T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2545 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1516 MEDYA HUKUKU Yazarlar Prof.Dr. Halil brahim GÜRCAN (Ünite 4) Yrd.Doç.Dr. Fatih BAYRAM (Ünite 8) Uzm.Dr. Sevil YILDIZ (Ünite 3, 6) Av.Dr. Bar fl GÜNAYDIN (Ünite 2, 5, 7) Av. Fikret LK Z (Ünite 1) Editör Av.Dr. Bar fl GÜNAYDIN ANADOLU ÜN VERS TES
çindekiler iii çindekiler Sunufl... ix Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar... 2 G R fi... 3 MEDYA HUKUKUNUN TANIMI... 4 FADE ÖZGÜRLÜ Ü KAVRAMI VE MEDYA HUKUKU LE L fik S... 5 fade Özgürlü ünün Unsurlar... 6 Haber, Bilgi ve Düflüncelere Özgürce Ulaflabilme Hakk... 6 Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yorumlama ve Elefltirme Hakk... 6 Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yay nlama Hakk... 6 fade Özgürlü ünün S n rlar... 7 ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE FADE ÖZGÜRLÜ Ü... 7 nsan Haklar Evrensel Beyannamesi... 7 Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi... 8 1982 ANAYASASI NDAK MEDYA HUKUKU LE LG L DÜZENLEMELER... 9 TÜRK YE DE MEDYA HUKUKUN KAYNAKLARI... 11 Bas n Kanunu... 11 Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu... 11 Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun... 12 Bilgi Edinme Hakk Kanunu... 12 nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun... 13 Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu... 13 Di er Mevzuat... 13 Özet... 14 Kendimizi S nayal m... 15 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 16 S ra Sizde Yan t Anahtar... 16 Yararlan lan Kaynaklar... 17 Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler... 18 G R fi... 19 BASIN KANUNU NDAK TEMEL KAVRAMLAR... 19 Bas n Kanunu nun Amac... 20 Bas n Kanunu ndaki Tan mlar... 20 SÜREL YAYIN FAAL YET... 21 Süreli Yay n Ç karmak... 21 Süreli Yay n Faaliyetinde Bulunmak... 22 Sorumlu Müdür... 22 Eser Sahibi... 23 Süreli Yay n Sahibi/Yay mc... 23 Bas mc... 23 Beyanname Verilmesi... 23 Teslim Yükümlülü ü... 24 Zorunlu Bilgiler... 24 1. ÜN TE 2. ÜN TE
iv çindekiler BASIN KANUNU NDAK HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER... 24 Gazeteci ve Haber Kayna... 25 Zorunlu Bilgileri Göstermeme... 25 Teslim Yükümlülü üne Uymama... 25 Yeniden Yay m... 25 Özet... 27 Kendimizi S nayal m... 28 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 29 S ra Sizde Yan t Anahtar... 29 Yararlan lan Kaynaklar... 29 3. ÜN TE Radyo ve Televizyon Yay nc l... 30 G R fi... 31 RADYO - TELEV ZYON YAYINCILI I... 31 Tarihsel Geliflim... 31 TÜRK YE DE RADYO VE TELEV ZYON YAYINCILI I LE LG L YASAL DÜZENLEMELER... 32 YEN RADYO VE TELEV ZYON YAYIN DÜZEN... 33 Kapsam... 34 Yeniden letim... 35 Medya Hizmet Sa lay c n n Ba ms zl ve Sorumlulu u... 36 ÖZEL YAYINCILIK KURULUfiLARI... 36 Kurulufl Aflamas nda Koflullar... 37 Yükümlülükler... 38 RADYO VE TELEV ZYON ÜST KURULU... 39 Kuruluflu... 39 Görevleri... 39 YAYINLARIN DÜZEN... 41 Yay n lkeleri... 41 Ola anüstü Dönemlerde Yay nlar... 43 T CAR LET fi M... 44 Belirli Ürünlerin Ticari letiflimi... 46 Program Desteklenmesi... 46 Ürün Yerlefltirme... 47 YAYIN H ZMET ÇER... 47 YAPTIRIMLAR... 48 dari Yapt r mlar... 48 Adli Yapt r mlar... 50 TÜRK YE RADYO VE TELEV ZYON KURUMU... 50 Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun Kurulufl ve Teflkilat... 50 Yönetim Kurulu ve Görevleri... 50 Genel Müdürlük... 51 TRT KURUMUNUN YAYIN ESASLARI... 51 Yay nlar n Düzeni... 52 Yay nlar n Denetlenmesi... 53 Yay nlarda Sorumluluk... 53 Özet... 55 Kendimizi S nayal m... 56 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 57 Yararlan lan Kaynaklar... 57
çindekiler v nternet Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler... 58 G R fi... 59 NTERNET YAYINCILI I... 60 B L fi M SUÇLARI... 60 Biliflim Suçlar n n Türleri... 61 Türk Ceza Kanununda (TCK) Biliflim Suçlar... 63 TCK ye liflkili Olabilecek Di er Suçlar... 66 FSEK DEK HÜKÜMLER VE NTERNET YAYINCILI I... 66 nternette Eser Sahipli i... 67 Eser Sahipli i Türleri... 68 Eser Sahibinin R zas le Kullan c lara Sunulmas... 70 Eser Sahibinin R zas Al nmadan Kullan c lara Sunulmas... 70 NTERNET VE K fi L K HAKLARI... 71 Maddi Kiflilik Haklar... 71 Bedensel Haklar... 71 Mülkiyet Haklar... 72 Manevi Kiflilik Haklar... 72 5651 SAYILI KANUN VE NTERNET YAYIMCILI I... 74 Özet... 77 Kendimizi S nayal m... 79 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 80 S ra Sizde Yan t Anahtar... 80 Yararlan lan Kaynaklar... 81 Medyada Cezai Sorumluluk... 82 G R fi... 83 CEZA SORUMLULUK KAVRAMI... 83 Suç ve Suçun Unsurlar... 83 Cezai Sorumluluk... 84 BASIN YAYIN FAAL YETLER NDE CEZA SORUMLULUK... 84 Bas n Suçu Kavram... 84 Bas n Suçunun Çeflitleri... 85 Bas n Suçunun Unsurlar... 85 Bas n Kanunu na Göre Cezai Sorumluluk... 86 RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARDA CEZA SORUMLULUK... 87 Radyo ve Televizyon Yay nlar nda fllenen Suçlar ve Haks z Fiillerden Sorumluluk... 89 NTERNET ORTAMINDAK YAYINLAR NEDEN YLE CEZA SORUMLULUK... 90 çerik Sa lay c n n Sorumlulu u... 90 Yer Sa lay c n n Yükümlülükleri... 90 Eriflim Sa lay c n n Yükümlülükleri... 91 Eriflimin Engellenmesi Karar... 91 çeri in Yay ndan Ç kar lmas... 91 Özet... 93 Kendimizi S nayal m... 94 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 95 Yararlan lan Kaynaklar... 95 4. ÜN TE 5. ÜN TE
vi çindekiler 6. ÜN TE Medyada Hukuki Sorumluluk... 96 G R fi... 97 YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLU U... 97 YAYINLARIN HUKUKA UYGUNLUK KOfiULLARI... 98 Kamu Yarar... 98 Gerçeklik... 98 Güncellik... 99 Ölçülülük... 99 K fi L K HAKKI VE ÖZELL KLER... 99 K fi L K HAKKININ KONUSU... 100 Maddi Bedensel De erler... 100 Yaflam Hakk... 100 Vücut Bütünlü ü... 100 Sa l k... 101 Manevi De erler... 101 Özgürlükler... 101 sim... 101 Resim... 102 fieref ve Haysiyet... 103 Hayat Alan... 103 Ortak Alan... 103 Özel Hayat Alan... 103 Gizli Hayat Alan... 104 Mesleki ve Ticari De erler... 104 K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA K fi L K HAKLARINA YAPILAN SALDIRILARDA KORUNMA YOLLARI... 104 Düzeltme ve Cevap Hakk... 105 Hukuk Davalar... 105 Hukuka Ayk r Sald r lar n Durdurulmas n Sa layan Davalar... 105 Sald r n n Önlenmesi Davas... 105 Sald r n n Durdurulmas Davas... 106 Tespit Davas... 106 Önleme, Durdurma ve Tespit Kararlar n n Üçüncü Kiflilere Bildirilmesi veya Yay nlanmas n Talep Etme Hakk... 107 Di er Davalar... 107 Hukuka Ayk r Sald r lar n Do urdu u Zararlar n Giderilmesini Sa layan Davalar... 107 Maddi Tazminat Davas... 107 Manevi Tazminat Davas... 108 K TLE LET fi M ARAÇLARI YOLUYLA YAPILAN K fi L K HAKLARINA SALDIRILARDA HUKUK SORUMLULUK... 108 Süreli Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk... 108 TRT Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk... 109 Özel Radyo ve Televizyon Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk... 109 nternet Yay nlar Bak m ndan Hukuki Sorumluluk... 110 YARGILAMA REJ M... 110 Özet... 112
