EKOLOJİ EKOLOJİK BİRİMLER
EKOLOJİK BİRİMLER *Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve yaşadıkları ortamla olan ilişkisini inceleyen bilim dalıdır. Ekolojik birimlerin küçükten büyüye doğru sıralaması:
Ekoloji bilimi, canlıyı tek bir birey olarak incelemekten ziyade, bireyin de içinde yer aldığı biyolojik organizasyonla ilgilenir. Biyolojik organizasyon belli bir hiyerarşik düzene sahiptir.
*Tür: Ortak atadan gelen, kendi aralarında serbestçe üreyebilen, verimli yavrular meydana getirebilen bireyler topluluğuna TÜR denir.
Not: Aynı türdeki canlıların kromozom sayısı aynıdır. Örnek: İnsanlarda 46 kromozom bulunur. İki canlının kromozom sayısı aynı ise, kesinlikle aynı tür olduğunu söyleyemeyiz. Farklı türdeki canlıların da kromozom sayısı aynı olabilir. Örnek: İnsan ve moli balığında 46 kromozom bulunur. Kromozom sayısı gelişmişlik ifade etmez. Örnek: Eğrelti otunda 500 kromozom bulunur.
**Populasyon: Belli bir bölgede yaşayan, aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa populasyon denir. Örnek: Karadenizdeki hamsi balıkları, Sivastaki kangal köpekleri
**Kommunite: Belli bir bölgede yaşayan ve aralarında etkileşim olan canlılar (populasyonlar) topluluğudur. Örnek: Karadenizdeki canlılar, Yağmur ormanlarındaki bitkiler.
**Ekosistem: Belli bir bölgede yaşayan ve aralarında etkileşim olan canlılar ve cansızlardan oluşan bir yaşama birliğidir. Örnek: Göl, nehir, deniz, dağ, çöl
**Biyosfer: Dünyadaki tüm ekosistemler toplamıdır. Biyosferin toplam kalınlığı ortalama olarak; 16000 metredir. Biyosferin alt sınırı okyanusun 5000 metre derinliğidir. Üst sınırı ise deniz seviyesinden 11000 metre yüksekliğidir.
*Ekoton: İki ekosistemin kesişim noktasıdır. Örnek: Nehirin denize döküldüğü bölge ekotondur. Ekotonlar, her iki ekosisteme ait türleri bulundurur.
*Habitat: Bir populasyonun doğal olarak yaşadığı yerdir. Örnek: Kutup ayısının habitatı kuzey kutbudur. *Ekolojik niş: Bir populasyonun ekosistemdeki görevidir. *Flora: Bir bölgede yaşayan tüm bitkiler. *Fauna: Bir bölgede yaşayan tüm hayvanlar.
*Trofik düzey: Besin piramidinin her bir basamağı trofik düzeydir. Örnek: Üreticiler, otçullar...
*Biyomas (Biyokütle): Besin piramidinin her bir basamağında bulunan canlıların toplam kütlesidir.
*Biyotop: Ekosistemdeki canlıların yaşadığı fiziksel çevredir.
*Çevre direnci: Bir populasyonun büyüme ve gelişmesini engelleyen her türlü olumsuz faktördür.
*Mikroklima: Sınırlı bir yaşama alanında görülen iklim farklılıklarıdır.
*Fizyolojik stres: Bir türün kritik çevre koşullarında, yaşamının tehlikeye girmesidir. Yüksek sıcaklık, ph değişiklikleri, tuz oranı... gibi faktörlerin etkisi fizyolojik strese neden olur.
Ekolojik tolerans (hoşgörü): Bir türün yaşayabileceği çevre koşulu aralığıdır. (sıcaklık, ph, su oranı...) ph' a karşı toleransı en yüksek olan Y türüdür. Düşük ph' a karşı toleransı en yüksek olan X türüdür. Yüksek ph' a karşı toleransı en yüksek olan Z türüdür.
*Süksesyon: Belli bir bölgede yaşayan baskın türlerin zamanla değişerek, bunların yerine yeni baskın türlerin gelmesidir. Süksesyon; birincil ve ikincil süksesyon olmak üzere ikiye ayrılır.
**Birincil süksesyon: Daha önce yaşamın bulunmadığı bir yerde gerçekleşen süksesyondur. Örnek: Klimaks: kendini yenileyebilen ve çok fazla değişmeyen ekosistemdir. **İkincil süksesyon: Bir ekosistemin, doğal nedenlerden dolayı bozulması sonucunda gerçekleşen süksesyondur. Orman yangını, sel, heyelan gibi doğal afetler sonrasında ikincil süksesyon başlar. Aynı zamanda; yeryüzü hareketleri ve iklim değişikliği sonucu ikincil süksesyon gerçekleşir. Örnek:
*Ötrifikasyon: Su ekosistemlerinde, azot ve fosfor tuzlarının; aşırı artması sonucunda ortaya çıkan su yosunu (alg) kirliliğidir. Ötrofikasyona; organik sanayi atıkları, organik çöpler, lağım suları, ve yapay bitki gübreleri yol açar.
Ötrifikasyonun oluşum aşamaları: Lağım sularının ve organik atıkların, sulara karışması sonucunda; sulardaki azot ve fosfor tuzlarının oranı artar. Sulardaki yeşil alglerin sayısı, aşırı miktarda artar. Sulardaki organik madde birikimi artar. Ayrıştırıcıların sayısı aşırı artar. Suyun oksijeni azalır. (suda kokuşma olur) Balık sayısı azalır.
Karbon ayak izi: Bir canlının ya da bir ürünün doğaya verdiği sera gazı miktarıdır. Karbon ayak izi; birincil ve ikincil karbon ayak izi olmak üzere ikiye ayrılır. **Birincil karbon ayak izi: Kullandığımız ürünlerin doğaya verdiği sera gazı miktarıdır. **İkincil karbon ayak izi: Bir ürünün üretim aşamasından başlayarak; o ürünün nakliye, satış ve oluşturduğu atıkların, doğada ayrıştırılmasına kadar geçen zaman diliminde; doğaya verdiği sera gazı miktarıdır.
*Ekolojik ayak izi: Bir canlının doğumundan ölümüne kadar ya da bir ürünün üretiminden, doğada ayrıştırılmasına kadar geçen zaman diliminde; gerekli olan yüz ölçümü cinsinden su ya da toprak parçasıdır. Ekolojik ayak izi hesaplamalarında, o canlının oluşturduğu sera gazlarının doğada ayrıştırılması da dikkate alınır.
Ekosistemi Etkileyen Faktörler canlılar üzerinde etkili olan ekolojik faktörler biyotik ve abiyotik olmak üzere ikiye ayrılır.
Mustafa AYAR Biyoloji Öğretmeni Uzm. Öğret. --------------------------------- ---------------... SON...