APP KUŞAĞI
APP KUŞAĞI Dijital Dünyada Kimlik, Mahremiyet ve Hayal Gücü Howard Gardner KatIe DavIs Çeviren Ümit Şensoy
ISBN 978-605-322-028-2 2013, Howard Gardner ve Katie Davis Orijinal adı ve yayıncısı: App Generation, Yale University Press Optimist Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika no. : 11970 Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap www.youtube.com/optimistkitap www.optimistkitapblog.com Optimist yayın no. : 377 Konu : Bilim ve Düşünce Yayına hazırlayan : Utku Umut Bulsun Basım : Eylül 2014, stanbul Düzenleme : Selim Talay Düzelti : Esen Güray Sertifika no. : 13137 Baskı ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
Bu projeyi ilk düşünen, cömertçe destekleyen ve en yerinde soruları ortaya atan Judy Dimon a
İçindekiler Önsöz... 9 1. Giriş...13 2 Önce Teknolojiden Söz Edelim...27 3 Kuşakları Çözümlemek: Biyolojiden Kültüre ve Teknolojiye...47 4 App Çağında Kişisel Kimlik...71 5 App ler ve Yakın İlişkiler...103 6 Günümüz Gençliğinde Hayal Gücü Eylemleri (ve Aplikasyonları)...129 7 Sonuç: App Kuşağının Ötesi...161 Metodoloji Eki...203 Notlar...215
Önsöz Elinizdeki kitap uzun süreli bir araştırma programı, bir çift yeni soru ve kendiliğinden gelişen harikulade bir işbirliğinin mutluluk verici bir ürünüdür. Howard ın Harvard Project Zero araştırma grubu yıllardır çocuklar ve ergenlerde bilişsel yetkinleşme ve etik yönelim konuları üzerinde çalışıyordu. 2006 da grubumuz iki yeni soru üzerinde durmaya başladı. Konunun MacArthur Vakfından Jonathan Fanton sayesinde araştırma gündemine girmesi üzerine, yeni dijital medyanın genç kullanıcıların etik pusulasını nasıl etkilediğini incelemeye başladık. Aşağı yukarı aynı dönemde Judy Dimon la gençlerin bu medyaya katılmaları sonucunda düşünce süreçleri, kişilikleri, hayalleri ve davranışlarının ne şekilde etkilenebileceğine, belki de köklü bir dönüşüme uğrayabileceğine ilişkin geniş kapsamlı bir söyleşiye başladık. İnsan yeni bir projeye girişirken karşısına çıkacak yanıtları ya da yanıtların nasıl şekillenebileceğini önceden göremiyor. Katie Davis in araştırmasının, gençlerin oluşum halinde- 9
10 ÖNSÖZ ki kimlikleriyle ilgilenmesi onu önce gençlerin açtığı blogları takip etmeye, ardından da kendi ülkesi Bermuda daki gençlerin kimlik duygusu üzerine bir tez çalışmasına yöneltti. Katie doktora çalışmasının erken bir evresinde Carrie James ve Howard ın yönettiği araştırma grubuna katıldı ve birden bir ortak gündem ve yazı projesi ortaya çıkıverdi. Günümüz gençliği için App Kuşağı nitelemesinin gayet açıklayıcı olduğunu fark edince, artık bu kitabı mutlaka yazmamız gerektiği apaçık ortaya çıkmıştı. Katie nin kız kardeşi Molly ile Howard ın torunu Oscar ın yazarlarla konuşmaya pek hevesli çıkması üzerine, kitabın birkaç kuşaklık bir aralığı kapsayan başı ile sonu kendiliğinden yazılıp bitirilmiş oldu. Biz yazarlar aradaki sayfalardan sorumluyuz sadece. Bu kitap projemizde önemli ölçüde yardım alma şansı bulduk. Geçen yedi yıl boyunca araştırmamızın vazgeçilmez bir parçası olan Carrie James e özel olarak teşekkür ederiz. Aynı zamanda Harvard Project Zero daki yetenekli ve özverili araştırma ekibimizin kadrosu Margaret Rundle, Celka Straughn, Margaret Weigel ve Emily Weinstein e, daha sınırlı sürelerle de olsa çalışmalara katılan Marc Aidinoff, Zach Clark, Donna DiBartolomeo, Emma Heeschen ve Emily Kaplan a şükran borçluyuz. Bu çalışma arkadaşlarımız araştırma faaliyetinin planlanmasından katılımcı kaydı, görüşmeler ve veri analizine kadar araştırmanın her alanında katkılarını esirgemediler. Ayrıca Howard ın ofis kadrosu Kirsten Adam, Victoria Nichols ve Danny Mucinskas ın muazzam desteğinden de yararlandık. Katie nin kardeşi Molly nin yazım sırasındaki coşkulu ve düşünceli işbirliği, App Kuşağının belirleyici özellikleri üzerindeki düşüncelerimize değerli bir perspektif kazandırdı.