çindekiler vii Kendimizi S nayal m... 113 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 114 Yararlan lan Kaynaklar... 114 Medyada Düzeltme ve Cevap Hakk... 116 G R fi... 117 DÜZELTME VE CEVAP HAKKI... 117 Düzeltme ve Cevap Hakk n n Hukuki Niteli i... 118 SÜREL YAYINLARDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI... 118 Düzeltme ve Cevap Yaz s n n çerik ve Biçimine Yönelik Düzenlemeler... 119 Düzeltme ve Cevap Hakk n n Kullan lmas n Usulüne Yönelik Düzenlemeler... 119 5187 SAYILI BASIN KANUNU NUN 14. MADDES CEVAP VE DÜZELTME HAKKI... 120 5187 SAYILI BASIN KANUNU NUN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYIMLANMAMASI... 122 RADYO VE TELEV ZYON YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI... 122 6112 SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVAP HAKKININ KULLANILMASI... 123 6112 SAYILI RADYO VE TELEV ZYONLARIN KURULUfiU VE YAYIN H ZMETLER HAKKINDA KANUN UN 18. MADDES NE GÖRE DÜZELTME VE CEVABIN YAYINLANMAMASI... 124 TRT Yay nlar Bak m ndan Düzeltme ve Cevap Hakk... 124 NTERNET YAYINLARINDA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI... 125 MEDYADA DÜZELTME VE CEVAP HAKKI BAfiVURU SÜREC TABLOSU... 126 Özet... 128 Kendimizi S nayal m... 130 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 131 S ra Sizde Yan t Anahtar... 131 Yararlan lan Kaynaklar... 132 Medyada Özdenetim Sistemleri... 134 G R fi... 135 ÖZDENET M KAVRAMI... 135 Türk Bas n Tarihinde Özdenetim Çabalar... 137 ÖZDENET M UYGULAMALARI... 137 BASIN OMBUDSMANLI I... 138 Okur Temsilcili i... 139 zleyici Temsilcili i... 140 Meslek Örgütleri... 140 Bas n Konseyi nin fllevi ve flleyifli... 141 Türkiye Gazeteciler Cemiyeti... 142 Gazetecilik Etik ve Meslek lkeleri... 143 7. ÜN TE 8. ÜN TE
viii çindekiler Özet... 147 Kendimizi S nayal m... 148 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 149 S ra Sizde Yan t Anahtar... 149 Yararlan lan Kaynaklar... 149
Sunufl ix Sunufl Medya Hukuku kitab ; Anadolu Üniversitesi Aç kö retim Fakültesi ktisadi ve dari Programlar Bölümü, Medya ve letiflim Program ile Radyo ve Televizyon Programc l ö rencilerinin ders kitab gereksinimlerini karfl layabilmek amac yla haz rlanm flt r. Bu ders kitab, bir ekip çal flmas n n ürünü olup, haz rlanmas sürecinde çok say da de erli kiflinin katk lar olmufltur. Baflta program koordinatörü Prof.Dr. Halil brahim GÜRCAN olmak üzere, kitab n ö retim tasar m iflini üstlenen Uzman Dr. Kadriye Kobak Uzun a ve Aç kö retim Fakültesi dizgi ekibine teflekkür borçluyuz. Son olarak, bize duyduklar güvenle, böyle bir kitab n haz rlanmas olana n sunan baflta rektörümüz Prof.Dr. Davut AYDIN olmak üzere, Aç kö retim Fakültesi dekan Prof.Dr. Kerim BANAR a teflekkür ediyoruz. Editör Av.Dr. Bar fl GÜNAYDIN
1MEDYA HUKUKU Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Medya hukuku kavram n aç klayabilecek, fade özgürlü ü ve bu özgürlü ün kâpsam n s n rlar n belirtebilecek, Uluslararas alanda medya hukuku ile ilgili yasal düzenlemeleri betimleyecek, 1982 Anayasas ndaki medya hukukuna iliflkin düzenlemeleri aç klayabilecek, Türkiye de medya hukukunun kaynaklar n anlatabilecek bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Medya hukuku Kitle iletiflimi nternet yay nc l letiflim özgürlü ü fade özgürlü ü Medya mevzuat çerik Haritas Medya Hukuku Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar G R fi MEDYA HUKUKUNUN TANIMI FADE ÖZGÜRLÜ Ü KAVRAMI VE MEDYA HUKUKU LE L fik S ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE FADE ÖZGÜRLÜ Ü 1982 ANAYASASI NDA MEDYA HUKUKU LE LG L DÜZENLEMELER TÜRK YE DE MEDYA HUKUKUNUN KAYNAKLARI
Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar G R fi nsano lu ilk ça lardan itibaren, özellikle yak n çevresiyle ve içinde yaflad toplulukla bir iletiflim gerçeklefltirme ihtiyac n duymufltur. Bu ihtiyac n do al bir yans mas olarak da çevresindeki ve toplumdaki olaylar hakk nda haberdar olma ve bilgilenme gereksinimi ba lam nda, önceleri sözlü, daha sonra iflaretlerle ve yaz ile iletiflimi gerçeklefltirmifl, bu süreçte çeflitli iletiflim araçlar gelifltirerek iletiflimin sistemli bir süreçte yap lmas n sa lam flt r. letiflim bilgi, düflünce ve tutumlar n ortak semboller sistemi arac l yla kifliler ya da gruplar aras nda karfl l kl olarak birbirlerine aktar lmas olarak tan mlanabilir. letiflim ve hukuk sosyal bilimlerin iki farkl disiplini olmas na ra men kesifltikleri çok ortak nokta bulunmaktad r. Ünlü bir Latin atasözünün dedi i gibi Nerede toplum varsa orada hukuk vard r. Her sosyal iliflkinin sonunda bir hukuksal durum ortaya ç kacakt r. nsano lunun bulundu u her ortamda da iletiflim gerçekleflece i için iletiflim ve hukuk hep birlikte var olacakt r. letiflimin kitlelere ulaflan boyutu ile kullan m biçimine kitle iletiflimi ad verilmektedir. Kitle iletiflimi kitle iletiflim araçlar ile gerçeklefltirilmektedir. Kitle iletiflim araçlar na tarihsel aç dan bak ld nda, gazete, kitap, dergi, broflür gibi yaz l bas n ürünleri ile, sinema, film, radyo, televizyon, plak, kaset, videokaset, CD, DVD, nternet gibi iletiflim teknolojisindeki geliflmelerle birlikte di er ürün olan araçlar girmektedir. Kitle iletiflim araçlar n birçok aç dan önemi ve ifllevi vard r. Kitle iletiflim araçlar kamuoyunun oluflmas ve düzenlenmesi aç s ndan önemi kitle iletiflim araçlar - n n genifl bir kitleye ulaflabilmesinden kaynaklanmaktad r. Halk n bilgi edinmesi, dünyadaki ve ülkedeki geliflmeler hakk nda fikir sahibi olabilmesi kitle iletiflim araçlar sayesinde de olmaktad r.
