ÖĞRETMEN ADAYLARININ DEMOKRATİK TUTUMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 31, Sayfa 159-168, 2011 ÖĞRETMEN ADAYLARININ DEMOKRATİK TUTUMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Işıl Sönmez Ektem¹, Ali Murat Sünbül² ¹ S. Ü. Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı, isilsonmez79@hotmail.com ² S. Ü. Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalı, asunbul@selcuk.edu.tr ÖZET Demokrasi, eşitlik, özgürlük, laiklik, adalet, hoşgörü, sevgi, saygı, insan hakları gibi kavramları içerisinde barındıran bir terim olmakla birlikte demokrasi eğitimi almış bireylerin gelecekte aynı değerleri yeni nesillere aktarması beklenir. Araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının cinsiyet ve alan türü değişkenleri açısından incelenmesidir. Araştırmanın evrenini, 2007-2008 öğretim yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim görmekte olan toplam 229 öğrenci oluşturmuştur. Araştırma sonunda, öğrencilerin demokratik tutumları ile cinsiyet ve alan türü değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: Demokratik tutum, Öğretmen adayları

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 31, Sayfa 159-168, 2011 A STUDY INTO THE DEMOCRATİC ATTİTUDES OF THE PROSPECTIVE TEACHERS Işıl Sönmez Ektem¹, Ali Murat Sünbül² ¹ S. Ü. Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı, isilsonmez79@hotmail.com ² S. Ü. Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretimi Anabilim Dalı, asunbul@selcuk.edu.tr ABSTRACT Democracy is a term which consists of the concepts of equality, independence, secularism, justice, tolerance, love, respect and human rights. Thus, the individuals who have had the education of democracy are expected to transfer all these values to the next generations. The aim of the study is to investigate democratic attitudes of would-be teachers in terms of genders and departments. The population of the study is totally 229 students at the Faculty of Education at Selçuk University. At the end of the study, it was found out that there was no significant difference between the students democratic attitudes and their genders and departments. Key Words: Democratic attitudes, Prospective teachers

Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları Üzerine Bir Araştırma 161 GİRİŞ Sözlük anlamı Bireye değer veren ve insan kişiliğinin bütünlüğünü önemli sayan, birlikte davranan insan zeka ve anlayışına ihtiyaç duyan ve karşılıklı saygı, işbirliği, hoşgörü ve doğruluk gibi nitelikleri yansıtan, toplumsal ilişkilere yer veren bir yaşam yolu (Öncül, 2000, s. 290) olan demokrasi kavramının bu güne kadar birçok tanımı yapılmış ve bu tanımlar çoğunlukla demokrasi kavramını sadece bir yönü ile karşılamıştır. Demokrasi halk egemenliğine dayanan bir tür siyasal sistem ve yönetim biçimidir. Demokrasi toplumu oluşturan tüm bireylere dayanır. Böylece halkın halk tarafından yönetilmesi, yönetenler ile yönetilenler arasında bir özdeşleşmeyi doğurur. Ancak, demokrasiyi yalnızca bir hükümet biçimi olarak görmek doğru değildir. Bu kavram belirli bir yaşayış biçimini yansıtan sosyo-ekonomik ve kültürel boyutlar ile siyasal bir felsefe bağlamında düşünülmelidir (Ertürk, 1981, s.170; Akt. Yurtseven, 2000, s.3). Bir toplumda demokrasinin sağlanabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Yanardağ (2000, s.5-6) bu şartları şöyle özetlemektedir; 1.Halkın yönetime geniş çapta katılması 2.Farklı düşüncelerin serbestçe ifade edilmesine ve düşüncelerin örgütlenebilmesine imkân tanınması, 3.