ÖNSÖZ 11 Katie nin diğer kız kardeşi Alaire (Molly den sadece bir yaş büyük) projeye doğrudan katılmadıysa da, kitabın başından sonuna kadar giden üç kuşağın anlatımlarını birbiriyle ilişkilendirmeye uğraştığımız sırada kendisinin düşüncelerimizde yerini çoktan almış olduğunu fark ettik. Kişisel görüşme ve odak grubumuzun sayıları yüzü aşan katılımcısına teşekkür ederiz. Bizimle vakit geçirme ve yönelttiğimiz sorulara düşünceli karşılıklar verme gayretinizi takdir ediyoruz. Bu görüşme ve odak gruplarını koordine etmemize yardımı dokunan herkese, başta Themis Dimon, Mary Skipper ve Shirley Veenema ya çok teşekkür ederiz. Gençlerin son yirmi yıla ait sanat ve kurgu öykü koleksiyonları hazinesine erişim olanağı sağladıkları için Nancie Atwell, Anne Gisleson ve John ile Stephanie Meyer e sonsuz teşekkür borçluyuz. İncelediğimiz bu sanat eserlerinin kimi örneklerine kitabımızda yer vermeyi umuyorduk, ancak ne yazık ki bütün sanatçılarla temas kurup izin alma olanağı bulamadık. Bermuda daki araştırmaya gelince, Katie araştırmasıyla ilgilendikleri ve kendisine okullarını açtıkları için eğitim bakanı ile okul müdürlerine teşekkürlerini gönderiyor. Kitabın çeşitli bölümleriyle ilgili olarak yardımlarından yararlandığımız başkaları da var. Değerli önerilerinden ötürü Michael Connell, Andrew Gardner ve Justin Reich e teşekkür ederiz. Kitap taslağımızı dikkatle okuyan Larry Friedman, Carrie James ve Ellen Winner e özel olarak teşekkürlerimizi bildiririz. Yale University Press ten editörümüz Eric Brandt a, Laura Jones Dooley e ve yayımcımız Elizabeth Pelton a özel teşekkürlerimizi sunarız. Kneerim Williams Literary Agency den Hope Denekamp, Jill Kneerim ve Ike Williams bir kitap
12 ÖNSÖZ projesi başlatıp sonuca ulaştırmak gibi genelde son derece çetin olan tüm süreci olağanüstü ölçüde kolaylaştırdılar. Son olarak, Judy ve Jaime Dimon un, yine MacArthur Vakfından Jonathan Fanton, Robert Gallucci, Julie Stasch ve Connie Yowell in cömert destekleri olmasaydı bu çalışmayı tamamlayamazdık.
BİR Giriş Bir Söyleşi 2012 Martında güneşli ama serin bir günde, iki yazar Howard Gardner ve Katie Davis, Katie nin kız kardeşi Molly le uzun bir söyleşiye dalıp gitmişti. Katie, ellilerinin sonuna dayanmış olan Howard la birlikte çalışmaya on yıl önce, henüz yirmili yaşlarının başındayken başlamıştı; o günden bu yana sayısız araştırmada ve elinizdeki kitap da dahil olmak üzere, projelerin yazımında birlikte çalışmışlardı. Howard ın Harvard daki ofisinde bu sohbetin yapıldığı tarihte henüz on altı yaşında olan Molly, New England daki özel bir okulda üçüncü sınıf öğrencisiydi. Howard ve Katie bu söyleşiye neden gerek duymuş ve neden kayda almışlardı? 2006 dan beri diğer araştırmacı dostlarımız gibi biz de teknolojinin, dönemin donanım ve yazılımına boğulmuş bir şekilde yetiştikleri için çoğunlukla dijital çağ çocuğu diye anılan gençlerin hayatındaki rolünü 13
14 GİRİŞ inceliyoruz. Araştırmacılık mesleğimiz gereği, bugünün genç insanının özel daha doğrusu, tanımlayıcı niteliğini ortaya çıkarmak için çeşitli ampirik metodlara başvurduk. Ancak, eğer günümüz dijital gençliğine özgü özel olana ilişkin açıklamalarda bulunmak ya da sonuçlar çıkarmak istiyorsak, kilit kıyaslama noktalarına ihtiyacımız olacaktı. Ampirik olduğu kadar faydacı da yaklaşınca, kendi aile yapımızın bize kuşaktan kuşağa yaşanan değişiklikleri gözleme ve tarihçesini çıkarma imkânı veren bir karşılaştırma merceği aynı zamanda da edebi bir araç sunduğunu fark ettik. Şu anlaşılması zor dijital göçmen teriminin herhangi bir tanımına uymayan Howard, 1950 li yıllarda, daha dünyadaki bilgisayarların sayılabilir olduğu günlerde, kuzey Pensilvanya da büyümüştü. Kanada da dünyaya gelip Bermuda da büyüyen Katie nin çocukluk yaşları ise 1980 lerin sonu ile 1990 ların başında geçmişti. Erken çocukluk döneminde Bermuda da sadece bir televizyon kanalı vardı (CBS); sonra üçe çıktı (CBS, ABC ve NBC). 1990 ların ortasında aile sonunda eve kablolu kanal aldı. Katie nin bilgisayarla ilişkisi, okulda haftada bir girdiği bilgisayar dersinden ibaretti. Bermuda ve ABD de yaşayan Molly ise tam tersine yaşamında masaüstü ve dizüstü bilgisayar, cep telefonu ve internetin olmadığı bir anı hatırlamıyor. Akıllı telefonuyla bütünleşmiş vaziyetteki bu dijital neslin prototipi, tüm ergenliğini Facebook, Twitter ve diğer sosyal ağ topluluklarına derinden gömülmüş halde geçiriyor. Dolayısıyla gerçekleştirdiğimiz bu kuşaklar arası söyleşi ve üçümüz arasında daha sonraki iletişimler günün teknolojileriyle kökten farklı bu üç ilişki arasında kıyaslama yapmamızı kolaylaştırdı.
GİRİŞ 15 Üç Kuşak Üç Konu Söyleşimiz daldan dala atlayarak geniş bir alana yayılsa da, ağırlığını hissettiren üç ana konu vardı; bunlar kitaba da damgasını vurmuştur: kişisel kimlik duygumuz, başkalarıyla yakın ilişkilerimiz ve yaratıcılığımızı, hayal gücümüzü ortaya koyma biçimimiz. Şurası kesin, türümüzün doğası zaman içinde temelli bir değişim geçirmemiştir. Yine de biz dijital teknolojiler sayesinde, Kimlik, Yakınlık ve Hayal Gücünün son yıllarda ciddi ölçüde yeni baştan şekillendirildiği kanısındayız. Bu değişimin işaretlerini söyleşimizde yakalamak mümkün. Gerek Molly nin gerekse Katie nin akran grupları arasındaki egemen online topluluk Facebook olduğundan (gerçi hafif hafif zayıflıyor ama), tartışmamızda sıkça yer aldı. İki kız kardeş birbirinin Facebook arkadaşı olduğu halde, bu popüler sosyal ağ oluşturma sitesini farklı şekillerde kullanıyorlar. Facebook a yirmili yaşlarının sonunda bir yetişkin olarak giren Katie siteyi daha çok Kanada, ABD ve Bermuda daki aile bireyleri ve tanıdıklarıyla bağlarını korumak amacıyla ve aralıklı olarak kullanıyor. Oysa Molly için Facebook günlük yaşantısının ayrılmaz bir parçası. On iki yaşındayken girdiği Facebook onun için ergenliğe geçtiği tüm gelişme çağı boyunca hayati bir sosyal ortam niteliği taşıdı. Molly Facebook u nasıl kullandığını ve yaşadığı deneyimlerini anlatırken, sözünü ettiği bazı arkadaşları arasındaki bir uygulama bir anda, hem Howard hem de Katie üzerinde çarpıcı bir etki yarattı. Hemen her lisede olduğu gibi, Molly nin okulunda da popüler çocuklar listesinde yer alan bir grup öğrenci var. Bu gruptaki kızlar oldukça çekici, oğlanlar ise hokey ya da futbol gibi üniversite sporları yapıyor.
16 GİRİŞ Üniversiteli çocukların çoğu son sınıftan, ama önde gelen sporcular arasında tek tük birinci sınıf öğrencisi de var. Bir süre önce Molly son sınıftan oğlanlarla çıkan son sınıftan kızların Facebook taki ilişki durumlarını evli ye çevirdiklerini fark ediyor. Ama olayda şöyle bir tuhaflık var; gerçek erkek arkadaşlarıyla değil, aynı takımda oynayan birinci sınıftan oğlanlarla evli görünüyorlar (!). Popüler son sınıf kızları, muhtemelen ileride gerçekten çekici olacak hoş bir birinci sınıf öğrencisi seçiyorlar. Onları bir şekilde himayeleri altına alıyorlar, sonra birlikte resim çektiriyorlar, duvarına yazıyorlar, şaka yollu flört ediyorlar. Bu çocuklar bir bakıma onların kuklası oluyor. Biz genelde lise ve üniversite çağındaki kızlar daha çok yaşlı erkeklere ilgi duyarlar diye bildiğimiz için, bu uygulama Howard ı bir hayli şaşırttı. Ben okul çağındayken, birinci sınıftaki kızlar da son sınıftakiler de hep üniversiteli oğlanlarla çıkmaya can atardı. Molly aslında gerçekten birinci sınıftan oğlanlarla çıkmayı arzu etmediklerini anlatmaya çalıştı zaten hepsinin son sınıfta erkek arkadaşları vardı. Bu, bir sosyal statü oluşturmak ve pekiştirmekten ibaret bir çabaydı sadece. Birinci sınıftan çocuklar da, Facebook evlilikleri ni son sınıftan erkeklerle bağlarının yeni bir kanıtı olarak kullanan kızlar aracılığıyla, spor takımının sosyal yaşamına kabul ediliyorlardı. Niye böyle bir anekdotla giriş yaptık? Çünkü bu olay, dijital çağdaki gençlik kültürünün ilgi çekici bir örneği olmasının yanı sıra, kitaptaki üç ana temaya da değiniyor. Kişisel kimlik açısından bakıldığında, birinci sınıftan bir erkekle son sınıftaki bir kız öğrenci arasındaki Facebook evliliği, ergenlerin özenle yarattıkları online kişiliğin bir parçasını oluşturan dışarıya yönelik bir performans eylemidir. Online izleyici kitlesine
GİRİŞ 17 dönük oluşu dikkate alındığında, bu dışsal kişiliğin, ergenin çağrıştırdığı değerler, inanç, duygu ve özlemleriyle birlikte, iç benlik duygusuyla bağı çok az olabilir. Yine de bu elektronik evlilik adımı kasıtlı olmasa da, paradoksal olarak, bir kimlik duygusunun oluşumuna katkı yapabilir. Dijital medyanın yükselişiyle birlikte ortaya çıkan yeni sosyal bağlantı ve etkileşim biçimlerini incelerken, kişisel yakınlığa ilişkin meselelerle de karşılaşıyoruz. (Facebook evliliğinin analog versiyonunu gerçek hayatta göremeyiz.) Araştırmamızda bu online bağlantıların kimi olumlu yönlerini saptamış olsak da, bunların desteklediği ilişkilerin derinliği ve sahiciliğinin zaman zaman tartışmaya açık olduğunu gördük. Molly bir gözlemini şöyle aktarıyor: Onları [son sınıftan kızlarla birinci sınıftan oğlanlar] asla iyi arkadaşlar gibi birlikte dolaşırken göremezsiniz; ben de başları sıkıştığında ya da benzer bir durumda birbirlerine koştuklarını hiç görmedim. Ama iş Facebook a gelince böyle bir kişilik sergilemeyi, her şey harika, hepimiz çok iyi arkadaşız, herhangi bir terslik yok görüntüsü vermeyi pek güzel beceriyorlar. Bu ergenlerle çok seyrek bire bir ilişki kuran Molly nin bile yine de onlarla Facebook ta bağlantı halinde olduğunu anımsayın. Son temamız, hayal gücü; Facebook evliliğinin, uçmak demesek bile, hayal gücünün bir ifadesi olduğuna kuşku yok. Sohbetimiz sırasında Howard şu gözlemini aktardı: Biraz mitolojideki yaşlı kraliçenin, kendisine performans sergilemesi için genç delikanlıyı seçmesine benziyor. Bu spesifik ifade şeklinin Facebook taki ilişki durumuyla ( evli, bekar, ilişkisi var ve belirsiz ) alakalı olduğunu daha doğrusu, muhtemelen ondan esinlendiğini özel olarak not etmekte yarar var. Görüyoruz ki, Facebook evliliği, dijital medyanın yeni hayali ifade biçimlerine ortam sağladığı gerçeğine ışık