Miyaz ve Uyuz etkenleri Prof. Dr. Salih KUK Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi T.Parazitoloji AD.
3 AMAÇ ve ÖĞRENİM HEDEFLERİ Miyaz sinekleri ve genel özellikleri Myiazis Maggot Terapi Sarcoptes scabiei hominis ve genel özellikleri Uyuz hastalığı
4 Miyaz sinekleri ve Myiasis
5 Miyaz Sinekleri Calliphoridae : Calliphora (mavi-yeşil) Sarcophogidae : Sarcophaga (boz) Oestridae : Oestrus, Dermatobia Hypodermatidae : Hypoderma (büvelek) Gastrophylidae : Gastrophylus
6 Erişkinlerin Yapısı Miyaz sinekleri renkli sineklerdir. Erişkinleri farklı büyüklüğe sahiptir; 2-4 mm. olanları veya 10-15 mm. yi bulanları vardır
7 Miyiasis Sinekleri, Hayat Döngüsü
8 Yumurtaların ve Larvaların Yapısı Yumurtaları: Küçük (birkaç mm) Beyazımsı renkte, silindirik oval yapılardır. Yumurtalar sineğin cins ve türüne göre farklı ortamlara bırakılırlar
9 Yumurtaların ve Larvaların Yapısı Larvalar; Başsız ve ayaksızdır. Büyüklüğü larval döneme göre değişir.(1-2 mm den 1-1.5 cm ye kadar). Vücut 12 parçadan oluşur. Ön uçları ; ince, arka tarafları; daha geniş çaplı, silindiriktir Baş parçasında; bir çift ağız çengeli veya dudak skleriti bulunur. Görünümleri ayırıcı tanıda kullanılır.
10
11
12 Myiasis Diptera takımındaki bazı sineklerin larvalarının canlı insan veya hayvanların doku ve organlarında yerleşmesiyle oluşan hastalığa miyaz denir. Myiasis te larvalar; Sağlam veya yaralı deri, vücut boşlukları ve duyu organlarında yerleşerek hastalık yaparlar.
13 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Sağlam deri ve deri altı miyazı: Deri ve iç organlar larva migransı şeklinde görülür. Helmintlerde görülen gibi seyredebilir.
14 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Yara miyazı (travmatik miyaz): Hasta bakımının iyi olmadığı durumlarda görülür. Miyaz sinekleri yaraya ya yumurta ya da larva bırakırlar Yaranın yerine, miyaz etkeninin cins ve türüne göre ciddi komplikasyonlara yol açabilir
15 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Göz miyazı (ophtalmomyiasis): Sinek larvasının gözde yerleşmesine bağlı olarak görülür. Bazı larvalar gelişirken gözü tamamen harap edebilirler. Göz miyazı iç ve dış göz miyazı olarak ayrılır. İç göz miyazında ; etken Hypoderma türlerinin larvaları iken, Dış göz miyazında; yurdumuzda en sık etken Oestrus ovis larvalarıdır
16 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Göz miyazı (ophtalmomyiasis): Larvalar göze, konjonktivaya püskürtüldükten sonra gözde ; Yanma Kaşıntı Ağrı Fotofobi Şişme Kızartı Ödem Enükleasyona sebep olan vakalar vardır.
17 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Burun miyazı (nasomyiasis): Burun boşluğu veya ek olarak sinüsler ve farinkste istila edilmiştir Wohlfahrtia ve Oestrus larvaları etkendir Burunda kaşıntı, rahatsızlık, yüzde şişme, baş ağrısı, ateş görülür Zamanında önlem alınmazsa ölüme yol açabilir
18 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Kulak miyazı: Çoğunlukla burun miyazı sonucu gelişir İşitme kaybı, ağrı, çınlama olabilir Orta kulaktan beyine geçen larvalar ölüme neden olabilir
19 Yerleştiği Doku Ve Organlara Göre Miyazlar Anüs ve vajina miyazı: Hematüri, disüri, karnın alt kısmında ağrılar olabilir. Gastrointestinal miyaz: Yalancı miyaz olabileceği gibi hakiki miyaz da olabilir. Hakiki miyaz diyebilmek için larvaların bağırsaktan canlı olarak çıkması gerekir Hakiki miyazda, mide barsak bozuklukları, bulantı, kusma ve baş ağrısı olabilir; çocuklarda epilepsi nöbetleri görülebilir
20 Miyaz Tanısı Klinikte ; Açık lezyonlarda, kulak, burun gibi yerlerde larvayı görünce miyaz tanısı konulur. Fakat etkenin kesin tanısı laboratuar çalışmasına dayanır.
