DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ UYGULAMA ve ARAŞTIRMA HASTANESİ, ACİL SERVİS BAŞVURULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Haluk ÇİFTÇİ (1), Mert TOPOYAN (2)

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ UYGULAMA ve ARAŞTIRMA HASTANESİ, ACİL SERVİS BAŞVURULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Haluk ÇİFTÇİ (1), Mert TOPOYAN (2) (1) Dokuz Eylül Üniversitesi, Uygulama ve Araştırma Hastanesi, İZMİR (2) Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İZMİR Özet Hastanelerin acil servisleri başvuruların rastlantısal olarak ortaya çıktığı ve hastaların kabul edilmesi zorunlu olan servislerdir. Hastanenin imajının güçlendirilebilmesi veya korunabilmesi açısından bu servislerdeki hizmet kalitesinin korunabilmesi, hasta ve yakınlarının olduğu kadar çalışanların da memnuniyetinin sağlanması gerekir. Bu amaçla etkin bir iş gücü ve iş analizi planlaması gerekir. Böylesi bir planlamaya kaynak bilgi teşkil edebilmek amacı ile Dokuz Eylül Üniversitesi Acil Servisine 01.01.1997 ile 14.07.2004 tarihleri arasında yapılan toplam 214010 başvurunun tümünün değerlendirildiği bu çalışmada başvuru tanılarının mevsimlere göre, tanıların yaş gruplarına ve cinsiyete göre farklılıklar gösterdiği, hasta başvuru sayılarında mevsimlere ve haftanın günlerine göre sayısal farklılık olmamasına rağmen gün içindeki saat dilimlerine göre farklı yoğunluklar yaşandığı saptanmıştır. Anahtar kelimeler : Acil servis, tanı kodları, hasta yoğunluğu, personel, iş analizi, planlama. Summary Emergency Departments (ED) of the hospitals are the services where patient admission is random and obliged. In order to enforce or even conserve the image of hospital, service quality must be preserved, job satisaction of the employees as well as the satisfaction of patient and relatives must be obtained. An effective work layout and personel planning is required for this purpose. In order to obtain a knowledge resource for this kind of planning, we have evaluated all of the 214010 ED admissions of the University Hospital of Dokuz Eylul, which have occured between 01.01.1997 and 14.07.2004. We have found that admittance diagnosis differ according to the seasons, age groups and sex; also the admission numbers differ in the time zones of the day but there is not any quantitative difference in between seasons and days of the week. Key words : Emergency Department, Diagnosis codes, patient density, personel, work analysis, planning. GİRİŞ Hastanelerin Acil Servisleri hasta ve yakınlarının acil tıbbi gereksinimlerinde ilk başvuru noktalarıdır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de acil servis başvurularının kabulü ödeme 1

sistemlerinden bağımsız olarak yapılmaktadır. Hasta ödeme güçlüğüne bakılmaksızın acil servis başvurusu değerlendirilir, gerekli tedavi ve önerilerde bulunulur, gerekirse ileri tedavisi planlanarak hasta yataklı servislerde izlem ve tedaviye alınır. Hastane acil servislerinin çalışmasında doğası gereği randevu kavramı olmadığı için başvuruların rastsal (random) olduğu kabul edilebilir. Acil durum yaratan hastalıkların dağılımının da rastsal olduğu varsayılır. Bu dağılımın özelliklerinin saptanması bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Başvuru yapan hasta popülasyonunun, başvuru nedeni olan hastalıkların tıbbi tanılara göre dağılımının, aynı tanılara ugulanan tedavilerin acil servisi meşgul ediş sürelerinin saptanması ile acil servisin iş yoğunluğunun saptanarak etkin acil servis çalışma sisteminin planlanması sağlanabilir. Elde edilecek bulgular sayesinde gerek hasta ve yakınlarının, gerekse servis çalışanlarının memnuniyetlerinde artış sağlanabilir. Zira hasta ve yakınlarının bu gibi durumlarda yaşadıkları heyecanlı bekleyiş ve endişe ile aşırı uyarılmışlık hali yanı sıra belirsizliğin yarattığı donakalma tepkileri ( 1 ) onların gerek acil servis çalışanlarını, gerekse kurumsal yapısını algılamalarını etkilemekte, ortaya çıkan tepkilerinin akılcı (rasyonel) olmasını etkilemektedir. Çoğunlukla bu durum hatalı personel planlamaları veya gerçekten umulmadık felaket durumlarında ortaya çıkan personel yetersizlikleri ile yeterli hizmetin verilmesinde aksama sonucu ortaya çıkmaktadır. Aynı durumlar acil servis personeli üzerinde de olumsuz etki yaratmaktadır ( 2 ). Yoğun ve stresli iş ortamının neden olduğu aşırı yorgunluk, motivasyon düşüklüğü uzun dönemde tükenmişlik sendromuna yol açmakta, çalışanların verimlerini düşürerek, iş yerinden uzaklaşmalarına neden olmaktadır. Çalışan personelin bu yöndeki taleplerine yönelik yapılan yurtdışı çalışmalarda da acil servis iş yoğunluğuna yönelik sıkıntıların iş yoğunluğunun doğurduğu teknik donanım eksikliği kadar çalışanlar arasındaki iletişim ve eksikliklerine bağlı olduğu, çalışan personelin ise daima işin öneminin farkında olması nedeni ile sorumluğun yarattığı stressden şikayetçi olduğu saptanmıştır ( 3 ). 1 Debra A. Bournes, Gail J. Mitchell : Waiting: The experience of persons in a critical care waiting room. Research in Nursing Health, 2002, 25, 58-67. 2 Pınar Özdemir ve ark. : İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Acil Cerrahi Kliniğinde çalışan hemşirelerin motivasyon durumlarının değerlendirilmesi. Modern Hastane Yönetimi, 2004, Cilt 8, Sayı 1, Sf. 63-73. 3 Ann S. Chinnis, Debra J. Paulson, Stephan M. Davis. : Using Q Methodology to assess the needs of emergency medicine support staff employees. The Journal of Emergency Medicine, 2001, Vol. 20, No. 2, pp. 197-203. 2

