1990-Q1 1990-Q3 1991-Q1 1991-Q3 1992-Q1 1992-Q3 1993-Q1 1993-Q3 1994-Q1 1994-Q3 1995-Q1 1995-Q3 1996-Q1 1996-Q3 1997-Q1 1997-Q3 1998-Q1 1998-Q3 1999-Q1 1999-Q3 2000-Q1 2000-Q3 2001-Q1 2001-Q3 2002-Q1 2002-Q3 2003-Q1 2003-Q3 2004-Q1 2004-Q3 2005-Q1 2005-Q3 2006-Q1 2006-Q3 2007-Q1 2007-Q3 2008-Q1 2008-Q3 2009-Q1 2009-Q3 2010-Q1 2010-Q3 2011-Q1 2011-Q3 2012-Q1 2012-Q3 2013-Q1 2013-Q3 2014-Q1 2014-Q3 -Q1 -Q3 EKİM KISA VADELİ DIŞ BORÇ İSTATİSTİKLERİ GELİŞMELERİ 17 Aralık Kısa vadeli dıģ borçlara iliģkin Ekim verileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 15 Aralık tarihinde yayımlandı 1. Kısa vadeli dıģ borçlar, temel olarak bankaların aylık döviz vaziyeti stokları, özel sektörün yurt dıģından sağladığı kredilerin izlendiği veri tabanı, ticari kredilere iliģkin Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) ithalat verileri ve Merkez Bankası aylık döviz vaziyeti kaynaklarından derlenmektedir. Buna göre, kısa vadeli dıģ borç stoku Ekim itibarıyla 2014 yılsonuna göre %9,2 (~ 12,3 milyar ABD doları) azalmıģ ve yaklaģık 120,6 milyar ABD doları olarak gerçekleģmiģtir (ġekil 1). Aynı dönemde bankalar kaynaklı kısa vadeli dıģ borç stoku %13,1 azalarak 83,3 milyar ABD dolarına, diğer sektörler kaynaklı kısa vadeli dıģ borç stoku da %1,2 artarak 37,1 milyar ABD dolarına gerilemiģtir. ġekil 1: Kısa Vadeli DıĢ Borç Stoku (1990:Q1- Ekim, Milyon ABD Doları) 140.000 120.000 100.000 - Ekim; 120,549 80.000 60.000 40.000 20.000 0 1 TCMB, her ay verileri geçmiģe dönük revize ettiği için bilgi notlarında yer alan tablolardaki eski yıllara ait veriler farklılık gösterebilmektedir. 1
Kısa vadeli dıģ borç stokunun %69,1 i bankalar kaynaklı borçlardan oluģmaktadır. Bankalar kaynaklı borçların %32,8 ini ise krediler oluģturmaktadır. Bankaların yurt dıģından kullandıkları kısa vadeli krediler yılı Ekim sonu itibarıyla yaklaģık 27,3 milyar ABD doları olarak gerçekleģmiģtir. Bu rakam, kısa vadeli kredilerde 2014 yılsonuna göre %43,3 lük bir daralma yaģandığı anlamına gelmektedir. Aynı dönemde yurt dıģı yerleģiklerin döviz tevdiat hesabı, banka mevduatları ve TL cinsinden mevduatları, sırasıyla, %17,2, %19,9 ve %14 oranında artmıģtır (Tablo 1). Diğer sektörlerin yurt dıģından sağladığı kısa vadeli borçlar ise 2014 yılsonuna göre %1,2 oranında artarak 37,1 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleģmiģtir. Tablo 1: Kısa Vadeli DıĢ Borç Stoku (2012:Q1- Ekim, Milyon ABD Doları) 2012 2013 2014 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Ekim MERKEZ BANKASI 1243 1127 1071 1036 980 963 905 833 762 661 417 342 290 270 208 192 BANKER KREDĠ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 MUHABĠR AÇIKLARI 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 KREDĠ MEKTUPLU DTH 1,242 1,127 1,070 1,036 980 963 905 833 762 661 417 342 290 270 208 192 DÖVĠZE ÇEV. MEVDUAT & DĠĞER 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 GENEL HÜKÜMET 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 BANKALAR 57,380 625 64,349 68,385 79,361 86,106 88,675 92,252 89,980 94,645 95,030 95,852 95,208 91,469 84,344 83,293 KREDĠLER 23,750 26,616 27,089 29,381 36,331 37,619 40,861 44,300 44,418 47,177 47,561 48,198 44,211 37,485 25 27,305 DÖVĠZ TEVDĠAT HESABI 8,495 8,839 8,403 8,768 8,967 9,696 10,714 11,507 11,465 12,077 12,592 13,131 178 13,939 15,166 15,394 BANKA MEVDUATI 15,947 16,633 17,286 18,588 21,621 25,699 27,142 25,390 23,992 22,933 21,999 21,118 25,543 26,379 25,152 25,310 TL CĠNSĠNDEN MEVDUAT 9,188 10,637 11,571 11,648 12,442 13,092 9,958 11,055 10,105 12,458 12,878 13,405 12,676 13,666 14,301 15,284 DĠĞER SEKTÖRLER 29,326 32,439 32,215 30,774 33,741 37,255 34,927 37,328 34,948 36,249 36,040 36,619 33,954 35,348 36,278 37,064 TĠCARĠ KREDĠLER 25,348 27,627 26,960 26,390 01 33,169 30,427 32,325 30,028 31,358 31,407 31,855 29,402 30,971 31,671 31,891 ĠTHALAT BORÇLARI 20,246 22,900 22,486 22,084 25,345 28,638 25,911 27,828 25,490 26,930 27,097 27,744 25,565 27,263 27,946 28,176 PREF.&PEġĠN ĠHRACAT 5,102 4,727 4,474 4,306 4,356 4,531 4,516 4,497 4,538 4,428 4,310 4,111 3,837 3,708 3,725 3,715 DĠĞER KREDĠLER 3,978 4,812 5,255 4,384 4,040 4,086 4,500 5,003 4,920 4,891 4,633 4,764 4,552 4,377 4,607 5,173 KAMU 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ÖZEL 3,978 4,812 5,255 4,384 4,040 4,086 4,500 5,003 4,920 4,891 4,633 4,764 4,552 4,377 4,607 5,173 TOPLAM 87,949 96,291 97,635 100,195 114,082 124,324 124,507 130,413 125,690 131,555 131,487 132,813 129,452 127,087 120,830 120,549 Kısa vadeli dıģ borç stokunun borçlu bazında dağılımı incelendiğinde, tamamı kamu bankalarından oluģan kamu sektörünün borcunun Ekim itibarıyla, 2014 yılsonuna göre %11,6 oranında azaldığı ve 15,8 milyar ABD dolarına gerilediği görülmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun %87 sini oluģturan özel sektörün kısa vadeli dıģ borç stoku ise yılı Ekim sonunda, 2014 yılsonuna göre %8,8 oranında (10,1 milyar ABD doları) azalmıģ ve 104,6 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleģmiģtir. Alacaklı bazında dağılım incelendiğinde ise özel kredi alacaklıların %58,1 ini oluģturan parasal kuruluģlara olan kısa vadeli borçların yılı Ekim sonu itibarıyla, bir önceki yılsonuna göre %15,7 oranında azaldığı ve 69,7 milyar ABD dolarına gerilediği görülmektedir. Aynı dönemde parasal olmayan kuruluģlara olan kısa vadeli borçlar ise %4,8 oranında artmıģ ve 47,8 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleģmiģtir. yılı Ekim sonu itibarıyla 2,5 milyar ABD doları olan tahvil ihraçlarının 2014 yılsonuna göre %39,4 oranında daraldığı görülmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun 2005-Ekim dönemindeki döviz kompozisyonu incelendiğinde, 2005 yılına kıyasla yaklaģık 8 yüzde puan azalmakla birlikte, ABD dolarının payının, euro ve diğer dövizlere göre daha yüksek olduğu görülmüģtür. yılı Ekim sonu itibarıyla, kısa vadeli dıģ borç stokunun %51,3 ü ABD doları, % si Euro, %16 sı TL ve %3,1 i de diğer döviz cinslerinden oluģmaktadır (ġekil 2). 2
ġekil 2: Kısa Vadeli DıĢ Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu, % (2005 Ekim ) 100,1 ABD Doları 59,7 54,3 53,2 48,6 43,5 49,9 51,2 49,9 50,3 53,3 55,0 53,8 51,7 51,3 Euro TL Diğer 30,1 7,5 23,9 19,3 2,5 14,4 18,3 2,1 26,2 28,7 28,4 20,7 2,0 1,9 3 14,3 1,8 32,3 15,4 2,4 34,6 1 2,5 30,6 13,5 1 2,6 30,4 13,2 2,6 30,5 14,8 3,0 16,0 3,1 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Q1 Q2 Q3 Eki-15 Son olarak kısa vadeli dıģ borç stokunu kalan vadeye göre değerlendirmek gerekirse yılı Ekim sonu itibarıyla, orijinal vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az kalmıģ kısa vadeli dıģ borç stokunun 171,3 milyar ABD doları olduğu görülmektedir. Söz konusu stokun yaklaģık %53,3 ü özel bankaların borçlarından oluģmaktadır. 33 milyar ABD dolarlık kısmı ise Türkiye de yerleģik bankaların ve özel sektörün, yurt dıģı Ģubeleri ile iģtiraklere olan borçlarından oluģmaktadır. Kalan vadeye göre dıģ borç stoku borçlu bazında ele alındığında, özel sektörün %86,6 lık oran ile en büyük paya sahip olduğu tespit edilmiģtir. Kamu sektörü ve Merkez Bankası nın payları ise sırasıyla, %13,1 ve %0,3 dür. 3
