ÇOCUĞUN KATILIM HAKKI POLİTİKA METNİ VACPrevention cocugasiddetionluyoruz bilgi@cocugasiddetionluyoruz.net www.cocugasiddetionluyoruz.net
Neden bu politika? Çocuğun katılım hakkı çocuğun en temel haklarından birisidir. Çocuklara Karşı Şiddeti Önlemek için Ortaklık Ağı nın (bundan sonra Ağ ya da ÇKŞÖOA) temeli de olan Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin 5. (çocuğun gelişen kapasitesi ile haklarını kendisinin katılarak kullanması), 12. (çocuğun yaşı ve olgunluk düzeyiyle ortantılı olarak kendini ilgilendiren kararlara katılımı), 13. (ifade özgürlüğü), 14. (inanç özgürlüğü), 15. (örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüğü), 16. (özel hayatının korunması hakkı) ve 17. (bilgiye erişim hakkı) maddeleri ile yasal güvence altına da alınmış olan çocuğun katılımı hakkını önemsemektedir. Bu nedenle çocukların katılım hakları önündeki engellerin çocuğa karşı şiddeti de tetikleyen nedenler olduğunun farkında olarak Ağın ve Ağı oluşturan bileşenlerin tüm çalışmalarında çocuğun katılım hakkına saygı gösterterilmesini kolaylaştırmak hedefiyle bu politika metni hazırlanmıştır.
02 Katılım hakkı nedir? Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 10 Kasım 1989 da Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair Sözleşme yi kabul etmiştir. Bu güne kadar toplam 193 ülke tarafından onaylanan Çocuk Haklarına dair Sözleşme, tarihte en geniş kabul gören insan hakları belgesidir. Türkiye Cumhuriyeti Sözleşmeyi 14 Eylül 1990 tarihinde imzalamış ve 1995 yılında onaylamıştır. Bu da Sözleşmeyi Türkiye Cumhuriyeti iç hukukunun bir parçası yapmaktadır. Temel Haklar/Maddeler: Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin 1 41 arası maddeleri içermektedir. BM Bu hakları 4 temel ilkeler başlığı altında toplamıştır. Bunlar; 1. Ayrım Gözetmeme: Hakların tamamı hiçbir ayrım yapılmaksızın bütün çocuklar için geçerlidir. 2. Çocuğun Yüksek Yararı: Çocukları ilgilendiren bütün eylem ve kararlarda Çocuğun yüksek yararı temel ilkedir. 3. Yaşama ve Gelişme Hakkı: Her çocuk temel yaşama hakkına sahiptir. Devlet, yaşama hakkını güvence altına almak ve geliştirmekle yükümlüdür. 4. Katılım Hakkı: Her çocuk kendisini ilgilendiren herhangi bir konu ya da işlem sırasında, görüşlerini serbestçe ifade etme, görüşlerinin dikkate alınmasını isteme ve katılma hakkına sahiptir (Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 1989)
ÇOCUĞUN KATILIM HAKKI POLİTİKA METNİ 03 Özellikle çocuğun kendisi ile ilgili karalarda kendi görüşünün alınması gereğinin özel bir önemi vardır. Çocuk Katılımı ile ilgili Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin 12. Maddesi şu özellikleri kapsamaktadır Madde 12, 1. Paragraf Taraf Devletler kendi görüşlerini oluşturma kabiliyetine sahip çocuğun bu görüşleri çocuğu etkileyen her türlü meselede özgürce ifade etme hakkını temin edecek, çocuğun görüşlerine, yaşı ve olgunluğuna uygun olarak gerekli ağırlık verilecektir. Taraf Devletlerin çocuğun görüşlerini serbestçe ifade etme hakkını temin edeceğini öngörmektedir. Taraf Devletler kendi görüşlerini oluşturma kabiliyetine sahip her çocuğun katılım hakkını temin edecektir. Çocuk, bu görüşleri özgürce ifade etme hakkına sahiptir. Özgürce ifadesi, çocuğun görüşlerini herhangi bir baskıya maruz kalmadan ifade edebileceği katılım hakkını kullanmak isteyip istemediğini tercih edebileceği anlamına gelir. Taraf Devletler, çocuğun kendini etkileyen her meselede görüşlerini ifade edebilmesini garanti altına almalıdır... Çocuğun görüşlerine çocuğun yaşı ve olgunluğuna uygun olarak gerekli ağırlık verilmelidir. maddelerini kapsamaktadır. Madde 12, 1. Paragraf Bu amaçla, çocuğun, özellikle çocuğu etkileyen her türlü adli ve idari işlemde, doğrudan veya bir temsilci ya da uygun bir organ aracılığıyla, ulusal yasaların usul kuralları ile uyumlu bir şekilde, kendini ifade etme fırsatı sağlanacaktır.