Acil servise olan başvuruların dağılımının saptanması aynı zamanda gelecekteki başvuruların da öngörümlenmesi olanağını sağlayacaktır. Bu sayede yapılacak iş yerinin fizik mekan olarak ve yapılacak işlerinde ne şekilde yapılacağının planlanması da etkin hizmet sunumunda faydalı olacaktır. Nitekim Seth ve arkadaşlarının 1998 yılında acil servislerde yaptığı araştırma ve uygulama ile 23 özellikli tanıya uygun doktorlar tarafından onaylanarak kabul edilmiş uygulama algoritması kullanılarak yapılacak tanı ve tedavi yaklaşımları standardize edilerek hastaların nihai faturalarında hasta başına %28 lik, hasta başına laboratuvar giderlerinde %46 lık, radyoloji giderlerinde %20 lik tasarruf sağlanmıştır 4. Günümüzde sağlık sektöründe maliyetlerdeki artışlar kadar ödeyici kurumların bu konudaki düzenlemeleri neticesi hastaya yansıttıkları ödemelerin hasta ve yakınlarının hastanenin kurumsal algısındaki etkisi göz önüne alındığında gelişen sağlık ekonomisi içinde maliyet etkinliğin ne derece önem kazanmakta olduğu açıktır. Acil serviste ortaya çıkan durumların belirsizliğinin kaldırılması ise hazırlıksızlığı da ortadan kaldırarak hizmetin etkin şekilde verilmesini sağlayacaktır. Çalışma ortamı olarak belirsizliğin öngörüldüğü acil servis başvurularının genel dağılımının örüntüsünün ortaya konulması başvurularda yapılması gereken hasta değerlendirme ve dağıtma planlamasına hazırlık olmayı da sağlayacaktır. Bu amaçla geliştirilen triaj uygulamalarının etkin şekilde planlanmasını da sağlayacaktır 5. Çalışmamızda amaç, acil servis başvurularının sıklık ve yoğunluğunun değerlendirilerek, etkin iş gücü planlamasına kaynak olacak bilgi sağlanmasıdır. Bu amaçla hastaların demografik verileri, acil servise yapılan başvuru ve servisten ayrılma zamanı ile başvurularının tanısı incelemeye alınmıştır. Yapılan inceleme neticesinde başvuruların dağılımındaki zamana özel örüntüye ilave olarak tanılardaki genel dağılım, yaş gruplarına, cinsiyete ve zamana göre dağılım saptanmaya çalışılmıştır. Tanılardaki dağılımın incelenmesindeki amaç hastalığa özel olarak tıbbi müdahalenin de değişerek iş yükü ve planlanmasında farklılık yaratacağı öngörüsüdür. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmanın uygulama bölümü için Dokuz Eylül Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi Acil Servis ine 01.01.1997 ile 14.07.2004 tarihleri arasında başvuran hastalarla ilgili veriler değerlendirmeye alınmıştır. Hastane Bilgi İşlem Bölümünde tutulan Acil Servis Kayıtları veri tabanı üzerine yapılan özel sorgu ile Acil Servise başvurarak hasta kartı açılan 4 Seth J. Guterman, Michael J. VanRooyan. : Cost-Effective Medicine:The financial impact that practice guidelines have on outpatient hospital charges in the emergency department. The Journal of Emergency Medicine, 1998, Vol 16, No2, pp 215-219. 5 Ayhan Özşahin, Ertuğrul Göksoy. : Acil durumlarda hastanelerde ve öncesinde triaj uygulamaları. Modern Hastane Yönetimi, 2003, cilt 7, sayı 1, Sf. 24-29. 3

yukarıdaki tarih aralığındaki tüm hastalara ait başvuru tarih ve saati, hasta protokol numarası, hasta cinsiyeti, hasta doğum tarihi, tanı kodu, tanı kodu açıklaması, hasta kartı kapatılması tarih ve saati kayıtlarından oluşan veri kayıtları ile oluşturulan veri yığını üzerinde çalışılmıştır. Değerlendirmeye alınan acil servis başvuru kayıt sayısı 214.010 adettir. Bu verilerin bir kısmı yapılan hatalı kayıtlar ve benzeri nedenler ile analizlerin bazılarında geçersiz sayılmış ve nedenleri ilgili analizin açıklamasında verilmiştir. Veri yığını SPSS for Windows Ver. 11 kullanılarak işlenmiştir. BULGULAR Ele alınan yaklaşık yedi buçuk yıllık süre içerisinde acil servise başvuran hastaların cinsiyete göre değerlendirilmesi Tablo 1 de verilmiştir. Buna göre % 56,2 ile kadın hastalar acil servise daha sık başvurmaktadır. Şekil 1 de acil servise başvuran hastaların cinsiyetlerinin dağılımı görülmektedir. Bu değerlendirmelerde kayıtlara cinsiyetleri girilmemiş olan 319 hasta değerlendirmeye alınmamıştır. Tablo 1 : Başvuruların cinsiyet dağılımı Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Kadın 120185 56,2 56,2 56,2 Erkek 93506 43,7 43,8 100,0 Toplam 213691 99,9 100,0 Değerlendirilmeyen 319,1 Toplam 214010 100,0 4

