Editör: Yrd. Doç. Dr. Orçun Bozkurt ÇEVRE EĞİTİMİ ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
|
|
- Nazar Zarakolu
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 4. Baskı
2 Editör: Yrd. Doç. Dr. Orçun Bozkurt ÇEVRE EĞİTİMİ ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 2. Baskı: Eylül 2010, Ankara 4. Baskı: Ağustos 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net
3 ÖNSÖZ Eğitim fakültelerinde yapılanma çalışmaları neticesinde 2006 yılı sonunda tüm eğitim fakültelerinde okutulan dersler yeniden oluşturulmuştur. Bu süreçte çevre bilimi adı altında eğitim fakültesi ilköğretim bölümü sınıf öğretmenliği ana bilim dalında okutulan ders, yerini çevre eğitimi dersine bırakmıştır. Yeni programda çevre eğitimi dersinde; bireyleri çevreye daha duyarlı hale getirmek, ekolojik kavramları öğretmek, çevre kirliliğini daha yakından tanıtmak gibi temel konular ele alınmaya çalışılmıştır. Bu bakış açısıyla çeşitli üniversitelerden değerli hocalarımızın katkılarıyla ünite fikri doğrultusunda bölümleştirilen kitabın akademisyenlere ve siz öğrencilere yararlı olması temennisiyle Editör: Orçun BOZKURT iii
4 Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Çevre Bilimi ile İlgili Başlıca Terimler ve Kavramlar Doç. Dr. Arzu CANSARAN Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Cengiz YILDIRIM Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Dünyanın Büyük Ekosistemleri Doç. Dr. E. Selcen DARÇIN Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Besin Zinciri ve Besin Ağı Yrd. Doç. Dr. Mustafa HAMALOSMANOĞLU Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4. Bölüm: Ekolojik Etki Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜÇLÜ Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Su ve Toprak Kaynakları Doç. Dr. Arzu CANSARAN Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Cengiz YILDIRIM Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Ekolojik Konu ve Sorunlar Prof. Dr. Lütfullah TÜRKMEN Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Çevre Bilinci Yrd. Doç. Dr. Canan DİLEK EREN Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi iv
5 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... iv İçindekiler... v 1. Bölüm ÇEVRE BİLİMİ İLE İLGİLİ BAŞLICA TERİMLER VE KAVRAMLAR (ss:1/19) Populasyonun Özellikleri... 2 Ekosistem... 5 Ekosistem ve Özellikleri... 6 Kaynaklar Bölüm DÜNYANIN BÜYÜK EKOSİSTEMLERİ (ss: 21/34) Karasal Ekosistemler Ormanlar Maki Çayırlar Çöller Sucul Ekosistemler Denizel Ekosistemler Akarsu Ekosistemleri Durgun Su Ekosistemleri Kaynaklar v
6 3. Bölüm BESİN ZİNCİRİ VE BESİN AĞI (ss: 35/64) Habitat, Ekolojik Niş ve Rekabet Ortak Yaşam ve Karşılıklı Yaşama Tür İçi İlişkiler Türler Arası İlişkiler Yaşamın Devamı Karbon Döngüsü Fosfor Döngüsü Azot Döngüsü Su Döngüsü Oksijen Döngüsü Nüfus Artışı Kaynakça Bölüm EKOLOJİK ETKİ (ss: 65/124) Ekolojik Etki Erozyon Ormanların Yok Olması Kentsel Çevreler Davranış Kirliliği Çevre Kirlenmesi Bataklıklar ve Atık Su Duyarlı İnsanların Tepkisi Çevreyle ilgili karar verme Kaynaklar vi
7 5. Bölüm SU ve TOPRAK KAYNAKLARI (ss: 125/152) Su Kaynakları Su ve Önemi Su Kirliliği Türkiye nin Su Kaynakları Su Tüketimi Suyun Sürdürülebilir Kullanımı İçin Çözüm Önerileri Toprak Kaynakları Toprak Kirliliği Erozyon Türkiye nin Toprak Kaynakları Çölleşme Toprağın Sürdürülebilir Kullanımı İçin Çözüm Önerileri Kaynaklar Bölüm EKOLOJİK KONU VE SORUNLAR (ss: 153/178) Çevre Sorunlarının Kısa Bir Tarihi Seyri Ekolojik Sorunların Ortaya Çıkışı İnsanlığın Belli Başlı Ekolojik Sorunları Nüfus Artışı ve Mekân Sorunu Enerji Sorunu Tarımsal Sorunlar Çölleşme Çoraklaşma ve Kuraklık Ormansızlaşma Canlı Türlerinin Yok Olması Küresel Isınma Sonuç Yararlanılan Bazı Kaynaklar vii
8 7. Bölüm ÇEVRE BİLİNCİ (ss: 179/213) Çevre Bilincinin Doğuşu Çevre Bilincinin ve Hareketinin Yükselişinin Ardında Yatan Etmenler Çevre Bilincinin Gelişiminin Göstergeleri Batıda Çevre Bilincinin Gelişimi İngiltere Amerika Almanya Türkiye de Çevre Bilincinin ve Hareketinin Gelişimi : Çevre Hareketinin İlk Örnekleri : Çevre Hareketinde Canlanma Dönemi ve Sonrası: Yeşillerin Ortaya Çıkışı Çevre Bilincinin Yerleşmesinde Gönüllü Kuruluşların Rolü Çevre Konusunda Etkinliklerini Sürdüren Gönüllü Kuruluşların Gelişimi Başlıca Gönüllü Çevre Kuruluşları Kaynaklar viii
9 1. Bölüm ÇEVRE BİLİMİ İLE İLGİLİ BAŞLICA TERİMLER VE KAVRAMLAR Doç. Dr. Arzu CANSARAN Yrd. Doç. Dr. Cengiz YILDIRIM Çevre: Belirli bir zamanda dolaylı ya da dolaysız olarak kişiyi etkileyen, ferdin maddi, manevi gelişmesini ve yaşam koşullarını belirleyen biyolojik, coğrafi ve toplumsal etkenlerin tamamıdır. Çevre; günümüzde doğal, ekonomik ve kültürel değerlerin bir bütünü olarak ele alınmaktadır. İnsanla birlikte bütün canlı ve cansız varlıklarla; canlı varlıkların her çeşit eylem ve davranışını etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal nitelikteki etkenlerin bütünü olarak değerlendirilmektedir. Bugünün ihtiyaç ve beklentilerini, gelecek kuşakların ihtiyaç ve beklentilerinden ödün vermeden karşılamanın yollarını arama amacına dayanan sürdürülebilir kalkınma kavramı, çevre ve kalkınmanın her düzey ve süreçte bütünlük taşıyan bir şekilde ele alınması ilkesine dayanmaktadır. Habitat: Bir organizmanın veya populasyonun doğal olarak yaşadığı yere habitat denir. Örneğin; hamsi balığının habitatı Karadeniz dir. Ekolojik Niş: Çoğu zaman habitat sözcüğünün anlamıyla karıştırılan ekolojik niş bir organizma veya populasyonun ekosistem içindeki işlevini belirtir. Diğer bir deyişle, ekolojik niş organizmanın yaşamını sürdürebilmek için kurduğu ilişkileri ve işlevini yani yaptığı işi belirtmek amacıyla kullanılır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, habitat bir canlının yaşadığı yeri (adres), ekolojik niş ise işini (mesleğini) belirtmektedir.
10 2 Çevre Eğitimi Tür: Aynı atadan gelen, aynı embriyolojik safhalardan geçen, yapısal olarak birbirine benzer, kendi aralarında çiftleştiklerinde kısır olmayan yavrular veren canlılar olarak tanımlanabilir. Populasyon: Belli sınırlar içerisinde yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturmuş olduğu topluluklardır. Örneğin; Yeşilırmak ta (Amasya) yayın balığı populasyonu gibi. Populasyonun Özellikleri 1. Populasyonun Büyüklüğü: Populasyon büyüklüğünün ölçüsü populasyondaki birey sayısıdır. Populasyon büyüklüğü zamana bağlı olarak değişkenlik gösterebileceği gibi, sabit de kalabilir, Populasyon büyüklüğündeki değişmeler, doğum, ölüm ve göç olayları ile ilişkilidir. a. Populasyon büyüklüğündeki Değişme (D)=Artış-Azalış formülü ile hesaplanabilir. b. Populasyondaki Artış (A)=Doğum+İçe göç ile ifade edilir. c. Populasyondaki azalış (E) =Ölüm+Dışa göç ile ifade edilir. O halde populasyondaki değişim; (Doğum+İçe göç)-(ölüm+dışa göç) formülü ile ifade edilebilir. Kısaca; D=A-E a. D değeri pozitif ise büyüyen populasyondan b. D değeri negatif ise küçülen populasyondan c. D değeri nötr ise dengedeki populasyondan söz edilebilir. Populasyonlar için genellikle iki tip büyümeden bahsedilebilir. 1. S tipi büyüme: Bu şekilde büyüyen populasyonlarda gelişme başlangıçta düşüktür. Bu duruma populasyonun kuruluş fazı denir. Bunu izleyen faz da logaritmik artış fazı olarak adlandırılır. Bu durum bir süre devam ettikten sonra, populasyonda negatif artış fazı olarak tanımlanan populasyon hızında gerileme dönemi gözlenir. Daha sonra populasyon dengelenir.
11 Temel Kavramlar 3 Birey sayısı Kuruluş fazı Logaritmik artış fazı Negatif artış fazı Denge düzeyi Populasyonda S tipi Büyüme Eğrisi Zaman Şekil 1. S tipi büyüme eğrisi 2. J Tipi Büyüme: Önce kısa bir kuruluş fazı geçirilir, sonra hızlı bir çoğalma fazı ortaya çıkar. Ancak çevre direnci artınca populasyon yoğunluğunda hızlı bir düşme başlar. Bu tip büyümede denge düzeyi gözlenmez. Yani dengeye ulaşmadan populasyon için yok oluş evresi başlar. Bazı böcek populasyonlarında görülmektedir. Birey sayısı İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Populasyonda J tipi Büyüme Eğrisi Zaman Şekil 2. J tipi büyüme eğrisi 2. Populasyon yoğunluğu: Belli bir zaman aralığında belli bir alanda bulunan birey sayısına populasyonun yoğunluğu denir. Yoğunluğu; üreme, göç, besin miktarı, alanın genişliği gibi faktörler etkiler.
12 4 Çevre Eğitimi 3. Taşıma Kapasitesi: Bir populasyonun barındırabileceği en fazla birey sayısı olarak ifade edilir. Taşıma kapasitesi; besin miktarı, barınma imkânları gibi faktörlerce belirlenir. Populasyonda yaş dağılımı; insan populasyonlarında 1 15 yaş gurubu üreme öncesi (genç), yaş grubu üreme dönemi (orta yaş), 60 yaş ve üzeri üreme sonrası (yaşlı) grubu oluşturmaktadır. Büyüyen populasyonlarda gençlerin, dengedeki populasyonlarda orta yaşlıların, küçülen populasyonlarda ise yaşlıların sayısı fazla olmaktadır. Şekil 3. Yaş piramitleri Kommunite: Belli bir bölgede yaşayan çeşitli türlere ait bireylerin oluşturduğu topluluk şeklinde tanımlanabilir. Bir kommunite sadece bitki veya hayvan türlerine ait populasyonlardan oluşabileceği gibi, hem bitki, hem de hayvan populasyonlarından da oluşur. Bu birleşme genelde iklimsel faktörlerin etkisine bağlı olarak gelişir. Örneğin; Boraboy gölünde (Amasya) yaşayan tüm populasyonlar. Süksesyon (Sıralı Değişim): Belli bir bölgede çeşitli türlerin belli bir süreç içinde birbirlerini izleyerek ortaya çıkmalarıdır. Süksesyonda bir önceki tür bir sonraki tür için uygun ortam hazırlar. Genel olarak floristik ve faunistik süksesyondan söz edilir. Bitkilerin belirleyici şekilde baskın olmaları nedeniyle, herhangi bir yerde çevre koşullarını derinden etkileyerek değiştirdiğinden, habitatta floristik süksesyon daha belirgindir. Süksesyon birincil (primer) veya ikincil (sekonder) olarak gruplandırılır. Birincil süksesyonda; süksesyon daha önce hiçbir canlı türünün bulunmadığı ortamlarda başlar. Süreç binlerce yıl olabilir ve sırası ile aşağıdaki gibi gerçekleşir.
13 Temel Kavramlar 5 a. Liken evresi; Likenler, taş, kum ve çakılların topraklaşmasını sağlar ve toprak kalitesini yükseltir. b. Yosun evresi; Liken evresinden sonra başlar. Bu canlılar ortamı nemlendirirler. Ortama omurgasız hayvanların bazıları ile bunlarla beslenen omurgalılar girer. Bitkinin yanı sıra hayvanlar da alanda gözükmeye başlar. c. Ot evresi: Yosun evresinden sonra ortama bir yıllık otsu bitkiler yerleşir. Artan böcek populasyonunun yanı sıra kurbağa, sürüngen, kuş ve memelilerin otçul ve etçil türleri de ortamda gözükmeye başlar. d. Çalı evresi: Bir yıllık bitkilerin oluşturdukları ortama böğürtlen gibi çalı türleri de yerleşmeye başlar. e. Ağaç evresi: Çalı evresinin arasında aynı zamanda ağaç evresi de başlar. Ağaçlar, yıllar geçtikçe ormanlık alanı ve ormanlık alanın taç tabakasını oluşturur. Taç tabakasının altında çalılar kalabilir, ancak bunların çoğu genellikle yok olur. Ortamın açık kısımlarında toprak üstü yosunlar bulunur. Aynı zamanda nemli alanlarda eğrelti otlarının baskınlığı gözlenir. Artık ortam şartları normal derecede değişmedikçe kararlı bir fauna ve flora komunitesi oluşmuştur. Bu kararlı yapıya klimaks denir. Ancak, klimaks vejetasyon da birgün ölecektir. Vejetasyon dinamik bir yapıya sahip olduğuna göre sürekli bir denge halinden söz edilemez. Genel görünüm değişmemekle birlikte; zaman içerisinde tür bileşimi değişmektedir. İkincil süksesyon; ortamın kısmi zarar görmesinden sonra ortaya çıkar. Ormanlarda ağaç kesimlerinden sonra bölgede yeniden bir bitki örtüsü ve hayvan populasyonunun oluşması gibi. İkincil süksesyon yangın, yanardağ patlaması, sel gibi doğal afetler ile insanların yol açtığı orman tahribi gibi beşeri sebeplerden sonra görülür. Ekosistem Canlı varlıklar, canlı ve cansız çevreleriyle çok karmaşık olan ilişkiler kurarak yaşamlarını sürdürürler ve böylelikle de ekolojik sistemleri oluştururlar. Ekosistem olarak adlandırılan bu karmaşık sistem belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle devamlı etkileşim içinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bir bütün şeklinde tanımlanabilir. Doğada çok çeşitli ekosistem örneklerine rastlanır. Büyüklükleri çok değişken olup, bir akvaryumdan büyük bir denize kadar değişebilir. Bu çeşitliliğe karşın tüm ekosistemlerin öğeleri ve işlevleri aynıdır. Diğer bir deyişle, her ekosis-
14 6 Çevre Eğitimi tem canlı (üretici, tüketici ve ayrıştırıcılar) ve cansız (inorganik maddeler, organik maddeler, fiziksel koşullar) öğelerden oluşmuştur. Canlı öğelerin başında gelen üreticiler yeşil bitkilerden meydana gelir ve ekosistemin temel üreticilerini oluştururlar. Tüketicilere ise hayvanlar dahildir. Bunlar da kendi aralarında birincil tüketici (otoburlar), ikincil tüketici (etoburlar) ve üçüncül tüketiciler (et ve otobur- omnivor) olarak üç gruba ayrılırlar. Ekosistemlerde canlı öğelerin son basamağını oluşturan ayrıştırıcılar da bakteri ve mantarlardan oluşmuştur. Bunlar ölmüş bitki ve hayvan dokularını parçalayarak yaşamlarını sürdürürler ve artıkları canlıların yeniden kullanabileceği şekle sokarlar. Ekosistemin cansız öğelerinin başında gelen inorganik maddelere karbon, hidrojen, fosfor, azot, potasyum, kalsiyum gibi maddeler; organik maddelere karbonhidrat, protein, yağ gibi bileşikler; fiziksel koşullara ise sıcaklık, ışık, nem, yağış gibi olaylar dahildir. Ekosistemlerin başlıca işlevini enerji akışı ve kimyasal madde döngüsü oluşturur. Enerji akışı üreticilerin güneş enerjisini fotosentezle kimyasal enerjiye dönüştürmeleriyle başlar ve besin zinciri ile diğer organizmalara nakledilir, ölüm halinde de vücuttaki enerji ayrıştırıcılar tarafından kullanılır. Kimyasal madde döngüsü yeşil bitkilerin fotosentez amacıyla güneş ışığı altında ortamlarından su, karbondioksit ve diğer inorganik elementleri almalarıyla başlar. Daha sonra dokularında biriktirirler ve beslenme yoluyla da bu maddeler hayvanlara geçer. Bunların da ölmesiyle ayrıştırıcılar tarafından yeniden toprağa geri verilirler. Ekosistem ve Özellikleri Belli bir bölgede yaşayan canlılar birbirleri ile ve cansız çevreleri ile sürekli etkileşim içerisindedir. Canlıları ve bunların cansız çevrelerini kapsayan bütüne ekosistem diyoruz. Biyosferde birbirinden farklı çok fazla ekosisteme rastlanabilir. Örneğin Amasya ili sınırları içerisinde yer alan Akdağ da orman ekosistemini, step ekosistemini ayrı ayrı bulmamız mümkün olabildiği gibi, sucul ekosistem olarak Boraboy gölünü de aynı bölgede görebiliriz. Fakat bu ekosistemleri birbirinden kesin sınırlarla ayırmak mümkün değildir. Bir ekosistemin devamlılığı onun dengede olabilmesi ile ilişkilidir. Dengedeki bir ekosistem, madde ve enerji döngüsü düzenli işleyen kendine yeterli ekosistemdir. Ekosistemin varlığını devam ettirebilmesi için madde
15 Temel Kavramlar 7 döngüsü, enerji döngüsü ve populasyon denetiminin aksamadan devam etmesi gerekir. Ekosistemi oluşturan öğeler 1. Ekosistemin canlı unsurları; Üreticiler (Fitoplaktonlar ve klorofilli bitkiler) Tüketiciler (Hayvanlar) a. Otçul (Herbivor) canlılar b. Etçil (Karnivor) canlılar c. Hem ot, hem etle beslenen (Omnivor) canlılar Ayrıştırıcılar (Bazı mantarlar ve bakteriler) 2. Ekosistemin cansız unsurları; Fiziksel unsurlar a. İklimsel faktörler; Sıcaklık, ışık, nem, yağış hava, su hareketleri gibi. Örneğin alabalıklar soğuk, sazanlar ise ılık sularda yayılış gösterirler. b. Edafik faktörler; yaşam alanlarının toprak yapısı ve özellikleri gibi. Kimyasal Unsurlar; a. İnorganik maddeler; bunların başlıcaları karbon, hidrojen, fosfor, azot, potasyum, kalsiyum gibi elementler ile sudur. Bu maddeler büyük oranda kullanıldıklarından makrobesinler olarak da nitelendirilirler. Mangan, Çinko, Kobalt gibi çok az kullanılan inorganik maddeler de mikrobesinler olarak tanımlanmaktadır. b. Organik maddeler; canlılarda enerji kaynağı ve yapı maddesi olarak kullanılan bu maddelerin belli başlıcaları, karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir. Ekosistemin unsurları kısaca bu şekilde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmada canlı unsurlar biraz daha ayrıntılı verilmelidir. Üretici (ototrof) canlılar: Bu canlılar inorganik maddelerden, organik madde sentezini gerçekleştirebilen canlılardır. Aynı zamanda güneş enerji-