04 Ağ için Çocuk Katılımı Nedir? Ne Anlama Geliyor? Çocuk katılımı; çocukların kendilerini ilgilendiren konularda fikirlerini, duygu ve düşüncelerini özgürce ifade edebilmeleri, alınan kararlara dahil edilerek sorumluluk üstlenmeleri için olanak sağlanmasıdır. Katılımın ağda da sağlanması, duruma çocukların penceresinden bakılmasını ve yetişkinlerin çocukları daha net anlayabilmesine yardımcı olur. Bu şekilde ağ da daha demokratik bir karar alma ortamı hazırlanmış olur. Çocukların gerçekleştireceği katılımda aktif olmaları için ağda çocuklara hazırlık yapabilecekleri, bilgi edinmeleri ve kendi aralarında fikir alışverişi yapabilecekleri olanaklar verilmelidir. Bir de çocuk katılımında etkin rollerini arttırabilmek için faaliyetlerin amacını çocuklara ayrıntılı ve açık bir şekilde anlatmak, çocuklara her konuda danışmak ve işbirliğine içinde olmak, çocuk katılımı için yeterli zaman ayırmak, çocukların fikirlerini ve yapabileceklerini küçümsememek gerekmektedir. Çocuklarla ağ arasındaki işbirliği bu anlamda çok büyük önem taşımaktadır. Çocukluk döneminde gerçekleşen katılımı, yetişkinliğe bir hazırlık olmasının yanı sıra, gelecekteki aktif katılım duyarlılığının oluşmasına da katkı sunar. Çocukların ve gençlerin katılma hakkı; ırk, etnik köken, ten rengi, dil, din, politik görüşler ya da diğer görüşler, ulusal ya da sosyal köken, mülkiyet, engellik durumu, doğum, cinsel eğilim ya da diğer statülere ilişkin herhangi bir ayrım yapılmaksızın çocukların sesinin ağda duyurulması gereklidir.
ÇOCUĞUN KATILIM HAKKI POLİTİKA METNİ 05 Çocuk Katılımı Ağ için Neden Önemlidir? Çocuklara; yeni bir heyecan, yaşadıkları toplum ve çevreye yeni bir bakış açısı, yeni arkadaşlar, yeni bilgi ve beceriler kazanırlar. Ağda aktif bir katılım sonucunda çocuklar demokrasi ve toleransın ne olduğunu öğrenirler. Çevre ve topluma olan duyarlılıkları artar, kendilerine güvenleri gelişir. Çocukların fikir ve başarılarının kabul görmesini sağlar. Bir faaliyete katkı sunmanın heyecanını ve gururunu yaşarlar. Bu da onların kendine olan güvenlerin arttırır ve hedeflerine erişebilme konusunda motivasyon sağlar. Ağdaki çocuk katılımı sadece çocuklara değil ağdaki diğer kurumlar açısından da önemlidir. Çocukların ağa katılımının sağlanması, duruma çocukların penceresinden bakılmasını ve yetişkinlerin çocukları daha net anlayabilmesine yardımcı olur. Çocuklara sunulacak hizmetlerin, çocuklara uygun olmasını sağlar. Planlama ve kalkınma kararlarının zeminleri daha sağlam olur. Görevlerini daha iyi uygulamış ve Çocuk Hakları na dair sözleşmenin ruhunu daha net anlamış olurlar. Ağ çalışmalarında çocuğun katılım hakkının uygulanması için temel ilkeler Çocukların ağdaki çalışmalarda kendi görüşlerini ifade etmelerine olanak verilmesi ve onların sınırlandırılmaması, Çocuğun ağdaki çalışmalar katılıma gönüllü olması, Ağdaki faaliyetlerde konuların çocuğa karşı şeffaf, açıklayıcı ve hesap verebilir olması, Ağdaki çalışmalarda çocuğun fikirlerine ilgili ve saygılı olması, Ağ çalışmalarındaki tüm uygulamaların eğitim ile desteklenmiş ve çocuk dostu olması,
06 Katılım hakkının farklı ortamlar ve durumlarda uygulanması 1. Ailede 2. Eğitimde ve okulda 3. Tıbbi durumlarda 4. Oyun, dinlenme, spor ve kültürel etkinliklerde 5. İşyerinde 6. Acil durumlarda 7. Şiddet 8. Önleme stratejilerinin geliştirilmesinde durumlarında 9. Göçmenlik ve sığınma işlemlerinde 10. Ulusal ve uluslararası ortamlarda 11. Ağ çalışmalarında etkin olarak çocuk katılımı
ÇOCUĞUN KATILIM HAKKI POLİTİKA METNİ 07 Türkiye deki Durum ve Yasal Mevzuat ÇOCUKLARIN KATILIMI AÇISINDAN TÜRKİYE NİN DURUMU Türkiyede yaşayan insanların üçte birini 18 yaşın altındaki çocuklar oluşturmaktadır dolayısıyla çocuk katılımının büyük önem arz ettiği ve bu konudaki sosyal politikalar geliştirilmesinin gerekliliği bu orandan da anlaşılmaktadır. Türkiye deki hukuk sistemi çocuk katılımını konusunu yeterince desteklememektedir. Çocuk meclisleri halen gelişim sürecindedir ve Türkiyenin birçok yerinde de kurulmamıştır. Türkiye deki hukuk sistemi çocukların öncelikli olarak korunma haklarına yer vermektedir. Katılımın en etkin biçimde gerçekleştirildiği uluslararası anlamda kabul edilen yerel düzeyde de tatmin edici bir durum bulunmamaktadır. Çocuklara yalnızca ihtiyaçları giderilmesi gereken varlıklar olarak bakılmamalı insiyatif geliştirmelerine fırsat sağlanmalıdır. Bu da Türkiye açısından çocuk meclislerinin işlevsel olarak henüz tam anlamıyla yerleşmediğini ve bekleneni vermekten uzak olduğunu ortaya koymaktadır. Oysaki dünyadaki benzeri uygulamalar gibi çocuk meclislerinin, çocukların talep ve beklentilerini karar alma mekanizmalarına aktaracak ve kararlara etki edecek ara katılım mekanizmaları olarak faaliyet göstermesi gerekmektedir.
08 Başak Kültür ve Sanat Vakfı nın Çocuk Katılımı İle İlgili Yeni Çalışması Çocuk katılımı üzerine çalışmalar ağda da yürütülmektedir. Bunlardan biri de Başak Kültür ve Sanat Vakfının çocuk katılımını desteklemek için hazırladığı yeni çalışma BAHÇE dir. Başak Kültür ve Sanat Vakfı 2003 yılından bu yana çocuk ve gençlerle sanatsal, kültürel ve eğitsel çalışmalar yapıyor. Vakıf sanatın dönüştürücü ve iyileştirici gücünü dezavantajlı grupların fırsatlara erişimini yaratmak amacıyla kurulan bir sivil toplum kuruluşudur. Hedef kitlesinde yoksun, dar gelirli aile çocukları ve dezavantajlı çocuklar, gençler ve genç kadınlar (özellikle eğitimden kopmuş, sokağa düşme riski olan, sokakta çalışan, suça itilmiş ya da suça bulaşma riski olan çocuklar/gençler, yerinden edilmiş göçmenler) yer alıyor. Hedef grubundaki çocuk ve gençlerin mevcut sorunlarını tespit etmek, görünür kılmak ve çözüm üretmek, çözüm kanallarını açmak için sanatsal aktiviteleri oluşturuyor ve bu sanatsal aktiviteleri ulusal ve uluslararası çalışmalarla gönüllülük temelinde gerçekleştiriyor. Kültür ve sanat vakfın her zaman çalışmalarında kullandığı etkili bir araç olmuştur. Sosyal sorumluluk ve hak temelli bir kurum olmanın da bilinciyle, çocukların kendilerini geliştirecekleri alanlar oluşturmayı gözetmiştir. Bu nedenle kurulduğu ilk günden beri çocuk katılımının ön planda olduğu çalışmalar gerçekleştirmiştir. Tüm bu eğitici ve yaratıcı çalışmalarda edinilen birikim ve tecrübeler çalışmaları bir adım daha ileri taşıma ihtiyacı doğurmuştur bu nedenle 2015 yılının başlarında birçok farklı meslekten bir grup gönüllü neler yapabiliriz noktasında bir araya gelerek Başak Helin Çocuk Hakları Enstitüsü nü kurma fikri üzerinde yoğunlaşmıştır.
ÇOCUĞUN KATILIM HAKKI POLİTİKA METNİ 09 * Enstitü vakfın birimi olarak sürekli faaliyette bulunacaktır. * Başak Helin Çocuk Hakları Enstitüsü nde 10-15 yaş aralığındaki her gruptan çocuklar ücretsiz katılabileceklerdir. Her yıl için öğrenci sayısı 20 kız ve 20 erkek oluşacak şekilde, eşit dağılımın ve katılımın sağladığı 2 grup şeklinde çalışmalar gerçekleşecektir. Böylelikle çocukların ve gençlerin katılma hakkı; ırk, etnik köken, ten rengi, dil, din, politik görüşler ya da diğer görüşler, ulusal ya da sosyal köken, mülkiyet, engellik durumu, doğum, cinsel eğilim ya da diğer statülere ilişkin herhangi bir ayrım yapılmaksızın, toplumsal cinsiyet eşitliğine ve ötekileştirmeden uzak, kendi düşüncelerini, fikirlerini ve duygularını açıkça paylaşacakları, etkin katılım gerçekleştirebilecekleri bir ortam olacaktır. * Her grup için çalışmalar hafta sonu 3 saat yürütülecek, okula giden çocukların eğitim süreçlerini etkilemeyecektir. * Eğitim süresi 4 aylık 4 dönemden oluşup toplamda 2 yıl sürecektir. Temel eğitimler İnsan Hakları ve Çocuk Haklarını kapsayacaktır. Bu süreç; katılımın etkin, anlamlı ve sürdürülebilir olması için tek seferlik bir etkinlik olmadığının,uzun vadeli bir süreç olduğunun ve zaman ile kaynaklar açısından sürekli bir sorumluluk gerektirdiğinin anlaşılması ilkesine uygun olacaktır. * Grup çalışmaları, çocukların öğrenme stillerine uygun çok yönlü içeriklerle yürütülen alternatif çalışmalar olacaktır.
10 Sonuç Çocukların ve gençlerin katılma hakkı; ırk, etnik köken, ten rengi, dil, din, politik görüşler ya da diğer görüşler, ulusal ya da sosyal köken, mülkiyet, engellik durumu, doğum, cinsel eğilim ya da diğer statülere ilişkin herhangi bir ayrım yapılmaksızın geçerlidir. Çocuk katılım hakkının desteklenmesi için halka en yakın yer olan yerelde yapılacak anket çalışmaları ile gerek ailelerin gerekse çocukların bu konudaki farkındalık düzeyi belirlenerek, araştırmanın sonuçları üzerinden mahalle aralarında bu konuda eğitim veren küçük birimler oluşturulabilinir. Yerel Yönetim Karar Alıcıları, Kent Konseyleri ayrıca Öğretmenler, Yetiştirme yurdu, Karakol, Islahevi ve Adliye çalışanları (çocuk yaşam alanındaki temel aktörler) çocuk katılımı konusunda zorunlu eğitime tabi tutulabilir ve çocuk katılımı okullardaki eğitim müfredatı kapsamına alınabilir. Yereldeki birimlerden toplanan veriler stk lar tarafından yasa oluşturucularla paylaşılarak yerelden gelen bilgiler yasalarda kendine yer bulabilir. Çocuk haklarıyla ilgili düzenlemelerin bağlayıcı olabilmesi için uluslararası platformda düzenlenmesi yeterli değildir, ülkelerin iç hukukunda da yer almalıdır. Bununla birlikte gerçekçi sonuçlara ulaşmak iç hukukla uygulamaların kıyaslanmasıyla mümkün olmaktadır. Bu kıyaslama uluslararası bir üst denetim mekanizmasıyla çözülebilir. Birleşmiş Millet Çocuk Hakları sözleşmesi ve diğer sözleşmeler incelenmelidir. Çocukların katılımın da sağlandığı daha demokratik bir platformda yeni bir sözleşme hazırlanmalı ve söz konusu uluslararası üst kurul uygulamaları denetlemelidir. Hazırlanabilecek yeni sözleşme ağ tarafından da incelenmeli çocuk haklarının insan haklarının bir uzantısı olarak görmekten ziyade başlı başına ve çocuklara özgün bir içeriğe sahip olmalıdır.
ÇOCUĞUN KATILIM HAKKI POLİTİKA METNİ 11 Türkiye de anayasalarında çocuk haklarına ilişkin maddeler genel olarak çocukların korunması ve desteklenmesi ile ilgili maddelere yer verilirken; çocuğun katılım hakkı arka planda kalmıştır. Bunun hukuki temelini güçlendirmek için hem ağda hem yerel hem de ulusal düzeyde çocuk katılımının desteklenmesi gerekmektedir.
www.cocugasiddetionluyoruz.net
VACPrevention cocugasiddetionluyoruz bilgi@cocugasiddetionluyoruz.net www.cocugasiddetionluyoruz.net