SOSYOLOJİ DERNEĞİ TÜRKİYE DE KADINLARIN SİYASAL KATILIMI: ANKARA DA AKP Lİ VE CHP Lİ KADIN KARŞILAŞTIRMASI Ercan GEÇGİN VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Ekim 2009, Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması TÜRKİYE DE KADINLARIN SİYASAL KATILIMI: ANKARA DA AKP Lİ VE CHP Lİ KADIN KARŞILAŞTIRMASI Ercan GEÇGİN 1 Öz Bu çalışma, 2009 yılında, Ankara nın Yenimahalle ve Çankaya ilçelerindeki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) aktivisti kadınlarla yapılan derinlemesine görüşmelere dayanmaktadır. Çalışmada kadınların toplumsal cinsiyet açsından siyaseti algılayışları sorgulanmış, parti içindeki çalışma tarzları, örgütlenme biçimleri ve modernleşmeye bakış açıları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte AKP li ve CHP li olmanın farklılıklarına değinilmiş, her iki partinin birbirine karşı olan bakış açıları açığa çıkartılmıştır. Çalışma sonucunda muhalefette yer almasına rağmen CHP li kadınların AKP lilere göre daha düşük çalışma azmine ve motivasyon gücüne sahip olduğu ortaya çıkmıştır. AKP li kimliğinin ise kadınlar açısından önemli bir statü ve sosyalleşme aracı olarak kullanıldığı görülmüştür. Anahtar kavramlar: Siyasal katılım, toplumsal cinsiyet, kadın, AKP, CHP, Türkiye/Ankara. 1 Arş. Gör., Ankara Üniversitesi DTCF Sosyoloji Bölümü, Doktora 624 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN POLITICAL PARTICIPATION OF WOMEN IN TURKEY: BENCHMARKİNG OF AKP FOLLOWERS AND CHP FOLLOWERS IN ANKARA Abstract This study depens on in-depth meetings with AKP activist women followers and CHP activist women followers in Ankara Yenimahalle and Çankaya in 2009. In this study, political perspective was questioned according to women s gender mainstreaming and women s modus operandi, organization form and view of modernization were theorized.in addition, differences of being an AKP member and a CHP member had been touch on, the perspective of parties had been disclosed in against each other s view. At the end of the study, it was realized that CHP women followers are lowly motivated and their eagerness of work is less than AKP women followers. The identification of being AKP member is an important statue and networking tool for AKP women followers. Key words: Political participation, gender, woman, AKP, CHP, Turkey/Ankara 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 625
Giriş Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması İnsanın toplumsal tarihinde bir kurum olarak siyaset hep var olmuştur ve hep de var olacağa benzemektedir. Aristoteles in siyasal hayvan olarak tanımladığı insanın aslında toplumsallık içerisinde anlam kazandığını ve bu toplumsallığın niteliğine göre de işlev gördüğü varsayımından hareketle, bugünün modern hayatında karmaşık bütünlüğü içerisinde siyasetin belirleyici gücünü çeşitli şekillerde ortaya koymak mümkündür. Bugünün siyasallık biçimleri kuşkusuz toplumsallık biçimlerinin karakterini almaktadır. Dolayısıyla toplumsallık içinde kadını, toplumsal kadını ise siyasallık ele almak bütünsel bir bakış açısını gerektirmektedir. Bu hakikatten hareketle şimdiki zamanın siyasallık içinde kadını ele almak toplumsal cinsiyeti, siyasal katılımı ve çeşitli toplumsal dinamikleri göz önüne amayı gerektirmektedir. Bununla birlikte eğer söz konusu edilen Türkiye de kadının siyasal katılımı ve siyaset içindeki rolünün niteliği ise, daha özgün dinamikleri hesaba katmayı zorunlu kılmaktadır. Toplumsal cinsiyet kavramı, cinsiyetten başka, cinsellik, beden, norm ve yasakları da içine alan belli bir zaman, coğrafya ve etnisite, sınıf ve yaş gibi özellikleri de dikkate alan bir bağlamda anlaşılmak durumundadır. Dolayısıyla kavram, çeşitli iktidar mekanizmalarıyla iç içedir ve çoğul iktidar yapılarının bir ürünüdür (Mutluer, 2008:14). Siyasal katılım kavramı ise siyasallık düzeyinde tüm davranışları içinde barındırdığından dolayı son derece karmaşıktır. Genel olarak siyasal sistem içerisinde vatandaşların siyasal sistem karşısındaki durumlarını, tutumlarını ve davranışlarını (Tatar, 1997:69) işaret eden kavram, daha belirgin şekilde hükümette veya herhangi bir partide mevki sahibi olmayı veya aday olmayı ve bununla birlikte önemli stratejik toplantılara ve etkinliklere katılmayı veya bir siyasi partide faal üye olarak siyasal kampanyada çalışma için zaman ayırmayı, siyasal toplantıya, gösteriye katılmayı, siyasi parti veya adaya para yardımı ve siyasal tartışma yapmayı, fikrini söylemeyi ve daha pek çok davranışın sergilenmesini (Tokgöz,1979:297) içeren bir anlamı vardır. Böylelikle siyasal katılım, modern demokratik hayatta bireyin kendisi ile ilgili karar 626 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN mekanizmalarının bir yerinde pozisyon alabilme davranışı ya da eğilimi olarak ele alınabilir. Kadınların siyasallaşmasının ise, 19. yüzyılın ortalarından, yani sanayi devrimi sonrası farklılaşan, tabakalaşan toplumun; Avrupa da kapitalist üretim ilişkilerinin sonucunda doğan sınıf mücadelelerinin içine girmesiyle başladığı söylenebilir. Yüzlerce yıl aile içi karar mekanizmalarında bile yer alamayan kadın, sınıf mücadelesi içinde kendi haklarının bilincine varmış; mülk edinmekten kürtaja, ücret hakkından seçme ve seçilmeye kadar uzanan bir dizi hakkın mücadelesini vermiştir (Minibaş, 1996:174). Kadınlar, siyasal katılımın çeşitli veçhelerinde yer almış olsalar da siyasal partilerin yapısında etkili olabilmeleri ancak 20.yüzyılın ikinci çeyreğinden sonra gerçekleşebilmiştir (Minibaş, 1996:174). Gelişmiş ülkelerde kadının siyasal katılımı kadının özgür iradesine bağlıyken, azgelişmiş ülkelerde bu durum genellikle kadınların baba veya kocalarının istemlerine göre olabilmektedir. Toplumsal koşullara göre kadınların siyasal katılımı değişebilmektedir. Kadınların siyasal yaşama özgürce katılmaları eğitim düzeyleri, çalışma yaşamındaki yerleri, evli olup olmaları, gelir düzeyleri, kentleşme düzeyleri bağlı olarak genişleyebilmektedir (Minibaş, 1996:178). Kadının Siyasetteki Yeri Genel olarak kadınların siyaseti erkek işi olarak algılamaları, buna karşın siyasetin de ataerkil formlar içermesinden dolayı güç-iktidar ilişkisini geleneksel yapının bir devamı şeklinde yeniden üretmesi kadınların siyasal katılımda oy vermekten öteye gitmeyen davranışlarda kalıp çekimserliklerini doğurabilmektedir. Kadınların gerek dünyada gerekse Türkiye de siyasal katılıma yönelik çekinceler için farklı gerekçeler öne sürülebilir. Ancak bu çalışma bu gerekçeleri ortaya çıkartmaktan ziyade siyasal katılımın aktif kısmında yer almış kadınların siyaseti algılayışları, onu anlamlandırma 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 627
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması biçimleri ve toplumsal cinsiyet açısından siyasetin aldığı rengi görmeyi amaçlamaktadır. Zira kadınların aktif siyasal katılımında bu davranış kalıpları ile anlamlandırma üsluplarının belirleyici etkide bulunduğu düşüncesinden hareket edilmektedir. Parti çalışmalarında kadınların oynadığı rol kadının geleneksel rolünü de değiştirebilme gücünü taşıyabilmektedir. Zaten siyasetin gereğinin de bu olduğu düşünülmektedir. Ancak yapılan bazı çalışmalarda (Minibaş, 1996:178) kadınların parti üyeliklerini toplumsal statü aracı olarak kullandıkları da görülmüştür. Toplumsal mekanizmaların genelinde olduğu gibi siyaset kurumu içerisinde de kadın üyelerin karar alma mekanizmalarında yer almaları erkek egemen toplum tarafından engellenebilmektedir. Bunun yanında kadınların da objektif açıdan engel teşkil etmeyen olanakları da değerlendirmedikleri açıktır. Gelir, eğitim, çalışma durumu açısından pozitif özellikler taşıyan kesimler içerisinde de siyasette aktiflik beklenenin de altındadır. Türkiye de Siyaset Ve Kadın Türkiye de kadının siyaset içindeki yerini toplumsal cinsiyet bakış açısıyla erkeklik hallerinden yola çıkarak analiz etmeye çalışan Aydın (2008), 1935 den bugüne siyaset için donanım (nitelik) şartı nın ön plana getirilerek temsil konusunun hiçe sayılmasını ve birbirine benzer tarzda ve evsafta kadınların yetiştirilmesiyle sonuçlanan tektipleştirme sürecine dikkati çeker. Erkeğin en doğal kamusal faaliyet alanı olarak görülen siyaset, merkezinde erkek beyninin olduğu ve kadınların ise (gençler gibi) kadın kolları şeklindeki erkeklere yardımcı pozisyonda konumlandırılması söz konusu olmuştur. Kadına göre daha erken olanaklarla siyaset içinde yer almış erkek, kadın