4 Medya Hukuku fiekil 1.1 Kitle iletiflim araçlar MEDYA HUKUKUNUN TANIMI Kitle iletiflim sürecinin uygun ve faydal bir flekilde yürütülebilmesinin sa lanmas için bu sürecin bir düzen içinde ifllemesi gerekmektedir. Bu düzenlemeler teknik, kültürel, sosyal ve ekonomik aç lardan oldu u kadar hukuksal aç dan da çok önemlidir. En genel tan m yla kitle iletifliminde uyulmas gereken kurallar, kitle iletiflim araçlar n n yap s n iliflkilerini düzenleyen hukuk kurallar ve uygulamalar ile ilgilen hukuk dal na medya hukuku ad verilmektedir. Esas itibar yla medya hukuku kitle iletiflim araçlar yla gerçekleflen iletiflim sürecindeki yasal durumlar ve uygulamalar kapsamaktad r. medya hukukunun kapsam içerisinde bas n yay n faaliyetleri, gazetecilik mesle i, radyo ve televizyon yay nc l, nternet ortam ndan yay nc l k gibi kavramlar yer almaktad r. Medya hukuku SIRA hangi S ZDEhukuk dallar ile iliflkili olabilir? 1 Kitle iletiflim araçlar n n her birinin kendine özgü yap s ve özelliklerinin bulunmas kitle iletiflimine iliflkin hukuksal sorunlar n di er hukuk dallar ile iliflkili ol- mas medya hukukunun bütün olarak ayn kanunda düzenlenememesine yol açm flt r. SORU SORU Gerçekten de kitle iletiflim araçlar aras nda yer alan gazete ve dergilerin di er bir deyiflle yaz l bas n n tabi oldu u yasa ile radyo ve televizyonlar n tabi oldu u D KKAT D KKAT yasa düzenlenifl biçimiyle birbirinden farkl d r. Medya Hukukunun, Ceza Hukuku, Ceza Muhakemesi Hukuku, Anayasa Hukuku, dare Hukuku, Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku, Ticaret Hukuku, Fikri Mülkiyet Hukuku, fl ve Sosyal Güvenlik Hukuku ve Vergi Hukuku gibi hukuk dallar ile iliflkisi vard r. Bu hukuk dallar da kendi aç lar ndan kitle iletifliminde uygulama AMAÇLARIMIZ alan bulabilmektedirler. AMAÇLARIMIZ Bas n özgürlü ü ve bunun kullan m n düzenleyen ve kitle iletiflim araçlar içerisinde yer K alan T gazete A P dergi gibi bas lm fl eserlerin bas m ve yay m ile ilgili kav- K T A P ram, kurum ve faaliyetleri inceleyen hukuk dal na ise bas n hukuku ad verilmektedir. TELEV ZYON Süreli TELEV ZYON bir yay n ç karmak için yap lmas gerekenler, bas n kurulufllar n n yay n faaliyetleri s ras nda uymas gerekenler, hukuki ve cezai sorumluluk, kiflilik hakla- NTERNET NTERNET
1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar r n n ihlali gibi bas n yolu ile ifllenen suçlar, yarg lama usulü ve davalar bas n hukukunun temel konular n oluflturmaktad r. Bu yap s ile bas n hukuku di er hukuk dallar ile iliflki içindedir. Anayasa da Kiflinin Hak ve Ödevleri bafll alt nda düzenlenen bas n özgürlü ü, böylece anayasal bir güvenceye sahip olmufltur. Bu hüküm gere ince bas n hukuku, Anayasa hukuku ile iliflkili görülmektedir. Ayr ca düzeltme ve cevap hakk, süreli ve süresiz yay n hakk ve bas n araçlar n korunmas hükümleri çerçevesinde de Anayasa ya baflvurmak gerekmektedir. Öte yandan bas n yoluyla kiflilik haklar n n ihlali ve haks z fiile iliflkin konular, medeni hukuk ve borçlar hukuku içerisinde ele al nmaktad r. Dolay s yla bas n hukuku, di er özel hukuk dallar ile iliflki içerisinde bulunmaktad r. Ayr ca bas n suçu ve bas n yoluyla ifllenen suçlardan dolay cezai sorumluluk ve yarg lama usulü ise ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukukunun kavram ve kurumlar ile iliflkilidir. Dolay s yla karma hukuk dal içerisinde yer alan bas n hukuku, birçok özel hukuk ve kamu hukuku dal ile iliflki içerisindedir. Medya hukuku hakk nda genel bir fikir edindikten sonra medya hukukuna iliflkin baz kavramlar n neler oldu una geçebiliriz. Özel hukuk: Esas itibar yla kifliler aras ndaki iliflkileri düzenleyen hukuk dal d r. 5 Kamu hukuku: Kamu otoritesi ile donat lm fl bulunan devlet örgütlerini ve bunlar n iflleyiflini ve devletin özel kifliler ve di er devletlerle olan iliflkilerini düzenleyen hukuk dal d r. Medya hukuku ile ilgili kavramlar sizce neler olabilir? 2 Matbaan n icad ndan sonra ortaya ç kan bas n özgürlü ü kavram, radyo ve televizyonlar n kitle iletifliminde önemli rol oynamas ile yerini SIRA iletiflim S ZDE özgürlü- ü kavram na b rakm flt r. O zaman flu soruya yan t aramak gerekir: letiflim özgürlü ü nedir? Ça dafl demokratik rejimlerdeki düzenlemeler bak m ndan SORU bu sorunun yan t n birlikte bulmaya çal flal m. SORU Düflünce ve bas n özgürlü ünün ana vatan say lan ngiltere de bas n özgürlü- D KKAT D KKAT ü Devleti tehlikeye sokma; genel ahlaka ayk r davranma ve SORU hukuki bir neden SORU olmaks z n kiflilerin zarar na hareket etme durumlar ile s n rland r lm flt r. ( çel, Ünver 2005, 26) Bas n bu s n rlamalara uymak kofluluyla gerekli D KKAT hoflgörü den yararlanabilmektedir. Bu s n rlar n afl lmas hâlinde mahkemede hesap vermek duru- D KKAT munda kalacakt r. AMAÇLARIMIZ Amerika Birleflik Devletleri nde 1791 Anayasas na eklenen Ek 1. maddeye göre Congress shall make no law... abridging the freedom of speech or of the free- AMAÇLARIMIZ dom of press yani Kongre söz veya bas n özgürlü ünü s n rlayan AMAÇLARIMIZ K T A kanun P yapamaz hükmü ile bas n özgürlü ünü aç kça garanti alt na al nm flt r. K T A P AMAÇLARIMIZ Kay han çel ve Yener Ünver in Kitle Haberleflme Hukuku kitab nda TELEV ZYON K letiflim T A Phukuku ile ilgili kavramlar hakk nda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz ( stanbul: Beta, 2005). FADE ÖZGÜRLÜ Ü KAVRAMI VE MEDYA TELEV ZYON HUKUKU LE L fik S NTERNET nsan n en önemli özelli i düflünebilmesidir. nsan düflünerek, üreterek ve düflündüklerini gerçeklefltirerek geliflebilir. Böylece, kifli herhangi bir insandan, kendine özgü bir bireye dönüflmüfl olur. Bu ise düflüncelerini herhangi NTERNET bir engel olmaks - z n, serbestçe aç klayabilmesinin mümkün olmas hâlinde gerçekleflebilecektir. Bu durum ise düflünceyi aç klama özgürlü ü ya da ifade özgürlü ü olarak ifade edilir. fade özgürlü ünün temelinde; düflünceyi ifade etme hakk kadar, kamuoyunun bilgi edinme hakk yatar. fade özgürlü ü konusunda yaln zca düflünceyi ele TELEV ZYON K T A P TELEV ZYON NTERNET NTERNET
