityalin enzimi,, polisakkaritleri disakkaritlere parçalar, alar, müsin ise yiyeceklerin yumuşat atılmasını sağlar. AğıA ğızda önemli bir absorbsiyon yapılmamaktad lmamaktadır.
MİDEDE SİNDS NDİRİM Midede günde g 2500 ml yakın n salgı oluşturulmaktad turulmaktadır. r. Salgıda; Mukus Bikarbonat mide mukozasını asit salgısının tahrişinden inden korur HCl: protein sindirimine yardımc mcıdır Pepsinojen: proteinleri peptidlere parçalayan alayan enzim pepsindir. Pepsin ise ancak HCl varlığı ığında pepsinojenden oluşmaktad maktadır İntrinsik faktör: ağıa ğızdan alınan B12 vitaminin emilebilmesinde önemli rol oynar Gastrin: Nervus Vagus'un uyarılmas lması (parasempatik etki), mideden gastrin hormonunun salgılanmas lanması ve histamin, midenin asit salgısını artırmaktad rmaktadır. r.
Sindirimin en önemli bölgesi b incebarsaklardır. r. Tüm T moleküllerin llerin absorbe olabilecek büyüklb klükte kte son ürünlere kadar hidrolizi ve absorbsiyonu incebarsaklarda yapılmaktad lmaktadır. İncebarsaklar anatomik olarak mideyi kalınbarsaklara bağlar ve 3 bölgeye b ayrılırlar. rlar. Mideye bağlı olan ilk 20 cm lik bölüm; b duodenum,, geri kalan bölümler b jejunum ve ileumdur.. Mide ile duodenum bağlant lantısında nda pilor sfinkteri,, ileum ile kalınbarsak (kolon) birleşim im yerinde ileo-çekal ekal valvül bulunur.
Pilor sfinkteri kimusun duodenuma geçişini, ini, ileo- çekal valvül l ise ince barsakların n içerii eriğinin inin kalınbarsaklara geçişini ini kontrol eder. Duodenumdan sekretin ve kolesistokinin adı verilen iki hormon salgılan lanır. Bu hormonlar safra kesesinden safra salgısını,, pankreasın n dışd salgısını ve midenin hareketlerini düzenlerler. d Duodenuma ayrıca pankreastan ve karaciğerden salgı katılımı yapılmaktad lmaktadır. Pankreas salgısı,, günde g 700-3000 ml, karaciğerin safra salgısı ise 300-1000 ml kadardır. r.
Pankreas salgısı çok sayıda sindirim enzimi ve bikarbonat içerir. i Bu enzimlerden; pankreas amilazı: polisakkaritleri disakkaritlere, tripsin ve kimotripsin;: proteinleri peptidlere, Karboksipeptidaz: peptidleri amino asitlere hidrolize eder. Pankreas lipazları: adı verilen bir dizi enzim ise trigliseritleri, kolesterol ve fosfolipidleri parçalar. alar.
Pankreasın n bikarbonat yönünden y nden zengin salgısı, duodenuma gelen asidik kimusun asitliğini ini nötralize n etmektedir. Safra salgısı yağlar ların n sindirimi için i in çok önemlidir. Safra, yağlar ların n sulu ortamda bir araya toplanıp p büyük b kitleler oluşturmas turmasını engeller. Safranın n etkisi ile yağlar ufak yağ damlaları haline getirilir. Bu işleme i yağlar ların emülsifikasyonu denilmektedir. Emülsifiye edilen yağlara lipaz enzimi kolayca etki ederek onları daha küçük üçük k moleküllere llere parçalayabilmektedir. alayabilmektedir.
Yağ sindiriminde safra salgısının n bir diğer önemi safra tuzlarının n parçalanm alanmış yağ ürünleri ile birleşip ip miseller oluşturmas turmasıdır. r. Miseller yağ ürünlerinin ince barsak epitel hücrelerine h taşı şınıp p emilmelerini sağlamaktad lamaktadır. Miseller, suda kolayca çözünemeyen yağ ürünlerini, incebarsak sıvısıs içerisinde çözünebilir halde tutmaktadır.
İncebarsaklar segmentasyon ve peristaltik olmak üzere iki tip hareket yaparlar. Segmentasyon hareketleri ile kimusun; karış ıştırılması, Peristaltik hareketlerle ileriye doğru hareketi sağlanmaktad lanmaktadır. Parasempatik uyarı barsak hareketlerini artırırken rken sempatik uyarı azaltmaktadır.
KALINBARSAKLAR Kalınbarsaklarda su, Na+ ve diğer minerallerin absorbsiyonu yapılmaktad lmaktadır. İleumdan kalınbarsaklara her gün g n 1000-2000 ml kimus geçer, er, bu kimusun 200-250 250 ml si kalın n barsaklarda yarı katı feçese ese çevrilmektedir. Kalınbarsaklar nbarsakların kuvvetli absorbsiyon yetenekleri vardır. r. Bu nedenle çeşitli ilaçlar, lar, özellikle zellikle çocuklara, rektal yoldan uygulanmaktadır.