Erkek 43,8% Kadýn 56,2% Şekil 1 : Başvuruların cinsiyet dağılım grafiği. Acil servise gelen başvurular arasında genel olarak en sık rastlanan on tanı Tablo 2 de verilmiştir. Şekil 2 de bu on tanının bir birlerine göre ağırlık değerleri verilmiştir. Buna göre en sık rastlanan tanı genel toplamın % 4,8 i ile J00 ile Akut Nazofarinjit dir. Bu çalışmanın tamamında geçen tanı kodları ile ilgili liste Ek 1 de sunulmuştur. Tablo 2 : En sık rastlanan on tanı. Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Tanı kod Frekans Yüzde Yüzde Geçerli Yüzde 1. J00 Akut nazofaranjit 10347 4,8 4,8 19,0 2. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 6701 3,1 7,9 12,3 3. N23 Renal kolik 6585 3,1 11,0 12,1 4. N30 Sistit 6218 2,9 13,9 11,4 5. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 5896 2,8 16,7 10,8 6. R68 Diğer genel semptomlar 4879 2,3 19,0 9,0 7. G43 Migren 3626 1,7 20,7 6,7 8. R10 Abdominal ve pelvik ağrı 3442 1,6 22,3 6,3 9. L50 Ürtiker 3427 1,6 23,9 6,3 10. R16 Hepatomegali ve splenomegali 3343 1,6 25,5 6,1 Toplam 54464 100,0 5

10 9 1 8 6,3% 6,1% 19,0% 6,3% 7 6,7% 12,3% 2 9,0% 6 10,8% 12,1% 5 11,4% 3 4 Şekil 2 : En sık rastalanan on tanı yüzde dağılımları. Tanıların sıklıklarının cinsiyete göre değerlendirildiğinde Tablo 3 ve Tablo 4 te görüleceği üzere akut nazofarenjit en çok görülen hastalık tanısı olmaya devam ettiği halde diğer sıralarda farklılık ortaya çıkmaktadır. Tablo 3 : Kadınlarda tüm yaş gruplarında en sık rastlanan on tanı. Tanı Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Yüzde kod Frekans Yüzde Geçerli Yüzde 1. J00 Akut nazofaranjit 6046 5,0 5,0 18,2 2. N30 Sistit 4498 3,7 8,7 13,6 3. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 3986 3,3 12,0 12,0 4. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 3488 2,9 14,9 10,5 5. R68 Diğer genel semptomlar 2939 2,4 16,3 8,9 6. N23 Renal kolik 2840 2,4 18,7 8,6 7. G43 Migren 2721 2,3 21,0 8,2 8. R10 Abdominal ve pelvik ağrı 2237 1,9 22,9 6,7 9. L50 Ürtiker 2211 1,8 24,7 6,7 10. R51 Başağrısı 2209 1,8 26,5 6,6 Toplam 33175 100,0 6

Tablo 4 : Erkeklerde tüm yaş gruplarında en sık görülen on tanı. Tanı Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Yüzde kod Frekans Yüzde Geçerli Yüzde 1. J00 Akut nazofaranjit 4293 4,6 4,6 18,5 2. N23 Renal kolik 3739 4,0 8,6 16,1 3. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 3199 3,4 12,0 13,8 4. R68 Diğer genel semptomlar 1936 2,1 14,1 8,3 5. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 1899 2,0 16,1 8,2 6. I24 Unstabil angina pektoris 1823 1,9 18,0 7,8 7. N30 Sistit 1714 1,8 19,8 7,4 8. S80 Kruris yüzeyel yaralanmaları 1649 1,8 21,6 7,1 9. J44 Diğer kronik obstruktif akciğer hastalıkları 1639 1,8 23,4 7,0 10. I21 Akut miyokardial enfarktüs 1356 1,5 24,9 5,8 Toplam 23247 100,0 Tanıların rastlanma sıklıklarına göre yapılan değerlendirmede saptanan en ilginç nokta Tablo 5 te görüldüğü gibi ilk 88 tanının, yani toplam olası tanı sayısının % 5,9 unun toplam başvuruların % 75,2 sini oluşturmasıdır. Tablo 5 : Rastlanma sıklıklarına göre tanı sayıları. İlk 10 tanı % 25,5 İlk 32 tanı % 50,3 İlk 88 tanı % 75,2 Toplam 1491 tanı % 100,0 Tanıların kodlanmasındaki güvenirliliğin göz ardı edildiği tanıya dayalı bu değerlendirmeler aynı zamanda uzun dönemli çalışmalara veri kaynağı teşkil edecek olan veri kaydının ne derece önemli olduğunu da göstermektedir. Hastaların tıbbi olarak genel kabul gören yaş dönemlerine göre gruplaması Tablo 6 da gösterildiği şekilde yapılarak tanılarının dağılımı genel ve cinsiyete göre incelendiğinde tablo 7, 8 ve 9 da gösterilen dağılım saptanmıştır. Yaş gruplanmasının analizi aşamasında hastanın başvuru tarihinde olduğu yaş doğum tarihi kullanılarak hesaplanmıştır. Bu aşamada varolan 214.010 kayıttan, doğum tarihi kayıt edilmemiş olan 116 adedi, yaşı hatalı doğum tarihi nedeni ile negatif çıkan 23 adeti, yaşı başvuru tarihinde 100 üzerinde olan 62 adedi ve cinsiyet bilgisi bilinmeyen olarak kayıt edilen 313 adet kayıt değerlendirme dışı bırakılarak elde edilen 213.496 kişiyi kapsayan veri yığını üzerinden değerlendirme yapılmıştır. 7

Tablo 6 : Hastaların yaşlarına göre gruplandırılması Yaş Grubu 0-1 yaş 1-5 yaş 5-12 yaş 12-16 yaş 16-35 yaş 35-60 yaş 60-80 yaş 80 yaş üstü Hastaların cinsiyet ve yaş gruplarına göre tanılarında farklılıklar bulunmuştur. Değerlendirmede çocuk yaş grubuna ait başvuru sayısının azlığı acil serviste çocuk kabul ve değerlendirilmesi ile hastane genelinde yataklı çocuk servisleri bulumasına rağmen İzmir metropolitan alanında bulunan çocuk hastanesinin daha yaygın olarak bilinir ve kullanılır olmasına bağlanmıştır. Hastalık tanılarının genel dağılımında mevsimsellik arz edip etmediğini ortaya çıkarabilmek amacı ile yapılan değerlendirme sonucunda sırası ile kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimlerinde başvuranların tanılarından en çok başvuru olan on tanı aynı sıra ile Tablo 10, 11, 12 ve 13 te gösterilmiştir. Görüldüğü üzere başvuru tanılarında mevsimlere göre farklılıklar mevcut olup, yaz dönemlerinde idrar yolu enfeksiyonları olan sistit ve renal kolik birinci ve ikinci sırayı alarak %6,7 lik bir başvuru oranı oluşturmaktadır. Kış aylarında üst solunum yolu enfeksiyonları olan Akut nazofarenjit ile boğaz ve göğüs ağrısı ilk iki sırada toplam 11,6 lık başvuruyu oluşturmaktadır. İlkbahar aylarında ise yine aynı sıralama ile bu oran 8,1 e düşmektedir. Sadece bu iki tanıya göre değerlendirme yaptığımızda aslında üçüncü basamak sağlık hizmeti konusunda daha etkin olması gereken bir üniversite acil servisinin aslında birinci basamak hizmetlerinde halledilebilecek bu şikayet ve tanılar ile %10 ları bulan oranda işgal ediliyor olması ise ülkemizdeki birinci basamak sağlık hizmetleri kullanımı ve/veya yetersizliği hususunda dikkat edilmesi gereken bir husustur. 8

Tablo 7 : Yaş Gruplarına Göre En Sık Rastlanan On Tanı Yaş Grupları En Sık Rastlanan Tanılar 0-1 yaş 1-5 yaş 5-12 yaş 12-16 yaş 16-35 yaş 35-60 yaş 60-80 yaş 80 yaş üstü Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % J00 3 0,0014 J00 5 0,0023 J00 16 0,0075 J00 22 0,0103 J00 5232 2,4506 J00 3909 1,8310 J44 1738 0,8141 I50 292 0,1 R07 3 0,0014 R16 5 0,0023 J06 5 0,0023 S80 10 0,0047 N23 2380 1,1148 R07 3810 1,7846 R42 1617 0,7574 N30 256 0,1 R16 3 0,0014 N30 4 0,0019 N23 5 0,0023 R07 8 0,0038 N30 2061 0,9654 N23 3409 1,5968 N30 1541 0,7218 J44 223 0,1 R96 3 0,0014 I24 3 0,0014 I21 4 0,0019 R16 8 0,0038 J06 1632 0,7644 R42 2804 1,3134 I24 1536 0,7194 S72 223 0,1 F43 2 0,0009 J18 3 0,0014 R07 4 0,0019 A04 7 0,0033 S80 1589 0,7443 N30 2336 1,0942 R07 1402 0,6567 R68 180 0,1 J02 2 0,0009 N23 3 0,0014 R68 4 0,0019 N30 7 0,0033 R68 1569 0,7349 R68 1967 0,9213 I10 1260 0,5902 J18 171 0,1 J44 2 0,0009 R07 3 0,0014 S80 4 0,0019 H60 6 0,0028 L50 1475 0,6909 G43 1885 0,8829 R68 1146 0,5368 I24 163 0,1 K27 2 0,0009 R42 3 0,0014 F41 3 0,0014 S07 6 0,0028 R16 1475 0,6909 R51 1545 0,7237 I50 1085 0,5082 R42 142 0,1 N30 2 0,0009 R68 3 0,0014 G43 3 0,0014 S62 6 0,0028 R10 1436 0,6726 R29 1512 0,708 J00 1083 0,5073 I21 141 0,1 R51 2 0,0009 J06 2 0,0009 I10 3 0,0014 T96 5 0,0023 R07 1318 0,6173 L50 1500 0,7026 I21 922 0,4319 R07 136 0,1 * Kod: Tanı kodu ** F: Frekans *** % : (x/100) 9

Tablo 8 : Kadınlarda Yaş Gruplarına Göre En Sık Rastlanan On Tanı Yaş Grupları En Sık Rastlanan Tanılar 0-1 yaş 1-5 yaş 5-12 yaş 12-16 yaş 16-35 yaş 35-60 yaş 60-80 yaş 80 yaş üstü Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % K27 2 0,0017 N30 3 0,0025 J00 6 0,0050 J00 10 0,0083 J00 2894 2,4103 J00 2408 2,0055 R42 1018 0,8 I50 174 0,1449 R07 2 0,0017 J06 2 0,0017 J06 4 0,0033 R16 6 0,0050 N30 1696 1,4125 R07 1982 1,6507 N30 928 0,8 S72 157 0,1308 S72 2 0,0017 J18 2 0,0017 N23 4 0,0033 H60 5 0,0042 N23 1090 0,9078 R42 1916 1,5958 I10 862 0,7 N30 139 0,1158 C25 1 0,0008 L50 2 0,0017 F10 2 0,0017 S80 5 0,0042 R16 997 0,8304 N30 1723 1,4350 R07 821 0,7 J44 108 0,0900 F41 1 0,0008 R10 2 0,0017 F41 2 0,0017 N30 4 0,0033 R10 991 0,8254 G43 1466 1,2210 I24 722 0,6 R68 108 0,0900 F43 1 0,0008 R16 2 0,0017 G43 2 0,0017 T96 4 0,0033 G43 975 0,8120 N23 1363 1,1352 J00 686 0,6 R07 91 0,0758 G44 1 0,0008 R42 2 0,0017 J22 2 0,0017 A04 3 0,0025 J06 960 0,8000 R68 1244 1,0361 J44 683 0,6 R42 89 0,0741 J00 1 0,0008 A08 1 0,0008 N30 2 0,0017 S05 3 0,0025 R68 958 0,7979 R51 1144 0,9528 R68 622 0,5 I24 84 0,0700 J02 1 0,0008 E11 1 0,0008 R07 2 0,0017 A08 2 0,0017 R42 956 0,7962 L50 996 0,8295 I50 559 0,5 I21 83 0,0691 J03 1 0,0008 G12 1 0,0008 R68 2 0,0017 F39 2 0,0017 L50 920 0,7662 R29 940 0,7829 R29 416 0,3 J18 83 0,0691 * Kod: Tanı kodu ** F: Frekans *** % : (x/100) 10

Tablo 9 : Erkeklerde Yaş Gruplarına Göre En Sık Rastlanan On Tanı Yaş Grupları En Sık Rastlanan Tanılar 0-1 yaş 1-5 yaş 5-12 yaş 12-16 yaş 16-35 yaş 35-60 yaş 60-80 yaş 80 yaş üstü Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % Kod F % R96 3 0,0032 J00 4 0,0043 J00 10 0,0107 J00 12 0,0128 J00 2338 2,5025 N23 2046 2,1900 J44 1055 1,1292 I50 118 0,1263 J00 2 0,0021 I24 3 0,0032 I10 3 0,0032 R07 8 0,0086 N23 1290 1,3808 R07 1828 1,9566 I24 814 0,8713 N30 117 0,1252 R16 2 0,0021 N23 3 0,0032 I21 3 0,0032 S62 5 0,0054 S80 948 1,0147 J00 1501 1,6066 N30 613 0,6561 J44 115 0,1231 S05 2 0,0021 R07 3 0,0032 K27 3 0,0032 S80 5 0,0054 S41 793 0,8488 I24 900 0,9633 R42 599 0,6411 J18 88 0,0942 C64 1 0,0011 R16 3 0,0032 S80 3 0,0032 A04 4 0,0043 R07 729 0,7803 R42 888 0,9505 I21 598 0,6401 I24 79 0,0846 E10 1 0,0011 M54 2 0,0021 E10 2 0,0021 S07 4 0,0043 S07 690 0,7385 R68 723 0,7739 R07 581 0,6219 R68 72 0,0771 F43 1 0,0011 M65 2 0,0021 I08 2 0,0021 C76 3 0,0032 J06 672 0,7193 I21 671 0,7182 I50 526 0,5630 S72 66 0,0706 H46 1 0,0011 M79 2 0,0021 R07 2 0,0021 N30 3 0,0032 S05 658 0,7043 N30 613 0,6561 R68 524 0,5609 I21 58 0,0621 I10 1 0,0011 R68 2 0,0021 R16 2 0,0021 R51 3 0,0032 S93 631 0,6754 R29 572 0,6122 J18 494 0,5288 R42 53 0,0567 J01 1 0,0011 S80 2 0,0021 R68 2 0,0021 F38 2 0,0021 R68 611 0,6540 I10 549 0,5876 I10 398 0,4260 R07 45 0,0482 * Kod: Tanı kodu ** F: Frekans *** % : (x/100) 11

Tablo 10 : Kış Mevsiminde En Sık Rastlanan On Tanı Tanı Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Geçerli kod Frekans Yüzde Yüzde Yüzde 1. J00 Akut nazofaranjit 4311 8,3 8,3 27,5 2. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 1706 3,3 11,6 10,9 3. N23 Renal kolik 1505 2,9 14,5 9,6 4. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 1430 2,8 17,3 9,1 5. J06 Akut üst solunum yolu enfeksiyonu 1341 2,6 19,9 8,6 6. N30 Sistit 1299 2,5 22,4 8,3 7. J44 Diğer kronik obstruktif akciğer hast. 1101 2,1 24,5 7,0 8. R68 Diğer genel semptomlar 1082 2,1 26,6 6,9 9. G43 Migren 1043 2,0 28,6 6,8 10. I10 Esansiyel (Birincil) hipertansiyon 832 1,6 30,2 5,3 Toplam 15650 100,0 Tablo 11 : İlkbahar Mevsiminde En Sık Rastlanan On Tanı Tanı Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Geçerli kod Frekans Yüzde Yüzde Yüzde 1. J00 Akut nazofaranjit 2773 4,8 4,8 18,9 2. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 1883 3,3 8,1 12,8 3. N23 Renal kolik 1679 2,9 11,0 11,4 4. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 1616 2,8 13,8 11,0 5. N30 Sistit 1538 2,7 16,5 10,5 6. R68 Diğer genel semptomlar 1377 2,4 18,9 9,4 7. R10 Abdominal ve pelvik ağrı 978 1,7 20,5 6,7 8. L50 Ürtiker 977 1,7 22,2 6,7 9. I10 Esansiyel (Birincil) hipertansiyon 940 1,6 23,8 6,4 10. G43 Migren 916 1,6 25,4 6,2 Toplam 14677 100,0 Tablo 12 : Yaz Mevsiminde En Sık Rastlanan On Tanı Tanı Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Geçerli kod Frekans Yüzde Yüzde Yüzde 1. N30 Sistit 2010 3,4 3,3 13,7 2. N23 Renal kolik 1956 3,3 6,7 13,3 3. J00 Akut nazofaranjit 1736 2,9 9,6 11,8 4. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 1655 2,8 12,4 11,3 5. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 1544 2,6 15,0 10,5 6. R68 Diğer genel semptomlar 1407 2,4 17,4 9,6 7. S80 Kruris yüzeyel yaralanmaları 1296 2,2 19,6 8,7 8. A04 Diğer bakteriyel barsak enfeksiyonları 1072 1,8 21,4 7,3 9. R29 Sinir ve kas iskelet sistemi rahatsızlığı 1056 1,8 23,2 7,2 10. L50 Ürtiker 972 1,6 24,8 6,6 Toplam 14704 100,0 12

Tablo 13 : Sonbahar Mevsiminde En Sık Rastlanan On Tanı Tanı Tanı Kodu Açıklaması Kümülatif Geçerli kod Frekans Yüzde Yüzde Yüzde 1. J00 Akut nazofaranjit 1527 3,4 3,4 13,4 2. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 1457 3,2 6,6 12,8 3. N23 Renal kolik 1445 3,2 9,8 12,7 4. N30 Sistit 1371 3,0 12,8 12,0 5. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 1306 2,9 15,7 11,5 6. R68 Diğer genel semptomlar 1013 2,3 18,0 8,9 7. G43 Migren 877 1,9 19,9 7,7 8. R16 Hepatomegali ve splenomegali 849 1,9 21,8 7,5 9. L50 Ürtiker 780 1,7 23,5 6,8 10. R10 Abdominal ve pelvik ağrı 767 1,7 25,2 6,7 Toplam 11392 100,0 Hasta gelişlerinde mevsimlere göre bir farklılık olup olmadığının belirlenmesi amacıyla kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar dönemlerinde acil servise yapılan hasta başvuruları incelenmiş ve bu inceleme ile ilgili sonuçlar Tablo 14 ve Şekil 3 te verilmiştir. Buna göre hasta gelişlerinde mevsimler arasında belirgin bir farklılık göze çarpmamaktadır. Tablo 14 : Hasta gelişlerinin mevsimlere göre dağılımı Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde 1. Kış 51877 24,2 24,2 2. İlkbahar 57650 26,9 51,2 3. Yaz 59475 27,8 79,0 4. Sonbahar 45008 21,0 100,0 Toplam 214010 100,0 13

4 1 3 2 Şekil 3 : Hasta gelişlerinin mevsimsel dağılımı Acil servis başvuruları ve iş yoğunluğunu hesaplayabilmek ve etkin personel planlamasını gerçekleştirebilmek amacı ile haftanın günlerine göre hasta geliş yoğunluğu incelendiğinde (Tablo 15 ve Şekil 4) değerlerin birbirine çok yakın olduğu görülmüştür. Buna göre haftanın günleri arasında hasta geliş yoğunluğu açısından bir farklılık olmadığı söylenebilir. Bu değerlendirme ışığında acil servisin personel planlanmasında hafta sonu ve hafta içi ayrımının yapılmasının uygun olmadığı sonucunu çıkartabiliriz. Tablo 15 : Haftanın Günlerine Göre Hasta Geliş Yoğunluğu Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde Pazartesi 31042 14,5 14,5 Salı 29930 14,0 28,5 Çarşamba 29100 13,6 42,1 Perşembe 28886 13,5 55,6 Cuma 30716 14,3 69,9 Cumartesi 32012 15,0 84,9 Pazar 32324 15,1 100,0 Toplam 214010 100,0 14

Çarsamba Cuma Sali Pazartesi Persembe Cumartesi Pazar Şekil 4 : Hafta içindeki günlere göre hasta geliş yoğunluğu Acil servisin iş yoğunluğunun gün içindeki saatler bazında değerlendirilebilmesi amacı ile hasta gelişlerinin yoğunluğu saatlere göre de incelenmiştir. Bu değerlendirmede günün 24 saati ikişer saatlik dilimlere ayrılarak ele alınmıştır. Analiz ile ilgili veriler Tablo 16 ve Şekil 5 te görülmektedir. Buna göre acil servise başvuran hastaların % 56,3 ü saat 14:00 ile 23:59 arasında gelmektedir. Keza 02:00 ile 07:59 saatleri arasında toplam %9,6 ile en az başvuru alınmaktadır. En düşük başvuru %2,7 ile 06:00-07:59 arasında, en yüksek başvuru da %13,2 ile 20:00-21:59 aralığında olmaktadır. Etkin hizmet verilebilmesi açısından başvuruların yoğun olduğu bu saatlerde personelin takviye edilmesi gereklidir. 15

Tablo 16 : Gün içinde hasta geliş saatlerine göre yoğunluk Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde 1. 00:00 01:59 13530 6,3 6,3 2. 02:00 03:59 8871 4,1 10,5 3. 04:00 05:59 6093 2,8 13,3 4. 06:00 07:59 5729 2,7 16,0 5. 08:00 09:59 14796 6,9 22,9 6. 10:00 11:59 23412 10,9 33,8 7. 12:00 13:59 21030 9,8 43,7 8. 14:00 15:59 25337 11,8 55,5 9. 16:00 17:59 21434 10,0 65,5 10. 18:00 19:59 22157 10,4 75,9 11. 20:00 21:59 28315 13,2 89,1 12. 22:00 23:59 23306 10,9 100,0 Toplam 214010 100,0 1 12 2 3 11 4 5 10 6 9 7 8 Şekil 5 : Hasta geliş saatlerine göre yoğunluk 16

Hasta yatış sürelerinin incelenmesinde 185.026 veri geçerli kabul edilmiş, 28.984 veri ise elenmiştir. Geçersiz sayılan verilerin 27.755 adedi, hasta kayıtlarının yanlış girişinden dolayı yatış sürelerinin negatif çıkması nedeniyle elenmiştir. 1.229 veri ise hasta yatış süreleri yedi günden uzun olduğu için değerlendirme dışı tutulmuştur. Bu elemenin nedeni, acil servisin yapısı itibariyle bir haftadan uzun süreli hasta yatışlarının diğer servislerde izlemeye alınmasıdır. Tablo 17 : Hasta yatış sürelerinin frekans dağılımları Frekans Yüzde Kümülatif Yüzde 1 saat ve daha az 40407 21,8 21,8 1-2 saat 22281 12,0 33,9 2-3 saat 21856 11,8 45,7 3-6 saat 44699 24,2 69,9 6-12 saat 36706 19,8 89,7 12-18 saat 7704 4,2 93,9 18-24 saat 2918 1,6 95,4 24-48 saat 5616 3,0 98,5 48-72 saat 1454 0,8 99,3 72-120 saat 1028 0,6 99,8 120-168 saat 357 0,2 100,0 Toplam 185026 100,0 Tablo 17 deki veriler ışığında, acil servise başvuran hastaların % 45,7 sinin 3 saat veya daha az bir süre içerisinde taburcu edildiği görülmektedir. Bir gün veya daha az bir süre içerisinde taburcu edilen hastaların oranı ise % 95,4 tür. Ortalama hasta yatış süresi en yüksek olan on tanı ve bunlarla karşılaşma sıklıkları Tablo 18 de verilmiştir. Buna göre en uzun ortalama yatış süresi T32 tanısına aittir ve yaklaşık olarak üç günün biraz üzerindedir. Bu muhtemelen vücudunda yüksek yüzde oranı ile yanığı olan hastalara aittir ve yoğun bakım ihtiyacı nedeni ile acil serviste gözlenmiştir. Keza aynı tablodan da görüldüğü gibi uzun yatış süresi olan hasta sayıları veri büyüklüğü içinde önemsiz değerlendirilebilecek sayıdadır. 17

Tablo 18 : En uzun ortalama yatış süresine sahip on tanı ve karşılaşma sıklıkları Tanı kod Tanı Kodu Açıklaması Ortalama Yatış Süresi (saat) Frekans Toplam Yatış Süresi (saat) T32 Yanık tutulan vücut yüzeyine göre yüksek 83 2 169 B97 Başka bölümlerde sınıflanmamış enfeks. 77 1 77 G36 Diğer akut dissemine demyelinizan hast. 74 1 74 G08 İntrakraniyal ve intraspinal olay 69 2 138 X89 İntahar, diğer belirtilmemiş kimyasal 58 1 58 C14 Kötü huylu neoplasm, hipofiz 58 3 174 G90 Otonomik sinir sistemi hastalıkları 54 1 54 J82 Akciğer eozinofilisi, bazofilik 52 1 52 A38 Kızıl 50 1 50 E60 Diyette çinko eksikliği 48 1 48 Bu koşullar altında en sık rastlanan on tanı ile ilgili ortalama ve toplam servis işgal sürelerinin incelenmesinin acil servisin yoğunluğunun değerlendirilmesinde daha etkin bir hesaplama bilgisi vereceği düşünülmüştür. İncelendiğinde Tablo 19 daki sonuçlar elde edilmiştir. İncelemede elenen veriler nedeniyle genel değerlendirmede rastlanma sıklıkları ikinci ve üçüncü çıkan tanılar yer değiştirmiştir. Tablo 19 : En sık rastlanan on tanı İle ilgili ortalama ve toplam hasta yatış süreleri Tanı kod Tanı Kodu Açıklaması Ortalama Yatış Süresi (saat) Frekans Toplam Yatış Süresi (saat) 1. J00 Akut nazofaranjit 5,0 8841 44205 2. N23 Renal kolik 5,8 5822 33767,6 3. R07 Boğaz ve göğüs ağrısı 7,7 5741 44205,7 4. N30 Sistit 6,3 5378 33881,4 5. R42 Baş dönmesi ve sersemleme 6,7 5072 33982,4 6. R68 Diğer genel semptomlar 8,4 4069 34179,6 7. G43 Migren 5,3 3027 16043,1 8. R10 Abdominal ve pelvik ağrı 6,9 2984 20589,6 9. L50 Ürtiker 5,7 2903 16547,1 10. R16 Hepatomegali ve splenomegali 6,3 2886 18181,8 18

TARTIŞMA ve SONUÇ Dokuz Eylül Üniversitesi Uyugulama ve Araştırma Hastanesi Acil Servisine 01.01.1997 ile 14.07.2004 tarihleri arasında başvuran toplam 214010 hastanın kayıtlarının başvuru zamanı, hastaneden çıkış zamanı, tanısı, cinsiyeti ve başvuru anındaki yaşına göre değerlendirildiği bu çalışma sonucunda hastane acil servisine yapılan başvuruların tümünün değerlendirilmesinde başvuru şikayeti ve tanıların mevsimlere göre, tanılarının yaş gruplarına ve cinsiyete göre farklılıklar göstermekte olduğunu, keza hasta başvurularında mevsimlere ve haftanın günlerine göre sayısal olarak belirgin farklılık olmadığını yanı sıra gün içindeki saat dilimlerine göre saat 14 ile 24 arasında yoğunluk yaşandığını saptadık. Etkin istatistiki değerlendirmelerin yapılabilmesi için her türlü veri kaydının titizlikle ve uluslararası standartlara uygun yapılmasının özellikle de hastalık kodlarının uluslararası ICD (International Classification of Disseases) tanı kodlarına uygun yapılmasının, bu konuda gereken hassasiyetin özellikle tıbbi personel tarafından gösterilmesi gerektiği kanaatini edindik. Etkin hizmet sunumunun planlanabilmesi açısından her şikayetin ve hastalığın ayrı ve özellikli işlemlere ihtiyaç duyacağını da göz önüne alarak acil servisi farklı sürelerde işgal edeceği ve farklı işgücü harcanması gerektireceği düşüncesi ile acil servis personel ihtiyacının saptanmasında hastalık tanılarına özel servis işgali ve işgücü gerekliliği parametrelerinin ayrı bir çalışma ile saptanması neticesi simülasyon programları ile acil servis iş gücü yoğunluklarının saptanabileceği kanaatine vardık. Etkin bir hizmet sunumu için optimum personel istihdamı planlamasının bu şekilde yapılabileceği, iç ve dış müşterilerimiz olan personelimizin, hastalarımızın ve yakınlarının memnuniyetini maksimum düzeyde sağlayabileceğimiz fikrini edindik. 19

EK 1 : Tanı kodları ve açıklamaları. Tanı Kodu A04 A08 A38 B97 C14 C25 C64 C76 E10 E11 E60 F10 F38 F39 F41 F43 G08 G12 G36 G43 G44 G90 H46 H60 I08 I10 I21 I24 I50 J00 J01 Açıklama Diğer bakteriyel barsak enfeksiyonları Viral ve diğer özgül barsak enfeksiyonşarı Kızıl Başka bölümlerde sınıflanmamış enfeksiyon Kötü huylu neoplasm, hipofiz Kötü huylu neoplasm, pankreas Böbrek tümörü Yeri iyi belirlenmemii diğer neoplaziler İnsüline bağımlı diyabet İnsüline bağımlı olmayan diyabet Diyette çinko eksikliği Alkol kullanımına bağlı rahatasızlık Baska duygu durum bozuklukları Duygu durum bozulukları Başka bunaltı bozuklukları Ağır stres tepkisi ve uyum bozuklukları İntrakraniyal ve intraspinal olay Spinal Muskuler atrofi Diğer akut dissemine demyelinizan hastalık Migren Diğer başağrısı sendromları Otonomik sinir sistemi hastalıkları Optik nörit Otitis eksterna Çoklu kapak hastalıkları (kalp) Esansiyel (Birincil) hipertansiyon Akut miyokardial enfarktüs Unstabil angina pektoris Kalp yetmezliği Akut nazofaranjit Akut sinüzit 20

J02 J03 J06 J18 J22 J44 J82 K27 L50 M54 M65 M79 N23 N30 R07 R10 R16 R29 R42 R51 R68 R96 S05 S07 S41 S62 S72 S80 S93 T32 T96 X89 Akut faranjit Akut tonsillit Akut üst solunum yolu enfeksiyonu Pneumoni, organizma belirtilmemiş Belirtilmemiş alt solunum yolu enfeksiyonu Diğer kronik obstruktif akciğer hastalıkları Akciğer eozinofilisi, bazofilik Peptik ülser, yeri belirtilmemiş Ürtiker Sırt ağrısı Sinovit ve tendosinovit Başka yerde sınıflanmamış ortopedik rahatsızlık Renal kolik Sistit Boğaz ve göğüs ağrısı Abdominal ve pelvik ağrı Hepatomegali ve splenomegali Sinir ve kas iskelet sistemi rahatsızlığı Baş dönmesi ve sersemleme Başağrısı Diğer genel semptomlar Ani ölüm Göz ve orbita yaralanması Baş bölgesinde crush (ezilme) Üst kol ve omuzun açık yarası El ve el bileği kırıkları Femur kırığı Kruris yüzeyel yaralanmaları Ayak ve ayak bileği seviyesi travmaları Yanık tutulan vücut yüzeyine göre yüksek İlaçlar, maddeler ve biyolojik zehirlenme İntahar, diğer belirtilmemiş kimyasal 21

KAYNAKÇA (1) Debra A. Bournes, Gail J. Mitchell : Waiting: The experience of persons in a critical care waiting room. Research in Nursing Health, 2002, 25, 58-67. (2) Pınar Özdemir ve ark. : İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Acil Cerrahi Kliniğinde çalışan hemşirelerin motivasyon durumlarının değerlendirilmesi. Modern Hastane Yönetimi, 2004, Cilt 8, Sayı 1, Sf. 63-73. (3) Ann S. Chinnis, Debra J. Paulson, Stephan M. Davis. : Using Q Methodology to assess the needs of emergency medicine support staff employees. The Journal of Emergency Medicine, 2001, Vol. 20, No. 2, pp. 197-203. (4) Seth J. Guterman, Michael J. VanRooyan. : Cost-Effective Medicine:The financial impact that practice guidelines have on outpatient hospital charges in the emergency department. The Journal of Emergency Medicine, 1998, Vol 16, No2, pp 215-219. (5) Ayhan Özşahin, Ertuğrul Göksoy. : Acil durumlarda hastanelerde ve öncesinde triaj uygulamaları. Modern Hastane Yönetimi, 2003, cilt 7, sayı 1, Sf. 24-29. 22