6 Medya Hukuku almamak gerekir çünkü insan beyninin düflünce üretmesi için öncelikle düflünceyi üretmek amac yla gerekli ham maddeyi, yani bilgiyi edinmesi gerekir. Bilginin anas ise gözlemdir. Gözlemleri bir araya getirerek insan beyni bilgi üretebilir. Düflünceyi üreten fley, de erlendirilmifl olan bilgiden baflka bir fley de ildir. fade edilebilecek bir düflünceye sahip olabilmek için öncelikle bilgi sahibi olma zorunlulu u vard r. Özgürlü ün ilk koflulu iflte bu noktada, gerçeklere ulaflma hakk n n bireylere tan nmas d r. Ancak gerçe e ulaflan insan o gerçek ile ilgili bir düflünce ya da kanaat oluflturabilir. SORU D KKAT 3 fade özgürlü ünün unsurlar sizce neler olabilir? fade Özgürlü ünün Unsurlar Temel hak ve özgürlükler aras nda yer alan ifade özgürlü ünün önemli bir yeri bulunmaktad r. Bu özgürlü ün kullan labilmesinin en önemli ve etkin yollar kitle iletiflim araçlar d r. SORU fade özgürlü ü; bilgi edinme, yayma, elefltirme, yorumlama ve eser yaratma haklar n içerir. Düflünceyi aç klama ve ifade özgürlü ü, onu kullananlar aç s ndan oldu u kadar gerçekleri ö renmek özgürlü üne sahip kifli ve kitleler aç s ndan da temel hak niteli indedir. Bu tan mlardan da anlafl laca gibi ifa- D KKAT de özgürlü ünün gerçekleflebilmesi için baz temel unsurlar n varl gerekmektedir. Bu unsurlar afla da tek tek inceleyelim. Haber, Bilgi ve Düflüncelere Özgürce Ulaflabilme Hakk Kiflilerin, haber, kan, bilgi ve düflüncelere serbestçe ulaflabilmesi hakk ; ifade özgürlü ünün gerçekleflebilmesi için öncelikli flart ve en önemli kofluldur. Vatandafllar n haber K alma T Ahaklar n n P devletçe garanti edilmesi gerekmektedir. Kiflilerin ayn haber ve bilgiye farkl kaynaklardan ulaflabilmesi haber ve bilginin, o derece do rulanmas n sa layacakt r. Bu ise ancak tekelleflmenin önlenmesi ile mümkün olabilecektir. TELEV ZYON Aksi hâlde kiflilere tek yanl bir bilgilendirme sa lanm fl olacakt r ve farkl bilgilere eriflebilme olana k s tlanm fl olacakt r. Medyada ço ulculu un sa lanmas ve kiflilerin özgürce istedikleri haber, bilgi ve düflüncelere ulaflabilmesi sa lanmal d r. Bu unsur NTERNET vatandafl aç s ndan haber alma, medya çal flan aç s ndan habere ulaflmak ve toplamak hakk n ifade eder. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON NTERNET Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yorumlama ve Elefltirme Hakk Bir konuya iliflkin de er yarg s ve inançlar n özgür bir biçimde ifade edilmesi anlam na gelen yorum ve elefltiri hakk ifade özgürlü ünün kullan labilmesi için gereken unsurlardan ikincisidir. Bu hak ne ölçüde sa l kl sa lanabilirse demokratik bir toplumun gerekleri olarak siyasal tart flma ve siyasal iktidar n denetlenmesi o ölçüde sa l kl olacakt r. Siyasal iktidar n uygulamalar n n halk taraf ndan denetlenebilmesi, kamu yarar tart flmalar n n yap labilmesi özgürce yorum yapma ve elefltirme hakk n n kullan lmas n engelleyecek yasal, siyasi ve ideolojik uygulamalardan uzak tutulmas na ba l d r. Haber, Bilgi ve Düflünceleri Serbestçe Yay nlama Hakk Üçüncü unsur olarak ifade edilen bu hak ifade özgürlü ünün kitle iletiflim araçlar yoluyla kullan lmas fleklini ifade etmektedir. Haberlere düflüncelere ulaflmak yeterli de ildir. Bunlara ulaflan insan oluflturdu u düflünce ve kan lar n, elefltirileri,
1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 7 yaratt sanatsal ürünleri aç klayabilme hakk na sahip olmal d r. Kamuoyunun gerçekleri ö renme ve bilgi edinme hakk, haber ve bilgilerin serbestçe yay labilmesi ve kitle iletiflim araçlar nda çal flan medya profesyonelleri taraf ndan bu özgürlü ün kullan labilmesiyle gerçekleflmektedir. Düflünceleri aç klamak yan nda kitlelere yayabilmek olana n n da sunulmas gerekir. Bu hak düflünce ve kan lar n sansüre tabi olmadan bas lmas ve da t lmas n ifade etmektedir. fade özgürlü ü sizce hangi hâllerde s n rlanabilir? fade Özgürlü ünün S n rlar fade özgürlü ü gerek uluslararas düzenlemelerde, gerekse birçok ülkenin Anayasa s nda ve medya ile ilgili yasalar nda korunan temel hak ve özgürlük olarak tan mlanm flt r. Temel hak ve özgürlükler içerisinde yer alan fade SORU özgürlü ünün S ORU kullan lmas n n da s n rlar yine yasal olarak çizilmifltir. Baz hallerde ifade özgürlü ünün kullan lmas di er temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi durumunu yaratabilir. Bu durumla özellikle özel yaflam n doku- D KKAT D KKAT nulmazl, kiflilik hakk gibi yine birçok yasal metinde korunan haklarla çat flmas halinde karfl lafl labiliriz. fade özgürlü ünün ne zaman, nas l ve hangi koflullarda s n rland r labilece i ya da bu