SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI DPT: 2549 ÖİK: 565 TEKSTİL VE GİYİM SANAYİİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU ANKARA 2001
Ö N S Ö Z Devlet Planlama Teşkilatõ nõn Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda 540 lõ Kanun Hükmünde Kararname, İktisadi ve sosyal sektörlerde uzmanlõk alanlarõ ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştõrma yapmak, tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak amacõyla Devlet Planlama Teşkilatõ na, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yardõmcõ olmak, Plan hazõrlõklarõna daha geniş kesimlerin katkõsõnõ sağlamak ve ülkemizin bütün imkan ve kaynaklarõnõ değerlendirmek üzere sürekli ve geçici Özel İhtisas Komisyonlarõnõn kurulacağõ hükmünü getirmektedir. Başbakanlõğõn 14 Ağustos 1999 tarih ve 1999/7 sayõlõ Genelgesi uyarõnca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn hazõrladõğõ raporlar, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõna õşõk tutacak ve toplumun çeşitli kesimlerinin görüşlerini Plan a yansõtacaktõr. Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõ, 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile yürürlüğe konulmuş olan tüzük ve Müsteşarlõğõmõzca belirlenen Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu genel çerçeveleri dikkate alõnarak tamamlamõşlardõr. Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ ile istikrar içinde büyümenin sağlanmasõ, sanayileşmenin başarõlmasõ, uluslararasõ ticaretteki payõmõzõn yükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplam verimliliğin arttõrõlmasõ, sanayi ve hizmetler ağõrlõklõ bir istihdam yapõsõna ulaşõlmasõ, işsizliğin azaltõlmasõ, sağlõk hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygõnlaştõrõlmasõ, sonuç olarak refah düzeyinin yükseltilmesi ve yaygõnlaştõrõlmasõ hedeflenmekte, ülkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin yõlda Avrupa Topluluğu ve dünya ile bütünleşme amaçlanmaktadõr. 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna toplumun tüm kesimlerinin katkõsõ, her sektörde toplam 98 Özel İhtisas Komisyonu kurularak sağlanmaya çalõşõlmõştõr. Planlarõn demokratik katõlõmcõ niteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõn dünya ile bütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancõmõzla, konularõnda ülkemizin en yetişkin kişileri olan Komisyon Başkan ve Üyelerine, çalõşmalara yaptõklarõ katkõlarõ nedeniyle teşekkür eder, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ nõn ülkemize hayõrlõ olmasõnõ dilerim.
ÜYELER Görevi Adõ Soyadõ Mensup Olduğu Kuruluş Başkan Tarõk Bozbey Akdeniz İhracatçõlar Birliği Raportör Azmi Özer Türkiye Sõnai Kalkõnma Bankasõ A.Ş. Pamuklu Tekstil Alt Kom.B. Bahadõr Necat DTM Pamuklu Tekstil Alt Kom.R. Dr. Aysun Cireli Dokuz Eylül Üniversitesi Yünlü Tekstil Alt Kom. Bşk. Ali Osman Kilitçioğlu Altõnyõldõz Yünlü Tekstil Alt Kom. Rap. Belgin Özoğul Türkiye Kalkõnma Bankasõ A.Ş. Suni, Sentetik ve İpekli Salih A. Ustal DTM Alt Kom. Bşk. Suni, Sentetik ve İpekli Özlem Aydõn DTM Alt Kom. Rap. Tekstil Terbiyesi Alt.Kom.B. Dr.Işõk Tarakçõoğlu Ege Üniversitesi Tekstil Terbiyesi Alt.Kom.R. Taha Ülker Tekstil Terbiye Sanayicileri Derneği Halõ ve Yer Döşemeleri Mehmet Yetkin Sümerhalõ A.Ş. Alt Kom. Bşk. Halõ ve Yer Döşemeleri Mehmet Özyavuz Sümerhalõ A.Ş. Alt Kom. Rap. Hazõr Giyim Alt Kom.Bşk. Fikret Mõsõrlõ Ege İhracatçõlar Birliği Hazõr Giyim Alt Kom. Rap. Ali İnceoğlu EGSD Koordinatör Şenay Duman DPT Koordinatör Sezin Menteş DPT Üye Ali Rõza Oktay DTM Üye Atilla Bağçuvan Güney Sanayi Üye Bilal Kaya İstanbul Sanayi Odasõ Üye Dr. Bülent Günay Akdeniz İhracatçõ Birlikleri Üye Ertan Engin Akdeniz İhracatçõ Birlikleri Üye Emel Sevaioğlu Sümerhalõ A.Ş. Üye Dr. Fatma Çeken Dokuz Eylül Üniversitesi Üye Fethi Kamõşlõ Adana Ticaret Odasõ Üye Fevzi Çakaloğlu Ege Sanayi Odasõ
Üye Hamit Hayfavi Mersin Ticaret ve Sanayi Odasõ Üye Kaya Sungur İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçõ Birlikleri Üye Mehmet Balduk Kahramanmaraş San. ve Tic. Odasõ Üye Mehmet Kumbaracõ TÜBİTAK Üye Metin Emiroğlu TİSK Üye Mustafa Metin TOBB Üye Dr.Ozanay Omur Marmara Üniversitesi Üye Remzi Korkut Ege İhracatçõ Birlikleri Üye Sabahnur Erdemli TGSD Üye Selami Gedik Mersin Tic. Ve San. Odasõ Üye Dr.Turan Pekmezci Gaziantep Üniversitesi Üye Ülkem Genç TGSD
SUNUŞ VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Tekstil ve Giyim Sanayii Özel İhtisas Komisyonu ilk toplantõsõnõ 27 Kasõm 1999 tarihinde Devlet Planlama Teşkilatõ - Ankara da yaptõktan sonra iki defa İstanbul da bir defa da Ankara da toplanõp çalõşmalarõnõ tamamlamõştõr. Komisyon raporu, çalõşma kapsamõnda oluşturulan 6 tane alt komisyondan elde edilebilen raporlardan ve Tekstil Danõşmanlõk Servisi nden sağlanan veri toplama çalõşmalarõndan faydalanõlarak hazõrlanmõştõr. Rapor kapsamõnda alt komisyon raporlarõ hiç bir değişiklik yapõlmadan aynen verilmiştir. Keten, Kendir Alt Komisyonu ve Suni, Sentetik, İpekli Alt Komisyonu oluşturulamadõğõ için bu konularla ilgili bölümler Tekstil Danõşmanlõk Servisi tarafõndan hazõrlanmõştõr.
