Cravo Türkiye Temsilcisi Yosun Cengiz ile Örtüaltında artık her mevsim Cravo seraları Türkiye Temsilcisi Ziraat Mühendisi Yosun Cengiz, hıyar yetiştirilen, katlanabilir çatılı bir seranın içinde. 32 hasad bitkisel üretim, aralık 2013, y l: 29, say : 343
katlanabilir çatılı seraları konuştuk: üretim yapılabilecek Sera çatısını ve yan duvarları tamamen açarak (katlayarak) istenildiği zaman bitkileri dış çevre koşullarına çıkartabilen katlanabilir çatılı seralar ülkemiz için henüz yeni bir üretim sistemi olmasına karşın, seracılığa getirdiği farklı yaklaşım sebebiyle ilgi çekiyor. Bu konudaki soruları Cravo nun Türkiye temsilcisi Yosun Cengiz e yönelttik: Yosun Bey, katlanabilir çatılı seranın sektöre getirdiği en önemli yenilik nedir? Bence en önemli yenilik, örtüaltı tarım felsefesini değiştirmesidir. Mevcut modern sera anlayışı kapalı mikro klimanın şartlarını iyileştirmek üzerine kurulmuştur. Halbuki katlanabilir çatı, açık tarla yetiştiriciliğini esas alır ve bitkileri olabildiğince dış koşullarda yetiştirmeyi amaçlar. Soğuk, sıcak, rüzgar, yağmur, çiğ, dolu, kar gibi olumsuz faktörleri sensörleri aracılığıyla algılayarak gerekli durumlarda çatı ve yan duvarlarını kapatır. Çatı ve yan duvarlar kapandığında sistem, dış çevre şartlarından yalıtılmış geleneksel bir seraya dönüşür. Açık tarla yetiştiriciliğini esas almak modern seracılıkta kullanılan teknikleri uygulamadığınız anlamına mı geliyor? Bizim öncelikli hedefimiz kârlı bir üretim gerçekleştirmek. Kilo başına kârı artırmak için birim alandan sağlanan verimi yükseltirken üretim maliyetlerini de düşürmeliyiz. Katlanabilir seralar modern seralarda kullanılan bir çok pahalı girdiyi devreden çıkartabiliyor. Bildiğiniz gibi seracılık ilk defa Hollanda, Almanya gibi ülkelerde ortaya çıkmıştır. Soğuk ve güneşli gün sayısı az olan bu ülkeler üretim dönemlerini uzatmak ve verim değerlerini artırmak için yapay mikroklimalar oluşturmak zorundaydılar. Ve bu işte o kadar başarılı oldular ki, dünyaya kendi teknolojilerini pazarlamaya başladılar. Bizler de soğuk iklimler için geliştirilen bu teknolojileri ülkemizin sıcak bölgelerinde kurup aynı verim değerlerini yakalamaya uğraştık. Tabi ki başarılı olamadık. Şu anda Antalya, Mersin, Adana hattındaki düşük rakımlı sıcak bölgelerde sera yatırımları önemli derecede azalmış durumda, çünkü istenen verim düzeylerini yakalamak güçleşiyor. Dolayısıyla yatırımcılar sera kurmak için daha yüksek bölgelerde, jeotermal potansiyeli olan araziler araştırıyorlar. Halbuki doğru teknoloji ile çalışıldığında deniz seviyesindeki sıcak ve nemli iklimlerde de kaliteli, yüksek verimli üretim mümkündür. Katlanabilir Çatılı seralarla bunun mümkün olduğunu örnekleriyle gösteriyoruz. ABD Florida'da topraksız kültürde domates yetiştirilen bir sera. hasad bitkisel üretim, aralık 2013, y l: 29, say : 343 33
