TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ ve OKUL YÖNETİMİ

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ ve OKUL YÖNETİMİ Editör: Servet Özdemir Servet Özdemir / Temel Çalık / Ali Çağatay Kılınç / Serkan Koşar / Ferudun Sezgin Adnan Boyacı / Esmahan Ağaoğlu / Necati Cemaloğlu / Burhanettin Dönmez Zeki Öğdem / Emel Tüzel / Türker Kurt 3. Baskı

Editör: Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ ISBN 978-605-364-324-1 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ekim 2012, Ankara 3. Baskı: Kasım 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı:Gürsel Avcı Baskı:Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet:www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖNSÖZ Eğitim alanında çok önemli reformların yapıldığı bir döneme hep beraber şahitlik ediyoruz. Eğitim sistemimiz büyük bir değişim geçiriyor. Bu değişimlerin felsefi bir temellerinin olup olmadığı kamuoyu tarafından sorgulanıyor. Değişim dönemlerinin zor geçtiğini hepimiz biliyoruz. Ancak yapılanların bir vizyona dayalı olarak yapılıp yapılmadığından ve bir okul teorimizin olup olmadığından endişe etmekteyiz. Değişim her zaman sonuçları kestirilemeyen bir hipotezdir. Uzun zamandır tartışılan Milli Eğitim Bakanlığı nın yeniden yapılanması konusu merkez düzeyinde ve yapı boyutunda gerçekleştirildi. İşin önemli kısmı davranış boyutunda yapılacak işler. Bu konunun temelini de insan kapasitesinin geliştirilmesi oluşturuyor. Bu konuda izlenen politikaları merakla takip etmekteyiz. Bir örgütün dört temel boyutu vardır: amaç, yapı, süreç ve örgüt kültürü. Yapılan reform ve yenileşme çalışmalarının öncelikle kurum amaçlarına hizmet etmesi beklenilmelidir. Yapıyı kurmak, etkili bir yönetim sistemi oluşturmak ve kurum kültürünü çalışanları ve tüm paydaşları sürece dahil edecek olumlu bir hale getirmek amaca hizmet etmesi koşuluyla işe yarar. Eğitimin temel gayesi çocukların mutluğu, özerkliği ve onların bağımsız iş yapabilme kapasitesini geliştirmektir. Okul sistemimiz, bürokratik yönetim ve onun uzantısı olarak görülen testokrasiye teslim olmuş görünüyor. Tüm sistem işe yaramayacak bilgilerinin ne kadarının hatırlandığını ölçmeye çalışarak bunu başarı olarak takdim ediyor. Tek amaç bu oluncaya sistem tüm gücünü sınavlardaki başarıya odaklıyor. Bir tür Taylorizm okullarda hâlâ yaşamını sürdürüyor. Formel örgüt yaklaşımları, okulda canlılığını korumaya devam ediyor. Eğitimin öznesinin insan olduğu unutulmuş görünüyor. Birçok ülkede yıllar alan değişimlere bir günde tanıklık edebiliyoruz. Hep birlikte hatırlayalım: Kısa bir süre önce serbest kıyafet, FATİH projesi, ortaöğretimin yeniden yapılandırılması, öğretmen yetiştirme, mesleki eğitim, 4+4+4 gibi temel uygulamalar peş peşe gündeme geldi. Bazıları günlük ömürlü oldu. Öğretmen yetiştirme ve Pedagojik Formasyon uygulaması ile ilgili alınan radikal kararlar bir hafta sürdü. Eğitimciler odaklanmadan projeden projeye koşmaktalar. Yeniliğin hatırına yenilik yapıyoruz. Eğitim camiası ve veliler şaşkın durumda, 5 yaş bilmecesi hâlâ çözümlenmiş değil, program, öğretmen kapasitesi, fiziki altyapı yeterince sorgulandı mı? Pek çok muamma içerisinde çözümü zamana bırakmış görünüyoruz. Göç yolda mı düzelecek, heder mi olacak? Biz de stratejik plan ve yönetime geçecek miyiz? Bütün bunlar eğitim sistemini modernist bakış açısıyla ele aldığımızı okulu ve eğitimi değerden yoksun bir meta olarak gördüğümüzü resmediyor. Bu güne kadar okulları bir formal örgüt, içindeki bireylerin davranışlarını da örgütsel davranış olarak düşündük. Bu durum bizi, okullar hakkında belli yargı kalıplarına sahip olmaya itti. Açık uçlu olan hayata kapalı öğrenme modelleri ile ulaşmaya

çalıştık. Bu konuda ne kadar başarılı olduğumuzu sorgulamanın zamanı geldi de geçiyor. Bu sorgulama ve yansıtma süreci eğitim sistemini bütün olarak tekrar gözden geçirmek anlamına geliyor. Belki de ilk sorgulanması gereken okul ve yönetim teorimizin ne olduğudur. Hatta belirli bir okul teorimizin olup olmadığıdır. Şu sorulara cevap vermemiz, okulu yönetmede bize yol gösterecektir: 1. Okullar 21. yüzyılda hangi işlevlere sahip olmalıdır ve bu işlevleri ne düzeyde yerine getirebilmektedir? 2. Toplumun okuldan beklentisi nedir? 3. Okul bireylerin eğitim ihtiyaçlarına ne düzeyde cevap verebilmektedir? 4. Okulda çalışanların sürekli gelişimi nasıl sağlanabilir? Sömürge ülkeleri hariç, her kültür kendi eğitim sistemini yaratır. Her toplumda eğitim, o toplumun kültüründe var olan bilgi, deneyim ve değerlere göre şekillenir. Bu anlamda, eğitim anlayış ve uygulamaları içinde geliştiği kültüre özgüdür. Bir eğitim sisteminin sorunlarına çözüm ararken, o sistemi yaratan kültürün ve toplumun özelliklerini göz önünde bulundurmak gerekir. Bununla birlikte, insan her yerde insandır, ihtiyaçları evrenseldir ve eğitime muhtaçtır. Kapasite geliştirme bağlamında en çok tartışılan, ilgi çeken ve incelenen husus bireysel kapasite yani insan kapasitesidir. İnsanı yani öğretmen ve okul yöneticisini yetiştiremeyen bir eğitim sisteminin bu çağda yaşaması zor görünmektedir. Eğitimde kapasite ise bir eğitim kurumun belirlenen hedeflerine ulaşabilme yeteneği olarak ifade edilmektedir. Kapasite geliştirme konusuna okul bağlamında bakılacak olursa, kavramın okul yöneticilerinin, öğretmenlerin, yardımcı hizmetler grubunda çalışanların, ailelerin, öğrencilerin ve toplumun farklı kesimlerinin okul iklimini geliştirmek ve okulun performansını artırmak için göstermiş oldukları çabaların bütünü şeklinde bir anlam ifade ettiği anlaşılmaktadır. Yeni okul teorisinin temel dayanağı öğrenmenin herkes için olduğudur. Yalnızca öğrencilerin öğrendiği bir okulda diğer çalışanların kendilerini geliştirmelerini beklemek zayıf bir ihtimaldir. Bu da insan kaynağının geliştirilmesinin önündeki en önemli engellerden biri olarak değerlendirilebilir. Eğitim sistemlerinde yapılacak değişimlerin yukarıda ifade edilen özellikte bir okul teorisine dayanması, insan odaklı, okulun doğasına uygun, değer yönelimli bütünsel bir bakış açısıyla ele alınması ve toplumun tüm kesimlerinin ilgi, beklenti ve kaygılarına titizlikle eğilen bir süreçte işlenmesi zorunludur. Bu holistik bakış açısı sistem bütünlüğüne odaklanmayı, sistemi bir bütün olarak ele almayı gerektirmektedir. Eğitim adına yapılan tüm değişimleri bu gerçeklikten hareket etmesi amaçlanan değişimin başarısı için kaçınılmazdır. Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi kitabımız ortak bir çabanın ürünüdür. Eğitim sistemimize bir nebze ışık tutması bizleri mutlu edecektir. Görüş ve eleştirileriniz bize yol gösterici olacaktır. Editör: Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Ankara, 2014

Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Gazi Üniversitesi 2. Bölüm: Yönetim Kuramları ve İnsan Prof. Dr. Temel ÇALIK Gazi Üniversitesi 3. Bölüm: Değişen Toplum ve Okul Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Yrd. Doç. Dr. Ali Çağatay KILINÇ Gazi Üniversitesi - Karabük Üniversitesi 4. Bölüm: Okul Yönetiminde Dinamikler: Güç, Politika ve Etkileme Dr. Serkan KOŞAR Gazi Üniversitesi 5. Bölüm: Okul Yöneticisi ve Liderlik Doç. Dr. Ferudun SEZGİN Gazi Üniversitesi 6. Bölüm: Okullarda İnsan Kaynağının Yönetimi Doç. Dr. Adnan BOYACI Gazi Üniversitesi 7. Bölüm: Okul Yönetiminde Denetim ve Değerlendirme Prof. Dr. Esmahan AĞAOĞLU Anadolu Üniversitesi 8. Bölüm: Okulun Psikolojik Yönü Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU Gazi Üniversitesi 9. Bölüm: Okulda Personel ve Öğrenci İşleri Prof. Dr. Burhanettin DÖNMEZ İnönü Üniversitesi 10. Bölüm: Eğitim ve Öğretimle İlgili Hizmetler Arş. Gör. Zeki ÖĞDEM Arş. Gör. Emel TÜZEL Gazi Üniversitesi 11. Bölüm: Eğitim Finansmanı ve Okulda Kaynak Yönetimi Yrd. Doç. Dr. Türker KURT Gazi Üniversitesi

İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... v İçindekiler...vii 1. Bölüm TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI, EĞİLİMLERİ VE SORUNLARI Okul Yönetimi ve Liderlik... 7 Okul Müdürünün Vizyonu... 12 Türk Eğitim Sisteminin Yasal Dayanakları... 15 Anayasa... 15 Din ve Vicdan Hürriyeti... 16 Düşünce ve Kanaat Hürriyeti... 17 Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi... 17 Tevhid-i Tedrisat Kanunu... 18 İlköğretim ve Eğitim Kanunu... 18 Millî Eğitim Temel Kanunu... 19 Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı... 23 İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (6287 Sayılı kanun)... 23 Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname... 26 Kaynakça...52 2. Bölüm YÖNETİM KURAMLARI VE İNSAN Klasik Yönetim Yaklaşımlar... 54 Bilimsel Yönetim Yaklaşımı... 55 Yönetim Süreçleri Yaklaşımı... 56 Bürokrasi Yaklaşımı... 57 Klasik Yönetim Yaklaşımlarında İnsan... 58 İnsan İlişkileri Yaklaşımları... 59 Dinamik Yönetim Yaklaşımı... 59 İnsan İlişkileri Yaklaşımı... 60 Yeni İnsan İlişkileri Yaklaşımı... 61 İnsan İlişkileri Yaklaşımında İnsan... 63 Sistem Yaklaşımı... 64 Sistem Yaklaşımında İnsan... 65 Durumsallık Yaklaşımı... 66 Durumsallık Yaklaşımında İnsan... 68 Yönetim Yaklaşımları ve Okul... 69 Kaynakça...72

viii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 3. Bölüm DEĞİŞEN TOPLUM VE OKUL Okulun Değişen Tanımı... 75 Eğitime ve Okula Yönelik Paradigmaların Karşılaştırılması... 77 Yeni Yüzyılda Okul Anlayışı... 85 Kaynakça...91 4. Bölüm OKUL YÖNETİMİNDE DİNAMİKLER: GÜÇ, POLİTİKA VE ETKİLEME Güç Kavramı ve Özellikleri... 96 Gücün Bazı Kavramlarla İlişkisi... 97 Güç Kaynakları... 99 Güce Karşı Olası Tepkiler... 103 Okul Yönetiminde Yetki ve Güç... 108 Politika Kavramı ve Özellikleri... 109 Etkileme Kavramı ve Özellikleri... 113 Kaynakça... 117 5. Bölüm OKUL YÖNETİCİSİ VE LİDERLİK Eğitim ve Okul Yöneticiliği... 124 Okul Yöneticilerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları... 125 Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi... 131 Yetiştirme Kavramı ve Yönetici Yetiştirme... 131 Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Gereksinimi... 131 Türkiye de Eğitim Yöneticisi Yetiştirme... 133 Çağdaş Okul Yöneticisi... 141 Okul Yöneticilerinin Liderlik Rolleri... 143 Okul Kültürü ve Yönetimi... 143 Yönetici ve Lider Kavramları... 144 Okul Yöneticisinin Liderlik Rolleri... 147 Etik Liderlik... 147 Öğretim Liderliği... 149 Dönüşümcü Liderlik... 151 Karizmatik Liderlik... 153 Hizmetkâr Liderlik... 154 Otantik Liderlik... 154 Paylaşılmış Liderlik... 155 Ruhsal Liderlik... 155 Kaynakça... 157