özgürlü ün kullan lmas n n koflullar n n neler oldu unu AMAÇLARIMIZ belirlemeden önce ifade özgürlüklerin kullan lmas n n ödev ve sorumluluk bilinci ile olmas gerekti inin alt n çizmeliyiz. fade özgürlü ünün kullan lmas ; K T A P K T A P Ulusal güvenlik, Ülke bütünlü ü, Kamu emniyeti, TELEV ZYON TELEV ZYON Suç ifllenmesi veya düzensizli in önlenmesi, Genel sa l n korunmas, Gizli belgelerin aç a vurulmas n n önlenmesi, Baflkalar n n flöhret ve haklar n n korunmas, NTERNET SORU NTERNET SORU Yarg organlar n n otorite ve tarafs zl n n sa lanmas gibi durumlarda s n rland r labilecektir. D KKAT D KKAT Böyle bir s n rland rman n söz konusu olabilmesi için afla daki flartlar n gerçekleflmifl olmas aranacakt r: S n rland rma ancak kanunla olabilir. S n rland rma Anayasa n n sözüne ve ruhuna uygun olmal d r. S n rland rma demokratik toplum düzeninin gereklerine AMAÇLARIMIZ uygun olmal d r. S n rland rmada ölçülü olunmal d r. AMAÇLARIMIZ 4 Ömer Gedik in Türk Yarg Kararlar Çerçevesinde Türkiye de Kitle letiflim K T A Özgürlü ü P kitab nda ifade özgürlü ünün kullan m ve yarg sürecini detayl okuyabilirsiniz (Ankara: Seçkin, 2008). TELEV ZYON ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE FADE ÖZGÜRLÜ Ü Demokratik toplumlara demokratik toplum olma özelli ini veren en önemli temel NTERNET haklardan biri olan ifade özgürlü ü hemen hemen tüm demokratik devletlerde anayasalar ile güvence alt na al nm fl, birçok uluslararas sözleflmede yer alm fl ve korunmufltur. K T A P TELEV ZYON NTERNET
8 Medya Hukuku nsan Haklar Evrensel Beyannamesi: Birleflmifl Milletler Genel Kurulu taraf ndan 10 Aral k 1948 de Paris te ilan edilmifltir. nsan Haklar Evrensel Beyannamesi 51 ülke taraf ndan 26 Haziran 1945 te San Francisco da imzalanan Birleflmifl Milletler Antlaflmas yeni bir uluslararas düzenin kurulmas amac yla insanl k ailesinin bütün üyelerine rk, cinsiyet, dil ve din ayr m gözetmeksizin herkesin insan haklar na ve temel özgürlüklerine sayg ve demokrasi temelinde, uluslararas bar fl kurma ça r s nda bulunan bir antlaflmad r. Bu amaçla da nsan Haklar Evrensel Beyannamesi nin 19. Maddesinde Düflünce ve fade Özgürlü ü flu flekilde düzenlenmifltir: Madde 19: Herkesin görüfl ve anlat m özgürlü üne hakk vard r. Bu hak, kar flmas z görüfl edinme ve hangi yoldan hangi ülkede olursa olsun bilgi ve düflünceleri arama, alma ve yayma özgürlü ünü içerir. 5 Avrupa nsan SIRA Haklar S ZDESözleflmesi nde yer alan temel hak ve özgürlükler neler olabilir? Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi Avrupa nsan Haklar fade özgürlü ümün uluslararas düzenlemenler aç s ndan en önemlilerinden birisi Avrupa nsan SIRA Haklar S ZDE Sözleflmesi dir. kinci Dünya Savafl Avrupa y harabeye çevirmiflti. Sözleflmesi: Avrupa Konseyi üye SORU devletlerince 4 Kas m Milyonlarca insan SORU 1950 de Roma da imzalanan ölmüfl, devletlerin ekonomileri bozulmufl, insanlar savafl n diyetini nsan Haklar n n ve Temel kan ve gözyafl ile ödemifllerdi. Faflizme karfl savaflta aktif bir rol oynam fl bulunan, siyaset, hukuk D KKAT ve sanat dünyas ndan 800 ünlü temsilci 7-10 May s 1948 aras nda Lahey Özgürlüklerin Korunmas na liflkin D KKAT Sözleflme temel haklara sayg n n Avrupa Kongresi nde Avrupa kurucu parlamenter asamblesinin oluflturulmas ça r s nda bulunmufllard r. Bu kongre ça dafl Avrupa n n do umunun ilk habercisi olmufltur. demokrasileri SORU ailesine dâhil SORU bütün SIRA devletler S ZDE taraf ndan topluca güvenceye al nd Lahey Kongresi nden bir y l sonra 10 devlet; Belçika, Birleflik Krall k, Danimarka, Fransa, Hollanda, D KKAT rlanda, Norveç, sveç, talya ve Lüksemburg Avrupa Konse- uluslararas antlaflmad r. D KKAT AMAÇLARIMIZ yi ni kurdu. 1950 de Almanya Federal Cumhuriyeti, zlanda, Türkiye ve Yunanistan AMAÇLARIMIZ da Avrupa SIRA Konseyi ne S ZDE kat lm fllard r. Avrupa Konseyi nin temelini demokrasinin güçlendirilmesi, hukukun üstünlü- K T A P ünün savunulmas, K T A P insan haysiyetinin öne ç kar lmas, insan haklar n n korunmas ve insan haklar na sayg oluflturuyordu. Konsey üyelerinin yerine getirmekle yü- AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ kümlü olduklar bu ilkeler vazgeçilmez yükümlülükler say l yordu. TELEV ZYON 4 Kas m TELEV ZYON 1950 tarihinde Roma da imzalanan Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi 3 K T A P K T A P Eylül 1953 tarihinde yürürlü e girmifltir. Sözleflme; 18 May s 1954 tarihinde Türkiye taraf ndan onaylanm flt r. Böylece NTERNET Anayasa n n NTERNET 90. Maddesi ne göre usulüne göre yürürlü e konulmufl olan Avrupa TELEV ZYON TELEV ZYON nsan Haklar Sözleflmesi kanun hükmündedir ve iç hukuk mevzuat m z n bir parças d r. NTERNET MAKALE http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aihs_01.html NTERNET adresinden Avrupa nsan Haklar Sözleflmesi nin metnine ve ek protokollerine eriflebilirsiniz. Avrupa nsan MAKALE Haklar Sözleflmesi nin 10 uncu Maddesi nde ifade özgürlü ü flu flekilde düzenlenmifltir: Herkes ifade özgürlü ü hakk na sahiptir. Bu hak, kamu makamlar taraf ndan müdahale olmaks z n ve ulusal s n rlar dikkate al nmaks z n, görüfllere sahip olma ve bilgi ve düflünceleri edinme ve bunlar yayma özgürlü ünü içerir. Bu madde, Devletlerin, radyo, televizyon ya da sinema iflletmecili inin izin rejimine tabi k lmalar na engel de ildir.