İÇİNDEKİLER KOMİSYON GENEL RAPORU BÖLÜM 1 GİRİŞ...1 1.1 DURUM TESPİTİ...1 1.2 SONUÇLAR...3 1.3 ÖNERİLER...3 BÖLÜM 2 GLOBAL EĞİLİMLER... 7 2.1 GENEL... 8 2.2 GLOBAL İSTATİSTİKLER... 10 2.3 TÜRKİYE... 11 2.4 TEŞVİKLER... 15 BÖLÜM 3 PAMUKLU SEKTÖR RAPORU... 17 3.1 METODOLOJİ... 18 3.2 SEKTÖRÜN GENEL YAPISI... 18 3.3 İTHALAT... 26 3.4 İHRACAT... 27 3.5 MALİYET YAPISI... 32 3.6 SATIŞ... 33 3.7 CİRO 35 3.8 EĞİTİM DURUMU 35 3.9 ARGE 35 3.10 YATIRIM EĞİLİMLERİ... 36 3.11 RAKİPLER... 38 3.12 PROBLEMLER... 40 3.13 PROJEKSİYONLAR... 41 3.14 SONUÇLAR... 41 iii
BÖLÜM 4 YÜNLÜ SEKTÖR RAPORU... 43 4.1 METODOLOJİ... 44 4.2 SEKTÖRÜN GENEL YAPISI... 44 4.3 İTHALAT... 54 4.4 İHRACAT... 54 4.5 MALİYET YAPISI... 55 4.6 SATIŞ... 57 4.7 CİRO.. 60 4.8 EĞİTİM DURUMU. 60 4.9 YATIRIM EĞİLİMLERİ... 60 4.10 RAKİPLER... 61 4.11 PROBLEMLER... 62 4.12 PROJEKSİYONLAR... 64 4.13 SONUÇLAR... 65 BÖLÜM 5 HALI SEKTÖR RAPORU... 67 5.1 METODOLOJİ... 68 5.2 MAKİNA HALISI... 68 5.3 EL HALISI... 76 BÖLÜM 6 TEKSTİL TERBİYESİ SEKTÖR RAPORU... 79 6.1 METODOLOJİ... 80 6.2 SEKTÖRÜN GENEL YAPISI... 80 6.3 MALİYET YAPISI... 84 6.4. YATIRIM EĞİLİMLERİ 85 6.5 RAKİPLER... 85 6.6 PROBLEMLER... 85 6.7 SONUÇLAR.... 86 iv
BÖLÜM 7 KETEN-KENDİR-JÜT SEKTÖR RAPORU... 88 7.1METODOLOJİ... 89 7.2 SEKTÖRÜN GENEL YAPISI... 89 7.3 MALİYET YAPISI... 93 7.4 CİRO 93 7.5 EĞİTİM DURUMU.. 94 7.6 PROBLEMLER... 94 7.7 SONUÇLAR... 95 BÖLÜM 8 SUNI-SENTETİK SEKTÖR RAPORU... 96 8.1METODOOJİ... 97 8.2 SEKTÖRÜN GENEL YAPISI... 97 8.3 MALİYET YAPISI... 100 8.4 YATIRIM EĞİLİMLERİ... 100 8.5 RAKİPLER... 100 8.6 PROBLEMLER... 101 8.7 PROJEKSİYONLAR... 101 8.7 SONUÇLAR... 101 BÖLÜM 9 KONFEKSİYON SEKTÖR RAPORU... 103 9.1 METODOLOJİ... 104 9.2 SEKTÖRÜN GENEL YAPISI... 104 9.3. REKABET EDEBİLİRLİK KRİTERLERİ. 108 9.4 2000 YILININ GETİRDİKLERİ... 109 9.5 2005 YILINDA REKABET KOŞULLARI... 112 9.6 İHRACAT... 113 9.7 İTHALAT... 117 9.8 TEŞVİKLER... 118 9.9 ANKET ÇALIŞMASI... 119 EK 2000 YILI GÜMRÜK VERGİSİ ORTALAMALARI 136 GTİP İTİBARİYLE İTHALAT... 137 GTİP İTİBARİYLE İHRACAT.. 142 TÜRKİYE NİN DIŞ TİCARETİNDE SEKTÖRÜN PAYI... 146 KATEGORİLER İTİBARİYLE İTHALAT... 147 KATEGORİLER İTİBARİYLE İHRACAT.. 151 KATEGORİLER İTİBARİYLE İHRACAT BİRİM FİYATLARI 155 PAMUKLU TEKSTİL ALT KOMİSYON RAPORU PAMUK İPLİĞİ SEKTÖRÜ 162 PAMUKLU DOKUMA SEKTÖRÜ 162 ÜRETİM 163 DIŞ TİCARET DURUMU 168 v
YÜNLÜ TEKSTİL ALT KOMİSYON RAPORU ŞİRKET YAPISI... 180 YATIRIMLAR.. 180 İHRACAT. 180 İTHALAT. 181 ÜRETİM 181 ENERJİ.. 181 FİNANSMAN... 182 İNSAN KAYNAKLARI... 182 KALİTE. 182 ÇEVRE.. 182 AR-GE... 182 TASARIM. 183 BİLGİ SİSTEMLERİ 183 SON 5 YILIN YATIRIM, İHRACAT VE İTHALATI 183 HALI VE YER KAPLAMALARI ALT KOMİSYON RAPORU EL HALICILIĞI 186 MAKİNA HALICILIĞI 189 TEKSTİL TERBİYESİ ALT KOMİSYON RAPORU GİRİŞ 199 MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 200 ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR 215 PLANLANAN YATIRIMLAR 222 GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER. 223 PERFORMANS KRİTERLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ. 228 vi
HAZIR GİYİM ALT KOMİSYON RAPORU YÖNETİCİ ÖZETİ.. 232 SEKTÖREL SAPTAMALAR. 235 GİYİM TİCARETİNDE REKABET EDEBİLİRLİK KRİTERLERİ. 236 2000 YILININ GETİRDİKLERİ. 237 AB PAZARI. 251 AMERİKA HAZIR GİYİM PAZARI.. 253 GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ VE SEKTÖR. 255 VERİMLİLİK VE REKABET GÜCÜ. 256 DURUM VE GELECEĞE DÖNÜK ÖNCELİKLER ARAŞTIRMASI.. 263 ISBN 975 19 2630-0 (basõlõ nüsha) Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz. Sorumluluğu yazarõna aittir. Yayõn ve referans olarak kullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayõn ve referans olarak kullanõlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. Bu yayõn 1500 adet basõlmõştõr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyasõ üretilmiştir. vii
KOMİSYON GENEL RAPORU
GİRİŞ 1.1 DURUM TESPİTİ Beslenme ve barõnma ihtiyaçlarõ ile birlikte giyim insan hayatõnõn en önemli temel ihtiyacõ olmakla birlikte, ailelerin harcamalarõ içinde hazõr giyimin payõ düşmektedir. Tüketiciler daha kaliteli ürünü daha ucuza talep etme eğilimindedirler. Dünyada tekstil sanayii, tüketicilerin isteğine kõsa sürede cevap verebilmek için, elyaftan perakendeye kadar uzanan tüm zincirlerde, gelişen teknolojinin de yardõmõ ile, yeniden yapõlanmaktadõr. Bu bağlamda gelişmiş ülkeler tasarõm, moda yaratma ve pazarlama faaliyetlerini ağõrlõkla kendi bünyesinde toplarken üretim sürecini maliyetin düşük olduğu gelişmekte olan ülkelere kaydõrmaktadõrlar. Türkiye de tekstil ve konfeksiyon sanayii, esas itibariyle, 1980 li yõllarõn başõndan itibaren ihracata yönelik olarak hõzlõ bir büyüme sürecine girmiştir.! Tekstil (iplik ve kumaş) ihracatõ 1980 li yõllarõn ilk yarõsõnda hõzlõ bir büyüme göstermiştir. AB ülkelerinin birlik dõşõ ülkelerden yaptõğõ ithalat içinde Türkiye 1984 yõlõnda 5,9 pay ile dördüncü sõraya yükselmiştir. Sonrasõnda tekstil ihracatõ durağanlaşmõş ve Türkiye sözü edilen pazarda 1993 yõlõnda 6 pay ile altõncõ sõraya düşmüştür.! Türkiye nin konfeksiyon ihracatõ 1980 li yõllarda sürekli hõzla artmõştõr. En büyük pazar olan AB nin birlik dõşõ ülkelerden yaptõğõ ithalat içinde Türkiye 1989 yõlõnda 10,5 ile pay ile ikinci sõraya yükselmiştir. 1990-93 döneminde TL nin yabancõ paralar karşõsõnda reel olarak değer kazanmasõ (TL nin yabancõ paralar karşõsõndaki değer kaybõnõn enflasyon oranõndan düşük kalmasõ) ve özellikle işçilik giderlerindeki büyük artõşlar sonrasõnda, eski makinelerin özellikle birim fiyatõ düşük ürünlerde rekabet gücünü kaybetmesi, bavul ve sõnõr ticaretinin katkõsõyla iç piyasadaki talebin yükselmesinin de etkisiyle, önceki dönemde önemsiz seviyede olan tekstil ithalatõ büyük boyutlara erişmiş ve Türkiye ilk kez (kõsa elyaf-pamuklu tekstil sektöründe miktar bazõnda) net ithalatçõ konumuna düşmüştür. AB ile gümrük birliği öncesinde, sektörde kârlõlõğõn oldukça yüksek seviyelere çõktõğõ 1995 yõlõnda 1, AB ile gümrük birliği sonrasõnda rekabet gücünün en fazla tekstil ve konfeksiyon sektöründe olacağõ beklentisinin yaratõlmasõ sonucu, çoğunlukla yeni işletmeler tarafõndan kapasite yaratõmõna yönelik çok büyük yatõrõmlar yapõlmõştõr. 1995-98 döneminde Türkiye dünyada en fazla tekstil makinelerine yatõrõm yapan ülkeler sõralamasõnda en önlerde yer almõştõr. Türkiye, 1990 lõ yõllarda izlenen ekonomi politikalarõndaki değişikliklere rağmen, AB ülkelerinin birlik-dõşõ ülkelerden yaptõğõ ithalat artõş oranõ kadar ihracatõnõ artõrarak, konfeksiyon ihracatõndaki başarõlõ performansõnõ sürdürmüştür. 1998 yõlõnda ABD ye ihracatta da başarõlõ performans göstermesine rağmen, üçüncü büyük pazar konumundaki Rusya ya ihracatõn 56 düşmesi, konfeksiyon ihracat artõş hõzõnõ önemli ölçüde düşürmüştür. 1 1990-91 döneminde 2,2$/ kg seviyesinde olan dünya pamuk fiyatlarõ (Cotlook A endeksi) Kasõm 1993 de 1,2$/kg a düştükten sonra, Mart 1994 te 1,8$/kg a, Mayõs 1995 de de 2,5 $/ kg a yükselmiştir. 1