16 8 Çevre Eğitimi sini organizmaların kullanabileceği kimyasal enerjiye dönüştüren canlı grubu olarak da bilinirler. Bu canlıların büyük çoğunluğu, organik madde yapımında güneş enerjisini kullanırlar ki böyle canlılara fotosentetik üreticiler denir. Yeşil bitkiler ve algler gibi. Bir kısım bakteriler ise ortamdaki inorganik maddeleri oksitleyerek çıkardıkları enerjiyi kullanarak inorganik maddeden organik madde sentezlerler. Bu tür üreticilere ise kemosentetik üreticiler denir. Nitrit ve nitrat bakterileri gibi. Tüketici (Heterotrof) Canlılar: Bunlar besinlerini hazır olarak alan canlılardır. Hayvan ve mantarların tümü ile pek çok bakteri türü bu gruba dâhildir. Bunlar beslenme özelliklerine göre gruplandırılabilir. Besinlerini katı parçacıklar halinde alıp sindirenler holozoik türler olarak bilinir. Hayvanların çoğu bu gruba girer. Bunlar içinde sadece bitkilerle beslenenler otçul (herbivor) organizmalardır. Sadece etle beslenenlere etçil (karnivor), hem bitki hem de hayvanlarla beslenenlere ise hem etçil hem otçul (omnivor) denilmektedir. Mayalar, küfler ve bakterilerin, çoğu bitkisel ve hayvansal artıklar üzerinden beslenmektedir. Heterotrof beslenmenin bu şekline ise çürükçül (saprofit) beslenme denir. Heterotrof beslenmenin üçüncü şekli ise parazitliktir. Parazit canlı konukçu olarak tanımlanan bitki veya hayvanın üzerinde yaşar. Besinini üzerinde yaşadığı hayvandan hazır olarak alır. Ayrıştırıcılar: Bitkisel ve hayvansal artıkların ayrıştırılmasında görev yapan bu canlılar, madde döngüsünün devamlılığını sağlarlar. Bunların başlıcaları bakteriler ve mantarlardır. Organik haldeki maddeleri inorganik hale dönüştürerek, üreticilere verirler. Bu sayede canlı artıkları doğada birikmez ve ekosistemde döngüler devam eder. Ekosistemlerde Ekolojik Piramitler 1. Biyokütle Piramitleri 2. Enerji Piramitleri
17 Temel Kavramlar 9 TOPLAM NET ÜRETİM 2 KCAL / M / YIL Üst Tüketiciler 8 Etoburlar 67 Otoburlar 1,928 Birincil Üreticiler 8,833 Küçük bir Ekosistemde Enerji Piramidi Kaynak : Odum, Şekil 4. Enerji piramidi Şekil 5. Biyokütle piramitleri Ekosistemlerde Bazı Temel Kavramlar Biyom: Karasal ortamın büyük iklim kuşaklarında geniş yaşam alanları mevcuttur. Bu alanlarda karakteristik bitki ve hayvan toplulukları gelişir. İşte yeryuvarında büyük iklim kuşaklarına bağlı olarak oluşan büyük canlı toplumuna biyom denir. Biyomlar yeryuvarı yüzeyine yayılmış bitki ve hayvanların oluşturduğu doğal ekosistemlerdir. Örneğin; çöl biyomu. Biyotop: Canlı varlıkların yaşamını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip bir coğrafik bölge veya değişken hacimli bir ortam şeklinde
18 10 Çevre Eğitimi tanımlanmaktadır. Bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi, habitat bir türe ait birey veya bireylerinin yerleştiği alan, biyotop ise bir kommunitenin yerleştiği alan olarak kabul edilebilir. Biyosfer: Canlı küre olarak da adlandırılan biyosfer canlıların litosfer, atmosfer ve hidrosferde oluştuğu düşünülen tabaka olarak tanımlanabilir. Bu tabakanın kalınlığı yaklaşık 20 km kadardır. Biyosferi oluşturan canlılarla bunların cansız çevresi ekosfer veya dünya ekosistemi adı verilen bütünü oluşturulur. Ekoton: Birbirine zıt iki ekosistem arasındaki geçiş bölgeleri ya da ekosistemlere ekoton denir. Örneğin; su ekosistemi ile kara ekosistemi arasındaki bataklık ekosistemi gibi. Tür çeşitliliği açısından zenginlik göstermektedirler. Abiyotik faktörler: Ekosistemlerdeki tüm fiziksel ve kimyasal cansız etkenlerdir. İklime ait ışık, sıcaklık, yağış; toprak tabakasına ait, toprak, kayalar, v.b. Ağır metaller: Yoğunlukları fazla olduğundan organizmalara zehir etkisi yapan metallerdir (çinko, bakır, kurşun, cıva, kadmiyum, selen). Aküfer: Yeraltında, taban suyunun üzerinde toplandığı geçirimsiz toprak tabakasıdır. Alıcı ortam: Kirletici atıkların bırakıldığı kara ve su ortamlarıdır. Asbest: Asbest, 3000 den fazla kullanım alanına sahip bir kimyasal maddedir. Isıya dayanıklı maddelerin yapımında, inşaat malzemelerinde, fren ve debriyaj balatalarında kullanılmaktadır Asbest tozları; akciğer, mide ve bağırsak kanseri gibi tedavisi güç olan hastalıkların temel sebebi olarak gösterilmektedir. En tehlikeli asbest lifleri, uzunluk/kalınlık oranlarının 3 ten büyük olduğu mavi ve kahverengi olanlarıdır. Asbest tozlarına maruz kalma standardı her ülkede değişik olmakla beraber; kabul edilen minimum değerin 0,4 lif/m 3 olduğu belirtilmektedir. Baskın türler: Bir ekosistem içinde, hem sayı hem de ekolojik işlevler açısından en önemli olan türler, egemen türler olarak tanımlanabilir.
19 Şekil 6. Organizasyon basamakları Temel Kavramlar 11
20 12 Çevre Eğitimi Pestisitler: Bitkisel ve hayvansal üretimde, ormancılıkta, ürün verimi düşüklüğüne yol açan böcekleri (insektisitler), mantarları (fungisitler) ve istenmeyen otları (herbisitler) öldürmek için kullanılan ve biyositler olarak da anılan kimyasal bileşikler, kısaca zirai amaçla kullanılan kimyasal zehirlerdir. Biyolojik birikim: Bazı kirletici maddelerin yoğunluğun, besin zincirinin birbirini izleyen halkalarında giderek artması olayıdır. Bazı kirletici maddeler besin zincirlerinde birikirler. Biyolojik birikimin nedenleri: 1. Kirletici maddenin doğada kimyasal ya da biyolojik yollarla ayrıştırılamaması, ya da çok yavaş parçalanması, 2. Suda çözünmeyen, yağda çözünen maddeler olmaları, dolayısıyla yağ dokusunda birikebilmeleri, 3. İkinci termodinamik kanunu gereğince besin zincirlerinde enerji aktarımlarının verimsiz oluşudur. %90 lık verim kaybı nedeniyle bir üst basamaktaki tüketiciler alt basamaktan çok fazla yemek zorundadır. Biyolojik birikimi olan başlıca maddeler DDT, PCB gibi sentetik organik kimyasallar, bazı radyoaktif maddeler ve bazı ağır metallerdir. Şekil 7. Biyolojik birikim
21 Temel Kavramlar 13 Tolerans Kuralları: Canlıların ortamsal etmenlere karşı alt ve üst tolerans sınırları bulunmaktadır. Buna Shelford un (1913) tolerans yasası denir. Yasada yer alan kurallar şunlardır: - Belli bir etmene geniş toleranslı olan bir organizma, diğer bir etmene karşı dar toleranslı olabilir. - Çoğu etmenlere toleransı geniş olan organizmalar, daha geniş alanlara yayılırlar. Bir tür için uygun olmayan bir ekolojik etmen, türün diğer etmenlere toleransını da değiştirir. Örneğin, Penman (1956) a göre toprak azotu sınırlayıcı olduğu zaman, otların kurallığa dayanıklılığı azalmaktadır. - Sınırlayıcı etmenler özellikle üreme evresinde çok etkilidirler Tolerans geniş veya dar olabilir. Eğer etmen sıcaklık ise; stenotermal (dar sıcaklık sınırları) ve euritermal (geniş sıcaklık sınırları ) durumlar söz konusudur. Yani türün sıcaklığa karşı toleransı dar veya geniştir. Bir organizmanın tolerans sınırlarını belirlemenin yanında, niçin tolerans gösterdiğini de araştırmak önemlidir. Bir Türün Ekolojik Hoşgörürlüğü: Ortamsal koşulların belirlediği sınırlar içerisinde, bir türün büyümesi için karakteristik olan potansiyel, o türün ekolojik hoşgörürlüğü olarak bilinir. Ekolojik hoşgörürlük, bir türün belirli bir habitat veya kommunite içinde bulunup bulunamayacağının belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Hatta belli bir habitat içindeki bir türün, ortam şartlarındaki dalgalanmaya tolerans yeteneğinin belirlenmesinde de ekolojik hoşgörürlüğün etkisi büyüktür. Bazı türler, soğuk bölgelere uyarlarken diğer bazıları, kurak bölgelerin, tuzcul çöllerin vs. koşullarına uymuşlardır. Bitki kuşakları çoğunlukla türlerin ekolojik hoşgörürlüğü çerçevesinde oluşmaktadır. Kuşağın oluşmasından sorumlu etmen nem miktarı, tuz miktarı vs. olabilir. Bir deniz kıyısındaki türlerin, tuzluluğa farklı şekilde gösterdikleri tolerans, vejetasyonunun farklı kuşaklar olarak belirmesine neden olmaktadır. Örneğin; optimum hoş görürlülükle yetişen bitkilerin, en kuvvetli ve en bol olmaları ve bunun sonucunda da maksimum rekabet gücüne sahip olmaları bu kuralın en bariz göstergesidir. Hâlbuki ekolojik hoşgörürlük sınırları altındaki bitkiler, diğer bitkilerin kuvvetli rekabetleri nedeni ile daha zayıf olup, ortamda da az sayıda bulunurlar.
22 14 Çevre Eğitimi Şekil 8. Ekolojik hoşgörü Liebig in Minimum Kavramı: Bu kuram ilk kez 1840 yılında bitkilerin beslenmesinde bazı elementlerin kaçınılmaz olduğunu belirtmek amacıyla Liebig tarafından ortaya atılmış olup, daha sonra tüm ekolojik faktörlere uygulanmıştır. Doğada yaşam için gerekli elementlerin bir bölümü (karbon, hidrojen, oksijen vb.) bol olarak bulunduğu halde, diğer bir bölümü her zaman canlıların gereksinimini karşılayacak düzeyde bulunmayabilir. İşte düzenli veya düzensiz azalıp çoğalmasıyla veya doğadaki ortalama değeri ile eşik düzeye ulaşan bir faktör yaşamı sınırlayıcı etkiye sahiptir. Örneğin, bor elementi, bitkiler için gerekli bir madde olmakla beraber, toprakta daima nadir olarak bulunan bir elementtir. Şayet bu element mevcut bitkiler tarafından tüketilirse, bundan sonra ilgili bitkilere diğer gerekli elementler bol miktarda verilirse dahi bu bitkilerin gelişmesi, bor elementinin bulunmamasından ötürü durur.
23 Temel Kavramlar 15 Buna göre, bir alanın verimi minimumdaki besin maddesiyle sınırlandırılır. Diğer bir deyişle, canlı varlıkların belli bir yaşam ortamında bulunmaları veya bu ortamda gelişebilmeleri ancak üreme ve gelişmeleri için gerekli maddeleri almalarıyla sağlanır. Ancak bu maddelerin miktarı ve türü organizmadan organizmaya değiştiği gibi, mevcut koşullara göre de değişebilir. Homeostasis: Organizmalar çok değişken yapıda olan çevresel koşullarda yaşantılarını sürdürürler. Ancak fizyolojileri sayesinde iç koşullarını sabit tutma yeteneğindedirler. Bu düzenlenme iç faktörlerin dış faktörlere göre ayarlanmasıyla sağlanır. Zira organizmalar iç koşullarını sabit tutabilmek amacıyla metabolizma artık ürünlerini ve daha önce vücutlarına aldıkları maddeleri boşaltabilirler. Bu özelliklerinden ötürü tüm canlılar hoşgörü sınırları içinde kendi kendilerini ortama göre ayarlama ve onarım gücüne sahiptirler. İşte hücreden biyosfere kadar olan tüm sistemlerin sahip olduğu bu kendi kendini ayarlama ve onarım gücüne homeostasis denir. Kirlilik dış satımı: Günümüzde gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere yapacağı yatırımlarda belli bir nitelik değişikliğinin olacağına kesin gözüyle bakabiliriz. Endüstrileşme sürecini tamamlamış olan gelişmiş ülkeler doğayı korumak için gerekli önlemleri almışlardır. Bu önlemler de kuruluşlara ilave masraflar getirmektedir. Buna çözüm olarak gelişmiş ülkeler, daha önce kurulmuş ve çalışmakta olan fabrikaları çevreye daha az zarar veren bir duruma getirecek önlemleri alacaklarına; kar oranını düşürmemek için, onları çevre korunmasının daha gevşek olduğu ve yabancı yatırıma gereksinme duyan, gelişmekte olan ülkelerde kurmaya başlamışlardır. Asbest, arsenik, civa, kurşun, çinko, fare vb. öldürücüleri, benzidin boyaları ve çelik üretimi ile ilgili endüstri kuruluşları, dış satımına başlanan ve çevreye zararlı olanlar arasında en önde gelen örneklerdir. Gelişmiş ülkeler, uzun yıllar sonucu edindikleri deneyimler ile, doğal çevrenin korunmasına ve çevre sağlığına gittikçe daha büyük önem vermeye başlamışlardır. Alınan kararlar, çıkarılan yasalar, kamuoyunun artan duyarlılığı, bu alanda topluma öncülük ve önderlik eden kişilerle kurumların çabaları değişmenin hem göstergesidirler, hem de onun hazırlayıcısı olmuşlardır. Gelişmekte olduklarından dolayı yabancı yatırıma açık ülkeler, gelişmiş ülkelerin yapacakları yatırımlara karşı dikkatli olmalıdırlar. Aksi halde yatırımların yanı sıra kirlilik dış alımı ile karşı karşıya kalabilirler. Fauna: Yeryüzünde ekolojik olarak sınırlanabilir bir yaşam mekânında bulunan bütün hayvanları ifade eden bir terimdir (orman faunası, çayır ve deniz faunası gibi).
24 16 Çevre Eğitimi Flora: Belirli bir bölgede bulunan bitki türlerinin tamamının listesidir (Amasya Tavşan Dağı florası gibi). Anız: 16 Aralık 1998 de Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından çıkarılan Anız Yakılmasının Önlenmesi Hakkında Tebliğ in 4. maddesine göre anız, hububat hasadından sonra toprak üstünde kalan sap ve saman artıkları dır. Anızların yakılması sırasında tarım topraklarında faydalı mikroorganizmalar ölmekte; toprak erozyonu şiddetlenmekte ve verim kaybı olmakta; çevredeki ağaç, çalı ve toprak üstü canlılarla henüz hasat edilmemiş tarlalardaki ürünlere zarar verilmekte; hava kirliliğine yol açılmakta; anız artıklarıyla beslenen yabanıl hayvanlar ölmekte; arazi üzerindeki enerji iletim ve haberleşme hatları zarar görebilmektedir.
25 Temel Kavramlar 17 Kaynaklar ANONİM, AB ve Türkiye de Çevre Mevzuatı, TÇV Yayınları, Ankara, ANONİM, Ansiklopedik Çevre Sözlüğü, TÇV Yayınları, Ankara, ANONİM, ÇED Eğitimi, TÇV Yayınları, Ankara,1994. ANONİM, Çevre El Kitabı, T.C. Çevre Bak. Yayınları, Ankara, ANONİM, Türkiye nin Biyolojik Zenginlikleri, TÇV Yayınları, Ankara,1987. ANONİM, Türkiye Çevre Atlası, T.C. Çevre Bak. Yayınları, İstanbul,1997. ANONİM, Türkiye nin Canlılar Dünyasındaki Önemi, T.C. Çevre Bak. Yayınları, İstanbul,1992. ANONİM, Türkiye nin Çevre Sorunları, TÇV Yayınları, Ankara,1995. ANONİM, Türkiye nin Çevre Sorunları, TÇV Yayınları, Ankara, ANONİM, Türkiye Gönüllü Kuruluşlar Rehberi, TÇV Yayınları, Ankara,1997. ANONİM, Türkiye nin Sulak Alanları, TÇV Yayınları, Ankara,1993. ANONİM, Ortak Geleceğimiz, TÇV Yayınları, Ankara,1991. AKMAN Yıldırım, Biyocoğrafya, Palme Yayınları, Ankara,1993. AKMAN Yıldırım, İklim ve Biyoiklim, Palme Yayınları, Ankara,1990. AKMAN Yıldırım ve ark., Çevre Kirliliği (Çevre Biyolojisi), Palme yayınları, Ankara, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L.R. ve ark., Dünyanın Durumu Raporu, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, BROWN L. R., Eko-Ekonomi, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, ÇEPEL Necmettin, Çevre Koruma ve Ekoloji Terimleri Sözlüğü, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, ÇEPEL Necmettin, Ekolojik Sorunlar ve Çözümleri, Tübitak Yayınları, İstanbul, ÇEPEL Necmettin, Orman Ekolojisi, İ.Ü. Basımevi, İstanbul,1995. ÇEPEL Necmettin, Yok Ettiğimiz Ormanlarımız, Tema Vakfı Yayınları, İstanbul, DAVİDSON A. Eric, Gayrisafi Milli Hasılayı Yiyemezsiniz, TÇV Yayınları, Ankara, 2004.
