MKBYE KAYITLI TA VE TOPRAK ALANINDA FAAL YET GÖSTEREN LETMELER N PERFORMANSLARININ TOPSIS YÖNTEM LE DE ERLEND R LMES

MKBYE KAYITLI TA VE TOPRAK ALANINDA FAAL YET GÖSTEREN LETMELER N PERFORMANSLARININ TOPSIS YÖNTEM LE DE ERLEND R LMES Mustafa SOBA U ak Üniversitesi I l EREM U ak Üniversitesi Fatma AKCANLI U ak Üniversitesi Kudret EREN U ak Üniversitesi ÖZET letmeler, ekonomik ve teknolojik anlamda ya anan h zl geli meler ile rakiplerine kar ayakta kalabilmek için esnek bir yap ya sahip olabilmek anlam nda çaba sarf etmektedirler. Günümüzde ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmeler; in aat sektörü, yer-duvar karosu, porselen, bordür, dekor- cam mozaik üretimi ve sa l k gereçleri gibi daha birçok sektörde uygulama alan bulmaktad r. Ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmeler ülkemize önemli bir istihdam ve döviz girdisi sa layan, ülke ekonomisinde etkin ve önemli yeri olan bir sanayi dal olarak kabul edilmektedir. Seramik sektörü, Türkiyedeki iç ticaretin lokomotifi olan in aat sektörünün önemli yap ta lar ndan birisidir. Ancak son y llarda artan h z n kaybetmi tir. Bu çal mada; ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmelerin MKBye ve KAPda yay nlanan 20062010 y llar aras ndaki finansal verileri do rultusunda TOPSIS yöntemiyleperformanslar n n ölçülmesi konusunda bilgi verilmeye çal lm t r. Anahtar Kelimeler : Finansal Oranlar, n aat Sektörü, Performans De erleme, Ta ve Toprak, TOPSIS PERFORMANCE EVALUATION OF COMPANIES OPERATING IN NON-METALLIC MINERAL PRODUCTS SECTOR WHICH ARE PUBLISHED IN STANBUL STOCK EXCHANGE BY USING TOPSIS METHOD ABSTRACT Business enterprises make a great effort to have a flexible structure in view of the rapid improvements experienced in economic and technological fields in order to stand against their rivals. Today, the companies operating in the sector of non-metallic mineral products find a comprehensive application area in many sectors such as construction, floor-walltile, porcelain, framing, decor-glass mosaic production and health materials. This sector is considered as a manufacturing branch providing employment and foreign currency entry to our country and having a vigorous and outstanding importance in the national economy. Ceramics sector is one of the significant constituents of construction sector leading domestic trade. But recent times it has lost its increasing performance. In this work; it is tried to be informed about measuring performances of the companies operating in the non-metallic mineral products sector by TOPSIS in accordance with the so-called companies financial data published in Istanbul Stock Exchange and Public Disclosure Platform between 2006-2010 periods. Keywords: Financial Ratios, Construction Sectors, Performance Evaluation, Non-metallic Mineral Products, TOPSIS 413

