Elektrik Sektörü 2015 Dördüncü Çeyrek Değerlendirmesi

Elektrik Sektörü 2015 Dördüncü Çeyrek Değerlendirmesi Yael Taranto Ekonomik Araştırmalar Hazırlayanlar: Aslı Hacımale Şensu Dolaş

Kısaltmalar BOTAŞ Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu EÜAŞ Elektrik Üretim Anonim Şirketi EPİAŞ Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. PMUM Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi* TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim A.Ş. YEKDEM Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla IEA International Energy Association JES Jeotermal Elektrik Santrali HES Hidroelektrik Enerjisi Santrali RES Rüzgar Enerjisi Santrali OPEC Organization of the Petroleum Exporting Countries (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü ) PTF Piyasa Takas Fiyatı SMF Sistem Marjinal Fiyatı *PMUM tarafından yürütülmekte olan elektrik piyasası işletim faaliyeti 01.09.2015 tarihi itibariyle EPİAŞ tarafından devralınmış olduğundan raporda PMUM olarak geçen ifadeler EPİAŞ ı temsil etmektedir 2

İçerik A. 2015 Yılı Gerçekleşmeleri 1. Elektrik Tüketim Değerlendirmesi 1.1 İmalat sanayi üretim endeksi ve elektrik tüketimi ilişkisi 1.2 Elektrik tüketimi ve GSYH arasındaki ilişki 2. Kurulu Güç Artışı ve Dağılımı 3. Elektrik Tüketimi, Güvenilir Üretim Kapasitesi ve Proje Üretim Kapasitesi Gelişimi 4. Üretimin Kaynak Kompozisyonu 5. Yenilenebilir Enerji Kanunu Destek Mekanizması Değerlendirmesi 6. Fiyat Gelişiminin Değerlendirilmesi B. Beklentiler 1. 2016 Yılı Beklentileri 2. Orta Vadeli Beklentiler 3

2015 Yılı Gerçekleşmeleri

Elektrik Tüketim Değerlendirmesi Tüketim artışı sanayi üretimini yakalayamadı 2015 yılında elektrik tüketimi %2,6 artarak 263,8 milyar KWh e ulaştı. Elektrik tüketimi artışı 265,2 milyar KWh olan TSKB baz senaryo beklentisinin 0,5 puan altında gerçekleşti. 2013 yılında elektrik tüketiminde 2009 dan bu yana en düşük artış görülmüş, elektrik tüketimindeki %1,6 oranındaki artış, ekonomik büyüme ve imalat sanayi büyümesinin gerisinde kalmıştı. 2014 te elektrik tüketimindeki artış imalat sanayi büyümesini aşarken 2015 te 2013 e benzer şekilde yine sanayi üretim artışının gerisinde kaldı. Artışta konut ve hizmetlerin sanayiden daha ağırlıklı bir paya sahip olduğu izleniyor. Geçmiş eğilimlere bakıldığında elektrik tüketiminin ekonomik büyümeye, özellikle imalat sanayi büyümesine duyarlı olduğu görülüyor. Ancak son yıllarda bu ilişki zayıflarken, özellikle hava sıcaklığındaki değişimlerden kaynaklanan ısıtma ve soğutma talebi öne çıkmaya başlıyor. Kaynak: TUİK, TEİAŞ Son yıllarda imalat sanayindeki düşük ivmeli pozitif büyümeye rağmen elektrik tüketimi artışının sınırlı kalma nedenleri: Elektrik tüketiminde hizmet sektörünün payının giderek artması Elektrik tüketiminde önemli payı olan ark ocaklı demir-çelik tesislerinin üretiminin azalması Ekonomik büyüme hızının yavaşlaması Enerji yoğun sektörlerdeki enerji verimliliği yatırımlarının artması 5