Yorum: (Not: Bir ülkenin dıģ borcu ele alındığında, o ülkenin hem kamu hem de özel sektörünün dıģ borcu toplamı değerlendirilir. Dolayısıyla, Türkiye nin kısa vadeli dıģ borç stokunda hem kamu hem de özel sektörün kısa vadeli dıģ borç toplamı ele alınır.) YaklaĢık %70 i bankalara, %30 u reel sektöre ait olan kısa vadeli dıģ borç stoku, Ekim ayında 0,5 milyar $ azalarak 120,6 milyar $ a ulaģmıģtır. Orijinal vadesine bakmaksızın, önümüzdeki 1 yıl içinde ödenecek kısa vadeli dıģ borç stoku ise 0,6 milyar $ artarak 171,3 milyar $ a yükselmiģtir. Bu tutarın 109 milyar $ ı bankalara, 57 milyar $ ı reel sektöre, 5 milyar $ ı ise kamuya aittir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun döviz kompozisyonu incelendiğinde, $ payının, Euro ve diğer dövizlere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunun %51,3 ü $, % si Euro cinsinden oluģmaktadır. Kaynak: Akbank Sonuç olarak Bankaların kısa vadeli dıģ borç stoku azalsa da reel sektörün kullandığı kısa vadeli kredilerdeki artıģ nedeniyle Ekim ayında kısa vadeli dıģ borç stokundaki azalıģ sınırlı oldu. Sınırlı azalıģ veya durağan durum, aslında kısa vadeli dıģ borç stokunun Türkiye için kronikleģen bir sorun olduğunu ortaya koymaktadır. Merkez Bankası döviz rezervlerinin kısa vadeli dıģ borca oranının minimum 1 olması beklenir. Bu oran ile Merkez Bankası nın döviz yeterliliği belirlenirken diğer taraftan kısa vadeli dıģ borç stokunun düzeyi öne çıkmaktadır. Bu oranın önemi; ülkenin kırılganlık durumunu veya dıģ Ģoklara olan hassasiyetini göstermesidir. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluģu JCR Eurasia Rating tarafından 29.01.2016 tarihinde yapılan açıklamada kısa vadeli dıģ borçların baskınlığının giderek artıyor olması karģısında, döviz rezervlerindeki kaybın Türkiye nin en önemli riskleri arasına girdiği ifade edilmektedir. Kısa vadeli dıģ borç stokunda azalıģın çok mümkün olmadığı bu durumda TCMB rezervinin artırılması gerekmektedir. Oysa, yılında TCMB rezervleri, günlük döviz satıģları 4
ve enerji ithalatçısı kamu iktisadi teģebbüslerine yapılan döviz satıģlarının (BOTAġ örneği) etkisiyle azalma göstermiģtir. AĢağıdaki grafikten de görüldüğü üzere Aralık ayında TCMB nın toplam rezerv büyüklüğü 110.5 milyar $ a gerilemiģtir. Toplam rezerv büyüklüğünün 92.9 milyar $ ı döviz, 17.6 milyar $ ı altın rezervidir. Kaynak: DenizInvest AĢağıda yer alan grafik geliģmekte olan ülke Merkez Bankalarının rezervlerinin 31.10. tarihi itibari ile 1 yıllık oransal geliģimini göstermektedir. Grafikten görüldüğü üzere TCMB rezervleri %-3.1 oranında azalıģ gösterse de, rezervleri dramatik Ģekilde gerileyen diğer geliģmekte olan ülkelere göre Türkiye nin iyi bir noktada olduğu söylenebilir. Kaynak: Weatherstone Capital Management 31 Aralık tarihi itibariyle TCMB nın toplam büyüklüğünü kısa vadeli dıģ borç ile oranladığımız zaman (110.5/120.6) %91.6 oranını elde etmekteyiz. Diğer taraftan, orijinal vadesine bakmaksızın kısa vadeli dıģ borcu ele aldığımızda bu oran (110.5/171.3) %64,5 olarak gerçekleģmektedir. Doç.Dr.Ġsmail Orçun GÜNDÜZ 5