1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 9 Maddenin ikinci f kras nda ise ifade özgürlü ünün s n rlar çizilir. lgili düzenleme flöyledir: Kullan lmas ödev ve sorumluluk içeren bu özgürlükler; demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, ülke bütünlü ü, kamu güvenli i gerekçeleriyle ve kamu düzeninin korunmas ya da suçun önlenmesi, genel sa l k ve genel ahlak, baflkalar n n fleref, flöhret ve haklar n n korunmas, gizlili i olan bilgilerin aç a ç kmas n n önlenmesi yahut yarg organlar n n otorite ve tarafs zl n n sa lanmas için gerekli olan kanun ile korunan kural (usul), koflul, k s tlama ve cezalara tabi tutulabilir. 10. maddede tan mlanan ifade özgürlü ünün iki aflamas bulunmaktad r. Bunlardan ilki kanaat oluflturma, bu kapsamda haber, bilgi, enformasyon ve düflünceleri alabilme, bunlara ulaflabilme; ikincisi ise bunlar her türlü araçla aç klayabilme, iletebilme, yayabilme özgürlü üdür. Sizce 1982 Anayasas nda iletiflim hukuku ile ilgili hangi düzenlemeler SIRA yer S ZDE verilmifltir? 1982 ANAYASASI NDAK MEDYA HUKUKU LE LG L DÜZENLEMELER SORU D KKAT Türkiye de de ifade özgürlü ü ve bas n hürriyeti Anayasa ile güvence alt na al nm flt r. Anayasa n n 28. Maddesi ne göre Bas n hürdür, sansür edilemez... SORUDevlet, bas n ve haber alma hürriyetlerini sa layacak tedbirleri al r. Burada bas n denilmesinin önemi yoktur. Madde, bas n kavram ile tüm kitle iletiflim araçlar n kapsamaktad r. D KKAT Anayasa da iletiflim hukuku ile ilgili maddeleri flu flekilde s ralayabiliriz. Düflünce ve kanaat hürriyeti bafll kl 25. Madde ye göre; Herkes, düflünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düflünce ve kanaatlerini aç klamaya zorlanamaz; düflünce ve kanaatleri sebebiyle k nanamaz ve suçlanamaz. AMAÇLARIMIZ Düflünceyi aç klama ve yayma hürriyeti bafll kl 26. Madde ye göre; AMAÇLARIMIZ Herkes, düflünce ve kanaatlerini söz, yaz, resim veya baflka yollarla tek bafl - na veya toplu olarak aç klama ve yayma hakk na sahiptir. Bu K hürriyet T A P resmî makamlar n müdahalesi olmaks z n haber veya fikir almak ya da vermek serbestli i- K T A P ni de kapsar. Bu f kra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yap lan yay mlar n izin sistemine ba lanmas na engel de ildir. TELEV ZYON TELEV ZYON (De iflik: 3.10.2001-4709/9 md.) Bu hürriyetlerin kullan lmas, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenli i, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlü ünün korunmas, suçlar n önlenmesi, suçlular n cezaland r lmas, Devlet s rr olarak usulünce belirtilmifl bilgilerin NTERNET aç klanmamas, NTERNET baflkalar n n flöhret veya haklar n n, özel ve aile hayatlar n n yahut kanunun öngördü ü meslek s rlar n n korunmas veya yarg lama görevinin gere ine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlar yla s n rlanabilir. (Üçüncü f kra mülga: 3.10.2001-4709/9 md.) Haber ve düflünceleri yayma araçlar n n kullan lmas na iliflkin düzenleyici hükümler, bunlar n yay m n engellememek kayd yla, düflünceyi aç klama ve yayma hürriyetinin s n rlanmas say lmaz. (Ek: 3.10.2001-4709/9 md.) Düflünceyi aç klama ve yayma hürriyetinin kullan lmas nda uygulanacak flekil, flart ve usuller kanunla düzenlenir. Bilim ve sanat hürriyeti bafll kl 27. Madde ye göre; Herkes, bilim ve sanat serbestçe ö renme ve ö retme, aç klama, yayma ve bu alanlarda her türlü araflt rma hakk na sahiptir. 6
10 Medya Hukuku Yayma hakk, Anayasan n 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin de- ifltirilmesini sa lamak amac yla kullan lamaz. Bu madde hükmü yabanc yay nlar n ülkeye girmesi ve da t m n n kanunla düzenlenmesine engel de ildir. Bas n hürriyeti bafll kl 28. Madde ye göre; Bas n hürdür, sansür edilemez. Bas mevi kurmak izin alma ve malî teminat yat rma flart na ba lanamaz. ( kinci f kra mülga: 3.10.2001-4709/10 md.) Devlet, bas n ve haber alma hürriyetlerini sa layacak tedbirleri al r. Bas n hürriyetinin s n rlanmas nda, Anayasan n 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygulan r. Devletin iç ve d fl güvenli ini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünü tehdit eden veya suç ifllemeye ya da ayaklanma veya isyana teflvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere iliflkin bulunan her türlü haber veya yaz y, yazanlar veya bast ranlar veya ayn amaçla, basanlar, baflkas na verenler, bu suçlara ait kanun hükümleri uyar nca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile da t m hâkim karar yla; gecikmesinde sak nca bulunan hallerde de kanunun aç kça yetkili k ld merciin emriyle önlenebilir. Da t m önleyen yetkili merci, bu karar n en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir. Yetkili hâkim bu karar en geç k rksekiz saat içinde onaylamazsa, da t m önleme karar hükümsüz say l r. Yarg lama görevinin amac na uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunla belirtilecek s n rlar içinde, hâkim taraf ndan verilen kararlar sakl kalmak üzere, olaylar hakk nda yay m yasa konamaz. Süreli veya süresiz yay nlar, kanunun gösterdi i suçlar n soruflturma veya kovuflturmas na geçilmifl olmas hallerinde hâkim karar yla; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü ünün, millî güvenli in, kamu düzeninin, genel ahlâk n korunmas ve suçlar n önlenmesi bak m ndan gecikmesinde sak nca bulunan hallerde de kanunun aç kça yetkili k ld merciin emriyle toplat labilir. Toplatma karar veren yetkili merci, bu karar n en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir; hâkim bu karar en geç k rksekiz saat içinde onaylamazsa, toplatma karar hükümsüz say l r. Süreli veya süresiz yay nlar n suç soruflturma veya kovuflturmas sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulan r. Türkiye de yay mlanan süreli yay nlar, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlü üne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, millî güvenli e ve genel ahlâka ayk - r yay mlardan mahkûm olma halinde, mahkeme karar yla geçici olarak kapat - labilir. Kapat lan süreli yay n n aç kça devam niteli ini tafl yan her türlü yay n yasakt r; bunlar hâkim karar yla toplat l r. Süreli ve süresiz yay n hakk bafll kl 29. Maddeye göre; Süreli veya süresiz yay n önceden izin alma ve malî teminat yat rma flart na ba lanamaz. Süreli yay n ç karabilmek için kanunun gösterdi i bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna ayk r l - n n tespiti halinde yetkili merci, yay n n durdurulmas için mahkemeye baflvurur. Süreli yay nlar n ç kar lmas, yay m flartlar, malî kaynaklar ve gazetecilik mesle i ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düflünce ve kanaatlerin serbestçe yay mlanmas n engelleyici veya zorlaflt r c siyasal, ekonomik, malî ve teknik flartlar koyamaz.
