TÜRKİYE ve DÜNYADAKİ ANTEPFISTIĞI YETİŞTİRİCİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Selim ARPACI 1 İzzet AÇAR 1 H. Seyfettin ATLI 1 Sepil KARADAĞ 1 1 Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürü, Gaziantep ÖZET Antepfıstığı ülkemizde Etiler den beri yetiştirilmektedir. Değişik araştırıcılar antepfıstığının ilk kültüre alınış bölgesi olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesini göstermektedirler. Bu bölgede de Gaziantep- Nizip ve Arıl-Batal vadisi ön plana çıkmakta ve bu alanda 300-400 yıllık kültür ağaçlarına yada aşılanmamış yabanilere rastlanmaktadır. Aynı şekilde İran ve Suriye de antepfıstığının ilk kültüre alındığı alanlar olarak kendi ülkeleri olduğunu iddia etmektedirler. Hem Güneydoğu Anadolu, İran hem de Suriye aynı coğrafya yada aynı ekolojik koşullara sahiptir. Pistacia türlerinin gen merkezlerinden birisi olan bölgemizde kış ve yaz sıcaklıkları antepfıstığı yetiştiriciliğine uygun olup, bölgenin kıraç ve meyilli alanlarında kuru koşullarda yetiştiricilik yapılmaktadır. Bu üç ülke dışında antepfıstığı ABD de ve az da olsa Yunanistan ve Kuzey Afrika ülkelerinde yetiştirilmektedir. Son 30 yıl içerisinde diğer meyve türlerinde olduğu gibi antepfıstığında sulu koşullarda yetiştiricilik başlamış ve birim alandan daha fazla verim alınmıştır. ABD de yetiştiricilik tamamen sulu koşullarda ve taban arazilerde yapılmakta ve böylece birim alandan daha fazla verim alınmaktadır. Ülkemizde ve Suriye de yetiştiricilik kuru koşullarda, uzun tipi çeşitlerle, İran ve ABD ise sulu koşullarda ve yuvarlak çeşitlerle yapılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Antepfıstığı Üretimi, Türkiye, Dünya, Comparison of Pistachio Production in Turkey and World ABSTRACT Pistachio trees have been grown since Hittites era. According to different researcher, pistachio trees had firstly cultured in Southeast Anatolia Region. In this region, Gaziantep-Nizip region and Arıl-Battal valley are important and there are 300-400 year-old pistachio trees or wild Pistacia sp. Similarly, Iranians and Syrians claimed that pistachio trees were first cultured in their countries. Southeast Anatolia region, Iran and Syria were located in similar geographical regions and ecologies. Our region is one of the germplasm of Pistacia species and appropriate for pistachio production as to winter and summer temperatures. Its unproductive and sloping areas have been used for pistachio production. Except for these 3 countries, pistachio production has been done in USA, and little in Greece and some North Africa countries. Pistachio trees have been grown under irrigation conditions for 30 years like other fruit trees, and in this way yield per area increased. In USA, pistachio trees have been entirely grown under irrigated conditions and productive soil areas, thus high yield has been taken. Pistachio production have been done under rainfed conditions and with long cultivars in Turkey and Syria; under irrigated conditions and with round cultivars in USA and Iran. Key Words: Pistachio Productions, Türkiye, World