İçindekiler ix 6. Bölüm OKULLARDA İNSAN KAYNAĞININ YÖNETİMİ Giriş... 161 İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı... 162 Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçiş... 163 İnsan Kaynakları Yönetimine İlişkin Kuramlar... 164 Okul Örgütlerinde İnsan Kaynakları Yönetiminin Amaçları ve İşlevleri... 169 İnsan Kaynaklarının Planlanması ve Norm Kadro Uygulaması... 170 Okul Örgütlerinde İnsan Kaynaklarının Seçimi ve İşe Yerleştirmesi... 172 Okul Örgütlerinde İnsan Kaynaklarının Yetiştirilmesi Geliştirilmesi... 174 Okul Örgütlerinde İnsan Kaynaklarının Ödüllendirilmesi... 177 Okul Örgütlerinde Kariyer Planlaması... 178 Kaynakça... 180 7. Bölüm OKUL YÖNETİCİLERİNİN DENETİM VE DEĞERLENDİRME ROLÜ Giriş... 183 Eğitim Sisteminde Denetim ve Değerlendirme... 184 Okul Müdürünün Denetim ve Değerlendirme Rolleri... 185 Öğretim Liderliği... 185 Yöneticilik... 187 Eğiticilik... 188 Mesleki Yardım... 188 Araştırma... 190 Güdüleme... 191 İzleme-Değerlendirme... 192 Değerlendirme Türleri... 192 Kişilik Değerlendirmesi... 193 Performans Değerlendirme... 194 Sonuç... 195 Kaynakça... 196

x Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 8. Bölüm OKULUN PSİKOLOJİK YÖNÜ Giriş... 197 Çatışma... 197 Yıldırma (Mobbing)... 200 Örgütsel Sessizlik... 202 Örgütsel Güven... 203 Örgütsel Bağlılık... 205 Örgütsel Vatandaşlık... 206 Örgütsel Adalet... 208 Güdülenme... 209 İş doyumu... 210 Örgüt Sağlığı... 212 Stres... 213 Mizah... 215 İşgören Yabancılaşması... 216 Tükenmişlik... 218 Örgüt Kültürü... 219 Örgüt İklimi... 221 Öğrenen Örgüt... 222 Okuma Parçası... 224 Kaynakça... 225

İçindekiler xi 9. Bölüm OKULDA PERSONEL VE ÖĞRENCİ HİZMETLERİ Personel Kavramı... 231 Eğitim Personeli... 231 Eğitim Personelinin Sınıflandırılması... 232 Eğitim Personelinin Seçimi Atanması ve Görevlendirilmesi... 233 Eğitim Personelinin Göreve Başlaması ve Stajyerliğinin Kaldırılması... 235 Eğitim Personelinin Hakları... 236 Eğitim Personelinin Ödevleri ve Sorumlulukları... 238 Eğitim Personeline Uygulanan Yasaklar... 239 Sicil ve Disiplin işleri... 240 Personelin İzlenmesi ve Denetlenmesi... 241 İnsangücü Kaynaklarının Geliştirilmesi... 242 Öğrenci Hizmetleri... 243 Öğrenci Kaydının Yapılması... 245 Devam Takip İşleri... 247 Nakil ve Kayıt Silme... 249 Öğrenci Başarının Değerlendirilmesi... 252 Sağlık Hizmetleri... 260 Okul Güvenliği... 261 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri... 261 Disiplin... 262 Öğrenim Belgelerinin Düzenlenmesi... 264 Mezunları İzleme... 265 Kaynakça... 266

xii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 10. Bölüm EĞİTİM VE ÖĞRETİMLE İLGİLİ HİZMETLER Giriş... 269 Eğitim İle İlgili Hizmetler... 270 Sosyal Etkinlikler... 278 Öğrenci Kulübü... 279 Toplum Hizmeti... 279 Diğer Sosyal Etkinlikler... 280 Öğretim İle İlgili Hizmetler... 280 Okulda Yıllık Çalışma Planının Hazırlanması... 282 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ve Ders Planı... 284 Ünitelendirilmiş yıllık plân... 284 Ünitelendirilmiş yıllık plânın yapılışı... 285 Ders Planı... 285 Öğretmenler Kurulu Toplantılarının Yapılması... 287 Zümre Öğretmenler Kurulu... 288 Şube Öğretmenler Kurulu... 288 Ders Kitaplarının ve Araç-Gereçlerinin Belirlenmesi ve Kullanımı... 289 Okul Kütüphanesinin Düzenlenmesi... 291 Kaynakça... 293 11. Bölüm EĞİTİM FİNANSMANI VE OKULDA KAYNAK YÖNETİMİ Giriş... 295 Eğitim ve Ekonomi... 296 Okulların Kaynaklarının Yönetimi ile İlgili Temel Kavramlar: Okul Bütçesi, Eğitimde Verimlilik ve Etkililik, Eğitimin Maliyeti, Eğitim Eşitliği... 299 Okul Bütçesi... 299 Eğitimde Verimlilik ve Etkililik... 300 Maliyet, Eğitimin Maliyetinin Karşılanması... 301 Eğitimde Fırsat ve İmkân Eşitliği... 303 Okulların Gelir Kaynakları... 305 Eğitimde Kaynak Sorunu... 308 Türkiye de Eğitimin Finansmanı ve Eğitim Harcamaları Bilgi Yönetim Sistemi Projesi: e-okul Bütçeleri Projesi... 311 Örnek Olay... 313 Kayıt Parası... 313 Tartışma Soruları... 314 Kaynakça... 315 Dizin... 317

1 1. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YAPISI, EĞİLİMLERİ VE SORUNLARI Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR Gazi Üniversitesi Bu bölümün amacı Türk eğitim sisteminin yapısını, eğilimlerini ve sorunlarını öğrenciye kavratmaktır. Bu bölümü çalışan öğrenciler; Türk eğitim sisteminin yapısını ve sorunlarını kavrarlar. Okul yönetimi ve liderlik hakkında bilgi sahibi olur. Okul vizyonunun ne olduğunu ve nasıl geliştirildiğini bilir. Türk eğitim sisteminin yasal dayanaklarını açıklar. 21. yüzyılda okulu amaçları doğrultusunda yaşatmak, tarafların doyumu ve mutluluğunu sağlamak başarılması çok zor görünen çok bilinmeyenli bir denklem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi toplumunda okul çok daha karmaşık ve disiplinler arası bir kurum olmuştur. Okulun amaç ve işlevleri değişmiş ve beklentiler artmıştır. Öğretmen ve yöneticiler değişimden neredeyse asıl işlerini unutacak kadar yoğun söz etmektedirler. Sadece bir değişkeni, (okul, öğretmen, öğrenci, veli, iş piyasası, devlet) öne çıkararak sistem bütünlüğünü gözden kaçıran değişim projeleri başarısız olmakta, değişim için mevcut süregelen işlerini de aksatan bir eğitim/okul sistemini yönetmek daha da güçleşmektedir. Değişim, bireyler istekli ve yeni rolleri benimsemiş olarak harekete geçerler ise başarılabilir (Sergiovanni, 1994).