Çoğunluğun kararlarına toplumun uyması ve bunun yanında azınlık haklarının korunması, 4.Temel hak ve özgürlüklerin güven altında bulunmasıdır. Demokrasi yalnızca hukuksal yönden bir yapılanma biçimi değil, genelde bir yaşam biçimi olarak algılanmalıdır ve nasıl tanımlanırsa tanımlansın her şeyden önce insan haklarını güvenceye alan bir özgürlükler rejimidir. Bu nedenledir ki, insana saygı ve eşit muamele anlayışı üzerinde esas anlamını bulmaktadır (Çamkerten, 2001, s.17). Bireylerin yaşayacağı ortam açısından demokrasi; insanların sadece vicdanlarının sesini dinledikleri, yönetimin kişilerin rızasıyla oluştuğu ve zorlamanın ortadan kalktığı ideal bir ortamdır. Yaşam tarzı olarak herkesin kendi hayatını yaşamakla birlikte ortak bir hareket tarzı da geliştirebileceği varsayımına dayanan bu sistem düşünce ve uygulama açısından; halkın söz sahibi olduğu yani siyasal gücün halkın elinde bulunduğu ve bu gücü sağlamak için hürriyet, adalet, eşitlik, hoşgörü, fikir alış verişi, denetim vb. ilkelerin söz konusu olduğu fonksiyonel bir sistem olarak tanımlanabilir (Büyükkaragöz, 1995, s.2). Demokrasi, kültür ve eğitim arasında da bir yaşam biçimini dile getirmesi ve her üçünün de insan faktörüyle ilgisi bakımından, son derece kuvvetli bir ilişki vardır. Kültürel ve eğitsel yönden yeterince gelişmemiş, bilim ve teknolojide geri kalmış ülkelerde demokrasinin gerekliliği sürekli olarak gündeme gelmiştir. Bir ülkede demokratik yaşam alışkanlıkları ancak demokratik bir eğitim sistemi içerisinde gerçekleştirilebilir (Gürşimşek ve Göregenli, 2004, s.78). Eğitimin

162 I. S. Ektem, A. M. Sünbül demokratikleşmesi ise, öğrencilere daha fazla sorumluluk vermek, ilgi ve yeteneklerini göz önünde bulundurmakla mümkün olacaktır. Demokrasi ve eğitim birbirine kopmaz bağlarla bağlıdır. Birini diğerinin varlık ve verimlilik koşulu olarak da değerlendirmek mümkündür. Eğitim belli hedefler doğrultusunda bireye düşünmeyi, bilgiye ulaşmayı, iletişim kurup işbirliği yapmayı, başkalarının haklarının başladığı yerde durmayı vb. davranışları kazandırır. Demokrasi eğitimi ise, bireylerin karar alabilecek, düşüncelerini paylaşabilecek ve başka insanların da aynı şekilde görüş belirtmelerine imkân verecek bir yapıya sahip olabilmeleri için demokratik bir eğitim-öğretim ortamı oluşturmayı amaçlar (Gürbüz, 2006, s.44). Bir taraftan eğitim, demokrasinin varlığı, benimsenmesi, birey ve toplum-devlet bazında yaşaması için önemli bir koşulken; diğer taraftan demokrasi, eğitimden beklenen kalitenin artırılması ve yetişen bireylerin kendilerine ve tüm insanlığa faydalı olabilmeleri için yine önemli bir ön koşul olma işlevini yüklenmiştir. Demokrasi ve eğitim arasındaki bu ilişki demokrasi eğitimi kavramıyla ifade edilebilir (Yeşil, 2002, s.43-44). Demokratik eğitimin temel gerekliliği