TÜRKİYE VE DÜNYADA GENEL DURUM Antepfıstığı hem iç piyasada, hem de ihracattaki değeri bakımından önemli ürünlerimizden birisidir. Ülkemiz antepfıstığı üretimi bakımından İran ve ABD den sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Üretim alanı olarak ABD den daha fazla olmasına rağmen birim alandan alınan verimin düşük olması nedeniyle toplam üretimimiz uzun yıllar ortalamasına göre düşük olmaktadır. Bunun nedeni İran ve ABD de yetiştiriciliğin tamamen sulu koşullarda, ülkemizde ise kuru koşullarda ve toprak derinliği az olan alanlarda yapılmasıdır. Kuru koşullarda ortalama 60-80 kg/da ürün alınırken, sulu koşullarda entansif yetiştiricilikte Siirt çeşidinden 262 kg/da verim alınabilmektedir (Arpacı ve ark., 1995). Antepfıstığı yetiştiriciliği yapılan ülkelerin, yıllara göre üretim miktarları Çizelge 1 de verilmiştir. Ülkemizde antepfıstığı ağaçlarının %88.4 ü Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Siirt illerinde bulunmakta ve yıllık üretimin yaklaşık %90 ı bu illerden elde edilmektedir. 238
Çizelge 1. Dünya ve AB ülkeleri antepfıstığı üretimi (Ton). Ülkeler 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Ortalama İran 300 000 131 000 303 957 112 432 300 000 310 000 242 898 ABD 127 000 49 900 110 220 73 030 127 000 53 000 90 025 Türkiye 40 000 40 000 75 000 35 000 40 000 90 000 53 333 Suriye 39 000 33 567 33 000 37 000 39 000 50 000 38 595 Çin 26 000 32 000 32 000 26 000 26 000 28 000 28 333 Yunanistan 8 500 5 000 6 500 7 500 8 500 8 500 7 417 Afganistan 2 800 2 800 2 800 2 800 --- 1 867 İtalya 2 500 100 4 500 2 500 2 500 2 500 2 500 Tunus 1 300 1 200 1 200 1 300 1 300 800 2 500 Çizelge 1 de görüldüğü gibi, antepfıstığı üretimi ülkemizde yıllara göre değişmekle birlikte uzun yıllar ortalaması alındığında yıllık üretim ortalama 53 bin ton civarında olmaktadır. Bu üretim miktarı kuru kırmızı kabuklu olarak belirlenmekte ve çiftçiden bu şekilde alınmaktadır. Buna göre ülkemiz dünya antepfıstığı üretiminde ancak %11 lik bir paya sahip olmaktadır. 2004 yılında 4-5 Nisan tarihlerinde meydana gelen -4 C civarındaki düşük sıcaklık zararından dolayı beklenen ürünün ancak %20 si alınabilmiş ve üretimimiz 20 bin ton civarında olmuştur. Üreticilerimiz bu düşük sıcaklıktan çok büyük zarar görmüşler, başka tarımsal ürünlere yönelmeye başlamışlardır. Arpacı ve ark. (2005) çiçeklenme ve küçük meyve döneminde antepfıstıklarının -2 C de 1 saat ve daha fazla kalmaları durumunda çiçek ve küçük meyvelerin %50 den fazla zarar gördüğünü belirtmektedir. 2004 Nisan ayında meydana gelen düşük sıcaklık hem aynı yılın ürününü hem de bazı bölgelerde 2005 yılı ürününü olumsuz etkilemiştir. Bu nedenle 2005 yılında orta düzeyde bir ürün beklenmektedir. Türkiye antepfıstığı üretimindeki gelişme eğilimi, bazı seneler antepfıstığı için, iklimin istenmeyen şartlarda olması ve yine aynı şekilde bu ürünün periyodisite göstermesi (ürünün bir sene bol, ertesi sene az olması) nedeniyle 1991, 1993, 1997, 2000 ve 2003 yıllarında iyi verim alınmasına rağmen diğer yıllarda daha düşük verim alınmıştır. Ülkemizde üretimi yapılan