1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 11 Süreli yay nlar, Devletin ve di er kamu tüzelkiflilerinin veya bunlara ba l kurumlar n araç ve imkânlar ndan eflitlik esas na göre yararlan r. Bas n araçlar n n korunmas bafll kl 30. Madde ye göre (De iflik: 7.5.2004-5170/4 md.)kanuna uygun flekilde bas n iflletmesi olarak kurulan bas mevi ve eklentileri ile bas n araçlar, suç aleti oldu u gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya iflletilmekten al konulamaz. Madde 31 Kamu tüzelkiflilerinin elindeki bas n d fl kitle haberleflme araçlar ndan yararlanma hakk Kifliler ve siyasî partiler, kamu tüzelkiflilerinin elindeki bas n d fl kitle haberleflme ve yay m araçlar ndan yararlanma hakk na sahiptir. Bu yararlanman n flartlar ve usulleri kanunla düzenlenir. (De iflik: 3.10.2001-4709/11 md.) Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sa l n korunmas sebepleri d fl nda, halk n bu araçlarla haber almas - n, düflünce ve kanaatlere ulaflmas n ve kamuoyunun serbestçe oluflmas n engelleyici kay tlar koyamaz. Düzeltme ve cevap hakk bafll kl 32. Madde ye göre; Düzeltme ve cevap hakk, ancak kiflilerin haysiyet ve flereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili gerçe e ayk r yay nlar yap lmas hallerinde tan n r ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yay mlanmazsa, yay mlanmas n n gerekip gerekmedi ine hâkim taraf ndan ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir. Türkiye de medya hukuku ile ilgili düzenlemeler hangi kanunlarda SIRA yer almaktad r? S ZDE TÜRK YE DE MEDYA HUKUKUN KAYNAKLARI Medya hukuku alan ile ilgili mevzuat medya hukukun kaynaklar n oluflturmaktad r. Medya hukukunun kurallar n düzenleyen tek bir yasa metni yoktur. Dolay - s yla bu alana iliflkin olarak uygulanacak kurallar, yapt r mla farkl SORUadlarda tespit edilmifl kanunlarda ya da genel nitelikteki bir kanunun ilgili hükümlerinde, kanun hükmünde kararnamelerde, çeflitli yönetmeliklerde yer verilmifltir. Burada bahsedilen bu mevzuatta ön plana ç kanlar üzerinde duraca z. Afla da yer verilen ka- D KKAT nunlar n detayl olarak incelemeleri ise ilerleyen ünitelerde yer alacakt r. Sizce Bas n Kanunu nda hangi düzenlemeler yer almaktad r? Bas n Kanunu AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ 1950 y l nda yürürlü e giren 5680 Say l Bas n Kanunu 54 y l uygulanmas n n ard ndan s k s k yap lan ek ve de iflikliklere karfl n günün gereksinimlerine K T A P yan t K T A P vermemesi nedeniyle yerini 26 Haziran 2004 tarihinde Resmî Gazete de SORU yay nlanarak yürürlü e giren 5187 Say l Bas n Kanunu na b rakm flt r. fiu an yürürlükte olan SORU Bas n Kanunu eskisine oranla daha demokratik hükümler içermektedir. TELEV ZYONKanun un D KKAT TELEV ZYON D KKAT amac, bas n özgürlü ünü ve bu özgürlü ün kullan m n düzenlemektir. Bas n Kanunu bas lm fl eserlerin bas m ve yay m n kapsamaktad r. letiflim Hukuku nun kayna olarak Bas n Kanunu nda süreli yay n faaliyetinin düzenlenmesi, düzeltme ve cevap hakk, hukuki ve cezai sorumluluk ve bas n davalar n n NTERNET usul esaslar na NTERNET iliflkin düzenlemelere yer verilmifltir. AMAÇLARIMIZ Bas n Kanunu ile ilgili detayl düzenlemelere Bas n ve Yay n Faaliyetleri ve Yasal Düzenlemeler bafll kl ünitede yer AMAÇLARIMIZ verilecektir. K T A P 7 Mevzuat: Anayasa n n yetkili k ld otoriteler taraf ndan ç kar lan yaz l metinleri tümüne verilen add r. SORU Bir ülkede yürürlükte olan yasa, tüzük, yönetmelik vb.nin bütünü olarak da D KKAT ifade edilebilir. 8 K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON
12 Medya Hukuku Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu 1982 Anayasas n n 133. Maddesi 8 Temmuz 1993 tarihinde yap lan de ifliklik öncesine kadar Radyo ve televizyon istasyonlar n n ancak Devlet eli ile kurulur ve idareleri bir kamu tüzel kifli halinde düzenlenir. hükmüne yer vermekteydi. Buna uygun olarak da 2954 Say l Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu ç kar lm flt r. 11 Haziran 2008 tarihinde 5767 Say l yasa ile de ifltirilmifl olan TRT Kanunu amac, radyo ve televizyon ile tüm medya araçlar ndan yap lan yay nlar n düzenlenmesine ve özerkli i ve tarafs zl Anayasa da hükme ba lanan Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunun kurulufl, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin esas ve usulleri belirlemektir. Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun görev ve yetkilerine yer veren kanunda TRT yay nlar nedeniyle cevap ve düzeltme hakk düzenlemelerine ve di er düzenlemelere yer verilmifltir. Radyo ve Televizyon Yay nc l ve Yasal Düzenlemeler Ünitesi nde bu konuya daha genifl olarak de inilecektir. 9 Sizce Radyo SIRA ve Televizyonlar n S ZDE Kurulufl ve Yay nlar Hizmetleri Hakk nda Kanun da ne tür düzenlemelere yer verilmifl olabilir? SORU D KKAT Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON NTERNET 15 fiubat 2011 SORU tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kabul edilen 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun 3 Mart 2011 tarihinde 27863 numaral Resmi Gazetede yay nlanarak yürürlü e girmifltir. D KKAT Kanun böylece daha önce yürürlükte olan 3984 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulufl ve Yay nlar Hakk ndaki kanunu yürürlükten kald rm flt r. 6112 say l SIRA Radyo S ZDE Ve Televizyonlar n Kurulufl Ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun un amac ; radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlü ünün sa lanmas, medya hizmet sa lay c lar n n idarî, malî ve teknik yap lar ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluflu, teflkilât, görev, yetki