Elektrik Tüketim Değerlendirmesi Özellikle enerji yoğunluğu yüksek olan sektörlerin üretimlerindeki düşüşün, elektrik tüketim artışını sınırladığı tahmin ediliyor. TUİK tarafından açıklanan 2015 yıl sonu verilerine göre; enerji yoğun sektörlerden ana metal sanayi üretim endeksi %0,3, tekstil %3,8 ve çimento-cam-seramik grubu %1,6 geriledi. Birim elektrik tüketiminin görece daha düşük olduğu taşıt araçları, eczacılık ürünleri, mobilya, kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri üretim endeksleri ise artış gösterdi. GSYH ile elektrik tüketimi arasındaki ilişki incelendiğinde 1990-2015 yılları arasındaki 25 yıllık dönemde GSYH ortalama %4,2 oranında artarken, elektrik tüketimindeki artış ortalama %6,5 seviyesindedir. 2005-2015/9 ay döneminde ise GSYH ortalama %4,2 oranında artarken, elektrik tüketimi ortalama %5,3 seviyesinde artmıştır. Elektrik tüketimi-imalat sanayi üretimi ilişkisinin geçmişe kıyasla daha zayıf görünmesinin diğer bir nedeni 2013 başında değişen TÜİK sanayi üretim endeksindeki ağırlıklardır. 2010 yılını baz alan yeni seride enerji yoğunluğu yüksek olan tekstil ve ana metal sanayinin ağırlığı azalırken, enerji yoğunluğu düşük olan gıda, plastik, fabrikasyon metal ürünlerinin ağırlığı artmıştır. GSYH büyümesi de elektrik tüketim artışı da yavaşladı 2000 li yılların başında sanayide yüksek katma değerli ancak enerji yoğunluğu görece düşük otomotiv, kimya, makine gibi sektörlerin ağırlığının artması GSYH nın enerji tüketiminden daha hızlı artmasına neden olmuştu. Son yıllarda ise ekonomik büyüme ve elektrik tüketim artış hızının yavaşladığı gözlenmektedir. Kaynak: TUİK, TEİAŞ 6

Kurulu Güç Artışı ve Dağılımı 2013 yılında elektrik talebindeki artış yavaşlarken, üretim kapasitesindeki artış hız kazanmış ve sektörde önemli miktarda kapasite fazlası oluşmuştu. Kapasite fazlasının 2014 ve 2015 yıllarında artmaya devam ettiği görülüyor. 2014 sonunda 69,5 GW olan toplam kurulu güç 2015 te %5,2 artarak 73,1 GW a ulaştı. En fazla kurulu güç artışı hidroelektrik ve rüzgar santrallerinde oldu. Büyüme Hızları 1980-1990 12,3% 1990-2000 5,3% 2000-2010 6,2% 2011-2015 7,9% Kaynak: TEİAŞ 2015 yılı sonunda 2014 yılına kıyasla hidroelektrik kurulu gücü 2,2 GW, rüzgar 0,9 GW arttı. Yerli kömür santrallerinde de 2015 te yıl boyunca devreye giren büyük projelerin etkisiyle 0,5 GW artış oldu. 2015 yılında jeotermal kurulu gücü 0,2 GW, lisanssız güneş enerjisi santralleri 0,2 GW arttı. 7

Kapasite Fazlasında Artışa Devam Doğalgazda bir taraftan yeni ve büyük ölçekli santraller devreye alınırken, diğer yandan küçük ölçekli, eski ve verimsiz santraller kapatıldığından 2015 yıl sonunda kurulu gücü 0,7 GW geriledi. Kapanan santrallerin çoğu 1990 lı yıllarda devreye alınmış, düşük verimlilikle ve yüksek maliyetle çalışan santrallerdi. Elektrik satış fiyatlarının 2015 yılında ciddi oranda düşüş kaydetmesi karşısında doğalgaz maliyetlerinin yüksekliği, eski teknolojiyle çalışan santrallerin verimliliği yüksek santrallerle rekabet edemeyerek kapanmasına yol açtı. Verimliliği %50 nin altında kalan doğalgaz santrallerinin faaliyet gelirlerinin giderlerini karşılayamayacak düzeye başabaş noktasının altına indiği izlendi. Diğer yenilenebilir kaynakların (biyokütle, jeotermal ve güneş) kurulu gücünde 0,5 GW artış olurken, en fazla artış 219 MW artışla jeotermal santrallerde görüldü. Sisteme 2014 başından itibaren dahil olmaya başlayan güneş enerjisi santrallerinin kurulu gücü 209 MW lık artışla 249 MW seviyesine ulaştı. 2013 yılında EÜAŞ a bağlı santrallerin toplam kurulu güç içerisindeki payı %37 seviyesindeyken, bu oran 2014 yılında %31 e, 2015 yılında ise %28 e geriledi. 2014 yılında Yatağan, Çatalağzı, Kemerköy ve Yeniköy termik santrallerinin; 2015 yılında ise Orhaneli termik, Soma B termik, Kadıncık I-II HES, Karacaören I-II HES, Torul, Kürtün, Doğankent HES özelleştirmeleri söz konusu gerilemede etkili oldu. Kurulu Güç Dağılımı 2014 Kurulu Güç Dağılımı 2015 Hidroelektrik 34% Doğalgaz 38% Hidroelektrik 36% Doğalgaz 35% Kaynak: TEİAŞ İthal Kömür 9% Yerli Kömür 12% Diğer 1% Rüzgar 5% Jeotermal 1% İthal Kömür 8% Yerli Kömür 12% Diğer 2% Rüzgar 6% Jeotermal 1% 8

Üretim Kapasitesi Gelişimi Kurulu güçteki değişim sonucunda 2015 yılında proje (ortalama) üretim kapasitesi 408 GWh ten, 422 GWh e, güvenilir üretim kapasitesi 350 GWh ten 358 GWh e ulaştı. Puant talep, yani en yüksek güç çekişi 2015 yılında %5,6 artarak 43.289 MW olarak gerçekleşti. Santrallerin kurulu gücü ile değerlendirildiğinde puant talebi karşılayacak yeterli kapasite görünmekle birlikte dönemsel ve bölgesel sorunlar yaşanabilmektedir. Güvenilir ve proje üretim kapasiteleri 2015 te gerçekleşen elektrik tüketimi ile karşılaştırıldığında güvenilir üretim yedeğinin %35,7, proje üretim yedeğinin %60 seviyesinde olduğu görülmektedir. 2014 yılında güvenilir üretim yedeği %36,1, proje üretim yedeği %58,6 seviyesindeydi. 2015 yılında güvenilir üretim yedeği artış hızının yavaşlamasının nedenleri: 2015 yılında toplam kurulu güç içerisinde kapasite faktörü nispeten daha yüksek olan doğalgaz santrallerinin payındaki azalış Kapasite faktörü daha düşük olan ve kesintili üretim yapan yenilenebilir enerji santrallerinin payındaki artış Kaynak: TEİAŞ, TSKB 9

Üretim Kapasitesi Gelişimi Kapasite fazlası değerlendirilirken iletim sistemindeki kısıtlar ve santrallerin emre amadeliği dikkate alınmalıdır. Türkiye de mevcut durumda ulusal düzeyde kurulu güç yeterli olmasına rağmen üretim kapasitesinin coğrafi dağılımı ile tüketimin coğrafi dağılımı arasındaki uyumsuzlukların arz güvenliği açısından değerlendirilmesi önem taşıyor Dış kaynaklara bağımlılık risklerinin azaltılması, çevrenin korunması ve iklim değişikliği ile mücadele kapsamında elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının artırılması olumlu gelişmelerken; elektrik üretiminde enerji arz güvenliğinin sağlanması açısından doğalgaz ve kömür gibi kaynakların da belli bir düzeyde tutularak kaynaklarda optimum çeşitliliğin sağlanması önem taşıyor. Akıllı şebekeler son dönemde önem kazanan konulardandır. Akıllı şebekelerde; internet tabanlı altyapılar kullanılarak sistemdeki aşırı yüklenmeler ve buna bağlı kesintiler engellenebilecek, böylece yenilenebilir enerji kaynakları kullanımının payı artırılabilecek bir sistem oluşturulabilecektir. Akıllık şebekeler sayesinde sistemde yedek kapasite ihtiyacının ve fosil yakıtlara bağımlılığın azaltılması mümkündür. 10

Üretimin Kaynak Kompozisyonu Kuraklığın sona ermesi ile 2015 yılında üretim kompozisyonu geçen yıla göre farklılaştı. 2014 yılında kuraklığın etkisiyle barajlı santraller su durumu uzun yıllar ortalamasının %49 u seviyesindeyken, 2015 yılında %98 e yükseldi. 2015 son on yılda hidroelektrik santrallerin en yüksek kapasiteyle çalıştığı yıllardan biri oldu. 2015 yılında doğalgazın elektrik üretimindeki payı %48 den %38 e düşerken, hidroelektriğin payı %16 dan %26 ya çıktı. Kömürün payı özelleşen santrallerdeki rehabilitasyon çalışmaları nedeniyle %30 dan %28 e gerilerken, rüzgar kurulu gücündeki artış paralelinde rüzgardan üretim %3,4 den %4,4 e çıktı. 2015 yılında ithal kaynakların üretim içindeki payı hidroelektrik santrallerde üretim artışı ve doğalgaz santrallerinin bir kısmının kapanmasının etkisiyle %63 ten %56 ya geriledi. Böylece üretimde yerli kaynak oranı yeniden 2013 seviyesini yakaladı. Kaynak: TEİAŞ Kaynak: TEİAŞ 11