21 Tanı Etkenin kesin tanısı Bunun için ; larvaları zedelemeden bulundukları yerden almak ve kaynama noktası gelmiş suya atarak tespit etmek gerekir Tespit edilen larva daha sonra %70 lik alkol çözeltisine konulur. Tanı genellikle 3.dönem larvasının arka kısmındaki yapılar değerlendirilerek konulur.
22 Tedavi Miyazın tedavisinde amaç, dokuları zedelemeden ve derinlere kaçmasına meydan vermeden larvaları bulundukları yerden çıkarmaktır. Göz miyazında; %3 lük kokain kullanmak larvaları bulundukları yerden çıkarmakta yardımcı olur. Deri larva migransında; larvaların bulunduğu düşünülen yere yağ, parafin, kloroform veya eter damlatılarak larvaların yüzeye gelmesi sağlanır. Nasomyiasis te; larvaların hareketini durdurmak için hastaya kloroform koklatılabilir.
MİYAZ SİNEKLERİNİN TEDAVİDE KULLANIMI
24 MAGGOT TERAPİ Larva tedavisi Maggot debritman tedavisi Terapotik Miyaz Biyocerrahi Biyocerrahi Depritman Lucilia sericata sineğinin steril larva ve pupalarının tedavide kullanılması
25 MDT Tarihçesi Mayalar ve Avustralya aborjinler gibi eski topluluklar Larval tedaviye dair ilk yazılı bilgi ;Ambroise Pare, Fransa'da, baş cerrah olan Pare, 1557 yılındaki savaşta Baron DJ. Larrey 1829'da, Napoleon'un askerleri arasında cerrah subay 1920-1930 lardan itibaren ABD de kronik yaralar ve osteomiyelit tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır.
26 MDT Tarihçesi 1990 ların başında ABD de 1995 den itibaren ; Kanada, Avustralya, İngiltere, Almanya, İsviçre, İsveç, Finlandiya, Fransa, Avusturya, Danimarka, Ukrayna, Hollanda, Mısır, Tayland ve İsrail gibi 20 den fazla ülkede Sadece İngiltere de beş yıllık bir dönem içerisinde 600 merkezde 8000 MDT uygulanmıştır.
27 MAGGOT TERAPİ Endikasyonları Bası ülseri Post-operatif yaralar Diyabetik ayak ülseri Osteomylit Vasküler ülserler Travmatik iyileşmeyen yaralar Yanıklar Ülseratif deri kanserleri
28 L.Sericata Larvalarının Etki Mekanizması 1. Nekrotik dokuları debride etmek 2. Yarada dezenfeksiyon ve sterilizasyon sağlamak 3. Yara iyileşimini stimüle etmek
Sarcoptes scabiei hominis 29 ve Sarcoptik Uyuz
30 Sarcoptes scabiei hominis İnsana tamamen uyum gösteren, bütün hayat dönemlerini insanın derisi içinde geçiren, allerji ve kaşıntılı deri lezyonu oluşturan akarcıklardır. İnsanda oluşturdukları hastalığa Uyuz veya Gale denir
31 Sarcaptes scabiei hominis Morfoloji S. scabiei hominis çıplak gözle zorlukla görülebilir Dişileri (yaklaşık 0.3 mm) erkeklere (yaklaşık 0.2 mm) oranla daha büyüktür Kirli beyaz renkte, yarı saydam, oval biçimlidirler. Beyaz renkli olan yumurtaları oldukça büyük boyuttadır : 0.1 mm x 0.15 mm Ömürleri genellikle 1-1,5 ay kadardır.
32 Sarcoptes scabiei hominis İnsan S.scabiei hominis in tek konağıdır. Parazit tüm hayat dönemlerini insanın derisinin içinde oyduğu birkaç mm ile 3-4 cm arasında değişen sillon denilen tünellerde geçirir.
33 Sarcoptes scabiei hominis S. scabiei hominis tüneli açarken parçaladığı doku ile beslenir, fakat kan emmez. Genellikle eller, parmak araları, bilek ve dirseklerin iç yanı, koltuk altına yakın yerlerde, göbek çevresinde yerleşirler.
34 Hayat Döngüsü Hayat döngüsünde; yumurta-larva-nimf-erişkin dönemleri vardır. Döllenmiş dişi deriye girdikten sonra tünel içine günde 2-4 arası yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larvalar olgunlaşmak için deri yüzeyine çıkar.
35 Hayat Döngüsü Larvalar deri yüzeyinde nimf evresine geçer. Nimf, evresinden sonra gömlek değiştirenlerden erkek, 2.nimf evresinden sonra gömlek değiştirenlerden ise dişiler oluşur. Dişiler çiftleşene kadar hareket etmez, çiftleştikten sonra tünel kazmaya başlarlar.
36 Epidemiyoloji Uyuz her yaşta her toplulukta görülebilen ev ve aile içi hastalığıdır. Toplu yaşanan yerlerde, doğal afet ve savaş zamanlarında hızla yayılır. Sporadik olgular şeklinde veya salgınlar halinde görülür. Yurdumuzda da hemen her yörede zaman zaman uyuz epidemileri görülmektedir.
37 Epidemiyoloji Uyuz bulaşıcı bir hastalıktır Parazit kaynağı; uyuzlu insanlardır. Parazitin enfektif formu; yeni döllenmiş dişiler, larva ve nimf formlarıdır. İnsandan insana tokalaşma, elbise ve çamaşırların ortak kullanımı, cinsel ilişki, aynı yatakta yatmakla bulaşır. Bulaştırıcılık hastalık boyunca devam eder.
38 İmmunolojisi S. scabiei hominis e karşı insanda özgül bir humoral ve hücresel bağışıklık gelişmektedir. İmmun yanıt ; uyuzdan kurtulmada ve parazitozun sınırlandırılmasında rol oynamaktadır. Vücut parazitten kurtulsa da hastalık belirtileri, deride kalan parazit antijenleri nedeniyle devam edebilir. Parazit derinlere inmiş ve antijeni uzun süre o bölgede kalmışsa Nodüllü uyuz denilen tip görülür. Eğer kişinin immunolojik yanıtı yetersiz ise bu kez hiperkeratozlu Norveç uyuzu tipi görülür.
39 Klinik Belirtiler ve Patoloji Uyuzda kuluçka süresi ilk bulaşmada 2-3 hafta, yineleyen bulaşmalarda ise çok daha kısadır. Kaşıntı, incimsi veziküller (vezikül perle) ve uyuz izleri (sillon) uyuzun en temel 3 belirtisidir. Parazitin yerleştiği yerlerde şiddetli kaşıntı ve deri bozuklukları görülür.
40 Klinik Belirtiler ve Patoloji Kaşıntı; parazitin deri içinde açtığı tünellerde açıkta kalan sinir uçlarının uyarılmasına ve parazitin metabolik artıklarına karşı gelişen allerji nedeniyle oluşur. Kaşıntı özellikle geceleri artar
41 Norveç Uyuzu Uyuzun ağır geçirilen formudur. Scabies crustosa veya kabuklu uyuz olarak da bilinir. Down sendromu gibi kaşıntıyı iyi algılayamayan mental, nörolojik bozukluğu olanlarda veya bağışıklığın baskılandığı durumlarda bu klinik tablo gelişir.
42 Norveç Uyuzu Deri lezyonları yaygın, hiperkeratotik, kabuklu nodüller veya plaklar şeklindedir. Normalde uyuzlu bir hastada 5-10 arası etken bulunduğu halde bu hastalarda milyonlarca etken bulunabilir.
43 Tanı ve Tedavi Klinik tanıda en önemli bulgu incimsi veziküller, Özellikle geceleri artan kaşıntıdır. Bu veziküllerin içinde parazit bulunur. Ayrıca uyuz izleri (sillon) denilen ve içlerinde parazitin çıkartıları ve metabolik artıkları bulunan yapılar da tanıda önemlidir.
44 Tanı Parazitolojik tanı amacıyla incimsi veziküllerden, uyuz izlerinde iğneyle kanatmadan bisturi yardımıyla kazıntı alınır. Kabuklar %5 lik KOH içinde eritilir, lam-lamel arasında incelenir ve parazit aranır. Tedavi %5 Permethrin ile tedavi edilir
45 Diğer Uyuz Tipleri Ve Etkenleri Arpa Uyuzu: Pyemotes ventricosus Çalılık Uyuzu: Trombiculidae Folikül Uyuzu: Demodex folliculorum
46 Demodex folliculorum, D. brevis : Daha çok yüzde kıl folliküllerinde bulunur İnsanda en sık rastlanan kalıcı ektoparazit İnsan tek konak En çok sebaseöz bezlerin çok sayıda olduğu; nazal deri follikülleri, burun üstünde, yanak, alın, peroral bölgede
47 ÖZET Miyaz sinekleri ve oluşturduğu hastalıklar Uyuz hastalığı, etken, özellikleri ve tanısı Maggot terapi
48 KAYNAKLAR KAYNAK KİTAP Saygı nın Temel Tıbbi Parazitoloji si. Süleyman YAZAR, Salih KUK, Özlem MİMAN, Gülendame SAYGI Erciyes Üniversitesi Yayınları No:206. Kayseri, 2016. DERS NOTLARI http://parazitoloji.erciyes.edu.tr/