2 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi 2012 yılında Türk Eğitim Sistemi kapsamlı yeniliklere sahne oldu. 652 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Bakanlık yapısı ve görevleri, 6287 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile de eğitim sisteminde köklü değişikliklere gidilmiştir. 652 sayılı KHK ile bakanlık merkez örgütünde yapılan değişiklikler eğitim camiası ve kamuoyu tarafından beklenilmekteydi ancak 6287 sayılı kanunla getirilen ve 4+4+4 adı verilen eğitim kademelerinde yapılan değişiklikler sistemi kökünden değiştirmiştir. Planlı değişimlerin bile kurumsallaşmasının zor olduğu eğitim gibi sosyal bir yapıda bu getirilen düzenlemelerin sonuçlarının nasıl olacağını bugünden kestirmek oldukça zor görünmektedir. Ancak eğitim sisteminin yapı ve işleyişi değişmiş ve bu yeni yasal çerçeveye göre sürdürülmek zorundadır. Bu yapı içerisinde yöneticilerin rol ve sorumlulukları daha da artmıştır. Tutarlı bir eğitim yöneticisi yetiştirme geleneği yerleştiremeyen ülkemizde acil işler önemli işlerin önüne geçebilmektedir. Bu yazı bir dosttan geldi! Ankara da bir simitçi Son bir yıldır öğle yemeklerini dışarıda yemek durumunda kaldığımızdan işyerinden iki ağabeyimle Tunalı civarlarında yemeğimizi yiyor ve öğleden sonrası için de Tunalı Pasajı karsısındaki köşeden simit alıyoruz. Yaklaşık on-on beş gündür tezgâhın başka birisi tarafından işletildiğini fark etmiştim. Dün bu sefer simidi ben alacağım diyerek, tezgâha gittiğimde simitçi ortalıkta görünmüyordu. Ben de her tezgâhın başında simitçi olmadığında, Türklerin yaptığı refleks ile tezgâhın camını açacak ve parayı koyarak iki tane simit alacaktım. Öyle de yaptım tezgâhın sürgülü camını açtım. 1 YTL yi rafa koydum ve tam simitleri alacaktım ki, orada üstüne el yazısıyla bir şeyler yazılmış, müsvedde kâğıtları gördüm. Beni iyi tanıyanlar ne kadar meraklı olduğumu bilirler; Yahu bu da nedir, ne yazmış bu adam acaba, bir bakayım. dedim: 8:15 1 8:21 1 8:22 2 Anlayacağınız bu listede öğleye kadar hangi dakikada kaç simit satıldığı yazıyordu. Sonra bu listenin altına 13.55 2 yazıp, ne yazdığıma dikkat etsin diye 2 nin üstüne bir de yıldız koydum ve simitleri aldım. Veritabanı tutmaya bayılırım. Allahım adamdaki bilince bak, veritabanı tutuyor! dedim. Ama emin değildim. Belki de belediye böyle bir şeyler istemiştir falan... dedim. Neyse uzatmayayım. Bugün yine aynı simitçiye uğradım, bu sefer oradaydı. Nasılsın, iyi misin? hoşbeşinden sonra, 13.55 simitlerini toplama ekledin mi? diye sorunca:

Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 3 Abi sen miydin o? diye gülümsemeye başladı. Neden böyle bir liste tutuyorsun? diye sordum, Belediye mi istiyor? Yok, Ağabey. Ben 15 gün önce aldım bu tezgâhın işletmesini. Henüz yabancısıyım müşterinin. dedi. Bunları dakika dakika yazıyorum, hangi saatlerde müşteri yığılıyorsa, ona göre sıcak simit getireceğim, o gün sabahın simidi akşama kaldı, utandım müşteriden. deyince ellerine sarılıp öpmek geldi içimden. Yaa işte böyle... İster CRM (Customer Related Management) deyin, ister PR (Public Relation), isterseniz de Market Research... Ben simitçinin yaptığı işten kendime mesaj çıkarmazsam ölürdüm. Ne mi çıkardım?... Yoo, o kadar uzun boylu değil her şeyi de yazacak değilim ya!... Herkesin Mesajı Kendine... Artık her simit aldığımda aklıma VERİ TABANCI SİMİTÇİ gelecek. Zekâ, işine saygı, kâr arttırma bilinci... Hepsinin sonucunda yaratılan gerçek katma değer ve farklılaşarak rakiplerinden ayrılma... Bunları öğretmek için yıllarca insanları yüksek ücretli okullarda okutuyorlar. Sonuç: veritabancı simitçinin yanından bile geçemeyecek olanlar, bakın her yerde yüksek maaşlar alıp, endam gösteriyorlar. (Dil ve üslup aynen korunmuştur) Bir hikâye de benden. Yatılı İlköğretim Bölge Okullarından birini ziyaret ediyordum, okul çok güzel bir bahçe içerisinde şirin bir yerdi. Okul müdürüne kaç öğrenci olduğunu sordum? 300 civarında. dedi. Öğrenciler hakkında biraz bilgi verir misiniz? dedim. Valla hocam dedi. Çoğunun anası babası ölmüş ya da boşanmış. Kaç kişinin anne ya da babası ölmüş? dedim. Ohoo çok. dedi? Sorduğum hiçbir soruya net bir cevap alamadım. Kıdemli okul müdürü Çok fazla. deyip durdu. Şimdi simitçi hikâyesini buraya neden aldım? Okul müdürü yönettiği sistemi tüm unsurları ile tanımak zorundadır. 300 öğrencinin sosyolojik görünümünü çıkarmak Ankara da simit satmaktan daha mı zor bir iş. Baştan söyleyeyim okul yöneticisi olmak çok zor bir iştir. Hele eğitim liderliği yapmak istiyorsanız işiniz daha da zor demektir. Aslında çok da zevkli ve kolaydır da. Okul yöneticiliği ya da eğitim yöneticiliği nasıl bir meslektir? Daha açık bir ifadeyle sahiden eğitim yöneticiliği bir meslek midir? Yoksa mesleği öğretmenlik olan amatörlerin okulu idare etmek anlamında yapıyormuş gibi yaparak işleri el yordamıyla bazen isteyerek bazen tesadüfler eseri yapmaya çalıştıkları iyi niyetli bir uğraş alanı mıdır? Bu sorulara gönül rahatlığıyla Evet profesyonel bir meslek-