Yine de son dört yõlda konfeksiyon ihracatõndan kaynaklanan kõsa elyaf (pamuklu) iplik talebini 2 72 (192.000 ton) artõrma başarõsõnõ gösteren Türk konfeksiyon sanayii, tekstil sektöründeki kapasite artõşõnõn emilmesindeki önemli rolünü devam ettirmiştir. Konfeksiyon ihracatõnda sağlanan önemli artõşa rağmen, kapasitedeki çok büyük artõş, Türk tekstil sektörünü doğrudan tekstil ürünleri (iplik ve kumaş) ihracatõnõ artõrmaya zorlamõştõr. 1997 yõlõnõn Mart ayõnda AB nin Türkiye den yaptõğõ iplik ithalatõnda anti-damping vergisi uygulamasõnõn sona ermesinin de katkõsõyla, doğrudan tekstil ihracatõ büyük ölçüde artmõştõr. Bunun sonucunda Türkiye, AB ye en fazla tekstil ürünleri (konfeksiyon hariç) ihraç eden ülkeler arasõnda 1995 yõlõnda beşinci sõrada iken 1997 yõlõnda konfeksiyonda olduğu gibi ikinci sõraya yükselmiştir. Böylece, Türkiye nin son iki yõlda pamuklu tekstil ihracatõndan kaynaklanan iplik talebi 109.000 ton artmõştõr. 1997 yõlõnõn ikinci yarõsõnda başlayan ekonomik krizin olumsuz etkisiyle, gerek yurtiçindeki tüketicilerin gerek başta Rusya olmak üzere bavul ve sõnõr ticaretinden kaynaklanan talebin gerilemesi, krizin etkisini ağõrlaştõrdõğõ 1998 yõlõnda yurtiçi nihai tüketimin (=iç talepdolaylõ ihracat) 18 (76.000 ton) gerilemesine neden olmuştur. Pamuklu Sektöründe İplik Arz ve Talep Artõşõ ('000 Ton) Arz Talep Kapasite Üretim İthalat İhracat Yurtiçi Toplam Tekstil Konfeksiyon Toplam Nihai Tük. Talep 1995 95 30 56-73 43-30 116 85 1996 185 134-21 17 41 58 65 123 1997 155 106 3 57 71 128-19 109 1998 88 28-15 52 37 89-76 13 Toplam 523 298 22 53 192 245 85 330 98/94 57 50 15 24 72 50 34 44 Kaynak: TSKB Yukarõdaki tabloda görüldüğü gibi, dört yõlda toplam talep 44 gibi yüksek oranda artarak üretimin 50 (298.000 ton) artmasõnõ sağlamõştõr. Ancak aynõ dönemde 590.000 ton/yõl kapasiteli yatõrõm yapõlmõş, devreden çõkan makine parkõnõn düşülmesiyle beraber, iplik kapasitesi 523.000 ton/yõl artmõştõr. Böylece yoğun yatõrõmlarõn başladõğõ 1995 yõlõndan itibaren 1998 yõlõ sonuna kadar 225.000 ton/yõl fazla kapasite yaratõlmõştõr. Bir diğer ifadeyle, kapasite açõsõndan, kabaca 1997 ve 1998 yõllarõnda yapõlan yatõrõmlarõ sektörün gereksinim duymadõğõ yatõrõmlar olarak ifade etmek mümkündür. 1995-98 döneminde yapõlan yoğun yatõrõmlar, sektördeki makine parkõnõn ortalama yaşõnõn önemli ölçüde düşmesini sağlamõştõr. Beş yaşõndan daha eski olmayan makine parkõnõn toplam 2 Aşağõdaki paragraflarda miktarsal büyüklükler, veri temin edilebilmesi nedeniyle, sadece kõsa elyaf (pamuklu tekstil) sektörü için verilmiştir. 2
kapasite içindeki payõ pamuklu iplik alt sektöründe 48 e, tekstil terbiyesi alt sektöründe 54 e ulaşmõştõr. Yaratõlan yeni kapasiteler kõsmen eski makinelerin pazar payõnõ kapmõş olmakla beraber, zaman zaman kullanõlamamõş, bu da yeni makinelerin kapasite kullanma oranlarõnõn da düşmesine yol açmõştõr. Kapasite kullanma oranlarõ veri temin edilebilen, pamuklu iplik ve tekstil terbiyesi alt sektörlerinde 1998 yõlõnda 62 ye gerilemiştir. 1999 yõlõnda kapasite kullanõm oranlarõnõn birkaç puan daha gerilediği tahmin edilmektedir. 1.2 SONUÇLAR 1995 yõlõnda en üst düzeye çõkmõş olan kârlõlõğõn 1996 yõlõndan sonra normal seviyelerine gerilemeye başlamasõ ve sonrasõnda Uzakdoğu Asya ülkelerinde başlayan ve 1998 yõlõnõn ikinci yarõsõnda küresel boyuta ulaşan ekonomik kriz sonrasõnda kârlõlõğõn hõzla gerilemesi (dünya pamuk fiyatlarõ 1999 yõlõ sonunda 1$/kg õn altõna düşmüştür), büyük ölçüde (yaptõklarõ yatõrõmõn ve artan iş hacminin bir sonucu olarak) finansman sorunu yaratmõş, bu da 1999 yõlõnda sektörün performansõnõ olumsuz yönde etkilemiştir. 1.3 ÖNERİLER Sektörde bugün için fazla kapasite vardõr. Kapasite artõrõcõ yeni yatõrõmlar ağõrlõkla yeni firmalar tarafõndan yaratõlmõştõr. Bu firmalarõn ürün geliştirme ve pazarlama açõsõndan yeterli olmadõğõ söylenilebilir. Esasen sektör ciddi ölçüde sõnõrlõ sayõda ürün üretmektedir ve bu açõdan da bakõldõğõnda hâlâ gelişmiş ülkelerdeki alõcõlara ve pazara yakõnlõk avantajõnõ kullanan bir üretici konumundadõr. Sektör, rakip ülkelere oranla daha fazla bilgi birikimine ve alõcõnõn isteğini yerine getirebilme becerisine sahip olmakla beraber, 2005 yõlõnda dünya tekstil ve konfeksiyon ticaretinin serbestleşmesi ile daha da artacak rekabet ortamõnda, gelişmiş ülkeler kategorisine yakõn bir yerde yerini almalõdõr. Bu açõdan moda yaratan ve bunlarõ ucuza yurtdõşõnda ürettirerek pazarlayan, dolayõsõyla esas olarak para kazanma faaliyetlerini kendi bünyesinde toplayan gelişmiş ülkelerin basit bir üreticisi değil, onlarla aynõ saflarda yer almaya gayret eden bir sektör yapõsõ geliştirilmelidir. İlk aşamada finansal ve stratejik ortaklõklar kurularak yaklaşmanõn yanõnda, kõsa dönemde marka yaratõlamaz ise de, çok önceleri Tayvan õn made very well in Taiwan uygulamasõnda olduğu gibi, ülke imajõ yaratõlmalõdõr. Daha sonra, önemli miktarda hammadde ve tekstil üreticisi bir ülke olarak, moda, marka ve dağõtõm kanallarõna erişerek pazarlarda etkin bir yer kapmak mümkün olabilecektir. Aşağõda sõralanan önerilerin sektörün bu hedefine ulaşmasõnda katkõlarõ olacaktõr. 1. Tekstil ve konfeksiyon sektörü günümüzde Türkiye nin en büyük ve önemli sektörüdür ve dünyada da önemli bir yere sahiptir. Bu önemli sektörün, geçmişte yönlendirilmesi her zaman için doğru olamamõş, hatalõ yönlendirmeler hem kaynak israfõna yol açmõş, hem de mevcut işletmelere zarar vermiştir. Sektörü yönlendirmenin sağlõklõ olabilmesi için sürekli bir kurum oluşturulmalõdõr. Dokuma ve Giyim Sanayii Özel İhtisas Komisyonu nun bu anlamda, devamlõ hale getirilmesi kanuna uygundur. 3
2. Tekstil sektörünün gelişmesinde hammaddenin (özellikle pamuk) yurtiçinde üretiminin büyük payõ vardõr. Son yõllarda pamuktan kaynaklanan sorunlar, rekabetin yoğunlaştõğõ günümüzde, sektörün gelişmesine olumsuz yönde etki yapmaktadõr. Kaliteli ve verimli pamuk tohumlarõnõn ekimi mevsiminde açõkça ve kuvvetli olarak tavsiye edilmelidir. Dünyanõn en kirli pamuklarõ arasõnda yer alan Türk pamuklarõnõn, toplama, işleme ve saklama aşamalarõnda kirliliğine fõrsat verilmemelidir. Her pamuk balyasõ numaralarla takip edilebilmelidir. Üretim şehri, işlenen çõrçõr fabrikasõ, balya sõra numarasõ ile etiketlenme mecburiyeti, hem kalite kontrolü ve takibini sağlayacaktõr, hem de vergi kaçakçõlõğõnõ önleyecektir. Dünyada seri numarasõ uygulamasõ vardõr. Yeni üretime açõlacak bölgelerde ekolojik pamuk (suni gübresiz ve ilaçsõz pamuk) üretimi bir süre primle desteklenmeli ve tavsiye edilmelidir. 3. Kõsa dönemde, modernizasyon ve yenileme dõşõnda, mevcut kapasitelerin artõrõlmasõna yönelik yatõrõmlar teşvik edilmemelidir. Sektördeki üretim gamõnõ genişletecek veya daha iyi servis verecek yatõrõmlar ve yapõlanmalar teşvik edilmelidir (Bilgi sağlanmasõ veya danõşmanlõk giderlerinin karşõlanmasõnda destek verilmesi vs.).! Yeni ürünlerin üretimine yönelik (teknik tekstil, tõbbi ve mekanik alanlarda kullanõlan tekstil ürünleri vs.) yatõrõmlar teşvik edilmelidir.! Mevcut durumdaki fazla kapasite, değişik tipte ürünlerde uzmanlaşmaya yönelik desteklenmelidir. Örneğin yüzlerce aynõ cins ipliği üreten pamuk ipliği firmalarõnõn bir kõsmõ, modaya yönelik karõşõmlõ ve ince iplik üretiminde uzmanlaşmaya yönlendirilmelidir.! Boya-baskõ-aprede hõz kazandõran, kaliteyi arttõran, maliyet tasarrufu sağlayan (özellikle kojenerasyon) ve çevreyi korumak için yapõlan yatõrõmlar teşvik edilmelidir. 4. Orta dönemde kapasite artõrõcõ yatõrõmlara teşvikler projenin fizibilite etüdüne dayanõlarak verilmelidir. Fizibilite etüdünde, sadece arz-talep ve kârlõlõk değil, aynõ zamanda üretim sürecinin çevreye, üretene (işçi ve personele) ve kullanana (müşteriye) saygõsõ da incelenmelidir. (Örneğin tekstil terbiye firmalarõnõn 70 i Marmara Bölgesinde yoğunlaşmõştõr ve bu denli büyük kapasiteye ilave yatõrõmlarõn çevre üzerindeki etkisi dikkatlice irdelenmelidir). 5. Sektörün yukarõdaki amaçlarõna ulaşabilmesi, insan kaynağõnõn kalitesine sõkõ sõkõya bağlõ olacaktõr. AB ye girme sürecinde genel eğitim kalitesinin artmasõ bu konuda Türkiye nin avantajõ olacaktõr. Ancak Türkiye için çok büyük olan sektörde, sektörü ilgilendiren kişilerin doğrudan, hõzlõ eğitimi önemlidir. Tekstil ile ilgili tüm konularõ (tekstil işletmeciliği, tasarõm mühendisliği vs.) içeren tekstil üniversitelerinin kurulmasõ, firmalarõn ve/veya ilgili kurumlarõn araştõrma ve geliştirme faaliyetlerinin ve firma içi eğitimin desteklenmesi bu amaca hizmet edecektir.! Üniversitelerdeki 9 u yeni 12 adet Tekstil Mühendislikleri birleştirilerek 5-6 Üniversitede Tekstil Fakülteleri bünyesinde toplanmalõ ve bunlarõn Tekstil (AR-GE) Enstitüsü ile işbirliği içerisinde tekstil ve konfeksiyonun her dalõnda eğitim-öğretim, AR-GE, danõşmanlõk, yayõn, yayõm hizmetleri verecek merkezler haline getirilmesi sağlanmalõdõr. 6. Moda, tasarõm ve pazarlama katma değerin büyük kõsmõnõ oluşturmakta olup gelişmiş ülkelerin vazgeçmediği alanlardõr. Sektörün bu konudaki faaliyetleri desteklenmelidir. İstanbul 4
ve İzmir gibi ülkemizin gelişmiş yöreleri moda merkezi haline dönüştürülmeli, üretimin Anadolu da yapõlmasõ teşvik edilmelidir. 7. Türkiye nin mevcut pazarlama olanaklarõ son yõllarda yaratõlan aşõrõ kapasite için yetersiz kalmõştõr. Ürün farklõlaştõrõlmasõnõn yanõnda pazar farklõlaştõrõlmasõna da ihtiyaç vardõr. Pazarlama olanaklarõnõ arttõrõcõ her türlü girişim desteklenmelidir.! Terbiyede kimyasal bilgi ve su avantajõ olan sektörün, Ortadoğu daki transit ticaretin de yardõmõyla, Ortadoğu ve Afrika pazarlarõna yayõlmasõ teşvik edilmelidir.! ABD ile yapõlan İmtiyazlõ Bölge Antlaşmasõ için çalõşmalar başlatõlmalõdõr. Adana - Yumurtalõk Bölgesi bu açõdan uygundur.! Türk el halõlarõ, havlu ve bornozlarõ dõş pazarlarda en kolay kabul edilebilir Türk imajõ olan ürünlerdir. Başta bu ürünler olmak üzere Türk tekstil ve konfeksiyon ürünlerinin özel bir strateji planõ uygulanarak dünya pazarlarõna yayõlmasõ sağlanmalõdõr.! Antalya- Adana hattõnõn tam ortasõ olan Silifke'nin batõ kõyõsõna kurulacak bir hava alanõnõn, aynõ İzmir-Antalya yöresinde olduğu gibi önce inşaat, sonra turizm sonrada tekstil ve konfeksiyon ile halõcõlõk sektörlerimizi ateşleyebileceği düşünülmektedir. 8. Devletin desteği hayali yatõrõm ve ihracata yol açmayacak sistemle (performans bazõnda) yapõlmalõdõr. Devletin desteği ve teşvikler nakit iadesi ile değil, SSK, KDV, mali hesaplarda veya devletten enerji alõm bedelleri ile mahsup yoluyla yapõlmalõdõr. 9. Serbest ekonominin bir gereği olarak, tekstil ürünleri ithalatõ, uluslararasõ normlara uygun olarak yapõlacaktõr. Haksõz rekabete yol açan ithalat engellenmelidir. Kotalarõn kalkacağõ 2005 yõlõ sonrasõnda Çin H.C. menşeli tekstil ürünlerinin dünyayõ istila etmesinden endişe edilmektedir. Bu çerçevede hammadde fiyatõnõn bile çok altõndaki bir fiyatla veya kaçak olarak gümrüklerden giren mal akõmõ kesilmelidir.! Tekstil ve konfeksiyon sektöründe, son yõllarda kapasitedeki çok büyük artõşa rağmen, (elyaf hariç) toplam ithalat hafif de olsa artmaya devam ederek 1998 yõlõnda 493.540 tona (2.514.818.000 Amerikan dolarõna) yükselmiştir. Bu ithalatõn önemli bölümü Dahilde İşleme Rejimi ve Geçici Kabul kapsamõnda yapõlmõştõr. DİR kapsamõnda, özellikle Doğu kapõlarõndan, yapõlan ithalatõn bir kõsmõnõn da iç piyasada satõldõğõ izlenimi vardõr. Dahili İşleme Rejimi (DİR) belgesi verilirken AB kriterlerine uyulmalõdõr. DİR belgesi gerçek imalatçõ-ihracatçõ firmalar ve onaylanmõş ihracatçõlar dõşõnda verilmemelidir. DİR belgelerinin Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ tarafõndan süresinde kapatõlõp kapatõlmadõğõnõn denetimi yapõlmalõ ve kapatõlmayan belgeler için caydõrõcõ cezai yaptõrõmlar uygulanmalõdõr. 5
! Gerçek olmayan fiyatlar ile yapõlan ithalat önlenmelidir. Belli ülkeler için düşük faturalama nedeniyle haksõz rekabete yol açan belirlenmiş mal gruplarõnõn ithalatõ sõrasõnda (GATT ve DTÖ üyesi olan Meksika nõn uyguladõğõ gibi) ön bildirim yapõlmasõ sağlanmalõdõr. AB nin ülkemize uygulatmakta olduğu Asgari İhraç Fiyatlarõ benzeri bir uygulama ile emsal pazar fiyatlarõnõn altõnda ithalatõn yapõlmasõ engellenmelidir. 10. Haksõz rekabet, sadece yurtdõşõndan kaynaklanmamakta, aynõ zamanda yurtiçindeki uygulamalarõn bir sonucu olarak da karşõmõza çõkabilmektedir. Faturasõz veya eksik fatura ile yapõlan işlemler, bir yandan yasal ortamda çalõşan firmalarõ doğrudan etkilerken (hammadde alõmõnda, işçilik giderinde vergi vermeyerek ucuza mal edilen ürünün yine eksik KDV ile satõlmasõ durumunda vergisini ödeyen firmalarõn karşõlaştõğõ haksõz rekabet durumu), diğer yandan yeterli vergi geliri elde edemeyen devletin enerji gideri, çalõşan üzerinden alõnan vergiler gibi dolaylõ olarak gelir elde etme çabalarõ sektörün sağlõklõ yapõlanmasõnõ engellemekte ve böylece sektördeki firmalar yurtdõşõndaki rakiplerine oranla dezavantajlõ konuma düşmektedirler. Bu faktörler global üretim ve ticaretin önem kazandõğõ günümüzde yabancõ sermeyenin sektöre girişini de olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle pamuktan başlayarak, tekstil üretim aşamasõnda KDV oranlarõnõn 1-4 gibi düşük bir seviyeye indirilmesi, bu tür haksõz rekabet ortamõnõ ortadan kaldõrabileceği gibi, üretimi kayõt altõna alacağõndan, kalite sorunlarõnõn çözümünden vergi kaçağõnõn azaltõlmasõna kadar çeşitli yönde olumlu faydalar sağlayacaktõr. 11. Orta Asya'daki kardeş ülkelerle pamuk, iplik, ham kumaş ortaklõklarõ ve diğer ilişkilerin genişletilerek geliştirilmesi teşvik edilmelidir. Buralarda üretilen hammaddelerin boya, terbiye, moda ve pazarlama faaliyetleri ülkemizce yapõlmalõdõr. 6
GLOBAL EĞİLİMLER
2.1 GENEL Beslenme ve barõnma ihtiyaçlarõ ile birlikte giyim, insan hayatõnõn en önemli temel ihtiyacõdõr. Tekstil sektörü dünyada, turizm ve enformasyon sektörlerinden sonra üçüncü büyük sektör olup toplam satõşlarõn tutarõ yaklaşõk 1,7 trilyon ABD $ dõr. Tekstil sanayiindeki global senaryo 5 önemli faktörün etkisi altõndadõr. Bu faktörler önümüzdeki 10 yõl içinde rekabet ortamõnõn değişmesinde önemli rol oynayacak olup, şu şekilde sõralanabilir:! Sanayi eğilimleri! Dünya ticareti! Tüketici eğilimleri! Perakende eğilimleri! Teknolojideki gelişmeler 2.1.1 SANAYİ EĞİLİMLERİ Tekstil Sanayi dünyada üç yönde gelişim göstermektedir. Konsolidasyon: Dünya üzerinde elyaftan perakendeye kadar uzanan tüm zincirlerde önemli bir konsolidasyon çalõşmasõ yaşanmaktadõr. Entegrasyon: Üretim ve pazarlama olarak çok değişik safhalara sahip tekstil sanayiinde entegrasyon pazar taleplerine hõzlõ reaksiyon göstermek açõsõndan son derece önemlidir. Başarõlõ bir entegrasyon stratejisi toplam maliyette 25 e varan avantajlar sağlayabilmektedir. Entegrasyon, üretim zincirinin değişik safhalarõndaki iki şirketin stratejik ortaklõğõ şeklinde olabileceği gibi, şirket birleşmeleri şeklinde de gerçekleştirilebilir. Globalizasyon: Globalizasyonun iki önemli hedefi pazarlarõn globalleştirilmesi ve kaynaklarõn bölgeselleştirilmesidir. Geçtiğimiz 10 yõl içinde globalizasyon neticesinde dünya tekstil sanayii üretim kapasitelerini özellikle Asya ülkelerine doğru kaydõrmõştõr. 1985-1996 yõllarõ arasõ, iplik, dokuma ve hazõr giyim sektörlerindeki kapasitelerin yer değiştirmeleri bölgesel bazda aşağõdaki tabloda mukayese edilmiştir. 8
Bölge Ring İplik Üretimi Rotor İplik Üretimi Dokuma Konfeksiyon 1985 1996 Değişim 1985 1996 Değişim 1985 1996 Değişim 1985 1996 Değişim () () () () Asya 52.5 67.7 +15.2 10.5 25.9 +15.4 17 35 +18 23 47 +24 Batõ 7.1 4.2-2.9 7.6 8.3 + 0.7 20 12-8 28 13-15 Avrupa Doğu 14.2 6.7-7.5 70.7 38.9-31.8 34 32-2 16 12-4 Avrupa Kuzey 12.2 6.4-5.8 6.2 14.8 +8.6 22 12-10 25 18-7 Amerika Güney 5.7 7.4 +1.7 2.1 4.4 +2.3 4 6 +2 4 6 +2 Amerika Afrika 4.9 4.8-0.1 1.9 2.6 +0.7 3 3-4 4 - Toplam 100 100-100 100-100 100-100 100 - AB nin bazõ önemli ürünlerde, 1990-1996 yõllarõ arasõndaki miktar ve fiyat büyümeleri, aşağõdaki tabloda gösterilmiştir. MİKTAR FİYAT ARTIŞI() ARTIŞI() ÜRÜNLER 1990-96 1990-96 Pamuklu Gömlek +64-9 Havlu +34-2 Örme Giysi +81-18 T-shirt +110-10 Pamuklu Pantolon +36-9 Pamuklu bluz +70-24 Kaynak : Gherzi Textil Organisation TDS 2.1.2 TÜKETİCİ EĞİLİMLERİ Ailelerin hazõr giyim harcamalarõ 1970 yõlõnda toplam bütçe içinde 9 iken, günümüzde 5-6 oranõna düşmüştür. Bu eğilimin devam edeceği tahmin edilmektedir. Kişisel eşya satõn alõm müddeti gittikçe düşmektedir. ABD deki alõşverişe ayrõlan zamanõ son 15 yõl içinde 12 saatten 4 saate düşmüştür. İçlerinde çok çeşitli dükkanlar olan büyük mağazalar tercih edilmektedir. Ayrõca, bilgisayar teknolojisi ile birlikte evden yapõlan alõşverişler önem kazanmaktadõr. Fiyat tüketiciler için gün geçtikçe önemli bir unsur haline gelmektedir. Tüketiciler kaliteye önem vermekte ve harcadõklarõ paranõn karşõlõğõnõ almak istemektedirler. 9
Suni ve sentetik elyaflar teknik performanslarõ, rahatlõklarõ, bakõm kolaylõklarõ gibi özellikleriyle tüketiciler tarafõndan gün geçtikçe tercih edilmektedir. 2.1.3 PERAKENDE EĞİLİMLERİ Büyük perakendeciler dünyanõn her yerinde pazar paylarõnõ arttõrmaktadõrlar. Bunun yanõ sõra markalar da giyim sanayiindeki paylarõnõ arttõrma eğilimindedirler. Tüketicilerin gücü perakendecilerin performanslarõnõ yükseltmelerine sebep olmuştur. Bunun sonucu olarak da perakendeciler dükkanlarõnda daha çeşitli ve daha modaya dönük ürünler bulundurmaya zorlanmõşlardõr. Dükkanlara gelen koleksiyon sayõlarõ artõş göstermiştir. 2.1.4 TEKNOLOJİDEKİ GELİŞMELER Son 30 yõl içinde yeni teknolojilerin ortaya çõkmasõyla tekstil ve konfeksiyon sanayiinin verimliliği büyük boyutlarda artõş göstermiştir. Bu gelişmenin bir kõsmõ üretim makinelerindeki yeniliklerden, önemli bir kõsmõ ise bilgi teknolojisinden kaynaklanmaktadõr. Sonuç olarak emek yoğun tekstil sanayii, sermaye yoğun bir sanayii haline gelmiştir. 2.2 GLOBAL İSTATİSTİKLER: Maliyete etki eden önemli girdilerin mukayeseleri, aşağõdaki tablolarda gösterilmiştir: İŞÇİLİK (ABD $/SAAT) 18 16 14 17.6 12 10 5.80 12.2 8 6 4 2 0.56 0.56 0.56 1.70 2.06 3.18 0 Endonezya Hindistan Çin Meksika Türkiye Macaristan Kore ABD İtalya 10
ELEKTRİK MALİYETİ (ABD CENT/ Kwh) 18.0 16.0 14.0 17.0 9.9 12.0 9.1 10.0 5.7 8.0 5.7 5.0 6.0 4.0 2.0 0.0 Amerika Brezilya Türkiye İtalya Almanya Japonya Kaynak : TDS Gherzi Textil Organisation 2.3 GLOBAL EĞİLİMLER/TÜRKİYE Türk tekstil ve konfeksiyon sanayii, toplam sanayi üretiminin yaklaşõk 12 sine eşittir. Toplam Türkiye ihracatõnõn yaklaşõk 38 ini tek başõna sağlayan tekstil ve konfeksiyon sektörü çalõşanlarõ, toplam imalat sanayi çalõşanlarõnõn 21 ini oluşturmaktadõr. Bunlara ilaveten tekstil ve konfeksiyon sanayi, tüketim mallarõ üretiminden 32 lik pay almaktadõr. Ülke ekonomisi için bu denli önemli olan tekstil sektöründe rekabet edilebilirlik, birçok kurum ve kuruluşun birbiri ile uyumlu ve eşgüdümlü bir şekilde işbirliği yapmasõyla mümkündür. MİLLİ EKONOMİK POLİTİKALAR ENDÜSTRİYEL POLİTİKALAR TEKSTİL POLİTİKALARI Ülke Planlama Mali Politika Finans Politikasõ Yatõrõm Politikasõ İthalat Rejimi İhracat Rejimi İşgücü Planlama AR-GE Altyapõ Sanayi Yapõsõ Kaynak: TDS 11