An evaluation of dairy cattle breeding in the kahraman maraş province

KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1307 KHRMNMRŞ YÖRESİNDE SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Galip KIR'-li KYGISIZ* Özet Türkiye'de yıllarından beri sığırcılık önemli bir üretim kolu olarak algılanmış ve hemen her zaman diğer hayvansal üretim kollarına göre daha fazla ilgi görmüştür. Özellikle son yıllarda, hayvancılık denildiğinde hemen her zaman sığır yetiştiriciliği anlaşılır hale gelmiştir. unda, sığırın avantajları kadar sığır ticaretinin gelişmiş kabul edilen ülkeler için de, daha önemli olmasının büyük payı olmuştur. Hayvansal ürünlerden et ve süt esans alınarak yapılacak bir değerlendirmede, iki temel besin maddesinin üretiminde sığırın önemli bir payı vardır. Türkiye'de sığır yetiştiriciliği bakımından bölgeler arasında önemli farklılıklar vardır. u derlemede, Maraş yöresindeki sığır yetiştiriciliğinin mevcut durumu irdelenmektedir. Yörenin sığır varlığı ve sağılan ve kesilen hayvan sayısı, bu rakamların Türkiye içindeki oranları, yöredeki süt üretim miktarları belirtilmekte ve süt hayvancılığının geliştirilmesi için neler yapılması gerektiği ortaya konulmaktadır. n evaluation of dairy cattle breeding in the kahraman maraş province bstract in Turkey, cattle production has been considered as an important production manner for years and been more popular compared to other animal production means. Therefore during the last years the term 'animal production' has meaned 'cattle production' for the most of the people. in addition to the advantages of cattle production, the fact that cattle trade is important in developed countries made a significant contribution to this consideration. When animal products are evaluated as meat and milk, cattle has an important share in the production of these items. in Turkey, there are significant differences in cattle farming among the regions. in this review, present conditions of dairy cattle in the Kahraman Maraş Province are discussed. nimal population of region and milking animal number, the proportion of these numbers in Turkey and milk production amounts of the region are defined, and the needs to improve milk farming are indicated. Giriş Hayvancılık, bir taraftan toplumun hayvansal protein ihtiyacının karşılanmasını sağlarken, diğer taraftan da bitkisel üretimin, kırsal refahın gelişmesine ve genel ekonomiye önemli katkılar da bulunur. yrıca hayvancılık doğayı sömürmez, aksine toprağı korur, tarım işletmelerini, toprak verimliliğini artıran yem bitkileri üretimine yöneltir. itkisel üretimden farklı olarak, işletmelerde para ve işgücü planlamasını da büyük ölçüde kolaylaştırır (1,2,3,4). Tarımsal gelirin %70'inin bitkisel üretimden sağlandığı ülkemizde, hayvancılık faaliyeti, daha çok küçük işletmelerce sürdürülmektedir. Ülkemiz; tarımda çalışan 12 milyon aktif nüfusa karşılık barındırdığı yaklaşık 11 milyon büyükbaş, 35 milyon küçükbaş ve 260 milyon kümes hayvanıyla tarımsal üretimde büyük bir kaynak potansiyeline sahiptir (5). * Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni ölümü; galipbakir@hotmail.com * K. Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni ölümü; alikaygisiz27@ hotmail.com