YEKDEM Kapsamındaki Santraller Kurdaki artış nedeniyle 2016 yılında YEKDEM kapsamındaki garantili dolar fiyatlardan yararlanmak isteyen yenilenebilir enerji santrallerinin sayısı yükseldi. 2015 yılında YEKDEM den yararlanan santrallerin sayısı 234, toplam kurulu gücü 5.575 MW iken, yıl boyunca elektrik fiyatlarının ciddi oranda düşüş kaydetmesi ve dolar kurundaki yükselişten olumsuz etkilenen elektrik üreticileri 2016 yılında YEKDEM den yararlanmak üzere başvularını artırdı. Bu kapsamda 2016 yılında YEKDEM den yararlanacak santral sayısı 556 ya, toplam kurulu güç 14.684 MW a yükseldi. 2016 yılında YEKDEM kapsamına alınan santrallerden 63 ü yerli aksam kullanarak ilave destekleme fiyatından yararlanacak. İlave yerli aksam teşvik fiyatı ortalaması 0,94 dolar cent seviyesindeyken, teşvikten yararlanacak santrallerin 51 inin rüzgar, 8 inin HES, 3 ünün jeotermal, 1 inin biyokütle olduğu görülüyor. YEKDEM Kapsamındaki Santraller 2015 Kurulu Güç: 5.575 MW 2016 Kurulu Güç: 14.684 MW 2016 yılında santral adedinde %138 artış Santral Sayısı: 234 Santral Sayısı: 556 Kaynak: EPDK 12

Fiyatlarda Gerileme Sürüyor 2015 yılında EPİAŞ (PMUM) da ortalama elektrik fiyatları 2014 yılına kıyasla %16 gerileyerek 138 TL/MWh olarak gerçekleşti. Fiyat düşüşünde artarak devam eden kapasite fazlası ile hidroelektrik ve kömürden oluşan düşük maliyetli üretim portföyünün ağırlık kazanması etkili oldu. Kaynak: EPİAŞ *EPİAŞ fiyatı günlük 24 saat üzerinden %90 PTF, %10 SMF ortalaması alarak oluşturulan endikatif bir göstergedir 2015 yılında hidroelektrik ve kömürün üretim içindeki toplam payı %46 dan %54 e çıktı. Aynı dönemde uluslararası kömür fiyatları dolar bazında yaklaşık %18 civarında azaldı. Diğer taraftan 2014 son çeyreğinde tarifelere yapılan zamla birlikte doğalgaz maliyetlerinde %9 artış görüldü. Hidroelektrik ve kömür santrallerinin doğalgaz santrallerine göre maliyetlerinin daha düşük olması sebebiyle üretim kompozisyonunda doğalgazın payının gerilediği dönemlerde elektrik satış fiyatları da gerilemektedir. Diğer taraftan sistemdeki kapasite fazlası nedeniyle, doğalgaz santrallerinin üretim içindeki payının artması ancak talep artışının hızlanması veya hidroelektrik santrallerde üretimin azalmasıyla mümkün oluyor. Toplam üretim portföyü değerlendirildiğinde TL bazında sektörün ağırlıklı ortalama üretim maliyetinin %7 civarında gerilediği tahmin ediliyor. 13

03-2007 08-2007 01-2008 06-2008 11-2008 04-2009 09-2009 02-2010 07-2010 12-2010 05-2011 10-2011 03-2012 08-2012 01-2013 06-2013 11-2013 04-2014 09-2014 02-2015 07-2015 12-2015 Fiyatlarda Gerileme Sürüyor 300 250 200 150 100 50 0 Elektrik ve Doğal Gaz Fiyatları (TL/MWh) Perakende Elektrik (TL/MWh) EPİAŞ (TL/MWh)* Doğalgaz (TL/MWh) Kaynak: EPİAŞ, BOTAŞ, EPDK EPİAŞ daki elektrik fiyatının doğal gaz fiyatına oranlanmasıyla oluşturulan katsayı 2007 yılından bu yana düşüyor, sonuç olarak doğal gaz maliyetlerinin elektrik fiyatına yansıma oranı azalıyor. Katsayıdaki düşüş kısmen 2010 yılından bu yana doğal gazdan elektrik üretiminin payı azalırken hidroelektrik üretim kapasitesinin artmasından kaynaklanıyor. 2010-2015 döneminde doğalgaz/epiaş katsayısı 2,5 ten 1,8 seviyesine geriledi. Söz konusu gerilemede kapasite fazlasıyla birlikte doğalgaza alternatif düşük üretim maliyetli portföyün üretim içindeki payının artması etkili oldu. 2013 yıl sonundan itibaren TL nin değer kaybı dolar bazındaki EPİAŞ fiyatının gerilemesine yol açtı. 2013 ten 2014 e 77 USD/MWh ten 75 USD/MWh e gerileyen fiyat, 2015 yılında 50 USD/MWh olarak gerçekleşti. Kur hareketleri nedeniyle yenilenebilir enerjiden üretim yapan santrallerin çoğu 2015 yılı için serbest piyasa riskine girmeyerek YEKDEM kapsamında dolar bazında garantili satışı tercih etti. Fosil yakıtlarla üretim yapan santraller, özellikle doğalgaz santralleri ise elektrik satış fiyatlarındaki düşüşten olumsuz etkilendi. Diğer taraftan perakende elektrik tarifelerine 2014 son çeyreğinde yapılan artış serbest tüketici piyasasını cazip hale getirdi. 14

Beklentiler

2016 Yılı Beklentileri Elektrik tüketimi ekonomik büyümeye, özellikle imalat sanayi büyümesine duyarlıdır, ancak son yıllarda bu ilişkinin zayıfladığı görülüyor. Sanayideki tüketimin yanı sıra hizmet sektörlerinden ve konutlardan gelen ısıtma ve soğutma talebinin elektrik tüketimindeki önemi giderek artıyor. İmalat sanayinin üç alt sektörü; demir-çelik, toprak-çimento ve tekstil toplam elektrik tüketiminin yaklaşık %25 ini gerçekleştirmektedir; turizm ve ticaret başta olmak üzere hizmet sektörlerinin elektrik tüketiminden aldığı pay ise %18 civarındadır. Özellikle ısıtma-soğutmada elektrik kullanımının arttığı hizmet sektörlerinde ve konutlarda enerjinin verimsiz kullanımının yaygın olması elektrikte dönemsel olarak aşırı tüketime ve mevsimsel dalgalanmalara yol açıyor. Hava sıcaklığının talep üzerindeki etkisi hem mevsimsel dalgalanmaları, hem de GSYH ve imalat sanayi büyümesine dayanarak yapılan öngörülerdeki yanılma payını artırıyor. 16

2016 Yılı Beklentileri 2014 yıl sonu değerlendirmemizde 2015 yılı imalat sanayi büyümesi %1,5-4,2, GSYH büyümesi %2,2-4,0 arasında öngörülmüştü. İmalat sanayi 2015 yılında %3,6, GSYH ise yılın ilk 9 ayında %3,4 oranında arttı. 2014 yıl sonunda yapılan çalışmada baz senaryomuzda elektrik tüketiminin 265,2 milyar kwh seviyesine yükseleceği tahmin edilmişti, elektrik tüketimi 263,8 milyar kwh ile tahminimize yakın seviyede gerçekleşti. 17% 7% GSYH, İmalat Sanayi, Elektrik Tüketimi Gelişimi ve 2016 Senaryoları 5,5% 4,5% 3,5% 2,5% 1,5% 0,5% -0,5% 2016 İmalat Sanayi Büyüme Tahminleri -3% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Baz 2016 2016 Düşük Yüksek -13% İmalat Sanayi GSYH Elektrik Tüketimi Baz Düşük Yüksek Kaynak: TUİK, TEİAŞ, TSKB Kaynak: TUİK, TEİAŞ, TSKB 17

2016 Yılı Beklentileri 2016 yılına uluslararası pazarda gerileyen emtia fiyatlarının üretim yerine ithalatı tetiklemesi, Rusya ile süren siyasi gerilimin ekonomiye olumsuz etkileri ve iç pazardaki durgun seyrin sürmesi ekonomik büyümeyi sınırlayıcı faktörler olarak karşımıza çıkıyor. İmalat sanayi ve belli başlı hizmet sektörleri ile ilgili yapılan muhtemel senaryo çalışmaları sonucunda elektrik tüketiminin %1,1-3,4 arasında artış göstereceği tahmin ediliyor. 2015 yılında demir-çelik sektöründe üretimin enerji yoğun kısımlarının düşük maliyetli ara malı ithalatıyla ikame edildiğini ve özellikle ark ocaklı tesislerde üretimin düştüğünü gördük. 2016 da benzer trendlerin süreceği, kapasite kullanım oranlarının gerilemesiyle, üretim sürecinde kullanılan elektriğin azalacağı tahmin ediliyor. Hizmet sektörü içerisinde elektrik tüketimi en yüksek sektörlerden biri olan turizmde ise 2016 yılında büyüme beklentisi negatif yöndedir. Rusya ile Türkiye arasında süren siyasi gerilim sonucu iptal edilen rezervasyonlara bağlı olarak en yüksek geceleme oranlarına sahip güney sahili otellerinde önümüzdeki dönem kapasite kullanım oranlarının 2015 seviyesini yakalayamayacağı beklentisi hakimdir. Buna bağlı olarak turizm sektörünün elektrik tüketiminin de gerileyeceği tahmin ediliyor. Toprak-çimento sektöründe ise kentsel dönüşüm projeleri, kamu-özel ortaklıkları, 3. Havalimanı gibi büyük projelerin de etkisiyle 2016 yılının büyüme oranının 2015 yılının üzerinde seyretmesi bekleniyor. Bu varsayımlar ışığında 2016 yılında baz senaryomuzda elektrik tüketimi artışı beklentisi %2,5, tüketim tahmini 270 milyar kwh seviyesindedir. TEİAŞ projeksiyonlarında ise 2016 yılı elektrik tüketimi baz senaryoda 285, yüksek senaryoda 297, düşük senaryoda 278 milyar KWh seviyesindedir. Sektörlerdeki 2016 beklentileri tüketimin TEİAŞ ın tahminlerinden daha düşük gerçekleşeceğini düşündürüyor. 18

2016 Yılı Beklentileri 19 Arz tarafında kurulu güç beklentimizi 2015 yılı üçüncü çeyrek değerlendirme notunda 75,1 GW tan 73,8 GW a revize etmiştik. 2015 yıl sonunda gerçekleşen kurulu güç 73,1 GW seviyesindedir. Beklenenin üzerinde doğalgaz santralinin kapanması ve 2015 sonunda tamamlanması beklenen yerli kömür santrallerinin 2016 başına sarkması nedeniyle kurulu güç artışı öngörülen seviyenin altında gerçekleşti. 2015 de kuraklık etkisinin sona ermesi, yoğun yağış ve kar suyuna bağlı olarak hidroelektrik santrallerin uzun yıllar ortalaması seviyesinde çalışması sonucunda HES lerin üretimdeki payı %16 dan %26 ya yükseldi, doğalgazın payı ise %48 den %38 e geriledi. 2016 yılında su durumunun 2015 yılı seviyelerine ulaşamayacağı, kömür fiyatlarındaki gerilemenin ise devam edeceği düşünülmektedir. Bu bağlamda 2016 da üretimin %40 ının doğalgaz, %23 ünün hidroelektrik, %17 sinin ithal kömür, %15 inin yerli kömür, %5 inin diğer kaynaklardan yapılacağı tahmin ediliyor. Dolar bazında petrol fiyatları 2015 yılında önceki yıla göre %50 civarında değer kaybetti. Petrol ve türevlerinin elektrik üretiminde doğrudan kullanımı kısıtlı olmakla birlikte uzun vadeli doğalgaz alım fiyatları petrol ve türevlerine bağlı olarak değiştiğinden, petrol fiyatlarındaki düşüşün gecikmeli olarak doğalgaz ithalat maliyetlerine de yansıması bekleniyor. Düşen petrol fiyatlarına, Rusya ve İran la devam eden indirim görüşmelerine rağmen geçmişten gelen birikimli sübvansiyonlar nedeniyle BOTAŞ tarifelerinde indirim yapılmayacağı düşünülüyordu. Ancak 2012 yılında İran dan satın alınan doğalgaz fiyatıyla ilgili açılan tahkim davasının 2016 yılı başında Türkiye lehine %13-15 arası indirim kararı ile sonuçlanması ve Enerji Bakanı nın tarafların mutabakata varabilmesi halinde bu indirimin fiyatlara yansıtılacağı açıklamaları, doğalgazda indirim beklentisini arttırdı. Ayrıca 2015 ikinci yarısından itibaren BOTAŞ tarifesi tahmini ortalama birim ithalat fiyatını aştı, yani yaklaşık üç yıldır süren fiyat sübvansiyonu ortadan kalktı. 2016 ilk çeyreğinde ortalama satış fiyatı ile ithalat maliyeti arasındaki marj %20 seviyelerine ulaştığından indirim olasılığı arttı. Bu gelişmeler çerçevesinde yılın ilk çeyreğinden sonra doğalgaz tarifesinde %5-10 seviyesinde indirim yapılacağı düşünülüyor. Sektörde kapasite fazlası sürdüğü için indirimin EPİAŞ daki elektrik fiyatlarını da aşağı yönlü baskılayacağı tahmin ediliyor.

2016 Yılı Beklentileri 2016 yılı ve sonrasında EPİAŞ daki elektrik fiyatları üzerinde etki edecek başlıca faktörler; arz-talep dengeleriyle birlikte hidroelektrik üretimin seviyesi, doğalgaz tarifeleri ve kömür başta olmak üzere enerji fiyatlarının gelişimi olacaktır. Doğalgaz tarifelerindeki indirimin zamanlamasına ve düzeyine bağlı olarak 2016 ortalama EPİAŞ fiyatının 125-140 TL/MWh arasında gerçekleşmesi bekleniyor. EPİAŞ/Doğalgaz katsayısının 1,75 seviyesinde; doğalgaz satış fiyatlarının ise mevcut fiyatların yaklaşık %5-7 altında gerçekleşmesi durumunda EPİAŞ satış fiyatlarının 2016 yılında yaklaşık 130 TL/MWh seviyesinde olacağı tahmin ediliyor (45 USD/MWh). 2014 yılında 2,2 seviyesindeki dolar kuru 2015 yılını 2,9 seviyelerinde tamamladı. Dolar kurundaki artış EPİAŞ daki ortalama fiyatların uzun dönemde minimum garantili YEKDEM fiyatı olan 73 USD/MWh seviyesinin altında kalmasına yol açıyor. Bu kapsamda 2016 yılında YEKDEM den yararlanan santrallerin sayısı 234 den 556 ya yükseldi. 2016 yılı başında perakende elektrik tarifelerine yapılan artış serbest tüketici piyasasını EPİAŞ a kıyasla daha cazip hale getirdi. Görevli perakende satış şirketleri tarafından satın alınması gereken YEKDEM kapsamında üretilen elektriğin artış kaydetmesinin, 2016 yılı içerisinde perakende elektrik tarifelerinde yeniden artışa yol açabileceği düşünülüyor. Serbest tüketici piyasasında satış yapabilen şirketlerin 180-190 TL/MWh civarı (60-65 USD/MWh) satış fiyatı elde edebilmeleri mümkündür. Önümüzdeki dönemde üreticilerin büyük bölümünün satışlarının mümkün olduğunca EPİAŞ dan ziyade serbest tüketicilere ve toptan satış şirketlerine yapacağı öngörülüyor. 20

Orta Vadeli Beklentiler TEİAŞ tarafından 2015 yılında yayınlanan projeksiyonlarda 2015-2024 dönemi için baz senaryoda yıllık ortalama %5,5, yüksek talep senaryosunda yıllık ortalama %6,0, düşük talep senaryosunda yıllık ortalama %4,6 elektrik tüketim artışı öngörülüyor. TEİAŞ projeksiyonlarında 2024 yılında elektrik tüketimi baz senaryoda 435, yüksek senaryoda 473, düşük senaryoda 401 milyar KWh e ulaşmaktadır. Kaynak: TEİAŞ, TSKB İmalat sanayi büyümesi ve elektrik tüketimi artışındaki yavaşlama ile birlikte orta vadede yavaş büyüme beklentisinin sürmesi nedeniyle elektrik tüketimi beklentimiz TEİAŞ düşük senaryosuna yakın seviyededir. TSKB senaryosunda 2015-2024 yıllık ortalama elektrik tüketimi artış beklentisi %4,2 seviyesindedir. Diğer taraftan Onuncu Kalkınma Planı çerçevesinde ilan edilen öncelikli dönüşüm programları doğrultusunda sanayi dönüşümünün gerçekleşmesi durumunda orta vadede büyümenin yeniden hızlanması mümkündür. Ancak, büyümedeki hızlanmanın elektrik tüketimine ne ölçüde yansıyacağı seçilen büyüme patikasıyla da yakın ilişkili olacaktır. İzlenecek patikanın hem yapısal dönüşüm, hem de enerji verimliliğinde artış nedeniyle büyümenin enerji yoğunluğunu azaltması beklenebilir. Dolayısıyla ekonomik büyüme hızındaki artış elektrik tüketiminde aynı boyutta artış getirmeyebilir. Orta vadede enerji verimliliğinde kademeli artış ve GSYH de %4 ün üzerinde büyüme senaryosunda elektrik tüketim artış hızının %4-5 civarında gerçekleşmesi beklenebilir. Diğer taraftan, ekonomik büyüme ve sanayi üretimindeki yavaş gelişimin sürmesi halinde elektrik tüketiminde yıllık ortalama artışın %2-4 aralığında gerçekleşeceği tahmin ediliyor. 21