M. Soba, F. Akcanl, K. Erem, K. Eren 1. G R Günümüzde; küreselle me ve teknolojik geli meler, ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmeler için hem çe itli f rsatlar yaratmakta hem de bu i letmeleri baz sorunlarla kar kar ya b rakmaktad r. Bu noktada söz konusu i letmeler için; önlerine ç kan f rsatlardan maksimum düzeyde yararlanabilmek ve meydana gelen sorunlar n profesyonel bir ekilde üstesinden gelebilmek büyük önem arz etmektedir. letmeler bulundu u sektörün gerisinde kalmamak, h zl teknolojik geli meleri izleyebilmek, yeni pazarlara aç labilmek ve nitelikli bir i gücüne sahip olabilmek için; etkin bir rekabet yönetimi stratejisi belirlemek ve organizasyonel yeteneklerinde sürekli olarak iyile tirmeler yapmak durumundad rlar (Gümü tekin, 2005). Ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmeler; d ticaret hacmi oldukça yüksek olan ve ülkemize hem istihdam hem de döviz geliri aç s ndan büyük katk sa layan bir sanayi dal d r. Ancak; yurtiçi talebin, mevcut üretim kapasitesinin çok alt nda olmas ve ihraç fiyatlar n n yabanc rakiplerininkine göre dü ük kalmas sebebiyle zaman zaman çe itli sars nt lar n ya an lmas kaç n lmaz olan bir faaliyet alan haline gelmi tir (D Ticaret Müste arl, 2011). Performans de erlemesi i letmeler için; mevcut durumun öngörülmesi ve gelecekle ilgili gerekli önlemlerin al nmas hususunda büyük önem arz etmektedir. Bu ölçümlerden elde edilen bilgiler olmadan, i letmenin mevcut durumu ve gelece i ile ilgili isabetli kararlar al namayabilir. Dolay s yla verimlilik ölçümünün yap lmas ve elde edilen ölçüm sonuçlar na göre de de erlendirmeler yap larak önlemler al nmas gerekmektedir(sezen ve Do an, 2005). Performans; bir i i yapan bireyin, bir grubun veya bir te ebbüsün o i ile amaçlanan hedefe yönelik olarak nereye varabildi inin nicel ve nitel olarak anlat m d r. Performans kelimesi; son y llarda ço u alanda ve özellikle sosyal bilimlerde oldukça popüler bir kavram haline gelmi tir (Emir ve Özgür, 2008). K saca; istenilen amaçlara ula mada sahip olunan kaynaklar n etkin ve verimli ekilde kullan m d r. Çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan TOPSIS (Technique For Order Preference By Similarity To Ideal Solution); seçilen alternatifin pozitif ideal çözüme en yak n, negatif ideal çözüme en uzak olmas esas n olu turmaktad r (Cheng-Ru, 2008). Bu çal mada MKBde i lem gören ta ve topra a dayal sektörlerde faaliyet gösteren i letmelerin 2006-2010 dönemleri aras ndaki verileri, TOPSIS yöntemi kullan larak de erlendirmeye al nm t r. 2. L TERATÜR TARAMASI Literatürde; performans n önemine dikkat çekilmi ve bu alanda performans ölçüm modellerini ele alan birçok çal maya rastlamak mümkündür. Çal madatopsis yöntemlerini kullanan baz çal malar n özetleri a a da sunulmu tur. Yong; çal mas nda fabrika yeri seçimi ile ilgili bir de erlendirme yapm ve yeni bir bulan k TOPSIS yöntemi öne sürmü tür. Bu yöntem ile pozitif ideal çözüm ve negatif ideal çözümlerinin daha kolay hesaplanmas na olanak sa lanm t r (Yong,2006). Soba ve Eren, çal malar nda bir ula m firmas n n 4 y ll k (2007-2010) finansal ve finansal olmayan verilerini kullanarak y llar itibari ile TOPSIS yöntemiyle ba ar de erlendirmesi yapm lard r. Çal mada en etkin y l 2007 olarak tespit edilmi tir. En ba ar s z y l ise küresel mali krizin ya and 2008 y l olarak bulunmu tur (Soba ve Eren, 2011). Demireli; 2001-2007 y llar aras ndakiçal mas nda çok kriterli karar verme yöntemlerinden TOPSIS yöntemini kullanm ve Türkiyede faaliyet gösteren kamu sermayeli bankalar n performanslar n y llara göre kar la t rm t r. Çal ma sonucunda; söz konusu bankalar n hem yerel hem de global finansal krizden etkilendi i ve bankac l k sektöründe göze çarpan bir iyile menin kaydedilmedi i saptanm t r (Demireli, 2010). Özdemir ve Seçme; çal malar nda mobilya fabrikas ndatedarik seçiminde do ru ve etkin karar vermenin önemine dikkat çekmi ler ve yöntem olarak TOPSIS tekni ini kullanm lard r. Pozitif ideal çözüm 414

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 ve negatif ideal çözüme yak nl k aç s ndan elde edilen sonuçlar en büyükten en küçü e do ru s ralanm ve tedarikçi 3, en ideal i letme olarak belirlenmi tir (Özdemir ve Seçme, 2009). Yurdakul ve ç; Türkiyede otomotiv sektöründe faaliyet gösteren ve MKBye kay tl 5 büyük i letmenin 1998-2001 bilançolar ndan elde edilen finansal oranlar kullanarak firmalar n derecelendirilmesine yönelik bir model geli tirmi ve TOPSIS yöntemi yard m yla genel firma performans n gösteren tek bir puana çevirmi tir. Çal ma sonucunda; söz konusu i letmelerin MKBdeki hisse de erleri ile TOPSIS yönteminden elde edilen sonuçlar birbiriyle tutarl ç km t r (Yurdakul ve ç,2003). Yükçü; Bir holdinge ba l ayn sektörde faaliyet gösteren üç otel i letmesinin aktif karl l n, art k kar n, ekonomik katma de erini ve karl l k oranlar n kullanarak i letme için performans de erlendirmesi yapm t r. Her bir göstergeye göre farkl bir otel i letmesi di erlerine göre daha ba ar l görünmektedir(yükçü ve Ata an, 2010). Wang; Grey li kiler Yöntemi ile Bulan k Çok Kriterli Karar Verme Yöntemini birle tirerek Tayvan Konteyn r Ta mac l k Hatt ile ilgili bir finansal performans de erlendirmesi yapm t r (Yu-JieWang, 2009). Gökdalay taraf ndan yap lan bir çal mada, havaalanlar n n performans analizinde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinden Bulan k TOPSIS Yöntemi uygulanm t r (Gökdalay, 2009). Liaudanskiene, Ustinovicius ve Bogdanovicius; in aat alanlar ndaki i çi sa l n ve güvenli ini sa layan in aat süreci çözüm seçeneklerinin belirlenmesinde TOPSIS yönteminden yararlanm, çal ma sonucunda TOPSIS yöntemi ile daha güvenli organizasyonlar n yap lmas na imkân tan yan çözümlere ula ld görülmü tür (Liaudanskiene, Ustinovicius ve Bogdanovicius, 2009). Fengrong ve Fet; çal mas nda üçüncü parti tersine lojistik i letmelerinin performans de erlemeleri ve karar alma mekanizmas TOPSIS yöntemi ile incelemi ve TOPSIS yönteminin söz konusu çal maya uygulanmas sonucu meydana gelen avantajlar ortaya konmu tur. Çal ma sonucunda TOPSIS yönteminin oldukça üstün ve geni bir uygulama alan na sahip oldu u görülmü tür (Fengrong ve Fet, bt) Kim ve Jung(2011); çal mas nda 16 adet finansal rasyodan yararlanm, bu rasyolar yard m yla finansal analiz ve TOPSIS yöntemini uygulam t r. Çal ma sonucunda iki yöntemden elde edilen sonuçlar n birbirini tutmad ve bunun sebebinin de incelemeye konu olan faktörlerin farkl ad mlardan geçirilmi oldu u kan s na var lm t r (Kim ve Jung, 2011). 