4 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi tir, kaynağını öğretmenler teşkil eder ama yönetim eğitimi alarak yönetici olurlar. demek pek mümkün görünmemektedir. Bu durumda Türk Yönetim geleneğinin de rolü vardır. Ülkemizde yöneticilik hep ayrıcalık olarak görülmüştür. Yöneticilere tanınan yasal veya uygulamadan kaynaklanan bir takım avantajlar da eklenince yönetim kadrolarının her zaman talibi çok olmuştur. Talip çok olunca da nitelik aramak, en iyiyi seçip bulmak yerine yönetim kadroları imtiyaz kadrolarına dönüştürülmüştür. Maarif hizmetlerinde öğretmenlik esastır. anlayışı eğitim hizmetlerinde uzmanlık hizmetlerinin gelişmesini engellemiştir. Yükselmelerde temel kıstas hizmet yılı ve siyasi otoritelerin tercihi olagelmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı 1929 yılından beri 1416 sayılı kanuna göre lisansüstü eğitim amacıyla yurt dışına öğrenci göndermektedir. Bu öğrencilerden yurt dışında yüksek lisans, doktora yapanlara üniversiteler başta olmak üzere her kurumumuzda rastlamak mümkündür. Bunların tek çalışamadıkları kurum ise Milli Eğitim Bakanlığı dır 1. Tüm ülkeye hizmet veren Bakanlığın maalesef uzman çalıştırma geleneği yoktur. Yurt dışından öğrenimlerini bitirerek ülkeye dönenler eğer diğer kurumlarda iş bulamazsa ya da bulana kadar bakanlıkta en alt görevlerde çalışmaya devam ederler ve ilk fırsatta ya kurum değiştirirler ya da yurt dışına geri dönerler. Ülkenin yönetim şeklini büyük ölçüde kültür etkiler. Bizim yönetim kültürümüzde de kadrolaşmak; hemşerileri, akrabaları, siyasi yandaşları korumak yerleşmiş bir gelenektir. Bu gelenek içerisinde İyi bir okul yöneticisi nasıl olmalıdır? sorusunu cevaplamadan önce sistemin temel hastalıklarının teşhis edilmesi gerekmektedir. Yoksa birkaç yabancı kaynaktan okul müdürlerinin görevleri nelerdir diye bir şeyler yazmak hiç de zor bir iş değildir. Ancak, bu tür yazılar kanaatimce olumlu olduğu kadar olumsuz etki de yapmaktadır. Birincisi her ülke kendi sorunlarını çözmek için araştırma yapmakta, bu alana kaynak ayırmaktadır. Amerikalıların ya da Avrupa Birliği ülkelerinin eğitim çözümleri büyük ölçüde mahallidir. Aslında, yönetimin tabiî ki evrensel kural ve ilkeleri vardır, ancak her ülkenin sorunu kendine özgüdür ve her ülke telif bir model ortaya koyabilirse başarılı olabilir. Yoksa bizim tarihimizde de sıkça görüldüğü gibi başkalarından alınan sistemler başkadır ve sizi de başkalaştırır. Osmanlı dan itibaren bakacak olursak, eğitim sistemimiz önceleri Fransa dan etkilenmiştir. Tanzimat döneminin en popüler yabancı dili Fransızca dır. Aydınlar Fransızca bilmeyi bir ayrıcalık olarak görürler. Daha sonra Almanya etkisi görülür, okullar bile Alman tarzı yapılmaya başlanmıştır. Atatürk döneminde Milli Eğitim akımı başlatılmış ne yazık ki ölümünden 1 Milli Eğitim Bakanlığı 2012 yılında ilk defa kariyer basamağı olarak uzman yardımcısı almıştır.

Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 5 sonra sürdürülememiştir. Çok partili siyasi yaşamla birlikte Amerikan tarzı eğitim modası başlamıştır. İlk Amerikan yerleşke tarzı üniversiteler Menderes hükümetlerinin eseridir. Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri nde okuyan öğrencilerin ülkeye dönmesiyle bu etki eğitimin her alanında hissedilmiştir 2. Muhafazakar kesimlerde ise Japonya gibi olalım modası başlamıştır. Hatta Vehbi Dinçerler in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde Japonya ya bir heyet gönderilmiş bu heyet izlenimlerini Beyaz Kitap olarak yayınlamışlar. Oysa birazcık sosyoloji bilenler Japonya nın çok farklı bir kültür ve değerler sistemini temsil ettiğini bilirler. Günümüzde ise yoğun bir Avrupa Birliği etkisi gözlenmektedir. Kendi felsefi amaç ve önceliklerimiz olmadan başkalarının empozelerini açık bir yapı gözlenmektedir. Oysa yapmamız gereken başkalarının tecrübelerinden de yararlanarak kendimizin özgün bir eğitim modeli yaratmamız. Bu çok kolay bir iş değil hem kayırmacılık, hem ehil olmayan ama bizden olanlara uzmanlık makamlarını vererek bunu yapmamız pek olası görünmüyor. Bundan sonra yazacaklarımı okuyucuların bu çerçevede değerlendirmeleri telif bir model oluşturmamıza katkı sağlayacaktır. Okul Yönetimi ve Denetimi dersi eğitim fakültelerinde giriş niteliğinde okutulan bir derstir. Bu dersin amacı yönetici yetiştirmek değildir. Öğretmenlerin okuldaki yönetim süreçlerini tanımalarını, Türk Eğitim Sisteminin yapısı ve işleyişi ile ilgili bir fikir vermeyi amaçlamaktadır. Okulu göz önüne aldığımızda örnekler alabildiğinde somut ve uygulanabilir olacaktır. Eğitim sistemini ise eleştirel bir gözle öğretmen adaylarının sorgulaması hedeflenmektedir. Geleneksel olarak Türk Eğitim Sisteminin merkeziyetçi özellikler arz ettiği söylenmektedir. Aslında bu ne tam doğrudur, ne de tam yanlış. Model ortaya koymadan merkezi ve yerinden yönetim anlayışını savunanlar vardır. Her iki taraf da etkili yönetimi gözden kaçırmaktadır. Bir sistemin merkezden ya da yerinden yönetilmesi çok önemli değildir. Karar sürecinin nasıl işlediği, problemlere bakış açısı ve çözüm yolları, insan kaynağının geliştirilmesi, mali kaynakların etkin kullanımı yönetim şekli kadar tartışılmamaktadır. 2 Yazar, 1995 yılında Milli Eğitimi Geliştirme Projesi nde Amerikalı bir danışman ile birlikte Milli Eğitim Bakanlığı Hizmet İçi Eğitim Dairesi nde Türk Eş uzman olarak çalışmıştır. Burada görevli Amerikalı uzman Lowell Hedges bir köy okulunu görmek istediğini söylemiştir. Yazar da yakın ve müdürü öğrencisi olması münasebetiyle Hedges ile birlikte Ankara, Kazan, Çimşit köyüne okul ziyaretine gitmiştir. Okula vardıklarında Hedges in ilk sorusu burası kışın nasıl ısınıyor sorusu olmuştur. Yazar da bunu okul müdürüne sormuştur. Okul müdürünün ısınmıyor cevabı üzerine Hedges başını sallayarak bende öyle tahmin etmiştim diyerek bu okul Arizona tip projesi bir okuldur. Arizona sıcak olduğu için serin olsun diye tasarlanmıştır diyerek taklitçiliğimizin bu boyutlara varmasını acı bir şekilde yüzümüze vurmuştur. Bu okul 1960-1970 li yıllarda köylere yapılan tek katlı iki sınıflı bir köy okuluydu.