ise, demokratik bir eğitim ortamı oluşturmaktır. Demokratik eğitimin amaçlarından birincisi öğrencinin kendini tanımasıdır. Öğrenci kişilik gelişimi sırasında kendini tanır, bireysel haklar ve özgürlüklerinin neler olduğunu öğrenir, toplumun neresinde olmak istediğine karar verir (Çalık, 2002; s.45). Demokratik eğitimin ikinci amacı ise başkalarını tanımaktır. Temelini eşitlik, özgürlük, hak, hukuk gibi değerlerin oluşturduğu demokratik sistemlerde kişi, kendi bireysel hak ve özgürlüklerini öğrenirken mensubu oluğu toplumun tarihî, ekonomik, kültür ve ahlâkî yapısında ötekinin düşüncesine ne kadar önem verildiğini, bu durumdan dolayı ülkede nasıl sorunlar yaşandığını görerek öğrenir (Çalık, 2002, s.46). Demokrasi ancak yaşayarak öğrenilir. Demokratik davranışlar insanın düşüncesine yerleşmeyip davranışa dökülmediği sürece hayat bulamazlar. Yani demokratik değerler yaşayarak öğrenilir, bunu sağlayacak ilk ortam ise çocuğun hayata adım attığı andan itibaren karşısına çıkan ve demokratik davranışların öğrenilmesi ve uygulanması konusunda model olacak aile ortamıdır. Demokratik tutum ise, eğitim ile kazanılır. Eğitim ile kazandırılacak olan demokratik tutum ise yalnızca eğitim kurumlarından beklenmemeli ilk eğitim ailede verilmeye başlanmalıdır (Fettahlıoğlu, 2005, s.27). Bu nedenle demokrasi eğitimi öğrencilere öncelikle ailede ve daha sonra okullarda yaşam biçimi olarak verilmelidir. Öğretmenler, öğrencilerin yaşamlarında aileden sonra çok önemli bir yer tutmaktadır. Küçük yaşlarda okula başlayan çocuk öğretmeninin her hareketinden ve davranışından etkilenecek model alacaktır. Bu nedenle öğrencilere demokratik tutum ve davranışları kazandıracak öğretmenlerin kendi

Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları Üzerine Bir Araştırma 163 tutum ve davranışlarının yanı sıra, dersi işlerken kullandıkları yöntemler de son derece önemlidir. Demokrasi eğitiminde başarılı olmak için öğretmenin; faydalanılabilecek tüm yöntemleri kullanma bilgi ve becerisine sahip olması gerekmektedir. Öğretim yöntemlerini kullanırken rehberliğe ve işbirliğine önem veren, plandan uygulamaya öğrencilerin görüşlerini dikkate alan ve tüm öğrencilerine eşit katılım hakkı tanıyan yakın çevrenin ekonomik ve sosyal sorunlarına ilişkin çözüm üretme ve uygulanan çözüm yollarını eleştirme konusunda öğrencilerini cesaretlendiren öğretmenin demokrasi eğitiminde başarılı olması kaçınılmaz bir durumdur. Öğretmenin sergileyeceği bu tutumlar iyi bir demokratik insan modeli oluşturmada öğrenciler üzerinde önemli bir etki bırakacaktır (Yeşil, 2002). Bu durum, öğretmen adaylarının demokratik bir ortamda, demokrasiyi özümseyerek yetişmeleri gereğini ortaya koymaktadır. Demokratik tutumların öğrencilere kazandırılması için, öncelikle bu öğrencileri yetiştirecek öğretmen adaylarının demokratik bir eğitimden geçmeleri gerekir. Demokrasi, eğitim ve öğretim faaliyetlerinin temelini oluşturmadıkça öğretmen adaylarında ve dolayısıyla da toplumda demokratik bilincin oluşmasını beklemek doğru olmayacaktır. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, öğretmen adaylarının demokratik tutum düzeylerinin cinsiyet ve alan türü gibi değişkenlere göre anlamlı düzeyde değişip değişmediğini ortaya koymaktır. Bu amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevaplar aranmıştır: 1.Öğretmen adaylarının demokratik tutumları, onların cinsiyetlerine göre değişmekte midir? 2.Öğretmen adaylarının demokratik tutumları, onların alan türüne göre değişmekte midir? YÖNTEM Evren Araştırmanın evrenini Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları oluşturmaktadır. Örneklem Araştırmanın örneklemini Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesinin, Sınıf Öğretmenliği Bölümü, Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü, Okul Öncesi Öğretmenliği Bölümü ve Kimya Öğretmenliği Bölümlerinde öğrenim gören toplam 229 öğretmen adayı oluşturmuştur. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

164 I. S. Ektem, A. M. Sünbül Tablo I: Öğretmen Adaylarının Öğrenim Gördükleri Alan Türü ve Cinsiyete Göre Dağılımı BÖLÜM MEVCUT KIZ CİNSİYET ERKEK Okul öncesi öğretmenliği 50 29 21 Sınıf öğretmenliği 67 42 25 Fen bilgisi öğretmenliği 64 39 25 Kimya öğretmenliği 48 29 19 TOPLAM 229 139 90 Veri Toplama Aracı Araştırmada öğretmen adaylarının demokratik tutumlarını belirlemek amacıyla Gözütok (1995) tarafından geliştirilen demokratik tutum ölçeği kullanılmıştır. Toplam 50 maddeden oluşan bu ölçek likert tipi bir tutum ölçeğidir. Ölçek toplam 50 maddeden oluşmaktadır. Her madde doğru veya yanlış diye değerlendirilmeyip, ifade okunduktan sonra uygulanan kişiye katılıyorsa (+), katılmıyorsa (-) şeklinde görüşünü yanıt kâğıdına işaretleyecektir. İşaretler demokratik tutum için hazırlanan anahtar liste ile karşılaştırılmaktadır. Anahtardaki işaretlerle uyuşan işaretler 1 puan değerlendirilip, uyuşmayan yanıtlar için puan verilmemektedir. 50 maddeden oluşan bu ölçekten alınabilecek en yüksek puan 50 dir. Ölçek, Published fort he Attitude Laboratory tarafından geliştirilip birçok ülkede uygulanan Teacher Opinionaire on Democracy ölçeğinin, her biri 65 maddeden oluşan G ve H formalarının Türkçeye uyarlanması sonucu 130 önerme içeren bir form olarak oluşturulmuştur. Bu form Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde görevli 20 öğretim üyesi tarafından incelenerek Türk Eğitim Sisteminin koşullarına uygunluğu açıcından değerlendirilmiş, önermelerden 30 tanesi Türk Milli Eğitim Sisteminin yapı ve işleyişine ters düştüğü gerekçesiyle ayıklanmış ve bu 30 önerme elenerek 100 önermeli bir form oluşturulmuştur. 100 önermeden oluşan yeni form ilkokul, ortaokul, lise öğretmenleri ve yüksek öğretimde çalışan öğretim elemanlarından oluşan 400 kişilik bir gruba uygulanmış ve a) önermelere katılıp, katılmadıkları, b) önermeleri Türk Milli Eğitim Sistemine uygun bulup bulmadıkları konusunda görüşleri alınmıştır. Bu görüşler doğrultusunda 50 maddeden oluşan bir ölçek hazırlanmıştır. Hazırlanan demokratik tutum ölçeği sözü edilen 400 kişinin 100 üne ön uygulamadan bir sonra tekrar uygulanmıştır. İki uygulamadan elde edilen puanlar arasındaki güvenirlik katsayısı 0.87 olarak bulunmuştur (Gözütok, 1995, s.41-43). Verilerin Analizi Ölçek yoluyla toplanan veriler, bilgisayarda SPSS programı kullanılarak analiz edilmiştir.

Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları Üzerine Bir Araştırma 165 Verilerin analizinde, ortalamalar arasındaki farka yönelik t testi kullanılmıştır. Her öğrencinin ölçekten aldığı puanlar ve verilerin, frekans, yüzde ve aritmetik ortalamaları hesaplanmıştır. Öğretmen adaylarının alan türü sınıf ve ölçekten aldığı puanlar arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını anlamak için Tek yönlü Varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış; cinsiyet değişkeni ile ölçekten alınan puanlar arasındaki farkın anlamlılığına ise bağımsız örneklemler t testi ile bakılmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR Bu bölümde Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesinin Sınıf Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği, Okul Öncesi Öğretmenliği ve Kimya Öğretmenliği Bölümlerine devam eden öğrencilerin; demokratik tutum düzeyleri ile alan türü ve cinsiyet arasındaki ilişkilerle ilgili bulgulara yer verilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular aşağıdaki gibidir: 1.Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları ile Cinsiyetleri Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgular Öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının onların cinsiyetlerine göre anlamlı düzeyde değişip değişmediğini belirlemek amacıyla Bağımsız t-testi uygulanmış ve sonuçlar Tablo II de verilmiştir: Tablo II: Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutum Puan Ortalamalarının Cinsiyetlerine Göre Farklılığına İlişkin Bağımsız t-testi Sonuçları Cinsiyet n X s T Sd p Erkek 90 37.20 5.955 1.626 227.105 Kadın 139 35.98 5.277 Yukarıdaki tabloda öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının onların cinsiyetlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığıyla ilgili bulgulara yer verilmiştir. Öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile ilgili erkek öğretmen adayları ile kız öğretmen adaylarının bu konu hakkındaki görüşlerinin ortalamaları birbirinden farklılık göstermemektedir. Bu yönüyle Tablo II incelendiğinde, araştırmaya katılan öğrencilerin demokratik tutum puan ortalamalarının cinsiyete göre manidar farklılık göstermediği sonucuna ulaşılmıştır (t (227) = 1.626, p>0.05). Bu sonuca göre, öğretmen adaylarının demokratik tutum puanlarının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği söylenebilir. Araştırmamızın bu sonucu, Dilekmen(2000), Ada ve diğ.(2000), Karahan ve diğ.(2004), Kılıç ve diğ.(2004), Genç (2006) ve Ercoşkun ve Nalçacı (2008) nın araştırma sonuçlarıyla tutarlılık göstermektedir. Ancak bu sonuç, Genç ve Kalafat (2008) ın çalışmasıyla da zıtlık taşımaktadır. Genç ve Kalafat (2008) ın çalışmasının sonucunda kız

166 I. S. Ektem, A. M. Sünbül öğrencilerin demokratik tutumlarının erkek öğrencilerin demokratik tutumlarına göre daha yüksek olduğu bulunmuştur. 2.Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları ile Alan Türleri Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgular Öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının onların öğrenim görmekte oldukları alan türüne göre anlamlı düzeyde değişip değişmediğini belirlemek amacıyla Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) uygulanmış ve sonuçlar Tablo III de verilmiştir: Tablo III: Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutum Puanlarının Alan Türüne Göre Farklılığına İlişkin Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Kareler Kareler Varyansın Kaynağı sd F p Toplamı Ortalaması Gruplararası 189.155 3 63.052 Gruplariçi 6891.701 225 30.630 Toplam 7080.856 228 2.059.107 Yukarıdaki tabloda öğretmen adaylarının demokratik tutumlarının, onların öğrenim görmekte olduğu alan türüne göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin bulgulara yer verilmiştir. Öğretmen adaylarının demokratik tutum puanları ile ilgili farklı anabilim dallarında öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarının bu konu hakkındaki görüşleri birbirinden farklılık göstermemektedir. Bu yönüyle Tablo III incelendiğinde, öğretmen adaylarının öğrenim görmekte olduğu alan türü ve demokratik tutum hakkındaki görüşleri arasında F (3-225) =2.059, p>0.05 önem düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Öğretmen adaylarının demokratik tutum hakkındaki görüşleri, öğrenim görmekte oldukları anabilim dallarına göre farklılık göstermemektedir. Bu durum, öğrencilerin demokratik kültür ve yaşayış açısından aynı toplumsal ortamda yaşamalarının bir sonucu olarak gösterilebilir. Araştırmamızın bu sonucun da Genç ve Kalafat(2008) ın araştırma sonucunu da destekler niteliktedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Bir toplumda demokratik bilincin oluşması için demokrasinin o toplumun eğitim-öğretim faaliyetlerinin temelini oluşturması gerekmektedir. Demokrasi bilincinin oluşmasıyla bireyler düşünme, bilgiye ulaşma, işbirliği yapma, başkalarının haklarının başladığı yerde durma..vb. gibi beceriler kazanmaktadırlar. İşte bu becerilerin kazandırılmasında öğretmenler çok önemli rol oynamaktadırlar. Bu nedenle araştırmamızda, öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile cinsiyetleri ve alan türleri arasındaki ilişki incelenmiştir.

Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları Üzerine Bir Araştırma 167 Araştırma bulgularına göre, öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile cinsiyetleri ve alan türleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırma öğretmen adaylarının demokratik tutumları ile ilgilidir. Dolayısıyla geleceğe yön verecek ve gelecek nesillere model olarak bu nesilleri yetiştirecek öğretmen adaylarının demokrasi bilincini kazanmaları için gereken fırsatların yaratılması gerekmektedir. Demokratik tutumların öğrencilere kazandırılabilmesi için öncelikle bu öğrencilere yetiştirecek öğretmen adaylarının demokrasi eğitimini almış olmaları gerekmektedir. Öğrenciler, öğretmenlerinden birçok tutum ve davranışları model alarak öğrenmektedir. Öğretmen adaylarına eğiti veren öğretim üyelerinin sınıf içinde demokratik bir ortam oluşturmaları, karar verme sürecinde öğrencilerin katılımını sağlamaları öğretmen adaylarında demokratik bilincin yerleşmesinde son derece faydalı olacaktır. KAYNAKLAR Ada, Ş. ve Koç, M.(2000).Üniversite Öğrencilerinin Lisans Eğitimleri Süresince Demokratik Tutumlardaki Değişmelerin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi.IX.Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Atatürk Üniversitesi, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, 27-30 Eylül, Erzurum. Büyükkaragöz, S. (1995). Yükseköğretim Programları ve Demokratik Tutumlar, Ankara: Demokrasi Vakfı Yayınları Çalık, D. (2002). İlköğretim Okullarında Demokrasi Eğitimi Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa Çamkerten, F. (2001), Okul Öncesi Eğitimde Uygulanan Program ve Çocukların Demokratik Davranışları ile Öğretmenlerin Demokratik Tutum ve Davranışları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi: Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dilekmen, M. (2000). Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Acısından İncelenmesi, II. Ulusal Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, 10 12 Mayıs, Çanakkale. Ercoşkun, M. H. ve Nalçacı, A. (2008).Sınıf Öğretmeni Adyalarının Empatik Beceri ve Demokratik Tutumlarının İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, Güz 2008, Sayı: 180.

168 I. S. Ektem, A. M. Sünbül Fettahlıoğlu, M. Ş. (2005), KSÜ Öğretim Elemanlarının Demokratik Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Genç, Z. ve T. Kalafat (2008). Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları İle Empatik Becerilerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 19 Gözütok, F. D. (1995), Öğretmenlerin Demokratik Tutumları, Ankara: Demokrasi Vakfı Yayınlar Gürbüz, G. (2006), İlköğretim 7. ve 8. Sınıflarda Vatandaşlık Bilgisi Dersinde Demokrasi Eğitimi, Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Gürşimşek, I. Ve M. Göregenli (2004), Öğretmen Adayları ve Öğretmenlerde Demokratik Tutumlar, Değerler ve Demokrasiye İlişkin İnançlar, Uluslar arası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu, 20-21 Mayıs, Çanakkale Karahan T.F., M.E. Sardoğan, E. Özkamalı ve A.N. Dicle (2006). Öğretmen Adaylarında Demokratik Tutum, Nevrotik Eğilimler ve Kendini Gerçekleştirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 30, Sayfa: 149-158 Kılıç, D., Erçoşkun, H. ve Nalçacı, A. (2004). Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Demokratik Tutumları.Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:8, s.2-3, ss.9-19. Öncül, R. (2000), Eğitim ve Eğitim Bilimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları Yanardağ, A. (2000), Üniversite Gençliğinin Demokratik Tutum ve Davranışları Üzerine Bir Araştırma (Selçuk Üniversitesi Örneği), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeşil, R. (2002). Okul ve Aile İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Yurtseven, R. (2003), Ortaöğretim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin Demokratik Tutumları. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü