8 SORUDA BAĞIŞÇILAR VAKFI MODELİNİ TANIYALIM Her şehrin kendine özgü sorunları var, hatta yan yan olan semtlerin ve mahallenin bile ihtiyaçları birbirinden farklı. Yaşadığı yerin sorunlarını en iyi tespit edebilecek kişiler ise o yerin yerlilerinden başkası değil. Yurttaşlar kendilerini doğrundan ilgilendiren kamusal kararlarda söz sahibi olmaya ve yaşam kalitelerini arttıracak hizmet ve düzenlemelere gereksinim duyuyorlar. Bir yandan seslerinin karar vericiler tarafından daha duyulur olmasını beklerken diğer yandan yerel problemlerin çözümünde yer almak istiyorlar. Kendi yaşam şartlarının iyileştirilmesi kadar başkalarının refahını da önemseyen ve bunun için az veya çok, maddi veya maddi olmayan varlıklarından katkı yapmaya hazır çok sayıda yurttaş bulunuyor. Türkiye de insanlar zor durumlarda birbirinin yardımına koşma ve acil ihtiyaçları karşılamada destek olma geleneğine sahipler. Ancak toplumsal sorunların uzun vadeli çözümü için bir araya gelme ve ortak hareket etme pratiği toplumumuzda tam olarak yerleşmiş değil. Bireylerin yanı sıra sorumlu yurttaş olarak kendini konumlandırmak isteyen şirketler de henüz yaptıkları sosyal katkıyı sistemli ve planlı bir şekle oturtamamış durumda. Sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerinin önündeki en büyük engeli ise kaynak sıkıntısı oluşturuyor. Bu yüzden yerel sorunların kolektif biçimde çözümü, yurttaşların taleplerinin daha görünür olması, bireylerin refahının arttırılması, kamusal faydanın geliştirilmesi için yerel kaynakları harekete geçirecek ve yerel paydaşları ortak amaç için çalışmak üzere bir araya getirecek mekanizmalara ihtiyaç var. TÜSEV, bağışçılar vakıflarının ve yerel bağışçılığın bu ihtiyacı karşılamakta kullanılabilecek en etki araçlar olduğu kanısında. 1. Bağışçılar vakfı nedir? Bağışçılar vakıfları, belli bir bölgede yaşayanların refahını arttırmak, güncel ve uzun vadeli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla birçok bağışçıdan az veya çok miktarlarda fon toplayan, bunları kaynak havuzunda bileştirerek anavarlık oluşturan, anavarlık geliri ile kar amacı gütmeyen kuruluşların inisiyatiflerini hibe tahsisi yoluyla destekleyen, bağışçılara özel hizmetler sunan ve yerel liderlik faaliyetleri yürüten kuruluşlardır. 2. Neden dünyada en fazla artış gösteren organizasyon yapısı? 2000 yılında dünyada toplam bağışçılar vakfı sayısı 905 iken şu anda bu sayı 1,680 e çıkmış durumda. Bu vakıf türünün bulunduğu ülke sayısı ise 56 a ulaştı. Bağışçılar vakıflarının dünyada gittikçe daha yaygın bir model haline gelmesi ve sayısının artmasının ardında üç temel neden yatıyor: Küresel ekonomik durgunluk dolayısıyla uluslararası bağışçıların sivil inisiyatiflere daha az fon aktarma eğilimi Zorlaşan şartlar karşısında yurttaşların kamusal yaşamda daha fazla söz sahibi olma ve yaşadığı bölgede sorumluluk alma istekleri Bağışçıların yaptıkları bağışların etkisini görme ve geleneksel hayırseverlik anlayışının ötesine geçebilen stratejik bağışçılık araçlarına ihtiyaç duymaları 1
3. Bağışçılar vakıflarını diğer kuruluşlardan ayıran özellikleri nelerdir? Bağışçılar vakfının her birinin kuruluş yapısı, çalışma biçimi ve faaliyetleri açısından diğerinden farklı olduğu söylenir. Bağışçılar vakıfları kurulduğu yerin kültürü, tarihi ve gelenekleri ile şekillenmelerine rağmen şu ortak özelliklere sahiptir: Yerellik Genellikle ülke, bölge ya da şehir gibi coğrafi kriterle belirlenen sınırlı bir alanda yaşayan kişilerin yaşam kalitesini iyileştirmeyi ve toplumun değişen ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlar. Sürdürülebilirlik Bireyler, şirketler, hükümetler ve diğer vakıflarından alınan bağışlar sürekli bir anavarlık fonunda toplanır. Anavarlık sürdürülebilirliğin en önemli etmenidir. Anavarlıkla yapılan yatırımından elde edilen gelirler devamlı olarak hibe, burs ve bağışlarla yerel girişimlerin finansmanında kullanılır. Katılımcılık Hizmet ettiği bölgenin geniş bir temsilini sağlayacak şekilde farklı paydaşların vakıf yönetimine katılmasını sağlar. Yatırım uzmanlığı Bağışlanan varlıkların en karlı şekilde değerlendirilmesi için gerekli olan yatırım ve finansal yönetim bilgisine sahiptir. Sürekli olarak avukatlar, emlak danışmanı ve finansal planlamacılar ile görüşerek her ekonomik duruma uygun bağış planları tasarlarlar. Bağışçıya özel fon yönetimi Bağışçının koyduğu şartların yerine getirilmesi için her bağışçı için ayrı fon açılabilir. Bağışçılar fonlarının hangi amaçla (sağlık, eğitim, gençlik ), hangi kuruluşa ve hangi şartlarla (bir kerelik ya da belli aralıklarda) verileceğini belirleyebilir. Bağımsızlık Başka kuruluşların, hükümetlerin ve bağışçıların kontrolü ve etkisinden bağısızdır. Bireyler, şirketler vakıflar ve kamu kuruluşlarından çeşitli büyüklük ve türde bağışlar alarak geniş ölçekte ihtiyaçlara ve ilgilere hitap eder; ama hiçbirinin tek başına yönlendirdiği bir yer değildir. Şeffaflık ve hesapverebilirlik Faaliyet gösterdiği bölgede yaşayanlar başta olmak üzere tüm paydaşlara karşı hesapverebilirdir. Hibe başvuru ve tahsis mekanizmaları herkes için açık ve anlaşılırdır. Tüm operasyonları, mali bilgileri ve kaynaklarını ne şekilde kullanıldığı ile ilgili bilgileri düzenli olarak kamuya sunar. Yönetim modeli esnek ve katılımcı, liderlik uygulaması katılımcı ve diyaloga açıktır. 4. Bağışçılar vakıflarının işlevleri nelerdir? Hibe desteği Söz konusu bölgede ortaya çıkmakta olan veya değişen ihtiyaçları karşılamak amacıyla kar amacı gütmeyen grupların geliştirdikleri girişimlere hibe tahsisi yapar. 2
Teknik Destek Hibe tahsisi yaptığı kar amacı gütmeyen gruplar başta olmak üzere bölgesinde bulunan sivil toplum kuruluşlarına yerel liderlik, stratejik planlama, kurumsal yönetim, proje yönetimi, kaynak geliştirme, denetim, iyi yönetişim vb alanlarda kapasitelerini geliştirmelerine yardımcı olur. Bağışçılar için danışmanlık hizmetleri Bağışçıların hedeflerini anlamaya ve yaptıkları katkılarının amacına ulaşması için onları en doğru şekilde yönlendirmeye çalışır. Bağışçıları toplumsal ihtiyaçlar konusunda bilgilendirir ve bağışların en etkili şekilde kullanılmasını sağlar. Liderlik ve birleştirici güç Liderlik rolü oynarlar ve yeni liderlerin gelişmesine katkıda bulunurlar. Kuruldukları bölgede insanların istedikleri değişiklikleri değişimi yaratabilmeleri için kamu, özel ve gönüllü kuruluşlarlar ortaklıklar geliştirir. Bölgeyi ilgilendiren konuların çözümü için katalizörlük, kolaylaştırıcılık, birleştiricilik işlevleri üstlenir. Savunuculuk Kurulduğu bölgede yaşam koşullarının kalitesini geliştirmeye yönelik savunuculuk kampanyaları yürütür veya var olan kampanyaları destekler. Diğer Hibe tahsisinin yanı sıra bulunduğu bölgede kamu yararını geliştirmeye yönelik kendi programlarını yürütür, farkındalık geliştirme ve bilgilendirme çalışmaları gerçekleştirir. 5. Bağışçılar vakfının sağladığı faydalar nelerdir? Bölgede yaşayanlar açısından: Yerel zenginlik kamusal zenginliğe dönüşüyor! Bölgedeki bireysel ve kurumsal zenginlikleri bir araya getirir ve bunları kamu yararı için kullanır. Bölgenin dışarıya bağlı olmaktansa kendi kaynaklarını harekete geçirmesini kolaylaştırır. Herkes için yer var! Ekonomik gücünden bağımsız olarak bölgenin sorunlarının çözümünde rol almak isteyen herkes vakfa katılabilir. Vakıf danışma, mütevelli ve hibe tahsis kurullarına toplum liderlerinin yer almasını teşvik eder. Böylece yurttaşlar hem küçük-büyük bağışlarıyla katkı yapabilir hem liderlik edebilirler. Sosyal değişimin parçası olmak! Bölgenin acil ihtiyaçlarının yanı sıra toplumsal sorunlardan en fazla etkilenen grupları hedef alarak, yurttaşların sosyal değişim sürecine katılma kapasitelerini arttırır. Grupların birbiri ile temasa geçmesi ve ortak amaçlar etrafında mobilize olmalarına yardımcı olur. Örneğin gençler gibi görmezden gelinen grupların güçlendirilmesini sağlar. Bağışçılar açısından: İdari ve mali yükünüz hafiflesin! Tek bir kuruluş veya birey kendi vakfını kurmak istediğinde (gerçekleştireceği faaliyet türü ve hacmine göre değişen şekilde) en az 50.000 TL kuruluş sermayesi ortaya koyması, kuruluş masrafları ve idari 3
giderleri göz önünde bulundurması, kuruluş işlemleri ve vakıf idaresi için belli bir zaman adaması gerekir. Bağışçılar vakıflarında ise bu idari ve mali sorumluluklar başka bağışçılarla paylaşıldığı için her bir bağışçının yükü hafiflemiş olur. Vergi avantajından faydalanmak, bağışların yerini bulduğundan emin olmak mümkün! Bireyden-bireye bağış geleneksek hayırseverliğin en yaygın şekli ancak bu yöntemle ne vergi avantajı sağlanabiliyor ne de yapılan bağışın söylenen amaç için kullanılıp kullanılmadığı garanti altına alınabiliyor. Bağışçılar vakıflarında ise yapılan bağışlar karşılığında hem belli bir oranda vergi indiriminden faydalanılabiliyor hem de hibe başvurularının nesnel kriterler ışığında değerlendirilmesi ve ihtiyacın en çok olduğu alanlara fon tahsisi yapılması için açık, şeffaf ve etkili mekanizmalar bulunuyor. Damlaya damlaya ölçek ekonomisi olur! Bağışçılar fonlarını tek bir yönetim ve yatırım çatısı altında birleştirerek normalde yalnız başına kendi vakfını kurma şansı olan bireyler ve şirketlerin yaratabilecekleri etkiyi birlikte yaratılar. Fonlarınız isminizle yaşasın! Vakfın içinde bağışçının ismi ile anılan fonlar oluşturulabilir. Bu fonların açılması kolay ve masrafsızdır. Fonlar bağışçının koyduğu şartlara ve dileklere göre idare edilir. Bağışçının yaşadığı ya da katkıda bulunmak istediği yerde fonlar kullanılır. Şirketler toplumu kucaklasın! Şirketler, operasyonlarını yürüttükleri bölgede bağışçılar vakfına katkıda bulunarak toplumsal yaşama değer katarlar. Toplum ve çevre üzerindeki ortak çıkar ve faydalar etrafında işbirlikleri kurarak hem iş performansını yükseltir hem de toplumla bütünleşirler. Şirketlerin gönüllü sektördeki gözü kulağı! Birçok şirketin sosyal sorumluluk projesi olsa bile gönüllü sektör bilgisi kısıtlı ve STKlara hibe tahsis mekanizması bulunmuyor. Kurumsal bağışçılıkla ilgili bir proje tasarlamak için bir birim oluşturmak ya da halkla ilişkiler şirketleri ile çalışmak zorunda kalıyorlar. Bağışçılar vakfı ise hem sektör hem hibe yönetimi konusunda çok daha bilgili ve deneyimlidir ve şirketleri yönlendirebilir. Üstelik bu hizmeti dışarıdan alarak vakıflar idari giderlerini kısmış olurlar. Bağışlarınızın etkisi artık daha görünür! Bağışçıların yaptıkları katkılar sonucunda ölçülebilir etki ve sosyal yatırım getirisi beklentileri küresel bir trend haline geldi. Bireylere verilen bağışlar ya da kuruluşlara tek seferlik yapılan bağışların etkisini takip etme imkanı bulunmazken bağışçılar vakıflarında hibe tahsisi ile birlikte izleme ve değerlendirme sistematik bir şekilde yürütüldüğü için bağışların faydalanıcılar ve söz konusu bölge üzerindeki etkisini ölçmek çok daha kolaydır. Bağışçılığa tutkularınızı katın! Bağışçılar fonların nerelerden ve ne şekilde kullanılacağı ile ilgili kararlara katılabilir, bağışçılık ile ilgili bilgi ve tutkularını diğer bağışçılar ile paylaşabilirler. Bağışçılar kaynak geliştirme faaliyetlerinde yer alarak aile üyelerini ve arkadaşlarını da bağışçılık deneyimine katabilirler. STKlar açısından: Kaynaklar çeşitleniyor, bağışçı kitlesi genişliyor! STKların sadece faaliyetlerini sürdürebilmek için fon geliştirmeleri yetmiyor, rekabet yaratan az sayıda fona olan bağımlılıklarını azaltmak için kaynak geliştirme biçimlerini daha fazla çeşitlendirmeleri gerekiyor. Normalde küçük STKların ve kar amacı gütmeyen grupların erişmesi zor olan fonları geniş bağışçı ağı, etkin kaynak geliştirme stratejileri ve hibe tahsis sistemi ile bağışçılar vakıfları ulaşılır hale 4
getirir. Bağışçılar vakfının, yerel kaynakların yanı sıra, dünyada teşvik edilen bir model olması dolayısıyla, uluslararası fonları da kolaylıkla kendine çekebilen bir yapısı vardır. Teknik destek için yeni bir partneriniz var! Hibe tahsisinin parçası olarak yararlanıcı STKlara verilen raporlama, proje yönetimi, iletişim stratejisi, kaynak geliştirme vb konularda verilen koçluk hizmetinin yanı sıra bölgedeki diğer STKlar vakfın eğitim, konferans, yasal kaynaklar gibi farklılık gösterebilecek destek alanlarından faydalanırlar. Yerel yönetim ve merkezi yönetim il teşkilatları açısından: Sektörlerarası işbirliği artık daha kolay! Kamu kuruluşlarının sivil toplum ve özel sektör ile kurmak istedikleri işbirlikleri için bağışçılar vakfı farklı aktörlere olan yakınlığı, birleştirici ve katalizör rolü ile eşsiz bir platform sağlar. Vakıf ayrıca kamu ve yerel yönetim yetkililerini STKlarla ortaklık kurma, sektörel dinamikler ve yerel STKların ihtiyaçları hakkında bilgilendirir. Sosyal ekonomi büyüyor, şehirler gelişiyor! Şirketler, bireyler ve diğer vakıflardan gelen fonların söz konusu bölgede yaşayanların refahını yükseltmek için kullanır, yerel kalkınmaya ve kapasite gelişimine katkıda bulunur. 6. Bağışçılar Vakfı nasıl kurulur? Yaşadığı bölgedeki şartları değiştirmek isteyen duyarlı ve sorumlu yerel aktörler ortak kamusal fayda etrafında bir araya gelerek bir paydaş kurulu kurarlar. Paydaş kurulu ilk toplantılarında ihtiyaç analizi yapar ve talepleri değerlendirir. Tespit edilen ihtiyaçların hangi kaynaklardan karşılanabileceğine bakılır, yani bölgeye ait maddi ve maddi olmayan varlıkların analizi yapılır. Bölgedeki etkili kişi, kuruluş ve ağların envanteri çıkartılır. Bu kişileri danışma veya yürütücü kurullarına katılmaya davet edilir. Paydaş kurulunda yer almasa bile etkili şirket, STK, toplum liderleri ve kamu yetkilileri ile girişim hakkında bilgilendirilerek ve görüşleri alınarak danışma süreci genişletilir ve böyle bir vakfın kurulmasını isteyip istemedikleri ve destek verip vermeyecekleri sorularak fizibilite çalışması yapılır. Vakfın faaliyet göstereceği alanın coğrafi sınırları belirlenir. Paydaşların ortak değerlerini, ideallerini yansıtan ve kullanılabilir durumda olan yerel kapasitelerle orantılı bir misyon ve hedefler belirlenir. Yerel ihtiyaçlar, varlıkla, kapasiteler, misyon ve hedefler ile uyumlu bir stratejik plan geliştirilir. Öncelikli olarak anavarlık oluşturma amacıyla kaynak geliştirme çalışmalarına başlanır. Toplanan fonlar kurulmakta olan vakıf adına açılan hesapta bloke edilir. Mütevelli kurulu oluşturulur, vakıf senedi hazırlanır. Vakfın resmi olarak kurulması için başvuru yapılır. Bundan sonra fon geliştirme stratejisi, pazarlama planı, hibe tahsis süreci politika ve prosedürleri geliştirilir. 5
7. Türkiye de örneği var mı? Türkiye de türünün ilki olan Bolu Bağışçılar Vakfı (BBV), Haldun Taşman, M.Şerafettin Erbayram ve Uğur Tunçok un önderliğinde, Ahmet Baysal ın destekleri ile dünyada yaygınlaşmakta olan sosyal yatırım anlayışı çerçevesinde, toplumdan aldığını topluma geri vermek isteyen 32 bağışçı tarafından 2008 yılında kurulmuştur. Vakfın amacı Bolu ilinin yaşam kalitesini yükseltmek ve yaşanabilir kent olgusuna ulaştırmak; öncelikli sorunlarını çözmeye yönelik girişimlere, bireylere ve sivil toplum kuruluşlarına maddi ve manevi destek sağlamak; sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda ilin kalkınmasına ve imarına halkın her kesiminden katılım sağlamaktır. BBV nin kendine has karakteri oynadığı üç temel rolden ileri gelmektedir: bağış toplayarak anavarlık oluşturmak ve bağışçı tabanını geliştirmek; yerel projelere teknik ve finansal destek sağlamak; işbirlikleri kurarak birleştirici ve katalizörlük işlevi üstlenmek. 8. TÜSEV in rolü nedir? TÜSEV bağışçılar vakıflarının kurulması ve yönetimi aşamalarında şu şekillerde teknik destek sağlar: Bağışçılık rehberi, TÜSEV websitesi ve elektronik bülteni ile topluluk temelli bağışçılık ve bağışçılar vakfı hakkında bağışçıların ve diğer paydaşların merak edebileceği ve bilmesi gereken bilgiye ulaşımı sağlar. Topluluk analizi, vakfın misyonu, hedefleri, faaliyetleri, zaman çizelgesi, bütçesi, ana göstergeler ve risk analizini içerecek şekilde hazırlanacak olan stratejik plan gelişimine yardımcı olur. Vakıfların kuruluş aşamasında mali, hukuki ve idari alanlarda danışmanlık verir. Düzenlediği toplantılar ile topluluk temelli bağışçılığa ilgi duyan paydaşları bir araya getirir, ağ kurma fırsatları yaratır. Hibe yönetim programı oluştururken öncelik alanlarının belirlenmesi, hibe başvuru formu ve kılavuzunun hazırlanması, hibe tahsis politika ve prosedürlerinin geliştirilmesinde koçluk yapar. Bağışçılar vakfı kurmak isteyen grupların katılımı ile Türkiye de tek örneği olan Bolu Bağışçılar Vakfı na çalışma ziyaretleri organize eder. Kurulacak olan vakıf için vakıf senedi yazılmasında destek verir. Vakfın ihtiyacına göre kaynak geliştirme, organizasyon yönetimi, liderlik, hibe yönetimi vb konularda kapasite geliştirme eğitimleri düzenler. Bağışçılar vakıflarının paydaşları üzerinde ve bölgede yarattığı farklılıkları tespit etmek için etki analizi çalışması yapar. Programa katılım ve sorularınız için bize ulaşın Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı (TÜSEV) İrtibat : S.Sevda Kılıçalp Iaconantonio Adres : Bankalar Cad. Minerva Han No:2 Kat:5 34420 Karaköy/Istanbul Tel : 212.243.83.07 Faks : 212.243.83.05 Web : www.tusev.org.tr Email : sevda@tusev.org.tr 6