çeşitlerin periyotisiteye daha fazla meyilli olması, yetiştirme alanlarının meyilli ve toprak derinliğinin ve toprakların fakir olması, antepfıstığı yetişen bölgede yağışların yeterli olmaması nedeniyle genellikle piyasada antepfıstığı bir yıl yüksek fiyatlı, tüketicinin alamayacağı seviyede; bir yıl çok düşük fiyatlı, üreticinin zarar edeceği seviyede olmaktadır ki, bu istikrarsızlık özellikle dış pazar açısından büyük olumsuzluk getirmektedir. Antepfıstıklarının bu düzensiz verimi iklim koşullarının etkisinin dışında çeşit değişikliği, yetişme koşullarının iyileştirilmesi, budama ve gübreleme ile azaltılabilmektedir. Özellikle gübreleme, budama ile kalite de artırılabilmektedir (Tekin ve Güzel, 1992; Arpacı ve ark.,1999). Açar ve ark.(2005) yapılan bir araştırma çalışmasında Uzun ve Siirt antepfıstığı çeşitlerinde periyodisitenin azaltılması amacıyla yapılan büyümeyi düzenleyici madde ve azot uygulamalarında periyositenin kırılması konusunda çok önemli bir sonuç elde edilememiştir ki bu özellik bütün antepfıstığı çeşitlerinin genetik yapısından kaynaklanmaktadır. Ülkemizde antepfıstığı üretimi %90 oranında uzun tipi çeşitlerle yapılamaktadır. Bu çeşitlerden Uzun, Kırmızı ve Halebi standart çeşitlerimizden olmasına rağmen, bunların yanında aynı şekilde uzun tipi mahalli çeşitlerden Ketengömleği, Sultani, Beyazben, Değirmi gibi çeşitler de yaygın olarak yetiştirilmektedir. Bu çeşitlerin kuru kırmızı kabuklu 100 dane ağırlıkları 100 115 g arasında, çıtlama oranları verim yüküne göre değişmekle birlikte %60-75, iç meyve randımanları ise % 39-42 arasında olmaktadır. Son yıllarda öne çıkan hem uzun tipi hem Siirt çeşidi tipi çeşitler üreticilere dağıtılmaya ve üretimi artırılmaya çalışılmaktadır. Bu tipler ülkemizdeki antepfıstığı üretim alanlarından selekte edilmiş ve bir deneme parseline aşılanarak araştırmalara devam edilmektedir. Bu çalışma 2 yıl içinde sonuçlandırılacak ve antepfıstığı üreticilerimize daha kaliteli ve daha verimli çeşit önerilecektir (Tahtacı ve ark., 2004). Bunun yanında Ülkemizde antepfıstığı konusunda çeşit geliştirmek amacıyla 10 yıl önce Antepfıstığı Araştırma Enstitüsünde yerli ve yabancı antepfıstığı çeşitleri arasında melezleme çalışmaları başlatılmış ve 3500 melez birey elde edilmiştir. Bu melez bireylerden ümitvar tipler görülmeye başlanmıştır (Uzun ve ark., 2004). Ülkemizde kuru koşullarda yetiştiricilik yapıldığından şimdiye kadar anaç problemi ile ciddi şekilde karşılaşılmamıştır. Ancak Barak Ovasının sulanması ve Harran Ovasının pamuk ve mısır yetiştiriciliğinde aşırı su kullanımı nedeniyle tuzlanma problemlerinin şimdiden görülmesi, bu bölgelerde sulu koşullarda yetiştirilecek antepfıstıkları için uygun anaç geliştirilmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsünde bu konuyla ilgili araştırma çalışmaları devam etmekte olup, türler arası melezlemelerle iyi gelişen, aşı tutma oranı yüksek anaç belirlenmiştir (Atlı ve ark., 2000). Ancak bu anaçların toprak patojenlerine karşı reaksiyonları ve arazideki performansları belirlenmelidir. Harran ovasında tuzlanan alanlarda antepfıstığı, zeytin, nar gibi dayanıklı türlerin yetişme imkanları araştırılmalı, özellikle hem sulu hem de tuzlu koşullarda kullanılacak antepfıstığı anaç türü ve çeşidi belirlenmelidir. İran çölde tuzlu alanlarda antepfıstığını başarı ile üretmektedir. 239
İran da antepfıstığı yetiştiriciliği son 30 yıldır sulu koşullarda yapılmaktadır. Daha önceki dönemlerde ülkemizde olduğu gibi kuru koşullarda yapılmaktaydı. 1980 li yılların başlarında İran ın antepfıstığı üretimi (10-15 bin ton) ile bizim üretimimiz eşit durumda iken (Ayfer,1984) bugün İran ın üretimi 300 000 tona çıkmış ve bunda Kerman ve Rafsancan bölgelerine büyük bir teşvik ile sulu koşullarda antepfıstığı yetiştiriciliğine başlanması en büyük etken olmuştur. Bu bölgede derin kuyulardan çıkartılan ve bölgeye yayılan su kanalları ile İran da antepfıstığı üretimi yapılmaktadır (Javanshah, 2005). Son yıllarda antepfıstığı üretimi yapılan alanlarda sorun olan yüz yıldan fazla ekonomik ömre sahip antepfıstığı ağaçlarının kurumasına neden olan Capnodis cariosa nın mücadelesine yönelik zararlının bazı biyolojik özellikleri belirlenmiştir (Karadağ ve ark., 2005). Ayrıca bölgemizde görülen antepfıstığı ağaçlarında geriye doğru kurumalara sebep olan hastalık etmeni ile ilgili çalışmalara başlanmış bir çok fungus belirlenmiş patojenite testleri yapılmaktadır (Sarpkaya ve ark., 2005). İran da antepfıstığı yetiştiriciliği araziye tohum ekimi, sık dikim ve sulu yetiştiricilik, tuza dayanıklı P.vera (Badami) kullanılarak yapılmaktadır. Çeşit olarak yuvarlak çeşitlerden Kellekoçi (Kalleghoochi), Ohadi, Fandoghi, uzun grubu çeşitlerden Akbari, Ahmadaghaei, Badami kullanılmakta, anaç olarak ise tuzluluğa dayanıklı olarak belirtilen (Javanshah, 2005) Badami ve Ahmadaghaei kullanılmaktadır. Araziye tohum ekimi ile kurulan bahçelerde sıra araları 6-8 m sıra üzeri ise rast gele tohum atıldığından 0.5-1 m arasında değişmektedir. Sık dikim şeklinde yapılan yetiştiricilikte bazı bölgelerde 25 dişi ağaca, bazı bölgelerde 50 dişi ağaca bir erkek olacak şekilde tozlayıcı aşılanmaktadır. İran da henüz isimlendirilmiş tozlayıcı çeşitlerin belirlenmediği, ancak araştırma çalışmalarının devam ettiği belirtilmektedir (Javanshah, 2005). Araziye tohum ekiminden 3-4 yıl sonra aşılama yapılmakta ve aşılamalar mümkün olduğunca toprağa yakın ve taçlandırma da buna bağlı olarak alçaktan yapılmakta, ağaçlarda gövde hemen hemen hiç bırakılmamaktadır. Bu da suyun kıt olduğu dönemlerde avantaj sağlamaktadır. Ortalama yıllık yağışın 100 mm olduğu Rafsancan ve Kerman bölgelerinde antepfıstığı bahçeleri 12 ay boyunca 40 günde bir sulanmaktadır. Ağaçlarda budama ve terbiye şekli olarak belirli bir metot geliştirilmemiş olup, sadece kuru dal ayıklaması şeklinde budama yapılmaktadır. Antepfıstıklarının bitki sağlığı yönünden geriye doğru kurumalar, capnodis, kabuklu bitler ve psilla İran da da sorun olarak görülmekte ancak mümkün olduğu kadar ilaçlı mücadeleden kaçınıldığı belirtilmektedir. İran da var yılında bir dekardan yaklaşık 150-200 kg kuru meyve alınmaktadır. Ülkemizde bu konuda yapılan araştırma çalışmalarında sık dikim ve sulama ile dekardan 262 kg verimin alınabildiği ortaya çıkmıştır (Arpacı ve ark., 1995). İran da antepfıstığı üreticileri, sulama suyu, elektrik, gübre ve tarımsal ilaç gibi alanlarda desteklenmekte, doğal afet olduğu zamanlarda da devlet destek vermektedir. İran da antepfıstığı işleme sanayi oldukça gelişmiştir. Özellikle taze kavlatma, çıtlak ayırma ve kurutma kontrollü koşullarda yapılmaktadır. Tanıtım ve ihracata özellikle özen gösterilmekte ve iç pazarda üretici korunarak fiyat oluşturulmaktadır. 2005 Mayıs ayında Türkiye de en kaliteli antepfıstığı perakende 12 YTL/kg iken İran pazarlarında Akbari çeşidinin fiyatı 8-9 bin tümen (12-13 YTL) civarında olmaktadır. İran gibi dünya antepfıstığı üretiminin %50 sini ve dünya ihracatının %60 nı karşılayan bir ülkede fiyatların bu kadar yüksek oluşu, antepfıstığı üreticisinin korunduğunu göstermektedir. Amerika Birleşik Devletleri nde antepfıstığı üretimi California Eyaletinin derin topraklara sahip vadilerinde ve sulu koşullarda yapılmaktadır. ABD de 1970 li yıllarda, uygun anaç- çeşit ve tozlayıcı belirlenerek üretime başlanmıştır. Çeşit Kerman, tozlayıcısı Peters ve anaç olarak Pistacia integerrima ve onun P. atlantica ile olan melezleri kullanılmaktadır. Bir dekarda 30-40 ağaç olacak şekilde 4x6 yada 5x6 m aralıklarla dikim yapılmakta, fidanlar tüplü olarak yetiştirilmekte, dikim daha çok aşısız yapılmakta, aşılama dikimden 1 veya 2 yıl sonra arazide uygulanmaktadır. Son zamanlarda ABD de antepfıstığı yetiştiriciliğinde anaç ve çeşit geliştirme araştırma çalışmaları devam etmektedir. Özellikle anaç çalışmalarında toprak hastalıklarından Verticillium dahlia ya karşı dayanıklı anaç geliştirilmeye çalışılmakta ve P. indegerrima x P. atlantica melezi PGII ve UCB1 gibi anaçlar ön plana çıkmaktadır (Ferguson, 2005). ABD de İran da olduğu gibi bizim çeşitlerimize göre da iri ve çıtlama oranı yüksek çeşitler üretilmektedir. Üretim büyük alanlarda, budama ve hasat makine ile yapılmaktadır. İşleme sanayi gelişmiş olup, taze kavlatma, kurutma ve çıtlak ayırma tamamen makinelerle, depolama kontrollü silolarda yapılmaktadır. Suriye de antepfıstığı yetiştiriciliği Ülkemizde olduğu gibi kuru koşullarda meyilli alanlarda yapılmaktadır. Dikim, terbiye, budama ve gübreleme işlemleri ülkemizdekine benzer şekilde yapılmaktadır. Anaç olarak P.vera kullanılmakta ve çeşit olarak Aşuri, Acemi kullanılmaktadır. Pazarlama taze tüketim için Arap ülkelerinin pazarını kullanmaktadırlar ve ürünün bol olduğu yıllarda üretici mağdur olmamaktadır. Üretici ülkelerin başında gelen İran, antepfıstığı ihracatında da başta gelmektedir. İran ın dünya antepfıstığı ihracatındaki payı %50 dolayındadır. Ülkemiz ise dünya antepfıstığı ihracatının %3 ünü karşılamaktadır. 240
6% 2% 6% Ortalama 8% 11% 49% İRAN ABD TÜRKİYE SURİYE ÇİN YUNANİSTAN Diğerler 18% Şekil 1. Dünyada antepfıstığı üretimi ( son 6 yıl ortalama) Antepfıstığı ihracatında söz sahibi olan ülkelerin ihracat durumları Çizelge 2 de verilmiştir. Antepfıstığı ihracatı yapan ülkeler düzenli, istikrarlı ürün istemektedir. Ülkemizde ise ürün yıllara göre düzensiz oluşmakta ve buna bağlı olarak da fiyat ve ihracat da çok farklılık göstermektedir. Çizelge 2. Antepfıstığı ihraç eden ülkelerin ihracat miktarları (ton). ÜLKELER 1998 1999 2000 2001 2002 2003 İRAN 78 000 101 215 101 257 115 335 135 314 184 946 ABD 16 007 13 642 15 652 21 150 21 150 23 770 SURİYE 11 991 4 644 3 673 9 750 3 050 3 012 TÜRKİYE 1 628 1 079 4 391 4 391 1 936 1 038 ÇİN 3 857 3 987 1 354 1 354 1 919 2 177 Kaynak : FAO Web Sayfası, Gaziantep İhracatçılar Birliği Antepfıstığı çerezlik özelliği yanında, çikolata, pasta ve dondurma sanayinde renk ve lezzet özellikleri nedeniyle en çok aranan üründür. Türkiye nin antepfıstığı ihracatı yıllar itibarı ile dalgalanmalar göstermekle olup; kabuklu ve iç antepfıstığı ihracatı 1-5 ton arasında değişim göstermektedir İhracatımız, 2000-2001 sezonunda 1894 ton kabuklu, 1342 ton ise iç olmak üzere toplam 12 698 000 $ değerinde olmuştur. Türkiye de yetiştirilen antepfıstığının büyük bir çoğunluğu iç piyasada tüketilmekte olup, çok az bir kısmını ihraç edilebilmektedir. Fert başına iç tüketim ise, yıllara göre 516-929 g arasında değişmektedir. Antepfıstığı fiyatları, satışa sunulan ürünün işleme durumuna ve kalitesine göre değişmekle birlikte genel olarak kavlak ve kavrulmuş ürünler yurtdışında 3.500 dolar/ton ile 5.800 dolar /ton olarak değer bulmaktadır. Bu fiyatların oluşumunda hem pazardaki rekabet hem de ürünün kalitesi etkili olmaktadır. ÖNERİLER Ülkemiz dünya antepfıstığı üretiminde İran ve A.B.D. den sonra 3. sırada yer almaktadır. Son 6 yıllık FAO rakamlarına göre Ülkemiz de yıllık ortalama 53 000 ton antepfıstığı üretilmektedir. Bunun çok az bir kısmı ihraç edilmektedir. İhracat genellikle ürünün fazla olduğu, iç piyasada fiyatın düştüğü zamanlarda gerçekleşmektedir. İhracatın düşük olmasının başlıca sebepleri; üretim masraflarının yüksek olması bunun da fiyatlara yansıması ve rakip ülkelerle rekabete giremeyişimizden kaynaklanmasının yanı sıra iç piyasada fiyatın yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. İran ve A.B.D de yetişen antepfıstğına göre daha lezzetli ve yeşil içli olan antepfıstığı meyvesinin, irilik ve çıtlaklık bakımından zayıf olması, kırmızı kabuğuyla birlikte kurutulduktan sonra tekrar ıslatılıp devliplerde kavlatılması sonucu sert kabuğun kararması ve çıtlak meyvelerde çıtlama aralığının dar olması gibi nedenlerden dolayı ürünün albenisi zayıf olmaktadır. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsünde yapılan çalışmalarda iri meyveli ve daha verimli olması nedeniyle siirt çeşidinin yaygınlaştırılması konusunda eğitim çalışmaları yapılmakta, yeni plantasyonların siirt çeşidi ile 241
kurulması önerilmektedir. Ülkemizde antepfıstığı yetiştiriciliği genellikle marjinal alanlarda, 2. ve 3. sınıf tarım arazilerinde yapıldığından, dekara verim düşük olmakta, böylece üretim maliyeti yüksek olmaktadır. Üretici ürününü iyi fiyatla satamadığı zaman, bahçesine de iyi bakım yapamamakta ve verimle birlikte kalite de düşmektedir. Pahalı ve düşük kaliteli ürünün dış pazarlarda alıcı bulması da zorlaşmaktadır. Antepfıstığı Üretiminin Gelişmesi ve İhracatın İyileştirilmesi İçin; Aşağıdaki tedbirler alınmalıdır. Verim Arttırılmalıdır. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsünde yapılan araştırmaların sonucunda antepfıstığında sulamanın % 70, gübrelemenin % 50, çeşidin % 45 ve hafif budamanın % 17 oranında verimi artırdığı belirlenmiştir. Bu nedenle yeni teknikler mutlaka üreticilere aktarılmalıdır. İyi bir yayım çalışması yapılmalıdır. Üretim Maliyeti Düşürülmelidir Gübre, mazot, pestisit, elektrik maliyetleri üreticiler açısından yüksek maliyet gerektirdiğinden mutlaka desteklenmelidir. Sulu Alanlarda Üretime Geçilmeli; Barajlarla birlikte bölgede sulama imkanları oluşmaktadır. Antepfıstığı bahçelerinde sulama sistemlerinin kurulması konusunda üreticilere eğitim verilmeli, demosratif amaçlı çalışmalar yapılmalıdır. Bu konuda üreticilerimiz bilinçlendirilmelidir. Yeni plantasyonlar sulu, entansif yetiştiriciliğe yönelik olarak planlanmalı ve kurulmalıdır. İri Çeşitler Yaygınlaştırılmalıdır; Antepfıstığı Araştırma Enstitümüzde iri çeşitler seleksiyon ve melezleme yoluyla belirlenmiştir. Bunlar önder üreticilere dağıtılarak yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bu çeşitler hem verimli hem daha göterişli hem de dış pazara uygun olduğundan üretimi teşvik edilmelidir. Döllenme Problemi Çözülmeli; Bazı bölgelerimizde tozlanma ve döllenme problemi görülmektedir. Bu konuyla ilgili olarak Enstitümüzde yapılan çalışmalar sonucu 6 yeni tozlayıcı belirlenmiş ve üreticilere dağıtılmaktadır. Ancak hala bu konuda ulaşılamayan köy ve bölgeler bulunmaktadır. Tozlanmanın önemi konusunda çiftçilerimiz bilinçlendirecek eğitim çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Çeşitlerimizin Kalitesi, Lezzeti Ön Plana Çıkarılmalı; Mevcut ürünümüzün lezzeti ve kalitesi konusunda ulusal ve uluslar arası düzeyde ciddi reklam kampanyaları yapılmalıdır. Antepfıstığı Tanıtım Grubu Kurulmalı işlevsel hale getirilmelidir. İşleme Fabrikaları Yenilenmeli; Mevcut pazarlarımız hijyenik olmayan şartlarda işlenmiş ürünlerden dolayı kaybedilme riski ile karşı karşıya gelmiştir. Sağlıklı ürün elde etmek için antepfıstığı Entegre İşleme Tesislerinin yaygınlaşması sağlanmalıdır. Böylece el değmeden işlenmiş sağlıklı ürünler pazarlanmalıdır. Geleneksel antepfıstığı işleme tesislerinden çok hızlı bir şekilde modern entegre işleme tesislerine geçilmelidir. Yaş Tüketim Teşvik Edilmeli; Ürünün bol olduğu yıllarda üretici ve komisyoncular bilinçlendirilerek, özellikle hasat döneminde fiyat düşüklüğünü önlemek amacıyla iç piyasada taze tüketim teşvik edilmeli, reklam yapılmalıdır. Üretici Birlikleri Kurulmalı; ABD de, antepfıstığı üretimi kooperatifler tarafından yapılmakta, bu kooperatifler, üretim, işleme ve pazarlamadan ortaklarına pay vermektedir. Oysa çiftçimiz antepfıstığı katma değerinden hiç yaralanamamaktadır. Bu konuda çiftçi kooperatif ve üretici birliklerinin kurulması. Kaçak Girişler Engellenmeli; Kendi ürünümüzü ve üreticimizi korumak bakımından dışardan ülkemize antepfıstığı girişi mutlaka engellenmelidir. KAYNAKLAR Açar, İ. S.A. Tahtacı, S. Arpacı, S. Karadağ. 