ABD Florida'da bir Cravo Serası, domates. Marul üretimi, Hasel Tarım (Foto: Haluk Atamal) Cravo firmasından biraz bahseder misiniz, kaç senedir bu tarz sera modelleri üretiyor? Cravo 1977 yılında Kanada nın Ontario Eyalati nde, Brantford Kasabası nda kurulmuş bir firma. Yani otuz beş yılı aşkın süredir sadece katlanabilir çatılı seralar (Retractable Roof Greenhouse) üretmeye ve geliştirmeye odaklanmış durumda. Farklı bitkiler ve iklimler için değişik sera modelleri sunuyor. Meksika, ABD, Afrika, Avustralya ve Avrupa da bir çok projesi bulunuyor. Türkiye ve komşularındaki satış ve eğitim faaliyetlerini 2011 yılından itibaren ben yürütüyorum. Katlanabilir Çatılı Kiraz Serası, (Michigan ABD) Şubat 2013 sayımızda katlanabilir çatılı serayı incelemiş ve Türkiye de bu serayı ilk satın alan Hasel Tarım ın sahibi Mansur Tasdighi ile görüşmüştük. Antalya koşullarında üretim yapan bu seradaki sonuçlar nasıl? 34 Bildiğiniz gibi Hasel Tarım bir tohum firması. O yüzden seramızı öncelikle ıslah ve tohum üretimi için kullanıyorlar. Katlanabilir çatılı serada ikinci üretim yılını tamamlayan Hasel, tecrübeli Üretim Müdürü Fikret Gökkuş ve Genel Müdür Mansur Tasdighi öncülüğünde başarılı sonuçlar elde ediyor. Seranın gelişmiş soğutma ve havalandırma özelliği sayesinde 12 ay durmaksızın üretim yapıyorlar. Bu yıl Nisan ayından itibaren sırasıyla marul, hıyar ve domates çeşitleri yetiştirildi. Ağustos ayında dış hava sıcaklığı 39, dış toprak sıcaklığı 60 derece iken fide dikimi yapıldığına şahit oldum. Tophasad bitkisel üretim, aralık 2013, y l: 29, say : 343
rakta üretim yapılan serada şu anda metrekarede 3.4 bitki bulunuyor, Antalya ortalamasının 2.5 bitki olduğunu düşünürsek dikim sıklığının bir hayli artırıldığını görebiliriz. Işıklanma ve havalanma yeteneği arttığı için botrytise ve diğer hastalıklara yakalanmadan bitki sıklığını, dolayısıyla birim alandan alınan verimi artırıyoruz. Fungisit ve insektisit kullanımı da azaltılmış durumda. Seranın çatısı açıldığında içeri zararlı böcekler girmiyor mu? Virüsten dolayı kayıp yaşadınız mı? Müşterilerimiz istediği takdirde çatıya sabit ya da katlanabilir net (tül) sistemleri uyguluyoruz. Hemen hemen tüm seralarımızda çevre duvarları böcek neti ile kaplıdır. Zararlı popülasyonunun önemli bir kısmını yan duvarlar sayesinde engelliyoruz. Çatının tamamen açık olduğu durumlarda içeri giren zararlılarla mücadele için dayanıklı çeşit yetiştirme, sarımsak-sabun karışımı uygulama, biyolojik ve kimyasal mücadele gibi yöntemler kullanılıyor. Bugüne kadar virüs problemlerinden dolayı eknomik zarar eşiğini aşan kayıplar yaşamadık. Meksika da Dr. Jorge Berni nin yaptığı bir araştırmada katlanabilir çatılı ortamda yetişen bitkilerin morfolojik adaptasyon göstererek fotosentez hücrelerini çoğalttığı, terlemeden dolayı su kaybını önleyecek yapılar geliştirdiği keşfedildi. Bu yapıların böcek emgisini ve konukçuluğunu azalttığı da vurgulandı. Yani dış koşullara adapte olan bitkiler böcek saldırılarına karşı daha mı dayanıklı oluyor? Dışarıda doğal koşullarda büyüyen bitkiler yüksek sıcaklık, çiğ, yağmur, rüzgar ve soğuk gibi olumsuz hava koşullarından korundukları zaman hastalık ve zararlılara karşı daha dayanıklı olarak gelişiyorlar. Sıcak bölgelerdeki tarla üreticilerini düşünürsek, böcek ve zararlı baskısını en çok yaz aylarında hissettiklerini görürüz. Bunun önemli bir nedeni, yüksek radyasyon ve terleme yüzünden strese giren bitkilerin savunma sistemlerinin zayıflamasıdır. Biz öncelikli olarak bitkinin doğal ortamında kendi savunma mekanizmasını maksimuma çıkartmayı amaçlıyoruz. Havalandırma açıklıkları dahi netle kaplı seralar kuruluyor, bu seralarda böceklerle taşınan hastalık etmenleri sıfıra indirilebiliyor mu? Gördüğümüz kadarıyla hayır, çünkü bir şekilde içeri girebilen bir böceğin beslenmesi ve çoğalması için gerekli yüksek nem, sıcaklık, yaprak yüzeyinde az gelişmiş mumsu tabaka gibi şartlar fazlasıyla mevcut. Katlanabilir çatılı seranın verim üzerinde olumlu bir etkisi var mı? Evet var. Katlanabilir çatılı sera sıcak ve ılıman iklimlerde üç şekilde verim artışı sağlıyor. Sezonu uzatarak, bitki başına verimi artırarak ve birim alandaki bitki sayısını artırarak. Verim hakkında konuşurken CO2, ışık, sıcaklık, nem, su ve yarayışlı gübre miktarını düşünmemiz lazım. Katlanabilir çatılı serada tüm bu faktörleri başarıyla ve doğal bir şekilde kontrol edebiliyoruz. Bitkilerin transpirasyon (terleme) hızı geleneksel seralara göre yüksek tutulduğu için gübre kullanımı daha etkindir, bitkiler besin maddelerini daha kuvetli bir şekilde çekerler. Güneşli kış günlerinde dahi sera otomatik olarak açılmaya devam eder, bu şekilde Katlanabilir Çatılı Serada yetişen domates bitkisi, (Hasel Tarım Antalya) hasad bitkisel üretim, aralık 2013, y l: 29, say : 343 35
Sıcak yaz günlerinde çift perde sistemiyle gölgeleme ve havalandırma, (Hasel Tarım Antalya ) fotosentez miktarı artarken, kızıl ötesi ışınlarla bitki ve toprak yüzeyi 5-10 derece ısıtılmış olur. Hiç kömür harcamadan yapılan bu ısıtma verim artışına katkı sağlamaktadır. Yaz koşullarında soğutma daha önemli olduğu için sera çatısı sabah erken ve öğleden sonra geç saatlerde açılmaktadır. Katlanabilir çatılı seralar toprak yetiştiriciliğinde mi yoksa topraksız tarımda mı daha çok kullanılıyor? Cravo nun projelerinin büyük bir bölümü toprak üzerindeki üretimi kapsıyor, fakat topraksız tarımla domates, marul yetiştiren müşterilerimiz de var. Elimizdeki rakamlar bazı sebze gruplarının topraktaki üretimlerinin, topraksız kültürdeki üretimlerine göre daha kârlı olduğunu gösteriyor. Yaptığım araştırmalarda Antalya koşullarında topraksız domates projelerinde yatırımın dönüşünün ortalama 8-9 yıl olduğunu gördüm. Cravo nun bu tür iklimlerdeki topraklı domates projelerinde yatırımın geri dönüşü 3-4 yıldır. Tuzluluk ve nematod gibi toprak problemlerini düşününce yatırımcıların büyük paraları topraklı üretim projelerine yatırması doğru mu? Verimliliğini yitirmiş, hasta bir topraktan bahsediyorsak tabi ki başka seçeneğimiz yok, topraksız kültürde yetiştireceğiz. Ama toprak testleri olumluysa, üretime toprakta başlamak bizce daha avantajlı. Katlanabilir çatılı seralarda 17 yıldır aynı toprak üzerinde biber ve domates yetiştiren çiftçiler var, yağmur döneminde çatıyı açıp topraklarını yıkıyorlar. Yurdumuz seracılığında çokça görülen toprak tuzluluğu sorununu böylece aşıyorlar. Nematod ile mücadele için farklı yerlere dikim stratejisi uygulanıyor. Toprakta yetiştiriciliğin diğer bir avantajı da toprağın hataları telafi etme yeteneğidir. Topraksız tarımda Katlanabilir Çatılı Seranın iklim sensörlerine bağlı çevre duvarı, domates üretimi. (ABD) 36 hasad bitkisel üretim, aralık 2013, y l: 29, say : 343
üretim müdürü ne kadar tecrübeli olursa olsun sulama ya da gübreleme sisteminde meydana gelecek teknik bir arıza önemli kayıplara sebep olabilir. Takdir edersiniz ki yatırımcılar açısından bu da oldukça önemli bir risktir. Bununla birlikte topraksız tarımda başarılı olan firmaların Cravo katlanabilir çatılı seralarını öğrenmesi ve kullanması için hiç bir sakınca yoktur. Katlanabilir çatılı seraların sıcak ve ılıman iklimlerde başarılı olduğunu söylüyorsunuz, bu durumda örneğin ülkemizde karasal iklimin egemen olduğu bölgelerde tercih edilmemeli midir? Karasal iklimde ya da yüksek rakımlarda, kış aylarında sıcaklığa duyarlı sebzeler yetiştirilecekse serada güçlü ve ekonomik bir ısıtma sistemi olması şarttır. Bu şart sağlandığı takdirde katlanabilir çatılı serada da üretim yapılabilir ama çatı açılamayacağı için ek bir avantaj sağlanamaz. Eğer üretim yaz dönemi içine doğru uzayacaksa ya da sadece yaz üretimi hedefleniyorsa o halde katlanabilir çatılı seralar verim artışı sağlayıp üretim sezonunu uzatacaktır. Tabi bu durum sıcaklık isteyen sebzeler için geçerli, başka ürünler için iklim ihtiyaçları farklı olabilir. Seralarınızda sebzeler dışında hangi ürünler yetiştiriliyor? Sert çekirdekli meyve ağaçlarında verim, erkencilik veya geççilik için kullanılıyor. Şu anda sık dikim kiraz denememizde Michigan State Üniversitesi nde Profosör Dr. Greg Lang öncülüğünde oldukça güzel sonuçlar aldık. Çilek, frambuaz ve maviyemişte çalışmalarımız var. Süs bitkileri, fide ve fidan üreten seralarımız var. Üzüm için oldukça yoğun talepler geliyor. Çatı ve yan duvarlarda hangi örtü malzemesini kullanıyorsunuz? Çatı, yan duvarlar ve ısı perdelerinde Cravo ya özgü dokunmuş, kaplanmış polietilen malzeme kullanıyoruz. İklime göre beyaz veya saydam olarak seçilebiliyor. Bu malzemenin verimli ömrü 8-12 yıl arasında değişmekle birlikte aynı örtüyü 15-16 yıl arasında kullanan sebze üreticilerimiz de mevcut. Konuyla ilgili daha çok bilgi almak isteyenler size nasıl ulaşmalı? Bize öncelikle www.cravo.com adresinden ulaşabilirler. Ayrıca Antalya da 4-7 Aralık 2013 tarihlerinde yapılacak Growtech Tarım Fuarı 8 nolu çadırda 133 nolu standımızda hazır bulunacağız, ilgilenen herkesi bekleriz. Hasel Tarım, Toprakta domates üretimi. 18 farklı domates çeşidi denemesi. Metrekarede 3, 4 bitki bulunuyor 38 hasad bitkisel üretim, aralık 2013, y l: 29, say : 343