6 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi Eğitim günümüzde en çok tartışılan konuların başında gelmektedir. Günümüzde eğitime önem vermeyen ülke yok gibidir. Gerek Amerika Birleşik Devletleri nde gözlenen çalışmalar, gerekse Avrupa Birliği ülkelerinin eğitimin her alanında reform çalışmaları devam etmektedir. Bologna süreci çerçevesinde Avrupa, ortak yükseköğretim alanını oluşturma çalışmalarına hız vermiştir. Amerika da bu süreç 1980 lerde başlamıştır. Bu dönemde Amerikan eğitim sistemi ve ekonomisi arasındaki ilişkileri geliştirmeyi hedefleyen In A Nation at Risk, the National Commission on Excellence in Education (1983), The Carnegie Forum s (1986), A Nation Prepared: Teachers for the 21 st Century, and the National Governors Association s (1986), A Time for Results gibi raporların yayımlandığı görülmektedir (Murphy, 1992). Ülkemizde de 2004 yılında ilköğretim programları yenilenmiştir. Yenilenen programlar 2012 de tekrar yenilenmiştir. Orta öğretim ve yüksek öğretime yönelik reform çalışmaları ise devam etmektedir. Okul yöneticisi, okulda öğretim liderliği, personel hizmetleri, öğrenci hizmetleri, bütçe hizmetleri, genel hizmetlerin yönetimi, okul çevre ilişkilerinin düzenlenmesinin yanında değişim ajanı da olmak zorundadır. Okul yöneticisinin yeniliğe bakışı ve bu konudaki liderliği diğer çalışanları da etkiler. Okulu, değişime uygun bir örgüt ortamına kavuşturmak okul yöneticisinin temel görevlerinden biridir (Fullan ve Stiegelbauer, 1991). Fullan (2000) değişimi doğrudan etkileyen altı faktöre dikkat çekmektedir. Birincisi, açık ve anlaşılır bir vizyona sahip olmaktır. İkincisi, değişimi adım adım yerine getirmek için gelişimsel bir planlama yapmaktır. Bu aşamada okul yöneticisi okuldaki program süreçleri ile değişimin yönü arasındaki ilişkiye dikkat etmelidir. Değişim, değişim olsun diye yapılmaz. Değişimin bir amacı ve felsefesi olmalıdır. Değişim sonucunda okuldaki tüm taraflar nelerin daha iyi olacağını görebilmelidir. Üçüncüsü, çalışanların inisiyatif kullanmasını teşvik etmek ve onlara yetki vermektir. Öğretmen ve diğer çalışanların sorumluluk almadığı, inanç ve azimle katılmadığı yenileşme girişimleri başarılı olamaz. Dördüncüsü, okul yöneticisinin personeli geliştirerek onlara yeniliği tanıtması, çalışanları yenilik ile başa çıkabileceklerine ve bu yeniliğin kuruma ve kendilerine faydalı olduğuna inanmasıdır. Beşincisi, rehberlik ve problem çözme yolu ile değişime liderlik etmektir. Altıncısı ise yeniden yapılanmadır. Bu aşamada yeni program ya da uygulama eskinin yerini almalı ve kurumsallaşmalıdır. Bir Türk atasözünde olduğu gibi Tatlı bir anda pişmez. Yenilikçiler sabırlı olmalı ve tüm katılanların desteğini önemsemelidir. Büyük yenilikler küçük ayrıntılar yüzünden istenen sonucu vermeyebilir.

Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 7 Okul Yönetimi ve Liderlik Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi, Türkiye de de okul müdürünün rolü değişmektedir. Ülkenin yönetim yapısı ister merkezi isterse yerinden yönetim özelliği gösteriyor olsun sonuçta eğitim öğretimin yapıldığı yer okuldur. Bundan dolayı olsa gerek, birçok eğitim yöneticisi Bir okul, müdürü kadar okuldur. demektedir. Çeşitli yönleriyle bu görüş eleştirilebilir, yönetimin çok öne çıktığı söylenebilir. Okul, tüm insan kaynakları harekete geçirilebildiği zaman etkili olabilmektedir. Ancak şu husus da çok önemlidir; okulda karar sürecinin başında okul müdürü bulunmaktadır. Okul müdürü yetkin bir lider olabilirse okulun insan ve madde kaynaklarını daha kolay harekete geçirebilir Bakanlık, il ve ilçe örgütünün de eğitim sisteminin de etkili olmasında önemli rollere sahiptir. Ama tüm bu üst sistemlerin amacı okulu amaçları doğrultusunda yaşatmak içindir. Okul olmasa diğer sistemlere gerek olmazdı. Dünyada gözlenen eğitim reformu çalışmaları, ülkemizin içinde bulunduğu coğrafi ve demografik yapı eğitim örgütlerini sürekli yenilenmeye zorlamaktadır. Ülkemizde gözlenen; şehirleşme, her kademede okullaşma oranlarındaki yükselme, şehir merkezlerindeki okulların kalabalıklaşması ve bunun yanında kırsal kesimde gözlenen öğrenci azlığına paralel olarak ortaya çıkan taşımalı eğitim ve Yatılı İlköğretim Bölge Okulları paradoksal olarak kırsal kesimlere eğitim imkânı sunmanın yanında verdiği daha düşük nitelikli eğitim imkânı ile de sanki eğitimde fırsat ve imkân eşitliğini bozan bir görünüm arz etmektedir. Eğitim sistemimizin içinde bulunduğu bu şartlar okul yöneticiliğini daha kritik bir konuma getirmektedir. Bu anlamda, müdürlerin yeni yönetim ve liderlik becerileri geliştirmeleri ihtiyacı da daha büyük bir oranda ortaya çıkmaktadır. İhtiyacımız olan, yönetimsel ve öğretimsel liderlik yapabilecek eğitim yöneticileridir. Bilinçli, atak, yenilikçi, problemlerden korkmayan, insan ilişkilerinde duyarlı, yaratıcı okul yöneticilerine ihtiyacımız var. Okul yöneticilerinin yeni görevlerinin başlıcaları şunlardır: Temel eğitimde yenilenmiş eğitim programını ve kademelendirmeyi uygularken öğretmenlerinize ve ortaöğretimde sistemin yeniden yapılandırılması için merkez örgütüne destek sağlamak. Öğretmenlerin ve kendi mesleki gelişimini sağlamaya çalışmak, bu bağlamda öğretmenlerin öğretmen kariyer basamaklarında ilerlemelerini teşvik etmek. Okulunuz öğretmenleri arasında lisansüstü öğrenim görmek isteyen öğretmenleri teşvik etmek, onlara kolaylık sağlamak.

8 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi Değişime öncülük etmek, okulun değişimine küçük işlerden başlayarak sürdürmek. Yapılan küçük yenileşmeler, büyük yenileşmelerin temelini oluşturur. Sistemi topyekûn değiştirmenin peşinde olmak yerine küçük işlerin adamı olmak çok daha önemlidir. Küçük işler başarmak hem okul müdürüne, hem çalışanlara, hem velilere moral desteği olur. Büyük inşaatlar bile bir tuğla ile başlar. Veli desteğini almayan hiçbir eğitim sistemi başarılı sayılmaz. Her şey yolunda gitse bile veli memnuniyetini sağlamak, okul çalışanlarının temel görevlerinden biridir. Bu yüzden veli desteği sağlanmalıdır. Türk eğitim sisteminde görülen bir sıkıntı da öğrencilerin kendilerini okulda mutlu hissetmemeleridir. Öğrenci okula heyecanla gelmeli, okulda ders dışı etkinliklerde görev almalı. Okul, ömür boyu hatırlanacak dostlukların temelinin atıldığı bir yer olmalıdır. Okullardaki eğitimi ve öğrenimi iyileştirmek için belli ilkelerin izlenmesi gerektiği artık herkes tarafından kabul edilmektedir. Okul gelişimi için aşağıdaki unsurlar dikkate alınmalıdır: Gelişim okul-tabanlı olmalıdır. Tanzimat tan beri ülkemizde yerleşmiş bir yenileşme kültürü vardır. Ülkemizde değişim yukarıdan başlar ve alt kısımlara yayılır. Bu anlayışla yapılan yenileşmeler kurumsallaşamadan ortadan kalkmaktadır. Oysa gerçek yenileşme astların zorlaması ile olan değişimlerdir. Değişim bir dip dalgasına dayanırsa başarılı olur. Okulda öğretmene, öğrenciye, veliye anlamlı gelmeyen yenileşmelerin kurumlaşması zor görünmektedir. Bundan dolayı yaptığımız her yeniliğin okulda neleri iyileştireceğini baştan düşünmek gerekmektedir. İsterse her okul yöneticisi okulda önemli değişimlere imza atabilir. Yeter ki değişimin yönü pozitif olsun ve öğretmen ile öğrencilerden destek görsün. Değişim olsun diye de değişim yapılmamalıdır. Okulun tümü bir değişim birimi olarak görülmelidir. Değişim belli alanlarla sınırlı olmamalıdır. Öğrenci üzerinde sadece ders programları ya da öğretmenin etkisi olmaz; okul mimarisi, bahçesi, okuldaki koridorların tasarımı, okulun sanata, spora bakışı, öğretmen dışında okulda çalışanların eğitime bakış açıları da yenileşmede önemli unsurlar arasında yer alır.

Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 9 Okul koridorları için bir örnek: Okulun farklı koridorlarını farklı eğitim amaçları için kullanmak mümkündür. Örneğin; bir koridorumuz sanatsal etkinlikler için kullanılabilir. Başka bir koridorumuz da spor etkinlikleri için kullanılabilir. Ülkemizi olimpiyatlarda temsil eden tüm sporcuların resimleri bu koridoru süslemelidir. Bilim koridorunu, bilimsel alanda önemli projelere imza atan bilim insanlarımızın resim ve çalışmaları süslemelidir. Müzik koridorunu, Türk müziğinin önemli şahsiyetlerinin biyografi ve eser örnekleri süsleyebilir. Edebiyat koridorunda da edebiyatçılarımız ve eserleri yer almalıdır. Tarih koridorunda ise başta Atatürk olmak üzere tarihimizin önemli şahsiyetleri yer almalıdır. Bunun yanında okul bahçesinde çeşitli tarihi eserlerin örnekleri de yer alabilir. Öğretmenlerin ve müdürlerin süregelen mesleki gelişimine önem verilmelidir. Bilindiği gibi 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanuna göre öğretmenlik; devletin gözetimi ve denetimi altında özel bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenlik; genel kültür, alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisinden oluşur. Bu üç alan sürekli geliştirilmelidir. Okul temelli mesleki gelişim etkinlikleri düzenlenmelidir. Bu konuda aynı çevreden üç-beş okul birleşerek de ortaklaşa hizmet içi eğitim programları düzenleyebilirler. Gelişen birey gelişen örgüt demektir. Aynı eğitim bölgesi içerisindeki okul yöneticileri de kendileri için ilçe bazlı ortak hizmet içi eğitim programları düzenleyebilirler. Okul yönetimi okulun meseleleri ile ilgilenmelidir. Okul yöneticisi zamanının önemli bir kısmını okulda geçirmelidir. Diğer temsil ve il ilçe yönetimi ile işleri olabilir. Bunların dışındaki zamanını okul için harcamalı, okulun her yerinde bulunmalıdır. Zaman zaman okul bahçesinde, zaman zaman öğretmenler odasında olabilmelidir. Öğretmenlerle birlikte takımlar oluşturarak çevre kanaat önderlerini, sivil toplum örgütlerini, esnafı ziyaret etmelidir. Bunu öğretmenleri ile birlikte yapmalıdır. Bu ziyaretlerde hem erkek hem de bayan öğretmenlerin bulunmasına dikkat edilmelidir. Kurumsallaşma ve sürdürülebilirlik sağlanmalıdır değişime ayak uydurmak okul kültürünün bir parçası olmalıdır. Dönem başında ve sonunda öğretmenler ile birlikte geçmiş yılın değerlendirmesi yapılmalı, geleceğe yönelik kararlar alınmalıdır. Başarılan ve başarılamayan hedefler tek tek belirlenmeli, başarıda emeği geçenler takdir edilmeli, diğerleri cesaretlendirilmelidir. Gelecek yıl için yapılacaklar bir plan dâhilinde ortaya konulmalı ve tüm paydaşlara sorumluluk ve katılım fırsatı verilmelidir.

10 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi Paydaşlar sürece dâhil olmalıdır (MEB, 2007). Okul sadece öğretmen ve öğrenciden ibaret değildir. Okulda, hizmetliler, kantinciler, servisçiler, kütüphaneciler ve memurlar da bulunur. Toplantılara bu kesimlerin katılımı da sağlanarak hem okul çalışanların birbirini daha iyi tanımaları sağlanabilir. Bu kesimin yaptıkları işin eğitim faaliyetleri için önemi hem kavratılmalı, hem de diğer çalışanlar kendilerini önemli hissetmelidirler. Tek başına iyi öğretmenlere sahip olmak okulu başarıya götürmeye yetmez. Yapılan araştırmalara göre okul yöneticilerinin başarılı olabilmeleri için birey ve örgüt olarak sahip olunması gereken özellikler şu şekilde sıralanmaktadır (Lyons, 1999): 1. Açık bir vizyona sahip olma, 2. Okulun amaçlarını anlamış olma; amaçların açık ve anlaşılır olması, 3. Olumlu ve güvenli bir okul ortamının olması, 4. Öğrenme ve öğretmeye odaklanma, 5. Karar verme sürecine, öğretmen, veli ve öğrenci katılımının sağlanması. Literatür gözden geçirildiğinde okul müdürleri için temel rol alanları şu şekilde sıralanabilir (McGhee, 2001): 1. Güvenli bir okul çevresi sağlama ve pozitif okul ortamı. Okulda tüm çalışanlar, fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak kendini güvende hissetmelidir. Öğrenciler akran grupları ya da okul çevresindeki gençlik gruplarından zarar görmemelidir. 2. Tüm öğrencilere nitelikli eğitim ve öğretim hizmetinin sunulması. Eğitimde kalite ya da başarı denilince maalesef Orta Öğrenim Kurumları Giriş Sınavında (OKS, LYS) ya da Üniversite Giriş Sınavlarındaki (ÖSS) başarı akla gelmektedir. Bunun dışındaki başarılar göz ardı edilebilmektedir. Oysa bir kulüp çalışmasına katılmak, bir toplumsal sorumluluk projesinde görev almak da önemli bir başarıdır. Eğitim sadece sınavlara yönelik olmamalıdır. Öğrencileri hayata hazırlamalı, problem çözme ve kritik düşünme becerileri de geliştirilmelidir. 3. Veliler ile iletişim ve okul-çevre ilişkilerini iyileştirme. Veliler okula hiçbir katkı sağlamasalar bile çocukların anne ve babası olarak okulda saygı görmeyi hak etmektedirler. Bunun yanında günümüz toplumunda veliler okula çok büyük destek de olabilirler. Meslekleri ile ilgili okulda uygulama yapabilirler. Hiçbir şey yapmasalar bile okul bahçesinin ağaçlandırılmasında katkı sağlayabilirler. Bunların hiçbiri de olmasa biz okul olarak velileri verdiğimiz eğitim ile memnun etmek zorundayız. Okul yöneticisi okul, veli ve çevre ilişkilerini asla ihmal etmemelidir.

Türk Eğitim Sisteminin Yapısı, Eğilimleri ve Sorunları 11 4. Sürekli personel geliştirme. Personel geliştirme ya da personel yenileme her örgütün yapmak zorunda olduğu bir faaliyettir. Bilgi toplumunda bilgiler hızla eskimekte, önemini kaybetmekte ve değişmektedir. Artık hiçbir çalışan hizmet öncesi aldığı eğitimle mesleğini tamamlayamaz. Okulda müdür yardımcılarından birisi personelin geliştirilmesinden, hizmet içi eğitiminden sorumlu olmalıdır. Hizmet içi eğitim bir ayrıcalık değil tüm personel için bir zorunluluk olmalıdır. Hizmet içi eğitim bir yükselme aracı da olmamalıdır. İnsanların bulundukları konumda işlerini daha iyi yapmaları için de hizmet içi eğitime ihtiyacı vardır. 5. Öğrencilere farklı alanlarda gelişme imkânı sağlanmalıdır. Okul öğrencilerin yeteneklerinin keşfedildiği bir yer olmalıdır. Her öğrencinin mutlaka iyi yaptığı, başarılı olduğu bir alan vardır. Okul bunu ortaya çıkarmaya çalışmalıdır. Öğrencilerin okulda kendilerini güvende hissetmelerinin yolu da buradan geçmektedir. Her öğrenci önemli ve değerli olduğunu hissetmelidir. Matematikte iyi olmayan bir öğrencinin kompozisyonu çok iyi olabilir ya da sporda çok iyi olabilir. Okul olarak bizim görevimiz çocukların yetenekli oldukları yönü bulup geliştirmektir. Tüm öğrencilerden her derste aynı başarıyı beklemek hem pedagojik hem de adil değildir. Beş parmağın beşi bir değildir atasözümüzü yönetici ve öğretmenler unutmamalıdır. 6. Okul kaynaklarının etkin yönetimi sağlanmalıdır. Son yıllarda eğitimin bütçeden en yüksek payı almasına rağmen bu da yeterli değildir. Bu durumda elimizdeki kıt kaynakları en rasyonel şekilde kullanmak zorundayız. Ülkemiz eğitime AB ülkeleri kadar kaynak ayıramamaktadır. Bu doğru bir tespittir ancak; şu da doğru bir tespittir sanıyorum hiçbir AB ülkesinde bizdeki gibi yönetici odası yoktur. Bizdeki kadar makam aracı da hiçbir AB ülkesinde yoktur. Kıt kaynakları öncelikle öğrenci için harcamak zorundayız. Milli Eğitim Bakanlığında çalıştığım dönemde Ankara, İstanbul ve İzmir Milli Eğitim Müdürlerinin de olduğu bir ekiple Finlandiya yı ziyaret etmiştik. Bilindiği gibi Finlandiya son yıllarda eğitimde çok büyük başarılara imza atan bir ülkedir. PISA sınavlarında birinci olmaktadır. Burada çeşitli okulları da ziyaret ettik. Ziyaret ettiğimiz bir ilköğretim okulunu çok beğenmiştik. Konferans salonu bizdeki çoğu üniversite de bile yoktu, öğrencilere bedava yemek ve süt veriliyordu, okulda atölyeler vardı, gittiğimizde öğrenciler bisküvi yapıyorlardı. Okul müdürünün odası ise 2 metrekare bir yerdi. Müdür arkadaşlara bunu bizim yöneticilere de aktarın lütfen demiştim