3. DEAL ÇÖZÜME BENZERL K BAKIMINDAN SIRALAMA PERFORMANS TEKN (TOPSIS) TOPSIS yöntemi ilk olarak 1981 y l nda Hwang ve Yoon taraf ndan öne sürülmü tür. Daha sonra bu yöntem Zeleny ve Hall taraf ndan uygulanm, Yoon, Hwang, Lai ve Liu taraf ndan geli tirilmi tir. Pozitif ideal çözüme en yak n ve negatif ideal çözüme en uzak olmak üzere iki alternatif vard r. Pozitif ideal çözüm ile fayda maksimizasyonu ve maliyet minimizasyonu yap l rken; negatif ideal çözümde ise bu durumun tam tersi meydana gelmektedir. Bu yöntem ile alternatif seçeneklerin belirli kriterler do rultusunda ve kriterlerin alabilece i maksimum ve minimum de erler aras nda ideal duruma göre kar la t rma yap lmaktad r(yurdakul ve ç,2003). TOPSIS; çoklu karar verme yöntemlerinden uygulanmas en kolay olan ve en etkin sonuçlar al nan tekniklerden biridir. Ancak her zaman pozitif ideal çözüme en yak n olan seçene in, negatif ideal çözüme uzak oldu u söylenemez. deal çözümün uygulanamaz veya ula lamaz oldu u durumlarda; ideale en yak n olan nokta belirlenir. TOPSIS yönteminin uygulanma sürecinde; performans dereceleri ve kriterlerin a rl klar düzenli de erler halinde olu turulmaktad r. Bu sebepten ötürü; a rl klar n ve say sal özelliklerin ölçümlenmesi; herhangi bir rakam üzerindeki ki isel tercihler ile ilgili belirsizlikleri dikkate almaz. TOPSIS yönteminin a amalar a a da gösterilmi tir (Demireli, 2010 - Gökdalay, 2009 - Soba ve Eren, 2011): 1.Ad m: Karar Matrislerinin Olu turulmas Yöntemin birinci a amas nda karar matrisi olu turulmaktad r. Karar matrisi içerisinde alternatifler (a 1 a n ) eklinde alt alta s ralanmakta ve her bir kriterin alternatiflere göre gösterdikleri özellikler (y 1k.y nk ) olarak listelenmektedir. 415

M. Soba, F. Akcanl, K. Erem, K. Eren ALTERNAT FLER ÖZELL KLER y 1 y 2 y 3 a 1 y 11 y 12 y 1k a 2 y 21 y 22 y 23 a 3 y 31 y 32 y 3k 2. Ad m : Karar Matrislerinin Normalle tirilmesi Yöntemin ikinci a amas nda karar matrisindeki kriterlere ait puan veya özelliklerin kareleri toplam n n karekökü al narak matrise ait normalizasyon i leminin gerçekle tirilmesi gerekmektedir. Z ij = i=1..n; j= 1.k (1) 3. Ad m : Normalle tirilen Karar Matrislerinin A rl kland r lmas Yöntemin üçüncü a amas nda normalize edilmi karar matrisinin elemanlar kriterlere verilen önem do rultusunda a rl kland r l r. Burada a rl klar n belirlenmesinde karar vericinin sübjektif görü leri yer almaktad r. X ij = w i.z i j i = 1.n; j= 1k (2) (w j her bir j. kriterinin a rl ) 4. Ad m : Matrislerin Maksimum ve Minumum De erleri Dördüncü a amada m * ve m - ideal noktalar tan mlan r. Burada a rl kland r lm matriste (D) her bir kolonda maksimum ve minimum de erler tespit edilir. m * = [x * 1, x * 2.x * k ] (maksimum de erler) (3) m - = [x - 1, x - 2.x - n ] (minimum de erler) (4) 5. Ad m : Pozitif deal Çözüme Uzakl k De erleri deal noktalar n tan mlanmas n n ard ndan be inci a amada maksimum ideal noktaya olan uzakl k a a daki formülle hesaplan r; S i * = i= 1...n (5) 6. Ad m : Negatif deal Çözüme Uzakl k De erleri Daha sonra alt nc a amada minimum noktaya olan uzakl k a a daki formülle hesaplanmaktad r S i - = i= 1...n (6) 7. Ad m : Alternatiflerin Göreceli S ralanmas Son a ama olan yedinci a amada ise her bir alternatifin göreceli s ralamas ve puan a a daki formüle göre hesaplanmaktad r; C i * =S i - /(S i * + S i - ), 0< C i * < 1 i=1..n (7) 416