Editör: Yrd. Doç. Dr. Orçun Bozkurt ÇEVRE EĞİTİMİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
3. Baskı Editör: Yrd. Doç. Dr. Orçun Bozkurt ÇEVRE EĞİTİMİ ISBN 978-605-5885-20-5 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
DetaylıEkosistem Ekolojisi Yapısı
Ekosistem Ekolojisi, Ekosistemin Yapısı Ekosistem Ekolojisi Yapısı A. Ekoloji Bilimi ve Önemi Ekoloji canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Günümüzde teknolojinin
DetaylıEKOLOJİ EKOLOJİK BİRİMLER
EKOLOJİ EKOLOJİK BİRİMLER EKOLOJİK BİRİMLER *Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve yaşadıkları ortamla olan ilişkisini inceleyen bilim dalıdır. Ekolojik birimlerin küçükten büyüye doğru sıralaması: Ekoloji
DetaylıEKOSİSTEM. Cihangir ALTUNKIRAN
EKOSİSTEM Cihangir ALTUNKIRAN Ekosistem Nedir? Bir bölge içerisinde bulunan canlı ve cansız varlıkların karşılıklı oluşturdukları sisteme ekosistem denir. Ekosistem Bileşenleri Canlı Öğeler Üreticiler
DetaylıEkoloji, ekosistemler ile Türkiye deki bitki örtüsü bölgeleri (fitocoğrafik bölgeler)
Ekoloji, ekosistemler ile Türkiye deki bitki örtüsü bölgeleri (fitocoğrafik bölgeler) Başak Avcıoğlu Çokçalışkan Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Biraz ekolojik bilgi Tanımlar İlişkiler
DetaylıEditör Doç.Dr.Hasan Genç ÇEVRE EĞİTİMİ
Editör Doç.Dr.Hasan Genç ÇEVRE EĞİTİMİ Yazarlar Doç.Dr.Hasan Genç Doç.Dr.İbrahim Aydın Doç.Dr.M. Pınar Demirci Güler Dr. H. Gamze Hastürk Yrd.Doç.Dr. Suat Yapalak Yrd.Doç.Dr. Şule Dönertaş Yrd.Doç.Dr.
DetaylıENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ
ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜSÜ Ekosistem, birbiriyle ilişkili canlı ve cansız unsurlardan oluşur. Ekosistem, bu unsurlar arasındaki madde ve enerji dolaşımı ile kendini besler ve yeniler. Madde döngüsü
DetaylıCanlıların birbirleriyle ve yaşadıkları ortamla olan ilişkisini inceleyen bilim dalıdır.
EKOLOJİK BİRİMLER *Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve yaşadıkları ortamla olan ilişkisini inceleyen bilim dalıdır. *Populasyon: Belli bir bölgede yaşayan, (1) türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa
DetaylıDersin Kodu 1200.9133
Çevre Bilimi Dersin Adı Çevre Bilimi Dersin Kodu 1200.9133 Dersin Türü Zorunlu Dersin Seviyesi Dersin AKTS Kredisi 3,00 Haftalık Ders Saati (Kuramsal) 3 Haftalık Uygulama Saati 0 Haftalık Laboratuar Saati
Detaylı12. SINIF KONU ANLATIMI 28 EKOLOJİ KOMÜNİTE EKOLOJİSİ
12. SINIF KONU ANLATIMI 28 EKOLOJİ KOMÜNİTE EKOLOJİSİ KOMÜNİTE EKOLOJİSİ Bir alan ya da habitat içerisindeki tüm popülasyonların oluşturduğu birliğe komünite denir. Komüniteyi oluşturan türler arasında
DetaylıTEST 1. Ekosistem Ekolojisi ÜNİTE 3. faktörlerinden biri değildir? DÜNYAMIZ
Soru Aşağıdakilerden hangisi faktörlerinden biri değildir? B) İklim D) Su 2. abiyotik 5. Çay r l k a l a n O rm a n l k a la n C) Ayrıştırıcılar DÜNYAMIZ A) Sıcaklık ekosistemin ÜNİTE 3 1. TEST 1 E) Işık
DetaylıEkosistemi oluşturan varlıklar ve özellikleri
On5yirmi5.com Ekosistemi oluşturan varlıklar ve özellikleri Bir bölgedeki canlı varlıklarla cansız varlıkların oluşturduğu bütünlüğe ekosistem denir. Ekosistemdeki canlı ve cansız varlıklar birbiriyle
DetaylıÇevre Biyolojisi
Çevre Biyolojisi 115-02 Bölüm 03-01 Temel Ekolojik Kavramlar ve Süreçler Çağatay Tavşanoğlu 2018-2019 Güz Canlıların ve habitatların çeşitliliğine karşın tüm ekosistemlere ve ekosistemlerin bileşenlerinin
DetaylıBİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SELİN HOCA
BİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SELİN HOCA EKOSİSTEM İLE BİYOM ARASINDA İLİŞKİ Canlıların yeryüzünde dağılışını etkileyen abiyotik ve biyotik faktörlere bağlı olarak bitki ve hayvan topluluklarını barındıran
DetaylıEkosistem ve Özellikleri
Ekosistem ve Özellikleri Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Ekosistem Belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim halindeki canlılar (biyotik faktörler) ve cansız
Detaylıkpss ğrencinin D ers D efteri genel yetenek genel kültür COĞRAFYA Kolay oku Hızlı düşün Kalıcı öğren PEGEM AKADEMİ
kpss genel yetenek genel kültür Ö ğrencinin D ers D efteri COĞRAFYA Kolay oku Hızlı düşün PEGEM AKADEMİ Kalıcı öğren Yazar: Önder Cengiz ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ COĞRAFYA ISBN 978-605-364-979-3 Kitap içeriğinin
Detaylı10. SINIF KONU ANLATIMI. 46 EKOLOJİ 8 BİYOMLAR Karasal Biyomlar
10. SINIF KONU ANLATIMI 46 EKOLOJİ 8 BİYOMLAR Karasal Biyomlar EKOSİSTEM İLE BİYOM ARASINDAKİ İLİŞKİ Canlıların yeryüzünde dağılışını etkileyen abiyotik ve biyotik faktörlere olarak bitki ve hayvan topluluklarını
Detaylı12. SINIF KONU ANLATIMI 29 EKOLOJİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ
12. SINIF KONU ANLATIMI 29 EKOLOJİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ POPÜLASYON EKOLOJİSİ Belirli bir alanda yaşayan aynı tür canlılar topluluğuna popülasyon denir. Ekosistemin en küçük birimi popülasyondur. Belirli
DetaylıÖABT LİSE MATEMATİK SORU BANKASI ÖABT ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ. Tamamı Çözümlü. Kerem Köker
ÖABT Soruları yakalayan komisyon tarafından hazırlanmıştır. ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ÖABT LİSE MATEMATİK SORU BANKASI Kerem Köker Tamamı Çözümlü Kerem Köker ÖABT LİSE MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ SORU
DetaylıÇEV 219 Biyoçeşitlilik. Edafik ve Biyotik Faktörler. Edafik Faktörler
ÇEV 219 Biyoçeşitlilik Edafik ve Biyotik Faktörler Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Edafik Faktörler İklimsel faktörleri değiştirebilen veya bu faktörlerin yerini alabilen faktörler.
DetaylıADIM ADIM YGS LYS Adım EKOLOJİ 7 MADDE DÖNGÜLERİ (Su, Karbon ve Azot Döngüsü)
ADIM ADIM YGS LYS 100. Adım EKOLOJİ 7 MADDE DÖNGÜLERİ (Su, Karbon ve Azot Döngüsü) MADDE DÖNGÜLERİ Ekosistemde kimyasal elementler sınırlı sayıda bulunur. Bu nedenle bu kimyasal elementeler organik ve
DetaylıEKOLOJİ "DÜNYA ORTAMI ve CANLILAR"
EKOLOJİ "DÜNYA ORTAMI ve CANLILAR" Yaşam alanlarının tamamı ve içinde yaşayan canlıların oluşturduğu yapıya Biyosfer ya da Ekosfer denir. Bir bireyin veya türün doğal olarak yaşayıp, üreyerek, gelişebildiği
DetaylıEKOSİSTEM EKOLOJİSİ KONU ÖZETİ EKOSİSTEMİN YAPISI EKOSİSTEMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜNİTE 3 DÜNYAMIZ
Bölüm 1 KONU ÖZETİ I. EKOSİSTEM EKOLOJİSİ EKOSİSTEMİN YAPISI Canlıların birbirleri ve çevreleri ile ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji denir. Ekoloji bilimi canlıları tek bir birey olarak incelemekten
DetaylıDOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3
DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 İnsan yaşamı ve refahı tarihsel süreç içinde hep doğa ve doğal kaynaklarla kurduğu ilişki ile gelişmiştir. Özellikle sanayi devrimine kadar
Detaylıönce biz sorduk KPSS Soruda 92 soru GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR COĞRAFYA 30 DENEME Önder Cengiz - Mustafa Mervan Demir Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 120 Soruda 92 soru GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR COĞRAFYA 30 DENEME Önder Cengiz - Mustafa Mervan Demir Eğitimde 30. yıl Mesut Atalay - Önder Cengiz KPSS COĞRAFYA 30 DENEME ISBN-978-605-318-599-4
Detaylıönce biz sorduk KPSS Soruda 32 soru ÖABT FİZİK TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 32 soru ÖABT FİZİK TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI Eğitimde 30. yıl KOMİSYON ÖABT Fizik Öğretmenliği Soru Bankası ISBN- 978-605-318-658-8 Kitapta yer alan bölümlerin tüm
DetaylıEKOLOJİ. EKOLOJİ: Canlıların yaşadıkları dış ortama çevre denir. Canlıların çevreyle ve birbirleriyle ilişkisini inceleyen bilim dalına Ekoloji denir.
EKOLOJİ EKOLOJİ: Canlıların yaşadıkları dış ortama çevre denir. Canlıların çevreyle ve birbirleriyle ilişkisini inceleyen bilim dalına Ekoloji denir. * Ekolojinin kapsamına giren biyolojik sistemler küçükten
Detaylıkpss coğrafya tamam çözümlü mesut atalay - önder cengiz
kpss soru bankası tamam çözümlü coğrafya mesut atalay - önder cengiz Mesut Atalay - Önder Cengiz KPSS Coğrafya Soru Bankası ISBN 978-605-364-240-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına
DetaylıKonu 3 Ekosistemlerde Enerji
Konu 3 Ekosistemlerde Enerji Konular Yaşamın enerjisi Termodinamik yasaları Fotosentez ve hücresel solunum Ekosistemlerde enerji akışı Üreticiler, Tüketiciler ve Ayrıştırıcılar Ekolojik piramit Ekosistem
DetaylıKomisyon İKTİSAT ÇEK KOPAR YAPRAK TESTİ ISBN 978-605-364-577-1. Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
Komisyon İKTİSAT ÇEK KOPAR YAPRAK TESTİ ISBN 978-605-364-577-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014 Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi
Detaylıönce biz sorduk KPSS Soruda 82 soru ezberbozan MATEMATİK GEOMETRİ SORU BANKASI Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 120 Soruda 82 soru ezberbozan MATEMATİK GEOMETRİ SORU BANKASI Eğitimde 30. yıl KOMİSYON KPSS EZBERBOZAN MATEMATİK - GEOMETRİ SORU BANKASI ISBN 978-605-318-360-0 Kitapta yer alan
Detaylıkpss eğitim bilimleri ĞRENCİNİN D ERS D EFTERİ REHBERLİK ve ÖZEL EGİTİM Editör: Savaş Doğan Yazar: Ferdi Kaya Kolay oku Hızlı düşün Kalıcı öğren
kpss eğitim bilimleri Ö ĞRENCİNİN D ERS D EFTERİ REHBERLİK - ve ÖZEL EGİTİM Kolay oku Editör: Savaş Doğan Yazar: Ferdi Kaya Hızlı düşün Kalıcı öğren EDİTÖR: Savaş Doğan YAZAR: Ferdi Kaya ÖĞRENCİNİN DERS
DetaylıKomisyon DGS TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 10 DENEME SINAVI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
Komisyon DGS TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 10 DENEME SINAVI ISBN 978-605-318-010-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi
DetaylıEKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ. Veli&Sümeyra YILMAZ
EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde bulunan canlılar (biyotik) ile bunların cansız çevrelerinin (abiyotik) oluşturduğu bütüne EKOSİSTEM denir. EKOSİSTEM
Detaylıkpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT KİMYA Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORULAR
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 35 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT KİMYA 2013 2014 2015 2016 2017 Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORULAR Komisyon ÖABT KİMYA TAMAMI ÇÖZÜMLÜ ÇIKMIŞ SORULAR ISBN 9786053189121
DetaylıKPSS EĞİTİM BİLİMLERİ. gelişim psikolojisi öğrenme psikolojisi rehberlik ve özel eğitim program geliştirme
kpss 2015 Yeni sorularla son sınav sistemine göre hazırlanmıştır. ezberbozan ezberletmezöğretir! KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ SORU BANKASI gelişim psikolojisi öğrenme psikolojisi rehberlik ve özel eğitim program
DetaylıMADDE DÖNGÜLERİ SU, KARBON VE AZOT DÖNGÜSÜ SELİN HOCA
MADDE DÖNGÜLERİ SU, KARBON VE AZOT DÖNGÜSÜ SELİN HOCA Ekosistemde kimyasal elementler sınırlı sayıda bulunur. Bu nedenle bu kimyasal elementeler organik ve inorganik formlarda devir halindedir. Bu devre,
DetaylıADIM ADIM YGS LYS. 97. Adım EKOLOJİ 4 CANLILARDA BESLENME İLİŞKİLERİ
ADIM ADIM YGS LYS 97. Adım EKOLOJİ 4 CANLILARDA BESLENME İLİŞKİLERİ CANLILARDA BESLENME İLİŞKİSİ CANLILAR ARASINDAKİ BESLENME İLİŞKİLERİ OTOTROF BESLENME HETEROTROF BESLENME HEM OTOTROF HEM HETEROTROF
DetaylıÇEVRE KORUMA ÇEVRE. Öğr.Gör.Halil YAMAK
ÇEVRE KORUMA ÇEVRE Öğr.Gör.Halil YAMAK 1 Çevre Kirlenmesi İnsanoğlu, dünyada 1,5 milyon yıl önce yaşamaya başlamıştır. Oysa yer küre 5,5 milyar yaşındadır. Son 15 yıl içinde insanoğlu, doğayı büyük ölçüde
DetaylıKomisyon İLKÖĞRETİM MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 10 DENEME ISBN
Komisyon İLKÖĞRETİM MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 0 DENEME ISBN 978-605-8-8-5 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Detaylıkpss eğitim bilimleri ÖDD ÖĞRENCİNİN DEFTERİ DERS REHBERLİK ve ÖZEL EGİTİM Editör: Savaş Doğan Yazar: Ferdi Kaya
2014 kpss eğitim bilimleri ÖDD ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ REHBERLİK - ve ÖZEL EGİTİM Editör: Savaş Doğan Yazar: Ferdi Kaya EDİTÖR: Savaş Doğan YAZAR: Ferdi Kaya ÖĞRENCİNİN DERS DEFTERİ REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM
DetaylıÇEV 219 Biyoçeşitlilik. Ekolojik Etkileşimler. Ekolojik Sistemler
ÇEV 219 Biyoçeşitlilik Ekolojik Etkileşimler Öğr. Gör. Özgür ZEYDAN http://cevre.beun.edu.tr/zeydan/ Ekolojik Sistemler Ekosistemler doğal sistemler olup Açık sistem niteliğindedir. Net enerji girişi gereklidir.
DetaylıŞener Büyüköztürk Ömay Çokluk Nilgün Köklü
Şener Büyüköztürk Ömay Çokluk Nilgün Köklü Gözden Geçirilmiş 15. Prof. Dr. Şener BÜYÜKÖZTÜRK Doç. Dr. Ömay Çokluk Prof. Dr. Nilgün Köklü Sosyal Bilimler İçin İSTATİSTİK ISBN 978-975-6802-33-5 Kitap içeriğinin
DetaylıUygulamalı Meta-Analiz
Eğitim Bilimlerinde Uygulamalı Meta-Analiz Serkan DİNÇER Serkan Dinçer EĞİTİM BİLİMLERİNDE UYGULAMALI META-ANALİZ ISBN 978-605-364-844-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
DetaylıDünyada Ana D l Öğret m
Dünyada Ana D l Öğret m -Program İncelemeler - Editör Yazarlar Yrd. Doç. Dr. Bekir İNCE Elif AYDIN Nuran BAŞOĞLU Tuğba DEMİRTAŞ Üzeyir SÜĞÜMLÜ Zekeriyya KANTAŞ Zeynep AYDEMİR Editör: DÜNYADA ANA DİLİ ÖĞRETİMİ
Detaylıkpss Yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. coğrafya 30 deneme
kpss 2014 Yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. coğrafya 30 deneme Mesut Atalay - Önder Cengiz COĞRAFYA 30 DENEME ISBN-978-605-364-705-8 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına
DetaylıKPSS soruda SORU GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR MATEMATİK GEOMETRİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI
KPSS 019 10 soruda 86 SORU GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR MATEMATİK GEOMETRİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI Komisyon KPSS LİSANS MATEMATİK - GEOMETRİ SORU BANKASI ISBN 978-605-41-77-0 Kitapta yer alan bölümlerin
DetaylıEKOLOJİ #1 EKOLOJİK TERİMLER EKOSİSTEMİN CANSIZ BİLEŞENLERİ SELİN HOCA
EKOLOJİ #1 EKOLOJİK TERİMLER EKOSİSTEMİN CANSIZ BİLEŞENLERİ SELİN HOCA EKOLOJİK TERİMLER EKOLOJİ: Canlıların kendi aralarındaki ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına EKOLOJİ denir.
DetaylıGÖL EKOSİSTEMİNDE EKOLOJİK KUŞAKLAR
GÖL EKOSİSTEMİNDE EKOLOJİK KUŞAKLAR ILIMAN KUŞAK GÖLLERİNDE MEVSİMLERE BAĞLI OLARAK GÖRÜLEN TABAKALAŞMA VE KARIŞMA Ilıman veya subtropikal bölgelerde 20 metreden derin ve büyük göllerde mevsimsel sıcaklık
DetaylıEKOSİSTEMİN BİLEŞENLERİ, BESLENME ŞEKİLLERİ ve EKOLOJİK KAVRAMLAR 10. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 10.3.1. Ekosistem Ekolojisi Anahtar Kavramlar ayrıştırıcı, besin ağı, besin piramidi, besin
Detaylıİç Denet m Başarısı Üzer ndek Önem. Dr. Ramazan YANIK
B l şsel Yetenekler n İç Denet m Başarısı Üzer ndek Önem Dr. Ramazan YANIK Dr. Ramazan YANIK Bilişsel Yeteneklerin İç Denetim Başarısı Üzerindeki Önemi ISBN 978-605-364-507-8 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu
DetaylıÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK
ÜNİTE 4 DÜNYAMIZI SARAN ÖRTÜ TOPRAK ÜNİTENİN KONULARI Toprağın Oluşumu Fiziksel Parçalanma Kimyasal Ayrışma Biyolojik Ayrışma Toprağın Doğal Yapısı Katı Kısım Sıvı Kısım ve Gaz Kısım Toprağın Katmanları
Detaylımatematik sayısal ve mantıksal akıl yürütme
çöz kazan matematik sayısal ve mantıksal akıl yürütme kpss 2015 ÖSYM sorularına en yakın tek kitap tamamı çözümlü geometri 2014 kpss de 94 soru yakaladık soru bankası Kenan Osmanoğlu, Kerem Köker KPSS
DetaylıALES. sýnavlarına en yakın üç bin iki yüz soru SÖZEL ADAYLAR İÇİN ALES SORU BANKASI. Tamamı Çözümlü. Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker
ALES 2016 sýnavlarına en yakın üç bin iki yüz soru ALES SÖZEL ADAYLAR İÇİN SORU BANKASI Tamamı Çözümlü Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker ALES Sözel
DetaylıMEB YURT DIŞINDA GÖREVLENDİRİLECEK ÖĞRETMENLERİN MESLEKİ YETERLİLİK SINAVLARINA HAZIRLIK EL KİTABI. Millî Eğitim Bakanlığı
Millî Eğitim Bakanlığı MEB 2013 YURT DIŞINDA GÖREVLENDİRİLECEK ÖĞRETMENLERİN MESLEKİ YETERLİLİK SINAVLARINA HAZIRLIK EL KİTABI Türkçe Sosyal Bilimler Mesleki Bilgi Genel Kültür EN SON YAPILAN DEĞİŞİKLİKLERLE
Detaylıkpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT BİYOLOJİ Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORULAR
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 29 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı 2013 2014 2015 2016 2017 ÖABT BİYOLOJİ Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORULAR Komisyon ÖABT BİYOLOJİ ÇIKMIŞ SORULAR ISBN 978-605-318-893-3
Detaylıçöz kazan kpss ÖSYM sorularına en yakın tek kitap tamamı çözümlü coğrafya 2014 kpss de 94 soru yakaladık soru bankası
çöz kazan kpss 2015 ÖSYM sorularına en yakın tek kitap tamamı çözümlü coğrafya 2014 kpss de 94 soru yakaladık soru bankası Mesut Atalay - Önder Cengiz KPSS Coğrafya Soru Bankası ISBN 978-605-364-900-7
DetaylıÇevre Biyolojisi
Çevre Biyolojisi 115-02 Bölüm 03-02 Temel Ekolojik Kavramlar ve Süreçler Çağatay Tavşanoğlu 2017-2018 Güz Biyojeokimyasal döngüler ve madde geri kazanımı Ekosistem boyunca enerji akışı tek yönlü bir süreçtir
DetaylıCANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1 CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ 1.Hücresel yapıdan oluşur 2.Beslenir 3.Solunum yapar 4.Boşaltım yapar 5.Canlılar hareket eder 6.Çevresel uyarılara tepki gösterir 7.Büyür ve gelişir (Organizasyon) 8.Üreme
DetaylıÇAKÜ Orman Fakültesi Havza Yönetimi ABD 1
Uymanız gereken zorunluluklar ÇEVRE KORUMA Dr. Semih EDİŞ Uymanız gereken zorunluluklar Neden bu dersteyiz? Orman Mühendisi adayı olarak çevre konusunda bilgi sahibi olmak Merak etmek Mezun olmak için
Detaylıönce biz sorduk KPSS Soruda 92 soru GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR EFSANE SORU BANKASI Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 120 Soruda 92 soru GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR EFSANE 5000 SORU BANKASI Eğitimde 30. yıl Komisyon KPSS GYGK EFSANE 5000 SORU BANKASI ISBN 978-605-364-492-8 Kitapta yer alan bölümlerin
DetaylıALES SÖZEL ADAYLAR İÇİN ALES SORU BANKASI. Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker. Eğitimde
ALES 2017 SÖZEL ADAYLAR İÇİN ALES SORU BANKASI Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker Eğitimde 30. yıl Savaş Doğan - Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker ALES Sözel Soru Bankası ISBN-978-605-364-423-1 Kitapta
DetaylıADIM ADIM YGS LYS. 94. Ve 95. Adım EKOLOJİ 1 EKOLOJİK TERİMLER ABİYOTİK FAKTÖRLER
ADIM ADIM YGS LYS 94. Ve 95. Adım EKOLOJİ 1 EKOLOJİK TERİMLER ABİYOTİK FAKTÖRLER EKOLOJİK TERİMLER EKOLOJİ: Canlıların kendi aralarındaki ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına EKOLOJİ
DetaylıPROGRAM GELİŞTİRME SORU BANKASI KPSS KPSS. Eğitim Bilimleri. Eğitimde. Sınıf Yönetimi Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı
KPSS Eğitim Bilimleri PROGRAM KPSS 2016 Pegem Akademi Sınav Komisyonu; 2015 KPSS ye Pegem Yayınları ile hazırlanan adayların, 70'in üzerinde soruyu kolaylıkla çözebildiğini açıkladı. GELİŞTİRME Sınıf Yönetimi
Detaylı10. SINIF KONU ANLATIMI. 48 EKOLOJİ 10 BİYOMLAR Sucul Biyomlar
10. SINIF KONU ANLATIMI 48 EKOLOJİ 10 BİYOMLAR Sucul Biyomlar SUCUL BİYOMLAR Sucul biyomlar, biyosferin en büyük kısmını oluşturur. Fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre tatlı su ve tuzlu su biyomları
DetaylıPOPÜLASYON EKOLOJİSİ
POPÜLASYON EKOLOJİSİ Herhangi bir türün populasyonuna ait bir fert bazı durumlarda (ya da özel durumlarda) o populasyonun temsilcisi olarak kabul edilebilir, ancak genel anlamda bir fert hiçbir zaman bir
Detaylıkpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT İLKÖĞRETİM MATEMATİK Tamamı Çözümlü SORU BANKASI
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 30 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT İLKÖĞRETİM MATEMATİK Tamamı Çözümlü SORU BANKASI Komisyon ÖABT İLKÖĞRETİM MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ SORU BANKASI ISBN 978-605-318-952-7
Detaylıİş Birlikli Öğrenme Teknikleri ve Türkçe Öğretimi
İş Birlikli Öğrenme Teknikleri ve Türkçe Öğretimi İlköğretim II. Kademe İçin Örnek Etkinlikler DR. ABDULLAH ŞAHİN Dr. Abdullah Şahin İş Birlikli Öğrenme Teknikleri ve Türkçe Öğretimi (İlköğretim II. Kademe
Detaylıkpss Yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. öğretim ilke ve yöntemleri 20 deneme tamamı çözümlü
kpss 2014 Yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. öğretim ilke ve yöntemleri 20 deneme tamamı çözümlü Komisyon KPSS ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 20 DENEME ISBN- 978-605-364-663-1
Detaylıkpss Soru Bankası Program Geliştirme Eğitim Bilimleri 2011 de da 87 SORU AVCISI 2009 da 74 SORU YAKALADI
Öğretmen Adayları İçin kpss Eğitim Bilimleri Soru Bankası Program Geliştirme SORU AVCISI 2009 da 74 2010 da 87 2011 de 96 SORU YAKALADI Özgün Yeni Komisyon KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ SORU BANKASI PROGRAM GELİŞTİRME
Detaylıönce biz sorduk KPSS Soruda 31 soru ÖABT LİSE MATEMATİK TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 31 soru ÖABT LİSE MATEMATİK TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI Eğitimde 30. yıl Komisyon ÖABT LİSE MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ SORU BANKASI ISBN 978-605-318-684-7 Kitapta yer alan
Detaylıönce biz sorduk KPSS Soruda 32 soru ÖABT SOSYAL BİLGİLER COĞRAFYA Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 32 soru ÖABT SOSYAL BİLGİLER COĞRAFYA Eğitimde 30. yıl Komisyon ÖABT Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Coğrafya Konu Anlatımlı ISBN 978-605-318-687-8 Kitapta yer alan bölümlerin
Detaylıezberbozan MATEMATİK GEOMETRİ SORU BANKASI KPSS 2018 eğitimde tamamı çözümlü 30.yıl
ezberbozan MATEMATİK GEOMETRİ KPSS 2018 SORU BANKASI eğitimde tamamı çözümlü 30.yıl KOMİSYON KPSS EZBERBOZAN MATEMATİK - GEOMETRİ SORU BANKASI ISBN: 978-605-241-121-6 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu
DetaylıBİYOMLAR SUCUL BİYOMLAR SELİN HOCA
BİYOMLAR SUCUL BİYOMLAR SELİN HOCA SUCUL BİYOMLAR Sucul biyomlar, biyosferin en büyük kısmını oluşturur. Fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre tuzlu su ve tatlı su biyomları olmak üzere iki kısımda incelenir.