1308 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU, koyun ve keçi yetiştiriciliği alanındaki teknolojik ilerlemeler günümüzde bu hayvanlardan elde edilecek ürünlerin çok daha ekonomik koşullarda üretimine olanak sağlamaktadır. Dolayısıyla Türkiye'de bilinçli ve örgütlü bir yetiştiriciliğe gereksinim duyulmakta ve aile işletmelerinin yerine büyük işletmelerin tesis edilmesi gerekmektedir (6). ların önemli bir üstünlüğü olan kaba yemi, daha doğrusu doğal kaynakları değerlendirme yeteneğinden de gereğince yararlanılamamaktadır. Halen Türkiye'de kaliteli kaba yem üretimi ihtiyacı karşılamaktan çok uzaktır. Mera ıslahına imkân sağlayan yasanın yürürlüğe girmesi önemli bir adım olarak kabul edilse bile bu kapsamda yapılacak çalışmaların olumlu etkisi ancak daha sonraki yıllarda görülebilecektir. Karma yem arzında bir sorun görülmemekle birlikte, kalite konusunda halen sorunların bulunduğu ileri sürülmektedir (7). Gelişmiş ülkelerde tarımsal ekonominin lokomotifi olan hayvancılık, iki açıdan son derece önemlidir. unlardan birincisi çok düşük maliyetli istihdam oluşturması, ikincisi ise kalitesiz veya insan beslenmesine uygun olmayan yem kaynaklarının kaliteli insan gıdasına dönüştürmesidir (8,9). Tüm dünyada sürekli gelişme gösteren hayvancılık, ülkemizde yıllardır beklenen gelişmeyi gösterememiştir. Türkiye büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı açısından, vrupa'da ikinci ve Dünya'da altıncı sırada olmasına rağmen, hayvan sayısı gittikçe azalmaktadır. üyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı yeterli olmasa da 1980 yılına kadar sürekli bir artış gösterirken, 1980 yılından sonra ani bir düşüş eğilimine girmiştir (Şekil 1). 1980 yılı hayvan sayıları olarak kabul edildiğinde yılında dünyada sığır sayısı 110.5'e yükselirken bu değer ülkemizde 67.7 olarak bulunmuştur (10,11). Türkiye hayvan varlığı çizelge l'de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi hayvan varlığı yıllar itibariyle değişim göstermektedir. varlığı bakımından 1994 yılı baz alındığında 1994- yılları arasında sığır varlığında azalma olduğu görülmektedir. Türkiye'de kesilen hayvan sayısı ve et üretimi çizelge 2'de verilmiştir. Hayvan varlığında olduğu gibi kesilen hayvan sayısı ve et üretiminde de yıllar itibariyle azalan yönde bir değişim gözlenmektedir. Şekil 1. Türkiye sığır varlığının yıllara göre değişimi (12, 13)

KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1309 Çizelge 1. Türkiye hayvan varlığı (bin)(13) Yıl İndeks Manda Koyun Kıl keçisi Tiftik keçisi 1994 11.901 305 35.646 8.767 797 1995 1 1.789 99.1 255 33.791 8.397 714 11.886 99.9 235 33.072 8.242 709 1 1.185 94.0 194 30.238 7.761 6 1998 1 1.03 1 92.7 176 29.435 7.523 534 1 1.054 92.9 165 30.256 7.284 490 10.761 90.4 146 28.492 6.828 373 10.548 88.6 138 26.972 6.676 346 Yıl Dana Manda Koyun Kuzu Kıl keçisi Tiftik keçisi Deve Domuz Çizelge 2. Türkiye kesilen hayvan sayısı ve et üretimi (bin) (13) 1994 1995 1998 1.133 934 882 1.207 1.1 1.119 161.475 0.270 146.205 190.014 181.892 186.443 1.117 887 934 1.175 1.049 888 5.110 142.180 5.630 189.528 177.381 163.238 57 38 20 36 27 28 8.0 6.095 3.145 5.640 4.762 5.196 4.020 3.220 2.606 2.978 4.043 3.891 78.665 68.360 56.640 65.361 87.841 84 420 3.630 2.274 2 930 3.510 3.856 47.785 33.755 41.485 50.743 56.862 3 21448 056 873 814 706 897 1.304 1.255 14.390 13.635 11.795.142 22.775 22.741 31 28 28 25 38 54 495 490 485 450 655 953 40 2 80 466.190 10 6 445 4.240 5 19 1425 416.8 1 53 516.946 22 4 314 532.504 10 3 240 511.297 1.123 176.253 979 178.383 24 4.047 287161 945 3 240 49.193 1.138 20.931 28 463 29 8 4 274 491.497 1.030 170.533 813 161.057 13 2.294 2.090 45.338 2.658 40.323 864.825 313 23 9 I 86 435.778. Kesilen hayvan (bin baş). Et Üretimi (ton) Ülkemiz büyükbaş hayvan varlığı, genetik değer açısından yetersiz olup buna bağlı olarak hayvanlardan alınan verimde miktarı da düşüktür. Genotipi iyileştirme ve verimi artırma çabaları çerçevesinde populasyonda kültür ırkı ve melezlerinin sayısı artırılmaya çalışılmaktadır. u arada yerli ırklarımızın veriminin artırılması için seleksiyon çalışmaları kısmen de olsa devam ettirilmektedir. varlığının genotipik dağılımı yıllar itibariyle çizelge 3 ve 4'de verilmiştir. yılında sığırlarımızın sadece %'i kültür ırkı iken bu oran yılında %18'e yükselmiştir. u artışta yurt dışından getirilerek dağıtılan damızlık hayvanların etkisi görülmektedir. ırkı melezleri aynı sırayla %41 den %44'e yükselirken yerli ırklar %44'den %39'a gerilemiştir (Şekil 2). Irk ç zelge 3. Türkiye'de mevcut sığırların genotipik dağılımı (adet) (13) 1998 1.161.595 1.104.302 1.109.528 1.134.348 1.1.453 1.167.782 3.188.191 3.025.719 3.001.633 3.086.499 3.0.7% 2.925.425 3.510.7 3.204.204 3.051.208 2.950.108 2.771.982 2.667.787 633.405 610.698 623.472 647.652 654.547 686.218 Dana 1.720.809 1.664.281 1.693.367 1739501 1.722.204 1.694.575 1.671.285 i.575.796 1.551.792 1495892 1.445.018 1.406.213 1.795.000 4.308.506 1.733.000 1.782.000 2.873.657 1.854.000 4.909.000 4.690.000 4.695.000 4.826.000 4,738.000 4.620.000 5.182.000 4.780.000 2.175.264 2.950.108 4.217.000 2.092.431 Genel Topk m 11.886.000 11.185.000 11.031.000 11.054.000 10.761.000 10.548.000

1310 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU İrk Çizelge 4. Türkiye'de mevcut sığırların genotipik dağılımı (%)(13) 41 44 42 43 1998 16 43 42 16 44 40 I 00 17 44 39 20(11 18 44 39 Şekil 3. Türkiye sığır varlığının yıllara göre genotipik değişimi. Şekil 3'de görüldüğü gibi, kültür ve yerli ırkların yıllar itibariyle dağılımında dalgalanmalar

KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1311 görülürken melez hayvanların sabit bir seviyede varlığını sürdürmektedir. da kültür ırklarının yoğun ithaliyle artan sayı, sonraki yıllarda işletmelerdeki bakım besleme gibi çevre şartlarının yetersizliği ve bu ırkların çevre şartlarına uyumsuzluğu nedeniyle sayılarında hızlı bir düşme görülmektedir. ırkların yerli ırklardan daha yüksek verime sahip olmaları ve çevre şartlarına kültür ırklarından daha iyi adapte olmaları nedeniyle sayıları düşmemiştir. ırklarının genotipik dağılımında bölgeler arasında belirgin farklılıklar ortaya çıkmaktadır (Çizelge 5). unda bölgelerin altyapısı, doğal özellikleri, yetiştiricilerin eğilimleri ve güçleri, pazarlama olanakları vb. faktörler etkili olmuştur. Marmara ve Ege bölgelerinde süt verimi yüksek kültür ırkı sığır yetiştiriciliği hızla yaygınlaşmış, buna karşın Doğu ve Güneydoğu nadolu bölgelerinde yerli ırklar hâkimiyetini korumuştur. Gelecek dönemlerde bu faktörler ve gelişmeler mutlaka gözetilmelidir. aşta Marmara ve Ege bölgelerinde süt üretimini geliştirme yönünde politikalar uygulanırken, başta Doğu ve Güneydoğu nadolu olmak üzere ekstansif koşullara sahip bölgelerde et üretimine öncelik verilmelidir. Ekonomik işletme ölçeklerinin belirlenmesinde de bölgeler arası ve içi farklılıkların dikkate alınması gerekir(14). yetiştirilen işletmelerin büyük çoğunluğunda barınaklar olumsuz koşullara sahiptir. ağlı ve kapalı ahırların geleneksel olduğu Türkiye'de ahırlar genellikle karanlık ve havasızdır. ltlık kullanımı yaygın değildir. hırların kötü koşullara sahip olması, bir yandan çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına diğer yandan çalışanların memnuniyetinin ve motivasyonlarının azalmasına neden olmaktadır(). Çizelge 5. ırkı, melez ve yerli ırk sığır varlığında farklı bölgelerin payı (%)(16) ölgeler Ege Marmara Orta-Güney Karadeniz Orta-Kuzey Orta-Doğu kdeniz Kuzey-Doğu Güney-Doğu Irkı 24.0 19.1 17.2 12.4 10.2 5.4 5.2 3.2 3.3 12.7 6.1 8.2 22.5 20.1 5.5 11.3 9.6 4.0 İrk 6.1 1.8 6 1 17.0 12.5 12.5 6.2 2i 6 162 Genel.0.0 0 Şekil 4. Türkiye sığır genotiplerinin bölgelere göre oransal değişimi.

1312 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU Şekil 4'de görüldüğü gibi, kültür ırkları ege Marmara ve orta güneyde yoğunlaşırken, doğu ve kuzey bölgelerimizde giderek azalmaktadır. una karşın yerli ırklar ise doğu ve kuzey bölgelerimizde potansiyel ırk olarak bulunmaktadır. ırkı melezleri orta güney, Karadeniz, orta kuzey ve kdeniz bölgesindeki işletmelerde yer almaktadır. Ülkemizdeki işletmelerin küçük olmasının (çizelge 6) yanı sıra işletme sahiplerinin eğitim düzeylerinin düşük olması üreticilerin güç birliği yapmak üzere örgütlenmelerinin önünde önemli bir engel olarak durmaktadır. Süt pazarlama ve/veya girdi sağlamaya yönelik kooperatiflerin sayısı ise azdır ve etkinlikleri sınırlıdır. ın, insan tarafından doğrudan tüketilemeyen bitki ve bitkisel ürünleri tüketme ve değerli besin kaynaklarına çevirme yeteneğinden yararlanmak için yem bitkileri üretiminin arttırılması gereklidir. Türkiye'de meraların büyük bir kısmının niteliksiz ve zayıf olması meraya dayalı sığır yetiştiriciliğini engellemektedir. Tarım arazilerinde birinci veya ikinci ürün yem bitkileri ekimi ise son derece sınırlıdır. u nedenle, pahalı olan ve sığır için uygun olmayan ticari karma yeme dayalı yetiştiricilik oldukça yaygındır. Kısaca, kaliteli kaba yem üretimi arttırılmadan süt ve et üretiminin arttırılmasını öngörmek ekonomik ve mantıklı görünmemektedir. ir diğer önemli sorun, büyüklüğü ekonomik ölçeklerin oldukça altında olan işletmelerin yaygın olmasıdır. Ortalama 50 da tarım arazisi ve 4 baş sığıra (1-2 baş inek) sahip işletmelerde üretimin arttırılması olanaksızdır. Yetiştirme koşullarının iyileştirilmesi ve modern yetiştiricilik teknolojilerinden etkin yararlanmanın ön koşulu, ekonomik boyutlarda işletmelerin mevcut olmasıdır.(14) Diğer bir anlatımla, bir işletmenin sığır yetiştiriciliğini geliştirebilmesi için geçimini tamamen veya önemli oranda bu sektörden sağlaması gerekir. ugünkü koşullarda bu rakamın 10 baş kültür ırkı ineğinden az olması gerçekçi değildir. Oysa, Türkiye'de ortalama işletme büyüklüğü halen 4-5 baş sığır veya 1-2 baş inek dolayındadır. Damızlık sığır yetiştirmek amacıyla Damızlık Yetiştiricileri irliği kuran ve önder işletme konumunda bulunan yetiştiricilerin dahi ortalama inek varlığı 8 baş kadardır. Oysa ki ülkelerindeki işletmelerde hayvan sayısı daha yüksek düzeylerde seyretmekte, sığır bulunduran işletmelerde ortalama 40 baş düzeyine ulaşmaktadır. u tür küçük işletmelerde sürü yönetimi, barındırma, besleme ve sağlık koşullarının hızla iyileştirilmesini beklemek gerçekçi değildir. Çizelge 6. üyükbaş hayvan yetiştiren tarım işletmelerinin hayvan sayısına göre durumları (17) Hayvan Sayısı 1-4 5-9 10-19 20-49 50-99 ve daha fazla İşletme Sayısı 1 681 714 797 846 281 076 54 634 2 976 211 2 818 457 Oran (%) 59.68 23.30 9.97 1.93 0.11 0.01.00 Maraş yöresinde sığırcılığın mevcut durumu Maraş yöresinde sığırcılığın mevcut durumunun irdelenmesi açısından ilk olarak sığır varlığının yıllara göre değişimine bakılmasında yarar vardır. Çizelge 7 incelendiğinde, yılı itibariyle Maraş yöresinde toplam 1.700.000 baş sığır bulunmaktadır. sığır varlığının %19'u kültür ırkı, %54'ü melez ve %27'si yerli ırklardan oluşmaktadır. Yörede bulunan toplam sığır varlığında 1994 yılı baz alındığında 1994 ile yılları arasında toplam sığır varlığında

KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1313 %17 oranında azalma olduğu görülmektedir. u değişime aynı yıllarda genotip noktasında bakıldığında kültür ırkı sığır varlığında %52.7 oranında artış olurken, melez ve yerli ırk sığırlarda ise % 1.6 ve %49 oranında azalma meydana gelmiştir. Şekil 5'de görüldüğü gibi, 1994 yılından itibaren populasyondaki kültür ırkı sığır miktarı artarken, yerli ırklarda hızlı bir düşüş meydana gelmektedir. u ivmede kültür ırkı hayvanların verimlerinin yüksek olması ve buna balı olarak kültür ırkı ithalinin büyük etkisi olmuştur. Yetiştiricilerin yıllardan beri yaptıkları melezleme ve melez hayvanların yerli ırklardan daha yüksek performansları bildiklerinden dolayı melez hayvan sayısında hızlı bir artış görülmemektedir. Irk 1994 Çizelge 7. Yörede mevcut sığır varlığı (bin) (18) 1995 1998 8929 9591 13363 1 1 138 13070 12605 12527 13614 38977 39094 40822 38532 35657 37029 38483 35145 47995 38772 31917 32585 34128 26201 24676 20791 5221 6359 8207 6352 5240 6205 7293 7996 Dana 74753 27546 25098 23948 21443 27171 23017 27555 13585 12638 13393 160 13472 14799 12214 10599 140 950 270 17490 183 10 18810 19820 21610 indeks 1 12.7 2.4 123.6 129.4 132.9 140.1 2.7 63730 66640 65920 62480 57 64200 600 62700 indeks 104.6 103.4 98.0 89.6.7 96.5 98.4 680 51410 45310 48600 47600 40 36890 31390 indeks 83.5 73.6 78.9 77.3 66.6 59.9 51.0 Genel Top am 139460 134000 132800 128570 123010 124010 118210 1700 İndeks 96.1 95.2 92.2 88.2 88.9 84.8 83

1314 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU Çizelge 8. Yörede mevcut sığırların genotipik dağılımı (%) İrk 1994 1995! 998 10 12 16 14 17 19 46 50 50 49 46 52 52 54 44 38 34 38 39 33 31 27 Şekil 6. Yörede mevcut sığır genotiplerinin 1994 yılına göre değişimi (%). Yörede sığırlardan elde edilen sağılan hayvan sayısında azalış ve kesilen hayvan sayısında ( yılı hariç) sürekli bir artış görülmektedir (Çizelge 9). 1994 yılı baz alındığında sağılan hayvan sayısında %25'lik bir düşüş, kesilen hayvan sayısında ise %1'lik bir artış meydana gelmiştir. Yetiricilerin süt sığırcılığında daha karlı gördükleri besi sığırcılığına doğru yöneldikleri anlaşılmaktadır(şekil 7). Hayvansal ürünler noktasında da kesilen ve sağılan hayvan sayılarına paralel durum gözlenmektedir. Süt ve et üretiminin yıllar itibariyle değişimi çizelge 10'da verilmiştir. 1994 yılı baz alındığında, yörede üretilen süt miktarı yılına kadar azalma gösterirken, yılında %16.3'lük bir artış göstermesi dikkat çekicidir. Sağılan hayvan sayısındaki azalma direk olarak süt üretimine yansımaktadır. Et üretimine bakıldığında süt üretiminin aksine %174 varan sürekli bir artış görülmektedir (Şekil 8). Et üretiminin artışı, elde mevcut erkek hayvanların yanı sıra dişi hayvanlarında kasaplık olarak kullanıldığı ve dolayısıyla süt üretiminin de azalmasına yol açtığı düşünülmektedir. yrıca bu yıllarda Pazar ve yem ile diğer girdi maliyetlerinin arttığı ve süt fiyatının bunları karşılamadığı sanılmaktadır. Yıllar 1994 1995 1998 İndeks değeri 84800 77480 70440 795 74684 68930 69389 64293 Çizelge 9. Yörede sağılan ve kesilen hayvan sayısı (bin) (18) S ağılan hayvan sayısı İndeks 91.4 83.1 84.4 88.1 81.3 81.8 75.8 0.00118 669160 648910 626460 597490 692758 557071 556300 510609 13090 8740 9410 23692 20451 17233 12695 28203 Kesilen hayvan say İndeks 66.8 71.9 181.0 6.2 131.7 97.0 2.5 0.00764 İSI 134600 96650 86800 116214 176251 118857 97018 124558 *Sağılan Hayvan Sayısı: üyükbaş hayvanlarda 2+ yaş, küçükbaş hayvanlarda 1+ yaştaki dişi hayvanlar üzerinden yapılan sağımlardır.

KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 13 Yıllar 1994 1995 1998 Çizelge 10. 168470 163435 7780 9073 164546 160083 Yörede yıllara göre hayvansal ürün Süt İndeks 97.0 93.7 94.4 97.7 95.0 Toplanı 219735 213250 206430 205038 208375 202718 1700 1200 1295 3923 3362 2753 miktarları (ton) (18) İndeks 70.5 76.2 230.8 197.8 161.9 Et 3725 3000 2860 5792 6418 4812 164317 97.5 206918 2063 121.4 3867 195895 116.3 6864 4658 274.0 6650 İndeks çarp anı 0.000594 0.0588 Mezbaha, kombina ve kurban bayramında kesilenleri kapsamaktadır. Şekil 8. Yörede hayvansal ürünlerin yıllara göre değişimi. Sonuç Yörede hayvansal üretimdeki temel sorun verim düşüklüğüdür. ölgenin ekonomik açıdan yetersizliği ve özellikle hayvansal üretimin kapalı ekonomi içinde yer alması, hayvancılığın gelişmesini sınırlayan diğer etkenlerdir. Yöre hayvanatının sorunlarının çözülmesi, kalkındırılması için damızlık hayvan ve kaliteli yem hayvan sağlığı, örgütlenme, üretim planlaması, işletme büyüklüğü, altyapı, eğitim ve teknik eleman desteği, pazarlama, finans, teşvikler ve siyasi tercihlere göre şekillenen politik tercihler de hayvancılık sektörünün önemli sorunlarıdır. Tüm bu sorunların çözümü ve hayvancılık sektörümüzün hakkettiği değeri ve saygınlığı kazanabilmesi için ilgili bakanlık, üniversite ve diğer araştırma kuruluşları ile hayvancılık sektörünü temsil eden sivil toplum kuruluşlarının işbirliği kaçınılmazdır. Sonuç olarak şunu söylemek gerekir ki Maraş yöresindeki Süt Hayvancılığının geliştirilmesi daha çok bu işin profesyonel ve bilimsel olarak yapılmasına bağlıdır. Yani hayvancılık küçük aile işletmesi olmaktan kurtulmalı ki üreticiler, bir meslek veya birinci gelir kaynağı olarak hayvancılığı sürdürebilsin. yrıca kaliteli çiğ süt üretiminin gerçekleştirilmesi ve üretilen sütün tamamına yakınının süt işletmelerine ulaştırılması ancak ve ancak bilinçli üreticiler sayesinde olur. u sebeple bölge halkının eğitimine önem vermek gerekmektedir.

1316 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU Kaynakalar 1. nonim,. 1979-1998 Tarım İstatistikleri Özeti. Devlet İstatistik Enstitüsü. nkara. 2. kman, N., Ertuğrul, M., Eliçin,.. 1991. Türkiye'de hayvan ıslahı 'sorunlar ve öneriler'. 11. Hayvancılık Kongresi, s.119-144. nkara. 2. kman, N., 1993. Gebe Düve İthalatının Islahı ve Ülke Ekonomisine Katkısı. Ziraat Mühendisliği Dergisi, Sayı: 271, s.13-18. 3. Soysal, İ., 1992. Hayvancılık ve Genetik Mühendisliği. Trakya ölgesi 1. Hayvancılık Sempozyumu, s.287, Hasad Yayıncılık, İstanbul. 4. Eraktan, G., 1998. Ülkeleri ve Türkiye'de Hayvansal Üretimi Desteleme Politikaları. TMMO Ziraat Mühendisleri Odası Hayvansal Üretimi rtırmada Yeni Yaklaşımlar Sempozyumu. TC Ziraat ankası Yayınları No: 34, s. 105-110, nkara. 5. nonim, 2002. Türkiye istatistik Yıllığı. Devlet istatistik Enstitüsü, http: die.gov.tr. 7. Kılıç,. 1992. Kaba Yemlerde Niteliğin Saptanması ve Niteliğin Uygulamadaki Önemi. Trakya ölgesi 1. Hayvancılık Sempozyumu s. 234-244, Hasad Yayıncılık, İstanbul. 6. Kaya,., Tömek, Ö., 1995. Türkiye'de Süt cılığı işletmelerinin Yapısal Özellikleri ve Süt cılığının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler. T.C. Ziraat ankası Yayınları No. 27, s. 16. nkara. 9. Yurdakul, O., Ören, M.N., 1995. Türkiye Hayvancılığına Uygulanan Ekonomik Politikaları. T.C. Ziraat ankası Yayınları No. 27 s. 7-. nkara. 8. Koçak, C, rsan,., 1998. Hayvansal Üretimde Entegrasyon Modelleri Süt Üretimi ve Pazarlama. TMMO Ziraat Mühendisleri Odası Hayvansal Üretimi rtırmada Yeni Yaklaşımlar Sempozyumu. TC Ziraat ankası Yayınları No. 34, s. 253-265, 10. Kutlu, H.R., Gül,., Görgülü, M., 2003. Türkiye Hayvancılığının Sorunları ve Çözüm Yolları. 1. Damızlık Hayvan Kaliteli Yem. Yem Magazin Dergisi, ğustos, sayı:34, s.40-44. 11. Kutlu, H.R., Gül,., Görgülü, M., 2003. Türkiye Hayvancılığının Sorunları ve Çözüm Yolları. 11. Hayvan Sağlığı, Salgın Hastalıklar, örgütlenme ve Üretim Planlaması. Yem Magazin Dergisi, ralık, sayı:35, s.43-46 12. Ertuğrul, M.,. Hayvan yetiştirme. nkara 13. nonim, 2003. Türkiye istatistik Yıllığı 2002. Devlet istatistik Enstitüsü, http: die.gov.tr 14. kman, N., Özkütük, K., Kumlu, S., Yener, S.M., Türkiye'de Yetiştiriciliğinin Geleceği. Öneş,., Mutaf, S., Olgun, M., Çilingir, İ., 1991. Ülkemizde hayvan barınaklarının durumu ve geliştirme olanakları. 11. Hayvancılık kongresi, s. 193-204. 16. nonim,. Sekizinci beş yıllık kalkınma planı. Hayvancılık özel ihtisas komisyonu raporu. DPT:2547, s.43-59. nkara 17. nonim, 2003. 1994-2002 Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). Devlet istatistik Enstitüsü, http:. die.gov.tr 18. nonim,. Türkiye İstatistik Yıllığı. Devlet istatistik Enstitüsü, http: die.gov.tr