2005. Determination of Effect of Plant Regulator Applications on Alternate Bearing in Pistachios under Suitable Growing Conditions. IV International Symposium on Pistachios and Almonds. 22-25 May 2005. Tahran. İran. Abstracts Book. P. 82. Anonim. 2004. Güneydoğu Anadolu Bölgesi İhracatcı Birlikleri. Gaziantep. Arpacı, S., F. Akkök, H.Tekin. 1995. Sulu ve Kuru Koşullarda Antepfıstıklarında Verim ve Ürün Kalitesindeki Değişimlerin Karşılaştırılması. Türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. Adana. Cilt I. S. 429-433. Arpacı, S., H. Tekin ve H.S. Atlı. 2001. Verim Çağında Antepfıstıklarında Budama Tekniğinin Geliştirilmesi. GAP II. Tarım kongresi. 24-26 Ekim 2001. Şanlıurfa. S. 31-38. Arpacı, S. H.S.Atlı, M. Burak, H.Tekin. 2005. Studies on Spring Frost Resisitance of Some Pistachio Cultivars. IV. International Symposium on Pistachios and Almonds. 22-25 May 2005. Tahran. İran. Abstracts Book. P. 86. 242
Atlı, H.S., S. Arpacı, A. Akgün, S. Karadağ, A. Eskalen, M. Küsek, L. Danıştı, N. Kaşka, A.I. Özgüven. 2000. Pistacia Khinjuk Stock un Pistacia Cinsinin Değişik Türleri Arasında Kontrollü Melezleme Yolu ile Sulu Koşullarda Antepfıstıkları İçin Anaç Islahı. TÜBİTAK-TARB 2190. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Gaziantep. Ayfer, M. 1984. Antepfıstığı Yetiştiriciliği Ders notları. A.Ü. Ziraat Fakültesi. Bahçe Bitkileri Bölümü,.Ankara Epstein, L., R. Bede, S.Kaur and L. Ferguson. 2005. Rootstock Effects on Pistachio Trees Grown in Verticillium Dahlia- İnfested Soil. IV. International Symposium on Pistachios and Almonds. 22-25 May 2005. Tahran. İran. Abstracts Book. P.50. Javanshah, A. 2005. IV.International Symposium on Pistachios and Almonds. 22-25 May 2005. Tahran. İran. Teknik Gezi. Sözlü Açıklamalar. Karadağ, S., C. Mart, K. Sarpkaya and C. Can. 2005. Species Belonging to Buprestidae Family in Pistachiov Orchards and Some Biyolojical Properties of Capnodis cariosa (Hous.) IV International Symposium on Pistachios and Almonds. 22-25 May 2005. Tahran. İran. Abstracts Book. P. 131 Sarpkaya, K. S. Karadağ, C.Can, İ.Açar, S.Arpacı. 2004. Antepfıstığı Ağaçlarında Meydana Gelen Geriye Doğru Kuruma Nedenlerinin Saptanması. Araştırma Projeleri Yıllık Çalışma Raporu. 2004. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Gaziantep. S.41-45. Tahtacı, A. S., S. Arpacı. 2003. Antepfıstığında Çeşit Seçimi. Araştırma Projeleri Yıllık Çalışma Raporu. 2004. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Gaziantep. S.18-20. Tekin, H. ve N. Güzel. 1992. Gaziantep Yöresinde Topraktan ve Yapraktan Farklı Gübre Uygulamalarının Antepfıstığının Yaprak gelişimi, Gelişme, Verim ve Ürün Kalitesine Etkilerinin Araştırılması. Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Kot. No. 182. Adana. Uzun, M., H.S. Atlı, S. Arpacı. 2003. Yerli ve Yabancı Antepfıstığı Çeşitlerinde Melezleme Yolu İle Çeşit Islahı. Araştırma Projeleri Yıllık Çalışma Raporu. 2004. Antepfıstığı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Gaziantep. S.14-17. 243