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 4. ARA TIRMA VE YÖNTEM N UYGULANMASI Bu çal mada 26 adet i letmenin cari oran, finansal kald raç oran, sermaye yeterlilik oran ve net kar marj verileri kullan larak TOPSIS yöntemiyle performans de erlendirmesi yap lm t r. Cari oran; bir i letmenin cari y l ndaki dönen varl klar n n k sa vadeli borçlara oranlanmas yla bulunmaktad r. Finansal kald raç oran ise; i letmenin cari döneminin k sa ve uzun vadeli borç toplam n n toplam aktiflere oranlanmas yla bulunur. Sermaye yeterlilik oran da; i letmenin cari dönemindeki toplam öz kaynaklar n n toplam aktiflere oranlamas yla bulunmaktad r. Yap lan çal mada ele al nan veriler 5 y l (20062010) üzerinden ortalamas al narak yap lm t r. Tablo 1. MKBde ve KAP da Faaliyet Gösteren Ta ve Topra a Dayal Y llar na Ait Verilerin Ortalamalar irketler Cari Oran Finansal Kald raç Oran Sermaye Yeterlilik Oran letmelerin 20062010 Net Kar Marj Oranlar Adana Çimento 7,27 0,08 0,92 0,42 Afyon Çimento 4,64 0,16 0,84 0,12 Akçansa 1,88 0,27 0,73 0,17 Anadolu Cam 1,28 0,49 0,49 0,04 Aslan Çimento 1,48 0,38 0,61 0,02 Bat Çimento 3,63 0,19 0,77 0,12 Bat söke Çimento 6,13 0,10 0,90 0,13 Bolu Çimento 8,09 0,08 0,92 0,25 Bursa Çimento 4,50 0,21 0,73 0,09 Çimbeton 1,27 0,42 0,58-0.03 Çimenta 1,22 0,35 0,63 0,09 Çimsa 1,38 0,24 0,76 0,25 Denizli Cam 2,78 0,45 0,55-0.02 Do usan 2,65 0,22 0,78-0.71 Eczac ba Yap 0,99 0,70 0,30-0.08 Ege Seramik 2,32 0,48 0,52 0,0144 Gölta Çimento 2,9 0,20 0,77 0,08 HanzedarRefraktör 1,27 0,67 0,34 0,002 zocam 4,59 0,19 0,81 0,19 Konya Çimento 6,92 0,12 0,88 0,21 Kütahya Porselen 3,07 0,28 0,72 0,03 Mardin Çimento 4,90 0,11 0,89 0,44 Nuh Çimento 2,46 0,24 0,76 0,19 Trakya Cam 3,24 0,30 0,70 0,16 U ak Seramik 0,996 0,69 0,31 0,006 Ünye Çimento 5,09 0,18 0,82 0,35 Çal mada ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmelerin 5 y ll k (20062010) verilerinin ortalamas al narak kullan lm t r. letme ile ilgili veriler ise MKBden ve KAPdan elde edilmi tir. Çal mada elde edilen verilerin sonuçlar Microsoft 2010 Excel Program n n Sanna 7 eklentisi yard m yla bulunmu olup, performans de erlendirmesine ili kin tablolar a a da gösterilmi tir. Cari oran; i letmelerin faaliyetlerinin devam ettirilebilmesi için gerekli olan brüt i letme sermayesinin k sa vadeli borçlara bölünmesiyle hesaplan r. Cari oran bir i letmenin likit yap s n, net i letme sermayesinin yeterlili ini ve borç ödeyebilme kapasitesini göstermektedir. Bir i letmen cari oran de erlerinin yüksek olmas, k sa vadeli borçlar n n ödenebildi inin bir göstergesidir. Cari oran art dönen varl klar n art yla do rudan ilgilidir. letmeler normal faaliyetleri sonucu yaratt kaynaklar, i letmenin uzun vadeli borçlanabilme durumlar n, karlar n i letme sermayelerine yans t lmas, k sa vadeli borçlar n zaman nda ödenebilmesi cari oran artt ran faktörlerdir. 417