Orta Vadeli Beklentiler Gerileyen uluslararası enerji fiyatları, özellikle petrol fiyatlarının etkisiyle elektrik satış fiyatlarının öngörülebilir dönemde en azından 2016 yılı boyunca düşük seyrini sürdürmesi bekleniyor. 2017 ve sonrasında enerji fiyatlarının seyrinde, talep tarafında Çin talebinin etkisinin sürmesi beklenirken, arz fazlasının devamı petrolde OPEC in düşük üretim politikalarının sürdürülebilirliği ile yakından ilişkili olacaktır. 2015 yılında önceki yıla göre %47 oranında gerileyerek 50 dolar seviyesine gelen Brent petrol fiyatının, yıl sonunda 38 dolar, 2016 yılı Ocak ayında ise 31 dolar seviyesine kadar gerilediği görüldü. Arz fazlasının sürmesi, petrol üreticisi İran ın ambargo sonrası piyasaya girişi, ABD nin kaya petrolü ve kaya gazı üretimini artırması sonucu petrol ithalatının gerilemesi gibi sebeplerle 2016 yılında da petrol fiyatının 50 doların altında 40 dolara yakın seviyelerde devam edeceği düşünülüyor. Ancak, gerileyen petrol fiyatları nedeniyle özellikle ABD kaya petrolünde yeni yatırımların azalması ve kuyuların kapanmaya başlaması 2017 den itibaren arz fazlasının azalmaya başlayacağını düşündürüyor. Konvansiyonel petrol üretiminde de yatırımların düşmesi ve petrol talebinin yavaş da olsa artışını sürdürmesi petroldeki bolluğun zaman içinde yerini daha dengeli bir duruma bırakacağı ve fiyatların yeniden 70 dolar seviyelerine doğru yükseleceği beklentisini destekliyor. 2016 yılında 45 USD/MWh seviyesinde öngörülen EPİAŞ satış fiyatının; orta vadede elektrikteki arz fazlasının azalması ve enerji fiyatlarında 2017-2020 döneminde toparlanma olasılığını dikkate alarak, 2,9 civarında USD/TL kuru varsayımıyla; 2017 de 47 USD/MWh, 2018 de 52 USD/MWh, 2019 da 54 USD/MWh, 2020 de 55 USD/MWh olarak öngörüyoruz. Diğer taraftan serbest tüketici piyasasında 190 TL/MWh civarında fiyatın orta vadede sürdürülebilir olduğu ve üreticilerin yaklaşık %40 oranında serbest tüketici satışıyla ortalama 55 USD/MWh civarında satış fiyatına 2016 dan itibaren ulaşabileceği düşünülüyor. 22

23 Bu doküman Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin uzman kadrosunca güvenilir olarak kabul edilen kaynaklardan elde edilen verilerle hazırlanmıştır. Notta yer alan görüşler ve öngörüler, not kapsamında belirtilen ve kullanılan yöntemler ile sektör temsilcileriyle yapılan görüşmelerle üretilen sonuçları yansıtmakta olup bu verilerin tamlığı ve doğruluğundan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş.'nin herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Notta yer alan sonuçlar, görüşler, düşünceler ve öngörüler, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. tarafından açık ya da gizli olarak bir garanti ve beklenti oluşturmaz. Diğer bir ifadeyle; bu dokümanda yer alan tüm bilgi ve verileri kullanma ve uygulama sorumluluğu, doğrudan veya dolaylı olarak, bu rapora dayanarak yatırım kararı veren ya da finansman sağlayan kişilere ait olup, elde edilen sonuçtan dolayı üçüncü kişilerin doğrudan ya da dolaylı olarak uğradıkları zarardan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Bu doküman ileriye dönük tahminleri de kapsamaktadır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş., bu tahminlere ulaşılamaması ya da Dokümandaki bilgilerin tam ve doğru olmamasından sorumlu tutulamaz. 2016 Bu dokümanın tüm hakları saklıdır. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş. nin izni olmadan raporun içeriği herhangi bir şekilde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, dağıtılamaz.