DetaylıEkolojik Faktörler Biotik Faktörler Beslenme Tür içi ve türler arası koaksiyonlar Abiotik Faktörler Işık Sıcaklık Nem Tuzluluk ph
Ekosistem Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle devamlı etkileşim halinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bütüne ekosistem denir. Her ekosistem genel olarak aynı bileşenlerden
DetaylıKomisyon ÖABT KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ PİYASA 9 DENEME ISBN 978-605-318-199-6. Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
Komisyon ÖABT KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ PİYASA 9 DENEME ISBN 978-605-318-199-6 Kitata yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi
DetaylıKPSS. Eğitim Bilimleri. ezberbozan. serisi. KPSS Ders Notları. özetlenmiş içerik pratik bilgiler kritik notlar ilgi çekici görseller
KPSS Eğitim Bilimleri ezberbozan serisi özetlenmiş içerik pratik bilgiler kritik notlar ilgi çekici görseller EDİTÖR: Savaş Doğan KPSS DERS NTLARI ÖĞRENME PSİKLJİSİ ISBN 978-605-364-931-1 Kitap içeriğinin
Detaylıönce biz sorduk 50 Soruda 32 KPSS 2017 soru ÖABT FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ ÇIKMIŞ SORULAR Eğitimde
KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 32 soru ÖABT FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ ÇIKMIŞ SORULAR 2013-2014-2015-2016 Eğitimde 30. yıl Komisyon ÖABT FEN BİLİMLERİ - FEN VE TEKNOLOJİ TAMAMI
DetaylıKPSS. Eğitim Bilimleri. ezberbozan. serisi. KPSS Ders Notları. özetlenmiş içerik pratik bilgiler kritik notlar ilgi çekici görseller
KPSS Eğitim Bilimleri ezberbozan serisi özetlenmiş içerik pratik bilgiler kritik notlar ilgi çekici görseller EDİTÖR: Savaş Doğan KPSS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DERS NOTLARI ISBN 978-605-364-733-1 Kitap içeriğinin
Detaylıkpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT BİYOLOJİ Tamamı Çözümlü SORU BANKASI
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 29 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT BİYOLOJİ Tamamı Çözümlü SORU BANKASI KOMİSYON ÖABT Biyoloji Soru Bankası ISBN 978-605-318-891-9 Kitapta yer alan bölümlerin tüm
DetaylıKPSS GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR 2019 COĞRAFYA TAMAMI ÇÖZÜMLÜ DENEME. 120 soruda SORU
KPSS GENEL YETENEK - GENEL KÜLTÜR 2019 COĞRAFYA TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 30 DENEME ÖNCE BİZ SORDUK 120 soruda 86 SORU Komisyon KPSS COĞRAFYA TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 30 DENEME ISBN 978-605-241-393-7 Kitapta yer alan bölümlerin
DetaylıANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ
ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ Prof. Dr. Nilgün KARAAĞAOĞLU Doç. Dr. Gülhan EROĞLU SAMUR 4. Baskı Prof. Dr. Nilgün Karaağaoğlu Doç. Dr. Gülhan Eroğlu Samur ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ ISBN 978-605-364-200-8 Kitapta
DetaylıÖABT SORU BANKASI. FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ FİZİK ÖABT ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ. Tamamı Çözümlü
ÖABT 2015 Soruları yakalayan komisyon tarafından hazırlanmıştır. ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ÖABT FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ FİZİK SORU BANKASI Tamamı Çözümlü KOMİSYON ÖABT Fen Bilimleri/ Fen ve
Detaylıales dört bin soru tarzına en yakın EŞİT AĞIRLIK ve SAYISAL ADAYLARA ALES SORU BANKASI Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker - Savaş Doğan
ales 2015 tarzına en yakın dört bin soru EŞİT AĞIRLIK ve SAYISAL ADAYLARA ALES SORU BANKASI Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker - Savaş Doğan Kenan Osmanoğlu - Kerem Köker - Savaş Doğan ALES Eşit Ağırlık ve
Detaylıkpss Önce biz sorduk 50 Soruda SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT FİZİK Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORULAR
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 50 Soruda 32 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı ÖABT FİZİK 2013 2014 2015 2016 2017 Tamamı Çözümlü ÇIKMIŞ SORUAR Komisyon ÖABT FİZİK ÇIKMIŞ SORUAR ISBN 978-605-318-913-8 Kitapta
DetaylıKomisyon MUHASEBE ÇEK KOPAR SORU BANKASI ISBN 978-605-364-579-5. Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
Komisyon MUHASEBE ÇEK KOPAR SORU BANKASI ISBN 978-605-364-579-5 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay.
DetaylıÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNİTE 6 : İNSAN VE ÇEVRE
ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNİTE 6 : İNSAN VE ÇEVRE A EKOSİSTEMLER (5 SAAT) 1 Canlı ve Çevre İlişkisi 2 Tür 3 Popülâsyon 4 Habitat (Yaşam Alanı) 5 Ekosistem 6 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların
DetaylıFEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ
KPSS 2017 önce biz sorduk 50 Soruda 32 soru ÖABT FEN BİLİMLERİ FEN ve TEKNOLOJİ TAMAMI ÇÖZÜMLÜ SORU BANKASI KİMYA Eğitimde 30. yıl KOMİSYON ÖABT Fen Bilimleri/ Fen ve Teknoloji Öğretmenliği Soru Bankası
DetaylıENERJİ VE YAŞAM NEJLA ADA
ENERJİ VE YAŞAM 1 NEJLA ADA 2010282058 CANLILAR VE ENERJİ GÜNEŞ 2 Yakıt olarak kullandığımız kömür ve odun bitkilerden elde edilir. Petrol ise bitki ve hayvan artıklarından oluşur. O halde yakıtlarımızdaki
DetaylıPOPÜLASYON EKOLOJİSİ 11. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 11.2.2. Popülasyon Ekolojisi Anahtar Kavramlar : popülasyon dinamiği, taşıma kapasitesi, yaş piramidi 11.2.2.1. Popülasyon dinamiğine
DetaylıÖSYM. kpss. yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. GENEL KÜLTÜR VATANDAŞLIK DENEME. Gerçek Sınav Tadında...
kpss 2014 ÖSYM yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. GENEL KÜLTÜR VATANDAŞLIK 30 DENEME Gerçek Sınav Tadında... Komisyon VATANDAŞLIK 30 DENEME ISBN 978-605-364-707-2 Kitapta yer alan bölümlerin tüm
DetaylıToprak organizmaları arasında birkaç üretici olmasına rağmen ana. bileşenleri tüketiciler, ayrıştırıcılar ve cansız maddelerdir.
EKOSİSTEM OLARAK TOPRAK Toprak organizmaları arasında birkaç üretici olmasına rağmen ana bileşenleri tüketiciler, ayrıştırıcılar ve cansız maddelerdir. Toprağın mineral ve organik madde parçaları karasal
Detaylı1. Üreticiler 2. Tüketiciler. 3. Ayrıştırıcılar
BESİN ZİNCİRİ VE ENERJİ AKIŞI Doğada canlıların birbiriyle beslenmesi ve enerjinin ayrıştırıcılara kadar geçmesiyle oluşan döngüye besin zinciri denir. Birbirlerine bağlı besin zincirine besin ağı denir.
Detaylıkpss ezberbozan serisi VATANDAŞLIK SORU BANKASI Eğitimde
ezberbozan kpss serisi 2016 VATANDAŞLIK SORU BANKASI Eğitimde 29. yıl KOMİSYON KPSS EZBERBOZAN VATANDAŞLIK SORU BANKASI ISBN 978-605-318-362-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
DetaylıFen ve Teknoloji 8. 6.Ünite : Canlılar ve Enerji İlişkileri 2.Madde Döngüleri
6.Ünite : Canlılar ve Enerji İlişkileri 2.Madde Döngüleri Anahtar Kavramlar: Oksijenli solunum Oksijensiz solunum Madde döngüleri ATP 1.8. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için enerjiye ihtiyaç
DetaylıYGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM İÇİNDEKİLER EDİTÖR ISBN / TARİH. Sertifika No: KAPAK TASARIMI SAYFA TASARIMI BASKI VE CİLT İLETİŞİM. Doğa ve İnsan...
YGS COĞRAFYA HIZLI ÖĞRETİM EDİTÖR Turgut MEŞE Bütün hakları Editör Yayınevine aittir. Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması
DetaylıFen ve Teknoloji 8. bakteri, protist ve bitkiler üreticileri oluşturur. 1.Ünite : Canlılar ve Enerji İlişkileri 1.Besin Zincirinde Enerji Akışı
1.Ünite : Canlılar ve İlişkileri 1.Besin Zincirinde Akışı Anahtar Kavramlar: Üretici Tüketici Ayrıştırıcı Fotosentez Klorofil 1.1. Besin zincirlerinin başlangıcında üreticilerin bulunduğu çıkarımını yapar
DetaylıSORU BANKASI GEOMETRİ KPSS KPSS. Genel Yetenek Genel Kültür. Sayısal ve Mantıksal Akıl Yürütme. Eğitimde. Lise ve Ön Lisans Adayları İçin MATEMATİK
KPSS Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans Adayları İçin MATEMATİK Sayısal ve Mantıksal Akıl Yürütme KPSS 2016 Pegem Akademi Sınav Komisyonu; 2014 KPSS ye Pegem Yayınları ile hazırlanan adayların,
DetaylıYrd. Doç. Dr. Mehmet Serkan UMUZDAŞ ÖZGÜN MAKAMSAL ETÜTLER ISBN 978-605-364-446-0. Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Serkan UMUZDAŞ ÖZGÜN MAKAMSAL ETÜTLER ISBN 978-605-364-446-0 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Detaylı