ve sorumluluklar na iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. Bu Kanun, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi alt nda, her türlü teknik, usul ve araçlarla ve her ne isim alt nda olursa K T A P olsun elektromanyetik dalgalar veya di er yollarla yap lan radyo, televizyon ve iste e ba l yay n hizmetleriyle ilgili hususlar kapsamaktad r. TELEV ZYON Bilgi Edinme Hakk Kanunu Evrensel kabul gören temel insan haklar ndan olan ifade özgürlü ünün ayr lmaz bir parças NTERNET olan bilgi edinme hakk n n sahibi tart flmas z olarak kamu ya da halkt r. Halk ad na bilgi edinme hakk n yo un biçimde kullanan ise meslekleri gere i haberciler ya da gazetecilerdir. Halk için haber, fikir ve düflünceleri bilmek ve bunlara ulaflmak hakk, iktidar n yetkilerini nas l kulland n bilmeyi ifade ederken; bas n mensuplar için haber toplamak hakk n oluflturmaktad r. Habercilik mesle i ad na ifade özgürlü ü yorumland nda habercinin bilgi edinme hakk na sahip olmas gerekti i ve bu bilgiyi özgür bir biçimde kamuoyu ile paylaflabilmesi gerekti i anlafl lmaktad r. Gazetecilerin de halka en do ru bilgiyi ulaflt - rabilmeleri için özgür bir ortamda bu görevlerini yerine getirmeleri zorunludur. 24 Ekim 2003 tarihinde Resmî Gazete de yay nlanan 4982 Say l Bilgi Edinme Hakk Kanunu nun amac demokratik ve fleffaf yönetimin gere i olan eflitlik, tarafs zl k ve aç kl k ilkelerine uygun olarak kiflilerin bilgi edinme hakk n kullanmalar na iliflkin esas ve usulleri düzenlemektir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu; kamu ku-
NTERNET NTERNET 1. Ünite - Medya Hukukunun Kavram ve Kaynaklar 13 rum ve kurulufllar ile kamu kurumu niteli indeki meslek kurulufllar n n faaliyetlerinde uygulanan bir kanundur. Türkiye de nternet ortam nda yay nc l k hangi yasa ile düzenlenmifltir? nternet Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun 23 May s 2007 tarihli Resmî Gazete de yay nlanan 5651 Say l nternet SORU Ortam nda Yap lan Yay nlar n Düzenlenmesi ve Bu Yay nlar Yoluyla fllenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakk nda Kanun, Türkiye de Internet ortam ndaki yay nlar aç s ndan D KKAT düzenleme getiren bir kanundur. Bu kanunun amac ; içerik sa lay c, yer sa lay c, eriflim sa lay c ve toplu kullan m sa lay c lar n yükümlülük ve sorumluluklar ile Internet ortam nda ifllenen belirli suçlarla içerik, yer SIRA ve S ZDE eriflim sa lay - c lar üzerinden mücadeleye iliflkin esas ve usulleri düzenlemektir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 31 Aral k 1951 tarihinde Resmî Gazete de yay nlanan 5846 Say l Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda teknolojik geliflmeler ve günün gerektirdi i K Tihtiyaçlar A P nedeniyle birçok kez de ifliklikler ve eklemeler olmufltur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun amac, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatç lar n, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yap mc lar ile filmlerin ilk tespitini gerçeklefltiren yap mc lar n ve radyo- TELEV ZYON televizyon kurulufllar n n ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklar n belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma flartlar n düzenlemek, öngörülen esas ve usullere ayk r yararlanma hâlinde yapt r mlar tespit etmektir. NTERNET Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatç lar n, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yap mc lar ile filmlerin ilk tespitini gerçeklefltiren yap mc - lar n ve radyo-televizyon kurulufllar n n ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklar n, bu haklara iliflkin tasarruf esas ve usullerini, yarg yollar n SORU ve yapt r mlar ile Kültür Bakanl n n görev, yetki ve sorumlulu unu kapsamaktad r. D KKAT D KKAT Sizce Türkiye de iletiflim hukukunu ilgilendiren baflka hangi yasal düzenlemeler olabilir? 11 Di er Mevzuat Mevzuatta iletiflim hukuku ile do rudan veya dolayl olarak ilgili olan birçok düzenlemeye rastlamak mümkündür. Burada en çok karfl lafl lanlar ve do rudan ilgi- AMAÇLARIMIZ li olan kanunlara yer verilmifltir. SORU AMAÇLARIMIZ SORU Medya hukuku kapsam nda medya çal flanlar n n ifl iliflkilerini düzenleyen 5953 Say l Bas n Mesle inde Çal flanlarla Çal flt ranlar Aras ndaki Münasebetlerin Tanzimi Hakk nda Kanun ve uygulamalar na Medyada Çal flma Hayat dersinde ince- K D KKAT T A P K D KKAT T A P lenecektir. Bu nedenle 5953 Say l kanuna burada de inilmeyecektir. Bunun yan s ra Türk Ceza Kanunu ndaki bas n yay n faaliyetlerine iliflkin düzenlemelere, Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu nda yer alan ilgili düzenle- TELEV ZYON TELEV ZYON melere de rastlamak mümkündür. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ www.rtuk.gov.tr adresinden radyo ve televizyon yay nlar na iliflkin olarak NTERNET güncel mevzuata eriflmeniz mümkün olabilecektir. K T A P 10 çerik Sa lay c : SORU Internet ortam üzerinden kullan c lara sunulan her türlü bilgi veya D KKAT veriyi üreten, de ifltiren ve sa layan gerçek veya tüzel kiflilerdir. Yer Sa lay c : Hizmet ve içerikleri bar nd ran sistemleri sa layan veya iflleten gerçek veya tüzel kiflilerdir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P Eriflim Sa lay c : Kullan c lar na Internet ortam na eriflim olana sa layan her TELEV ZYON türlü gerçek veya tüzel kiflilerdir. NTERNET Toplu kullan m sa lay c lar: Kiflilere belli bir yerde ve belli bir süre internet ortam kullan m olana sa layan gerçek veya tüzel kiflilerdir. SORU NTERNET K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON