Özet Web Tabanli GIS / Mobil GIS Web Based GIS / Mobile GIS Arda Serim* GIS, yillar içinde degisiyor ve gelisiyor. Hemen her yil teknolojik gelismelere kosut olarak farkli ve daha önce var olmayan alanlarin GIS kullanimina eklendigini görüyoruz. Artik GIS sadece haritalar, veritabanlari ve analizlerden olusmuyor; kurumsal bir yapinin içinde dogru yere oturarak karar destek mekanizmasi olarak daha saglikli kullanilabiliyor. Internet in olanaklari ile birleserek zaman ve mekan bagimliligindan kurtuluyor, yine Internet sayesinde genis kullanima açiliyor. Mobil cihazlar yardimiyla da sahada kullanilabiliyor. Günümüzde kullanimi hizla artan cep bilgisayarlari gibi mobil cihazlar, kisisel asistan olmanin ötesinde, gerçek islerde de kullanilabiliyor. Özellikle sahada çalisma gerektiren is kollarinda mobil cihazlarin kullanimi, veri erisimi, toplama ve güncelleme süreçlerini oldukça verimli hale getiriyor ve hizlandiriyor. Internet üzerinden yayimlanan etkilesimli sayisal haritalar, nasil verileri genis kullanima açiyor ve daha önce sahip olmadigimiz yeni ve pratik kullanim alanlari doguruyorsa, mobil cihazlar da bu verilerin sahada islenmesine yariyor. Etkin bir GIS çözümü, güçlü masaüstü GIS uygulamalarinin Internet ile birlikteligi ve sahada mobil cihazlarla kullanimiyla gerçeklestiriliyor. Bu bildiride, Web tabani GIS ve Mobil GIS in yararli kullanimi, çesitli örneklerle anlatilacaktir. Anahtar Kelimeler: Web tabanli GIS, Mobil GIS, etkilesimli sayisal haritalar, bilgi paylasimi, cep bilgisayarlari. Abstract Every year, different and new areas are added to GIS usage in correspondence to technological progress. GIS is no longer a system that only made of maps, databases and analysis. Joined with the power of the Internet, it can be used by anywhere / anytime and also becomes available for widespread usage. Combined with the mobile devices such as pocket pcs, maps and data can be processed by the field crew. It can easily fit in an enterprise s information structure and can be used more reliably as a decision-making support system. In this session, we will discover the usage of Web based GIS and Mobile GIS on real life projects. Keywords: Web based GIS, Mobile GIS, interactive digital maps, information sharing, pocket pc. * SAYISAL GRAFIK Ltd. Sti. (www.sayisalgrafik.com.tr)
Giris Bir söz vardir, "bilgi paylastikça çogalir" diye. Veri kümelerinin bir araya gelmesi, ortak bakisa göre tümlestirilmesi, degisik gereksinimlere göre siniflandirilmasi, beraber yorumlanmasi ve belki de en önemlisi ulasima açik olmasi, veri gruplarindan daha fazla verim alinabilmesi için olmazsa olmaz kosuldur. Günümüzde sahip oldugumuz teknoloji ve bilgi birikimi, hem verileri tümlesik hale getirebilecek, hem de bunlari paylasima sunabilecek kapasitededir. Sahip oldugumuz teknolojiden kastimiz, verileri tümlesik hale getirirken GIS (Cografi Bilgi Sistemleri), paylasima sunarken de Internet'tir. GIS'in uzmanlarin çalisma konusu oldugu ve kapali kapilar ardinda isletilen sistemler oldugu tanimi eskide kalmistir. Gündelik kullanimda birçok kisi isini yürütürken, su veya bu sekilde konumsal veriye gereksinim duyar. Dünyadaki verilerin büyük çogunlugunun cografya ile iliskisi oldugu göz önüne alindiginda, GIS'in gündelik kullanima girmesi kaçinilmazdir. Bu ise ancak kolay kullanimli ve düsük maliyetli sistemler araciligiyla olabilir. GIS, kuruluslarin genel isleyisinde yer alan (önemli) bir bilesendir. Örnegin bir telekomünikasyon sirketini ele aldigimizda, mühendislik bölümü ag altyapisini tasarlar, planlama bölümü kisa ve uzun vadedeki gereksinimlere göre plan yapar, pazarlama bölümü pazari genisletmek için çalisir, insaat bölümü ag altyapisini insaa eder, abone yönetim bölümü müsterilerin altyapidan yararlanmasini saglar ve bakim bölümü altyapi kaynaklarinin dogru sekilde çalismasini saglar. Bu modelden açikça görülebilir ki, her bölümün kullandigi verilerde isin konumsal boyutu önemlidir. Benzer modeller, diger kurumlar için de geçerlidir. Kamu ve yerel yönetimler, hizmet/altyapi kuruluslari ve iletisim sektörü, benzer modeller ile çalisir ve GIS, islerinin ayrilmaz bir parçasidir. Internet ise, bilgiyi yayimlama, ulasma ve kullanmada yeni olanaklar sunar. Güncel veriler, hizli ulasim ve yaygin erisim, Internet'in kullanicilara sundugu avantajlarin basinda gelir. Günümüzde hiçbir yazilim teknolojisi, Internet'ten ayri olarak düsünülemez. Hatta is sadece yazilim teknolojisiyle sinirli degildir; fikirlerin, verilerin, bilgilerin, projelerin ve mallarin da ulasima sunuldugu yerdir Internet. Mobil teknolojiler ise, hayatimiza, - gündelik kullanima ve is için kullanima- Internet kadar hizli giriyor. GIS uygulamalarinin da bu teknolojilerden yararlanmasi, kaçinilmaz. Özellikle sahada çalisma gerektiren is kollarinda mobil cihazlarin kullanimi, veri erisimi, toplama ve güncelleme süreçlerini oldukça verimli hale getiriyor ve hizlandiriyor. Simdi GIS in Internet ve Mobil teknolojiler ile birlikte kullanimini gösteren uygulamalara bir göz atalim.
Internet'te GIS: Autodesk MapGuide R6 Autodesk MapGuide, konumsal verinin dagitimi ile ilgili olarak yüksek isletme maliyelerinden sikinti duyan organizasyonlar için tasarlanmis bir çözümdür. Akilli haritalarin Internet veya intranet üzerinden yayimlanmasini saglayan bir yazilimdir. Autodesk MapGuide uygulamalari, kullaniciya nesne seçme, özellik sorgulama, özellik arama, çizimleri isaretleyebilme, raporlar olusturabilme gibi bir çok olanak taniyarak konumsal veriye deger katar. Ölçeklenebilir ve güvenli yapisi ile Autodesk MapGuide eszamanli olarak birden fazla iliskisel, cografi ve tasarim veri tabanlarini, Autodesk GIS Design Server tarafindan sunulan orijinal formatindaki GIS veya CAD verilere veya AutoCAD DWG, ESRI Arc View SHP ve Oracle 8i Spatial gibi kullanimi yaygin olan tüm veri formatlarini kullanilabilmesini saglar. Hiz, esneklik ve kolay kullanim özellikleri ile karar verme sürecini kisaltmasi, isletme maliyetlerini düsürmesi ve müsterilere daha iyi hizmet verebilmeyi saglamasi nedeniyle Autodesk MapGuide diger Web-merkezli CAD ve GIS uygulamalari arasinda en önde gelen çözüm olarak yer alir. Autodesk MapGuide in yeni sürümü R6, su ana kadar olan MapGuide sunucularinin içinde en hizlisi. XML tabanli dosyalarin kullanimi, MapGuide in programlanabilirligini daha da artirmis. Direk DWG entegrasyonu, Oracle 8i/9i Spatial destegi, geliskin raster görüntü kullanimi (ER Mapper ve MrSid formatlari) ve yeni sembol yöneticisi, gelen önemli yenilikler arasinda sayilabilir. Sekil 1: MapGuide R6; Oracle Spatial destegi, hizli olusu, DWG entegrasyonu ve kolay programlanabilirlik özellikleriyle öne çikiyor. Sekilde, intranet üzerinden bir kent bilgi sistemi uygulamasi görünüyor.
Mobil GIS: Autodesk OnSite Enterprise 2 GIS uygulamalarinin uzantisi olarak da kullanilabilen mobil cihazlar, sahada çalisanlar tarafindan haritalara ve verilere erisim, veri toplama, acil müdahale gibi amaçlarla kullanilabiliyor. Üstelik bu özelliklere ek olarak, tüm bu islemler Internet üzerinden de gerçeklestirilebiliyor. Autodesk OnSite Enterprise, etkilesimli haritalari ve tasarim bilgilerini merkezi kurumsal veri tabani üzerinden arazide çalisan mobil is gücüne ulasimini saglayan bir yazilimdir. Müsterilerin (iletisim ve altyapi hizmeti verenler gibi) hizli karar verebilme, isletme maliyetinin düsüsü ve verinin kesintisiz yönetimi ile çok daha verimli çalisabilmesini saglar. OnSite Enterprise, haritalarin ve çizimlerin mobil cihazlara aktarimini ve senkronizasyonu saglarken, istemci olarak mobil cihazlarda çalisan OnSite View u kullanir. Autodesk OnSite View 2 ile, AutoCAD DWG, DXF çizimlerini ve MapGuide veri setlerini elektronik olarak görüntüleyebilir, isaretleyebilir ve ölçüm yapabilirsiniz. Masaüstü bilgisayariniz ve el-bilgisayari arasinda dosya senkronizasyonu, Microsoft ActiveSync teknolojisi ile yapilir. Tasarim enformasyonuna gereksinim duyulan herhangi bir yerde (santiyedeki mimar, sahadaki haritaci vs.) el altinda bulunmasi için Autodesk Onsite View 2 kullanilabilir. Sekil 2: Cep bilgisayarina aktarilacak bölge, MapGuide içinde seçiliyor. AutoCAD için de ayni yöntem söz konusu.
Sekil 3: Araziye çikacak eleman için bir is emri yaratiliyor. Sekil 4: Cep bilgisayarinda, hem üzerinde çalisilacak bölgenin istenen detayda haritasi, hem de is emrinin ne oldugu yer aliyor
Türkiye Seçim Sitesi Türkiye Seçim Sitesi, genel ve yerel seçim sonuçlarinin analizi için kullanilabilecek bir sistemdir. Geçmis ve güncel seçimler, Internet veya kurum içi intranet üzerinden, etkilesimli haritalar ile analiz edilebilir. Bu sistem sayesinde geçmis ve güncel seçim sonuçlari, il ve ilçe bazinda tematik haritalar ile görüntülenebilir, partiler arasi karsilastirmalar yapilabilir, bir partinin zaman içinde oy oranlarindaki degisim incelenebilir, seçilen bölgeye ve partilere iliskin oy dagilimi ve oy karsilastirmasi gibi raporlar alinabilir, nüfus gibi demografik veriler görüntülenebilir ve senaryolar araciligiyla analizler yapilabilir. Türkiye Seçim Sitesi, NTVMSNBC web sitesinin ve NTV televizyonunun 3 Kasim 2002 seçimleri için tercih ettigi site olmustur. Türkiye Seçim Sitesi, herhangi bir kurum veya parti tarafindan, geçmis ve güncel seçim analizleri için kullanilabilir. Web tabanli bir uygulama oldugundan, sistemin yönetimi ve kullanimi kolaydir. Toplam maliyet, sistemden yararlanan kisi sayisi göz önüne alindiginda oldukça düsüktür. Sistemi kullanacak insanlarin, Internet kullanimina asina olmalari, sistemin verimli kullanilabilmesi için yeterlidir. Türkiye Seçim Sitesindeki etkilesimli seçim haritalarinin sunumu, Autodesk MapGuide yazilimi ile gerçeklestirilir. Binlerce eszamanli kullaniciya hizmet verebilecek kapasitede olan Autodesk MapGuide, web tabanli GIS (Cografi Bilgi Sistemleri) yazilimidir; Internet / intranet ortamlarinda etkilesimli sayisal harita yayimlamak için kullanilir Seçim 2002 sitesine, http://secim.ntvmsnbc.com adresinden ulasilabilir. Sekil 5: Türkiye Seçim Sitesi, 2 Kasim 2002 için NTVMSNBC tarafindan kullaniliyor.
Cep bilgisayarlari arazide: Beyoglu örnegi www.sayisalgrafik.com.tr/beyoglu adresinden yayimlanan Beyoglu Bilgi Sistemi nin saha çalismalari, Mobil GIS uygulamalari ile gerçeklestiriliyor. Haritalarin hazirlanmasinda Autodesk Map, Internet ten yayimlanmasinda Autodesk MapGuide, saha çalismalarinda ise Autodesk OnSite Enterprise kullaniliyor. Autodesk Map ile hazirlanan haritalar, Internet ten yayimlanmak için MapGuide a aktariliyor. Bu esnada, harita nesneleri ile veritabani kayitlari iliskilendiriliyor. Böylece akillandirilmis sayisal haritalar, Internet üzerinden yayimlanabiliyor. Üzerlerinde sorgulama, rapor alma, veri ekleme gibi islemler gerçeklestirilebiliyor. Saha çalismalari için, MapGuide veri setleri (haritalar ve veritabani kayitlari), OnSite Enterprise araciligiyla cep bilgisayarlarina aktariliyor. Saha çalismalari bu haritalar ve veritabani kümeleri kullanilarak gerçeklestiriliyor. Haritalar üzerinde isaretleme yapma, veritabanina kayit girme ve daha birçok islem, cep bilgisayarlari araciligiyla gerçeklestiriliyor. Sonuçlar ise, ana bilgisayar ile otomatik olarak senkronize ediliyor böylece MapGuide ile yapilan Internet yayini, otomatik olarak yeni ekleri de içeriyor. Sekil 6: Beyoglu haritalari, MapGuide ile Internet üzerinden yayimlaniyor. Ayni haritalar, veritabani baglantilari ile birlikte cep bilgisayarlarina OnSite Enterprise ile aktariliyor.
Sekil 7: Cep bilgisayarinda Beyoglu haritasi görünümü. Sekil 8: Bir harita nesnesi üzerine tiklaninca, haritalar ile bagli veritabani kayitlarina ekleme/düzenleme yapilabiliyor.
Sonuç Isletmelerde GIS in (Cografi Bilgi Sistemleri) rolü degisiyor. Geçmiste veriler genellikle tek bir departman tarafindan toplanir ve isletmenin geri kalanina akilli haritalar olarak dagitilirdi. Günümüzde ise GIS, is problemlerini çözmeye yönelik kurumsal karar destek sistemidir. Kurumdaki herkes, konumsal veriye gerçek zamanli erisim gereksinimi duyar ve veriyi kendi bakis açilarina göre görüntülemek ister. Veri bir kere girilir, herhangi bir yerden, herhangi bir zamanda erisilir. GIS in bu genis taniminda kullanimi, GIS in gerçek degerini ortaya çikaracaktir. GIS i sadece uzmanlar tarafindan kullanilan bir kapali kutu olarak degil, kurumsal boyutta gereksinimi olan herkesin kullanabilecegi ve böylece en fazla verimin elde edilebilecegi bir sistem olarak degerlendirilmesi gerekir.