M. Soba, F. Akcanl, K. Erem, K. Eren MKBde ve KAPda kay tl ta ve toprak alan nda faaliyet gösteren i letmelerin cari oranlar n n 2006-2010 y llar ortalama de erleri Tablo 1de görüldü ü gibidir. Tabloda Bolu, Adana ve Konya çimento i letmelerinin cari oran de er ortalamas n n di er i letmelere göre yüksek oldu u görülmektedir. Buna kar l k Eczac ba Yap ve U ak Seramik i letmelerinin cari oranlar n n 1nin alt nda kalmas dikkat çekmektedir. Bu durum dönen varl klar n dü ük seviyede olmas ve k sa vadeli borçlar n ödenmesinde s k nt ya anmas ndan kaynakland söylenebilir. Finansal kald raç oran ; i letmelerin kaynak yap s nda kullan lan borcun oran n hesaplamaktad r. Finansal kald raç oran n borç verenler aç s nda dü ük olmas arzu edilirken, i letme ortaklar oran n belli bir seviyede olmas n arzu ederler. 2006-2010 y llar aras ndaki finansal kald raç oran ortalamas na bak ld nda dü ük olan i letme Adana ve Bolu Çimento olarak görülmektedir. Sermaye yeterlilik oran ; i letmelerin özsermaye yap lar n n toplam aktifler içindeki a rl n hesaplamakta kullan lmaktad r. Bir ba ka ifadeyle; i letmelerin maruz kald klar risklerden do abilecek zarar n yabanc kaynaklara ba vurmadan kar lanmas n sa layacak düzeyde özkayna a sahip olunup olunmad n gösteren orand r. Çal mada incelenen i letmelerin ortalama sermaye yeterlilik oranlar na bak ld nda, en yüksek olan i letmeler Bolu ve Adana Çimentodur. Net kar marj ; i letmelerin tüm faaliyet sonuçlar n yans tan bir de erdir. Net kar marj n n azalmas, faaliyet d giderlerin sat lara göre artt veya vergilerin yükselmesi anlam na gelebilir.net dönem kar sat lara oranland nda net kar marj oran elde edilirken, çal mada ele al nan i letmeler içinde net kar marj n n y llar itibariyle ortalamas en yüksek ç kan i letmeler Mardin, Adana ve Ünye Çimentodur. Tablo 2. MKBde ve KAPda Faaliyet Gösteren Ta ve Topra a Dayal letmelerin 2006-2010 Y llar na Ait Verilerin TOPSIS Yöntemiyle Belirlenen Performans Göstergeleri S ralama irketler Performans Göstergeleri 1 Adana Çimento 0,93984 2 Bolu Çimento 0,90474 3 Konya Çimento 0,84888 4 Bat söke Çimento 0,79013 5 Mardin Çimento 0,78689 6 Ünye Çimento 0,76600 7 zocam 0,70321 8 Afyon Çimento 0,69901 9 Bursa Çimento 0,65587 10 Bat Çimento 0,63588 11 Gölta Çimento 0,59189 12 Nuh Çimento 0,58638 13 Trakya Cam 0,58364 14 Çimsa 0,55908 15 Kütahya Porselen 0,55293 16 Akçansa 0,54791 17 Çimenta 0,47034 18 Aslan Çimento 0,44558 19 Denizli Cam 0,43752 20 Ege Seramik 0,41878 21 Çimbeton 0,40741 22 Do usan 0,39533 23 Anadolu Cam 0,39334 24 HaznedarRefraktör 0,32005 25 U ak Seramik 0,31268 26 Eczac ba Yap 0,28075 418

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 MKBde ve KAPda faaliyet gösteren ta ve topra a dayal i letmelerin 2006-2010 y llar na ait verilerin ortalamalar al narak hesaplanan TOPSIS yöntemiyle belirlenen performans göstergeleri Tablo 2de gösterilmi tir. Buna göre Adana Çimento birinci s rada yer al rken, bunu Bolu ve Konya çimento takip etmektedir. Bu durumu neden olarak; cari oran, sermaye yeterlilik ve net kar marj oranlar aç s ndan her üç oranda da yüksek ç kan ve finansal kald raç oran aç s ndan da dü ük ç kan tek i letme olmas gösterilebilir. ekil 1. MKBde ve KAPda Faaliyet Gösteren Ta ve Topra a Dayal letmelerin 2006-2010 Y llar na Ait Verilerin TOPSIS Yöntemiyle Belirlenen Performans ekli ekil 1de gösterildi i gibi; performans en yüksek olan i letme %94 ile Adana Çimentodur. 2. S rada %90 ile Bolu Çimento; 3. s rada ise %85 ile Konya Çimento takip etmektedir. Adana çimentonun sektörde 1. s rada olmas n n en önemli nedeni, i letmenin finansal verileri ortalamalar nda cari oran n, finansal kald raç, sermaye yeterlilik ve net kar marj oranlar n n genel kabul edilen s n rlar içerinde olmas ndan kaynaklanmaktad r. 5. SONUÇ VE DE ERLEND RME Çal mada MKBde ve KAPda faaliyet gösteren ta ve topra a dayal i letmelerin 2006-2010 y llar na ait finansal verileri kullan larak çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan TOPSIS uygulanm t r. letmelerin geçmi faaliyetlerinin de erlendirilmesine olanak tan yan, mevcut durumlar n n saptanmas ve gelece e ili kin tahminlerin yap lmas n kolayla t ran finansal oranlardan cari oran, finansal kald raç oran, sermaye yeterlilik oran ve net kar marj seçilmi tir. Çal mada kullan lan yöntem sayesinde i letme performans de erlendirmelerini kendi aras nda s ralamas n matematiksel olarak ifade edilebildi i bir de erlendirme sistemi olarak ortaya konulmu tur. Bu sayede, karar al c lar n sübjektif bir ekilde performans de erlendirmelerini yapabilmeleri ve do ru karar al nabilmesini sa layan bir yakla m olu turulmu tur. Kullan lan TOPSIS yöntemi MKBde ve KAPda ta ve topra a dayal olarak faaliyet gösteren i letmelerin 2006-2010 y llar için kullan c lara sistematik bir de erlendirme sistemi olu turulmas n sa lam t r. TOPSIS yöntemiyle ortaya konan uygulaman n tutarl n n, de erlendirilen 26 adet i letmenin cari oran, finansal kald raç oran, sermaye yeterlilik oran ve net kar marjlar her y l için tek tek hesap edilmi olup, TOPSIS yöntemi uygulamas nda finansal oranlar n ortalamalar al narak yap lm t r. Yap lan çal ma sonucunda TOPSIS yöntemi ile i letmelerin finansal tablo sonuçlar de erlendirmede birbirleriyle tutarl ç km t r. Bu çal mada ortaya konulan yöntem, ayn alanda faaliyet gösteren i letmelerin y llar itibariyle birbirleriyle ayn kriterler do rultusunda kar la t r larak performans de erlendirmelerinin belirlenmesinde faydal bir yakla m getirmi tir. 419

M. Soba, F. Akcanl, K. Erem, K. Eren Rekabetin k yas ya ya and günümüz dünyas nda i letmeler gelecekle ilgili kararlar al rken, dahaobjektif kriterlerle hareket etmek zorunda oldu u apaç k ortadad r.çok kriterli karar verme yöntemlerinden birisi olan TOPSIS, i letmelere daha temkinlive daha kararl ad mlar atmas na yard mc olmakta ve yeni bir bak aç s sunmaktad r. Bundan sonra yap lacak çal malarda farkl sektörlerde faaliyet gösteren i letmelerin, y llar itibariyle kendi içindeki performanslar n n ve rakipleriyleolan performanslar n n de erlendirilmesi yap labilir. Ayr ca TOPSIS yöntemiyle, Electre veya Promethee gibi di er çok kriterli karar verme yöntemleri ile beraber i letme yap lar de erlendirmeye al narak performanslar ölçülebilir. KAYNAKÇA Ba bakanl k D Ticaret Müste arl (2011), Seramik Sektörü Notu Demireli, E., (2010),TOPSIS Çok Kriterli Karar Verme Sistemi: Türkiyedeki Kamu Bankalar Üzerine Bir Uygulama, Giri imcilik ve Kalk nma Dergisi, Cilt:5, Say :1, ss:101-112 Emir, B. ve Özgür, E.,(2008), Konaklama Tesisleri Etkinlik Analizi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: X, Say :1 Fengrong, Z. ve FET, A.M., Main Factor TOPSIS Analysis in Decision-making on the Efficiency of Third-party Reverse Logistics Enterprise Gökdalay, M.H., (2009), Havaalanlar n n Performans Analizinde Bulan k Ölçütlü Karar Verme Yakla m, stanbul Teknik Üniversitesi Mühendislik Dergisi, Cilt:8, Say ;6, s.157-168. Gümü tekin, G.,(2005), KOB Niteli indeki Aile letmelerinin Yönetim ve Organizasyon Sorunlar : Kütahya Seramik Sanayi Örne i, C.Ü. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt:6, Say :1, ss:71-93 Kim ve Jung(2011) ; Exploiting The Decision-Making Technique To Explore the Relationship Between the Financial Factors and the Stock Preference, Proceedings of the 2011 International Conference on Industrial Engineering and Operations Management Kuala Lumpur, Malaysia, January 22 24, ss.451-457 Liaudanskiene, R.,Ustinovicius, L. vebogdanovicius, A. (2009), Evaluation of Construction Process Safety Solutions Using the TOPSIS Method, ISSN 1392-2785 InzinerineEkonomika-Engineering Economics(4), ss.32-40 Özdemir, A.. ve Seçme, Y.,(2009), ki A amal Stratejik Tedarikçi Seçiminin Bulan k TOPSIS Yöntemi ile Analizi, Afyon Kocatepe Üniversitesi BF Dergisi, Cilt:11, Say :2, ss:79-112 Sezen, B. ve Do an, E.,(2005), Askeri Bir Tersaneye Ba l Atölyelerin Kar la t rmal Verimlilik De erlendirmesi: Bir Veri Zarflama Yöntemi, Havac l k ve Uzay Teknolojileri Dergisi, Cilt:2, Say :2, ss:77-87 Sherman, H.D., Evaluating Operating Efficiency of Service Businesseswith DEA-EmpiricalStudy of Bank Branch Operations, Sloan School of Management Massachusetts Institute of Technology Soba, M. ve Eren, K. (2011), TOPSIS Yöntemini Kullanarak Finansal ve Finansal Olmayan Oranlara Göre Performans De erlendirilmesi, ehirleraras Otobüs Sektöründe Bir Uygulama, Selçuk Üniversitesi BF Sosyal ve Ekonomik Ara t rmalar Dergisi, Cilt:15, Say :21, ss:23-40 Wang,Yu-Jie, (2009), GreyRelation Analysis With FMCGDM ToEvaluate Financial Performance Of TaiwanContainerLines,CombiningExpertSystemsWith Applications 36, ss:2424-2432 Yurdakul, M. ve ç, Y.T.(2003), Türk Otomotiv Firmalar n n Performans Ölçümü ve Analizine Yönelik TOPSIS Yöntemini Kullanan Bir Örnek Çal ma, Gazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. Dergisi, Cilt 18, Say : 1, ss:1-18 Yükçü, S. ve Ata an, G.(2010), TOPSIS Yöntemine Göre Performans De erleme,muhasebe ve Finansman Dergisi, Say :45, ss.28-35 Yong, D.(2006), Planalocationselectionbasedonfuzzy TOPSIS, Int J AdvManufTechnol Say :28, ss:839844 420