için bir öğretici konumundadır ve hiyerarşinin ana kademelerinde erkeklere göre şekillenen yapıda yetiştirici rolündedir. Kuşkusuz tanıdık veya akrabalık gibi çeşitli sosyal sermaye ağlarını kullanarak siyasette yer alanlar bunun dışındadır. Türkiye de siyaset içinde kadına yönelik erkek bakış açısının ve tektipleştirme süreçlerini teamül, terbiye ve tahammül silsilesi ile açıklamaya çalışan Aydın (2008) bu üç grubun kendi içinde erkek hiyerarşini yeniden üreten çeşitli anlayışların varlığına işaret etmiştir. Buna 628 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN göre kadınlara ilişkin en genel teamül kalıpları (partilerdeki genel davranış biçimleri) şunlardır: Kadınlar her lafa karışmaz Kadınlar karar alamaz (duygusaldır) Kadınları anlamak zordur Kadınların sosyal ilişkileri güçlüdür 2 Kadınlar gevezedir, çok konuşur, dedikoducudur 3 Kadınlar öncelikle annedir (veya siyaset çocuk oyuncağı değildir anlayışı) Kadınlar şefkatlidir, değilse şefkatli olmalıdır Kadınlar temizdir Kadının yeri evidir, yani ailesinin yanıdır Kadının fendi ereği yener Kadın bakımlı olmalıdır Kadınlar giyimlerine dikkat etmelidir Kadınlar ilişkilerine dikkat etmelidir Kadınların aday olmak istemesi ayıptır Kadınlar kıskançtır Kadın siyasetçi yetiştirme yöntemlerinden biri olarak kullanılan terbiye konusunda ise genel olarak şunlar kullanılır: Kadını görünmez kılmak- yok saymak Kadını gülünç duruma düşürmek Bilgi saklamak Kadınlara çifte ceza uygulamak Kadınları suçluluk ve utanç duygusuyla ezmek Kadın konuşurken söz kesmek Kadın konuşurken dinlemediğini göstermek 2 Atfedilen bu özellik Kadın Kollarının bir partinin yüz yüze propagandası için son derece önemlidir. Kadınların bu sosyal becerileri, ev ev dolaşmak, seçmenle sıcak temasta bulunmak açısından işlevsel görülür. 3 Bu anlayış kadını ev ev dolaşarak sıcak ilişkiler kurmasına yönlendirmenin de bir gerekçesi sayılarak partinin karar mekanizmalarından da uzaklaştırmış olur. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 629
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması Kadın konuşurken göz teması kurmamak Haber vermemek Söylev çekmek Nasihat vermek Siyasette kadınların, erkeklerin geliştirmiş olduğu ayrımcı davranışlara karşı oluşturdukları tahammül biçimleri ise ağırlıklı olarak söz verme şeklindeki tolerans göstermek olmaktadır. Benzer durum gençler ve parti içi çeşitli hizip üyelerine de gösterilir. Türkiye nin siyasal hayatında en genel çerçevesine bakıldığında Batı demokrasiye benzer tarzdaki sınıfsal katmanlaşmanın bir yansıması gibi olmasından çok tarihsel, siyasal, kültürel gibi çoklu faktörlerin bir bileşkesi şeklinde şekillenmiştir. Bu şekilleniş kaba hatlarıyla bir tarafta 1923 te cumhuriyeti kuran askeri ve bürokratik hakimiyetin Cumhuriyet Halk Fıkrası (Partisi), diğer tarafta kökleri yine cumhuriyetten evveline de dayanan Demokrat Parti kanadı yer almaktadır. Bu iki hat sağ-sol, muhafazakar-liberal, devletçi-liberal Batıcı gibi zaman zaman farklı siyasal duruşları ile karakter almış olsalar da bugünkü konjonktür az çok belirgin bir olgunlaşmanın var olduğunu göstermektedir. Bu olgunluğun bir tarafında Demokrat Parti den Adalet Partisi ne, Anavatan Partisi nden kısmi ölçüde Milli Görüş hareketinden beslenen Adalet ve Kalkınma Partisi yer alırken diğer tarafta ise Cumhuriyet Halk Partisi konumlanmaktadır. Türkiye nin siyasal tarihinde önemli ve belirleyici role sahip bu iki ana damarın davranışı çok yönlü olarak incelemek mümkünken bu çalışmada kadınların aktif katılımı odak noktaya alınmıştır. Bu iki kanattan biri olan muhafazakâr demokrat şeklinde kendini sağ tandanslı olarak tanımlayan kesim ile yoğunluklu olarak Kemalist sol veya sosyal demokrat şeklinde kendini kentli olarak tanımlayan kadın arasında siyasal katılım ve siyasete bakış nosyonları açısından farklılıklar veya benzerlikler üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Kendini sosyal demokrat olarak tanımlayanların yoğunlukta olduğu ve bir yönüyle (CHP örneği dikkate alındığında Türkiye ortalamasını temsil ettiğinden dolayı) ağırlıklı olarak orta ve üst gelir gruplarının ikamet ettiği Çankaya-Çayyolu semtleri ile ağırlıklı olarak sağ-muhafazakâr kesimin ikamet ettiği Yenimahalle ve Keçiören semtleri bu açıdan iki örneklem yeri olarak seçilmiştir. 630 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN Bu çalışmada, kadınların siyasete bakış açılarının niteliği, siyasal davranışını etki eden faktörleri, örgütlü olanlar açısından toplumsal cinsiyet rollerinin siyasetteki etkisinin nasıl oluşmakta olduğu, her iki kesimin birbirine karşı bakış açıları ve zihniyet kalıplarının tespiti gibi çeşitli boyutlar üzerinde durulacaktır. Bunun yanı sıra, her iki kesimin örgütlenme, sosyalleşme biçimleri, birbirleri üzerinden kendilerini nasıl bir kimlik ekseninde tanımladıkları ile geleceğe yönelik bakış açıları ve beklentileri açısından da bir karşılaştırmaya gidilmesi hedeflenmektedir. Türkiye ye özgü siyasal katılımın kodlarını kadınlar üzerinden anlama çabasıyla hareket eden bu çalışmada her iki kesimden en az 10 ar kişi (farklı sosyo ekonomik düzeyler dikkate alınarak) ile derinlemesine görüşme ve ikişer odak grup yapılmıştır. Cinsiyet ve siyaset arasındaki ilişkiyi Ankara özelinde ele almayı amaçlayan bu araştırma, 2009 yerel seçimleri öncesindeki politik ortamdan da istifade edilerek sadece derinlemesine görüşmeler üzerinden değil, gözlem ve farklı araçlarla birlikte kadınların siyasetteki yeri aşağıdan yukarıya kadar her düzeyde ele alınmaya ve sorgulanmaya çalışılmıştır/çalışılacaktır. Ankara da CHP li ve AKP li Kadınlar Çalışmadaki veriler nitel yönteme uygun olarak elde edilmiştir. CHP ve AKP nin Çankaya ve Yenimahalle örgütlerinin kadın kollarında aktif şekilde çalışan kadınlar ile derinlemesine yapılan görüşmelere dayanmaktadır. Her ikisinden de 10 ar kişi ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler yerel seçim öncesi ve sonrasında da gerçekleştirilmiştir. Çalışmada görüşme yapılan kişilerden bazıları daha önce Avrupa Birliği nin desteklemiş olduğu, Gönülbirliği Kültür ve Dayanışma Derneği ile Sosyoloji Derneği nin ortaklaşa yürüttüğü, Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği TUKD Ankara-Ümitköy Şubesi nin desteklediği, 2008 yılının Haziran-Eylül ayları arasında Yenimahalle sınırları içerisinde gerçekleştirilen Kadınların Siyasal Katılım Çekincelerinin Nedenlerinin Tespiti, Giderilmesine Yönelik Çözüm Yollarının Belirlenmesi ve Bilinçlendirilmeleri adlı proje sürecinde görüşme yapılan kişilerden da faydalanılmış ve proje sürecindeki gözlemlerin de ışığında bu çalışma gerçekleştirilmiştir. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 631
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması Tablo 1 ve Tablo 2 karşılaştırıldığında göze çarpan önemli farklılıklar AKP li kadınların eğitim düzeyi açısından CHP li kadınlara göre daha geride olduğu, iş hayatı bakımından da ev kadınlığının ön plana çıktığı yönündedir. Görüşmeci kodları Tablo1. AKP li kadınların Genel Özellikleri Yaş Eğitim Durumu İş Durumu Partideki konumu A1 38 İlkokul mezunu İşçi Üye A2 38 İlkokul mezunu Sekreter Üye A3 40 İlkokul mezunu İşçi Üye A4 50 İlkokul Emekli işçi Üye A5 55 Yüksekokul Belediye çalışanı Üye A6 40 Lise Çalışmıyor İlçe kadın kolları yard. A7 35 Lise Ev hanımı Üye A8 36 Lise Ev hanımı Üye A9 39 Üniversite Tasarımcı Üye A10 35 Lise Geçici işçi Üye Tablo 2. CHP li kadınların Genel Özellikleri Görüşmeci Partideki Yaş Eğitim Durumu İş Durumu kodları konumu C1 33 Yüksek okul İç mimar Üye C2 56 Lise Emekli memur Üye C3 40 Üniversite Memur Sempatizan C4 56 Üniversite Emekli öğretmen Üye C5 82 Lise Emekli memur Üye C6 65 Lise Emekli memur Üye C7 54 Lise Ev hanımı Üye C8 49 Üniversite Çalışmıyor İlçe Kadın kolları yard. C9 42 Üniversite Öğretmen Sempatizan C10 40 Lise Ev hanımı Üye Diğer taraftan AKP li kadınların yaş ortalaması 40,6 iken CHP li kadınların yaş ortalamasının 51,7 olduğu görülmektedir. Ancak bu tablo ne Ankara için ne de Türkiye için genellenebilir bir tablo olmadığı da belirtilmelidir. 632 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Analizlerde AKP li kadınlar A koduna göre, CHP li kadınlar ise C koduna göre simgeselleştirilmiştir. Ercan GEÇGİN Akp li Ve Chp li Kadın Karşılaştırması Çalışmada görüşülen her iki partili kadınlardan ve görüşme sürecinde elde edilen gözlemlerden ilki AKP li kadınların yaş ortalamalarının CHP li kadınlara göre daha yüksek olduğuna yöneliktir. Her ne kadar iş hayatı ve eğitim bakımından bunun tersi yönünde bir durum söz konusu olsa da parti içinde ve sosyal çevre ile ilişkilerde, genel sosyal ve bireysel motivasyon bakımından AKP li kadınların CHP lilerden belirgin bir farklılıkları göze çarpmaktadır. Bununla birlikte parti içindeki çalışma tarzları, örgütlenme biçimleri, iki partinin birbirine bakış açıları, modernleşme ve Türkiye hakkındaki düşüncelerine dair farklılıkları daha detaylı olarak aşağıda ele alınmıştır. Kadının Siyasetteki Yeri ve Siyasete Bakış Açısı Toplumsal cinsiyet rollerinin siyasal katılım içinde önemli bir yeri olduğu katılımcıların ifadelerinden anlaşılmaktadır. Kadınların siyasetteki deneyimleri, siyaseti algılayış biçimleri, siyasette cinsiyetinden veya başka faktörlerden dolayı çektikleri sıkıntıların tespiti bütünsel fotoğrafı görmek açısından son derece önemlidir. Öncelikli olarak AKP li kadınlar ele alındığında şu ifadeler siyasete ve parti kimliğine dair önemli ipuçları sağlamıştır: Ben muhtarlıkta çalışıyorum. Bütün gün insanlarla muhatap oluyorum. Beni gördükleri zaman bazı insanlar ters tepki gösteriyorlar. Bir bayan ve başörtülü olduğum için. Ama bazıları tam tersi sizi burada görmekten çok mutlu oluyoruz. Ama dediğimiz gibi eğitimli olduğu için tepkisi olumlu oluyor. Görebiliyoruz. Bir bayanı gördüklerinde karşılarında çok mutlu oluyorlar. Keşke muhtarımız bayan olsa diyebiliyor. Ama bazı vatandaşlarımız beni gördüğümde ise çekiniyorlar. Şimdi beşinci senem ama dört sene ön- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 633
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması cesine göre çok fark var yani. (A2) Hep erkek yapar, erkek bilir, erkek başarırı düşüncesi var. Arkadaşınki de herhalde böyle olmuş. Ama böyle başarması çok güzel. Bizim göstermemiz lazım. Siyasette her konuda olsun. Benim de işte siyasete girmemi istemedi. Neden olmasın dedim ya bu benim en doğal hakkım. Başaramazsın diyordu. Ama şimdi işte gurur duyuyor benimle. Bunu kendimiz artık çözeceğiz. (A7) Ben kendi hayatımdan biliyorum; hem çalışıyorum hem aday oldum. Çok mücadele verdim. Çok zorluklar oluyor. Bir bayan siyasette ilerleyebilmesi için gideri ile ilgili iyi olmalı. Onu da hallettim. Adaylık için hazırlık yapıyorum. İşte bunun için gerekli. Siyasette kadının aktif olması gelire bağlı. Hem bunu erkek eş sağlamıyor. Çünkü onu sen istiyorsun diyor. Sadece manevi destek veriyor. Çünkü eşler siyaseti kadınlara lüks görüyor. Çoğu kadın da bana göre giderden bir de çevreden dolayı ilerleyemiyor. Çevre her konuda önemli. Ben adaylığımda çevreme güvenerek oluyorum. Masraflar, işte vs giderler hep çevreye bağlı... Bütün hayatımı kendim kazandım. Hedef koydum kendime. Çok sevdim siyaseti. Siyasete beni çevre sürüklüyor, insanları tanıma ve onlara yardım etme isteği sürüklüyor. Siyaset olmasaydı tanımayacaktık Yenimahalle yi. İnsan sarrafı oluyorsun siyasette. İnsanları seviyorsun. Siyasette alınganlığını atıyorsun. İstesen de küsemiyorsun. Kişiyi düşünüyor. Kişi için ben mutluyum devam edeceğim. (A9) Ben siyasete başlarken bazı amaçlar için çıktım yola. Eşimle zıt görüşlere sahiptik. Sağ ve sol. Ben sadece bir mitinge katılmak istedim. Sonra işte bazı yerlerde görev aldım derken mahalle temsilcisi oldum sonra buraya geldim. Maddi olay da değil benim için. Siyasette bana özgüven ge- 634 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN liyor. Ben işte mahallede muhtaç olan birine bir paket margarin de gönderebilirsem benim için en büyük mutluluk budur. Ama bazıları işte soruyorum arkadaşlarıma sandıkta görev alır mısınız hemen ücreti soruyorlar. Ama ben para için yapmıyorum. Temizlikçilik yaparak geçiniyorum (Milli Eğitim de). Ama çalışan kadınların siyasette çok sıkıntıları oluyor onu söyleyeyim. (A3) Kadınlar siyasetten önce kamusal hayattaki ataerkilliğin baskıcı özelliğini her daim hissettiklerini ve bunu aşmak için uğraş verdiklerini dillendirmişlerdir. Siyaset bir nevi çalışma yaşamı gibi kamusal rollerdeki başarılarının sağladığı olanakları da işlevli hale dönüştürebilmektedir. Kadınların siyasal katılımdaki deneyimleri farklılık taşısa da karşılaşılan güçlükler açısından benzer süreçler ortaya çıkmaktadır. Erkekler, hanımlarının bir adım önde olmasını kabul edemiyor. Sözüm geçmeyecek diye korkuyor. İşte çevresinde senin hanım çalışıyor diye söz edilmesinden korkuyor. Sadece eşler değil kadınlar da söylüyor. Benim mahallemde bana selam vermeyen kadınlar var. Bir de kadınlar kolay bastırılıyor. Özellikle de evde oturanlar. Güçlü kadınlardan erkekler çekiniyor. (A1) Toplum değişiyor. Biz de öyle. Mesela 10-15 yıl önce kadınlar bu kadar siyasette aktif değildi. Gelenekleri görenekleri yıkıyoruz. Zamanla kadınlarımız ön plana çıkıyor. (A6) Kadınlardan erkekler korkuyorlar. Kadınları siyasette istemiyorlar. Birkaç tane hanımı alıp gösteriyorlar o kadar. Hanımlardan korkuyorlar. Çünkü hanımlar evde çok başarılı, bir evi yönetiyor, çocuklarını yönetiyor, kim ne derse desin eşlerini bile hanımlar yönetiyor. Erkekler hanımların egemenliğine girmekten korkuyorlar. Onun için siyasette hanımları dışlıyorlar. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 635
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması Şuanda sadece bir tane bayan var bakan. (A4) Mekansal ve çevresel farklılıklar da siyasal katılımda önemli bir faktör olarak öne çıkıyor. AKP nin tabanının CHP den farklı olarak merkezden ziyade toplumsal yapının çevresi şeklinde tarif edilen ağırlıklı olarak kırsal/kırsal kökenli, muhafazakar değerleriyle bilinen tabaka olması değişimi de belirli çerçeveler içinde (ekonomi-politik, ideolojik vs.) en çok arzulayan ve bunun dinamiği ile siyasette yer edinen bir görüntüyü beraberinde getiriyor. Ben Manisa Akhisarlıyım. Orda olsaydım Ankara da yaptıklarımın hiçbirini yapamazdım. Ben eşime diyorum ki sen oraya gidebilirsin ama ben burayı terk etmem. Orda kısıtlanıyor kadın. (A7) Sadece siyasette değil kamusal hayatın tüm veçhelerinde kadının önündeki en önemli sosyal yapı ataerkillik olarak göze çarpıyor. Kadının iş hayatından siyasete kadar pek çok alanda başarılı olması istenmiyor. Bu sadece erkekler tarafından istenen bir durum değil, A1 in de ifade ettiği gibi bu davranışları sergilemeyen kadınların da istemediği ve çeşitli sosyal dışlama mekanizmaları ile de bunu dile getirdikleri görülüyor. Dolayısıyla kadının önündeki engellerden biri de erkek egemen sistemine rızalık göstermiş hemcinsleri olduğu gerçeği önemli bir handikap da oluşturuyor. Ben daha önce bir dernekte çalışıyordum. Yardım sever bir dernekteydim. Beni biliyorlardı. Bana bir teklif geldi bizimle çalışır mısın diye, sonra partiye katıldım. Zaten ailem de bu partinin geleneğinden geliyor. Eşim de destekledi. STK lardan gelenler daha cesaretli oluyor. (A10) Parti içinde eğitim, çalışma durumu, yaş gibi faktörlerin ne derece etkili olduğuna yönelik AKP li kadınlar bazı açılardan belirleyici işlev yüklemişlerdir. Özellikle eğitim, kadının seçilme sürecinde önemli bir faktör olarak devreye girmektedir. 636 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN Partilerde genelde lise mezunu olanlar bir yere gelemiyor. İstediği kadar beyni olsun bir yere gelemiyor. Ne kadar siyaseti bilse de engel oluyor. (A1) Siyaset algısıyla ilgili AKP li kadınlar arasında göze çarpan yorumlar şu şekildedir: Biz adaleti ve kalkınmayı amaçlayan partiyiz. Siyaseti bunun için yapıyoruz. (A6) Siyaset bana göre hizmet etmektedir. Millete hizmet etmek içindir. Hepimiz çoluğumuz çocuğumuz için çalışıyoruz. (A4) Nerde bir sosyal faaliyet olursa katıldım yani. Ben gönüllü olarak girebiliyorum. Ayrıca belediyede de çalışıyorum. Kendimi iyi yetiştirdiğime inanıyorum. Üç çocuğum var. Eşimden de ayrıyım. Kirada oturuyorum. Siyasetle ilgilenmem eşimi telaşlandırmışı. Komplekse katıldı. Sürekli bana muhtaç kalacaksınız diye sürekli haber gönderiyordu. Ama baktım ayaktayım. Şimdi de kendisi ısrar ediyor. Kendimi zamanla kanıtladım. (A5) AKP li kadınlar arasında siyaset odağında halka hizmet, yönetime talip olmak şeklinde ağır basan bir algılama biçimleri ön plana çıkmaktadır. Bu durumun altında kuşkusuz AKP nin gerek iktidarda yer alması ve söyleminin de hizmet ekseninde olmasının ve gerekse AKP li yerel yönetimlerinin de bu politikanın mikro ölçekteki yansımasının yattığı söylenebilir. CHP li Kadınlarda Siyaset Türkiye deki ataerkil sosyal yapının kadının siyasal katılımı önündeki engelleyici rolüne ilişkin CHP li kadınlar, AKP li kadınlar hemfikirdedirler. Yine siyasete bakış açısında ve toplumsal algı açısından da benzerler öne çıkmaktadır. Ancak siyaseti yapma gerekçeleri bakı- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 637
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması mından önemli farklılıkları mevcuttur. Bu farklılıklar sınıfsal veya diğer sosyal gerekçelerden olmak ziyade daha çok ideolojik siyasal söylem (resmi ideoloji), gündelik hayat pratikliği bağlamında kültürel ve değer sistemleri bakımından olmaktadır. Partideki çalışma ilişkileri, örgütlenme düzenlilikleri ve motivasyon biçimleri açısından da önemli farklılaşmalar görülmektedir. CHP li kadınların siyasete yaklaşımları şu şekildedir: Ülkenin yönetimine yeni boyutlar kazandırmaktır siyaset. Bana göre Atatürk ilkeleri ve cumhuriyeti devam ettirmektir. Temel düşüncelerimiz altı oktur.bu uğurda çalışmaktır. (C4) Siyaset benim için bireylerin ve toplumun tüm yaşamını doğrudan ilgilendirir. Bundan dolayı herkes ilgilenmelidir. (C7) Siyaset ülkenin yararına olanı bulmaktır. Ben siyaseti ülkenin mutluluğu için yaparım (C9) Bana göre siyaset Atatürk ilkelerine bağlılıktır. Onun çizdiği yoldan en iyi şekilde yürümektir. Ülkesini satmamaktır. (C5) Benim siyaset konusundaki düşüncem daha farklı. Türkiye de yapılan siyasetin tarzı kadınlara uygun değil. Çok çirkin, basit, para sahibi olanlar, ağa olanlar, dini, sosyal gücü olanlar siyaset yapıyor. Erkek egemen toplumda siyaset o yönde. Kadınlar için siyaset zor yani. (C10) 2005 ten beri partideyim. Siyasi durum değişmiyor. Veya çok az değişiyor. Erkekler üstün olmak istiyor. Akılları ile üstün olmak istiyor. (C1) Siyaset eğitimle daha çok ilgili bana göre. Eğitimli insan siyasette 638 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN temizliği, dürüstlüğü beraberinde getirir. (C6) CHP li kadınların siyasete dair bakış açıları ve düşünceleri ile ilgili olarak genel tanımlamalar yapmış oldukları söylenebilir. Bunun yanında devlet/resmi ideoloji odaklı söylemlerin baskın olduğu da belirtilmelidir. Ağırlıklı olarak ülke yönetimine katılmak ve Atatürk ilkeleri ve cumhuriyeti devam ettirmek/bağlılık ve eğitime endeksli modernleşme yönünde bir algılama vardır. AKP li Kadınların Çalışma Tarzı Partilerin sınıfsal ve sosyal gerekçelerinden bağımsız olarak onları birbirlerinden ayıran en önemli unsurlardan biri de çalışma kültürüdür. Örgütlenmeyi, partinin ideolojisini ve partili kimliğini edinmeyi kapsayan çok geniş sosyalleşme süreçlerini içeren parti içi çalışma tarzları bu açıdan bir farklılaşma biçimi olarak ele alınmıştır. Toplumsal cinsiyetten, sınıfsal konumdan ve diğer kamusal pozisyonlardan farklı olarak partili kadınların kimlik edinmesinde en önemli işlevlerden biri de parti bilinci ile hareket etmesidir. Dolayısıyla kadınların hem parti içinde hem de bir partili olarak gündelik toplumsal hayat içinde statü edinmeleri ve bu uğurda mücadele etmeleri temel siyasal motivasyonlarını anlamlandırma noktasında da yardımcı kaynak olmaktadır. Her iki parti mensuplarında ağırlıklı düşünce toplumsal cinsiyetçi yargılara göre örgütlenmenin gerçekleştiğine yöneliktir. Örneğin tüm partililerde ev ev dolaşma faaliyetlerinde kapıların kadınlara daha kolay açıldığı, iletişimin daha rahat sağlandığına ilişkin ifadelere rastlanmıştır. Bunun yanında partilerin kadın adaylarını seçilme şansının az olduğu yerlerde aday göstermeleri, kimi zaman vitrin olarak kullanıldıklarına ilişkin ifadeler de kayda değerdir. Kadınlar daha çok seçim zamanlarında akla gelmekte ve yoğun olarak da seçim zamanlarında çalışmaları hızlandırılmaktadır. Parti içi kademelerde yükselmede hem kadınların istenç ve çabalarındaki yetersiz- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 639
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması lik hem de erkek egemen kültürün çeşitli yaklaşımları engelleyici olabilmektedir. Gerek dünya gerekse Türkiye nin siyaset formasyonuna dair toplumsal cinsiyetçi yapılanma yukarıda özetlenen durumda özetle yansımasını göstermektedir. Bu bilinen gerçekliklerden ziyade iki parti arasındaki farklılıklara göz atmakta fayda var. AKP ve CHP li kadınlar arasında çalışma tarzı açısından en önemli farklılık motivasyon kaynaklarına yöneliktir. Ben Ak Partiliyim dediğim zaman hemen bana sen hiç çocuklarına da mı acımıyorsun diyorlar. Ya senin çocuğun ilerde asker olmak isterse başına sorun çıkar korkusu var. Ee çıksın diyorum. Eğer benim çocuğumun annesi siyasi görüşü var bu yüzden almıyorsa almasın. Bunu aşmak lazım. (A10) Ben Ak Parti li olmaktan çok mutluyum. Heyecan duyuyorum. Çünkü partiden gelen bir mesaj seni heyecanlandırıyor. Sana itibar getiriyor. Farklı bir gözle bakılıyor mahallede. Kızımın öğretmeni mesela okulda arkamdan partili bayan demiş mesela. Sıradan kadınlar için kadınları çok geliştiriyor. (A5) Partili olmak için istek gerekli. Ben bir şeyleri değiştirebilmek için partiye girdim. Bu değişimi kendi hayatımda da gördüm. O yüzden daha çok çalışmam lazım. (A3) AKP li kadınlar her ne kadar kendi partilerinin yeni olduğunu iddia etseler de geçmişte Milli Görüş hareketinin önemli mirası üzerine oturduğu bir gerçektir. Özellikle kadın çalışma stili ve kadının siyasallaşması bakımından Refah Partisi (RP) zamanlarından kalan örgütlenme stratejileri oldukça da yaygındır. RP nin çalışma tarzında, özellikle düşük gelirli ve eğitimli ev hanımları önemli he- 640 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN deflerdendi. Kadınlar hem ev içi alanı hem de yakın çevresini siyasallaştırabiliyorlardı. Kadın kadına yüz yüze yakın ilişkilerin kullanıldığı, kadınlara siyasal sorumluluk yükleyerek gerek sosyal grup içinde aidiyet duygularında gerekse özgüvenlerinin artmasında önemli rol oynuyorlardı (Minibaş, 1996:178). Aslında bu durum daha kurumsallaşmış şekli ile hem AKP de hem de Milli Görüş ün ortodoksi yönünü sürdüren Saadet Partisi nde de devam etmektedir. Mahalle, semt temsilciğinin giderek profesyonel bir hale gelmesi ve bunu iktidarda olmanın avantajlarını kullanarak sosyal statüye dönüştürebilmeleri sürekliliği olan bir alan hakimiyetini beraberinde getirmektedir. AKP li kadınların partinin çalışmalarına katılmada farklı gerekçeler ön plana çıkmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekildedir: Aslında bizler Türk kadını olarak saygıya sahip. Dur denilen yerde duruyoruz. Ama kadınlar çıkmayınca benim gibi erkek gibi kadınlar çıkabiliyor. İlerde çocuklar bir yere katılacak. Çocuklarını bir yere girmesi için siyasete giriyor kadın. Ben çocuklarımı böyle şeylere katılmakla okuttum. Bal tutan parmağını yalıyor. Bana para vermiyorlar ama çocuğuma bir faydası olur. Buraya katıldıklarında mahallede neler olduğunu öğreniyorlar. AKP nin hükümette olmasının avantajlarını çocuklarının geleceği için kullanmak isteyen partili kadın aktörlerin bunu bir statü yarışı haline getirdikleri görülüyor. AKP li olmak aile bireyleri için hem toplumda dikey ve yatay hareketliliğin hem de statü değişimin bir aracı haline dönüşebilmektedir. Ben de 27 yıldır evliyim. Yıllardır onlar için koşturduk. İki üç yıldır da siyasete girdim. Komşularımın sayesinde diyeyim. Şu anda bana müdür gibi başbakan gibi davranılıyor. Yani itibarımız arttı. AKP li kadın aktörler için göze çarpan en önemli özelliklerden bir tanesi de par- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 641
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması ti merkezinin aynı zamanda bir sosyalleşme alanı olarak görmeleri. Bunun birden faza nedeni olabilir. En önemlisi kadının kamusal alanda ancak kendisine ve ailesine yarar sağlayacak en önemli merkezlerden biri olan partinin ataerkil yapının çıkarı doğrultusunda meşru görülmesinin yanında, Yenimahalle ve diğer yerel alanlarda özelikle kırsaldan kente göç etmiş kadınların başka sosyalleşme ortamlarını bulamamaları, geleneksel ve muhafazakâr yapıya en uygun siyasal örgütlenme olarak AKP nin oluşu ve bu partinin aynı zamanda iktidar partisi oluşu gibi çeşitli gerekçeler öne sürülebilir. Ben ve arkadaşlarım burada tamamen gönüllü çalışıyoruz. Tiyatro da yapıyoruz. Çok güzel eğleniyoruz. Bunun yanında evde işimizi de yapıyoruz. Daha mutlu oluyoruz. Tabii bazı arkadaşlarımız çocuklarıyla daha fazla ilgilenemeyebiliyor. Çok çalışıyoruz. Ama mesela bir de çocuğum kendi arkadaşlarına da gururla anlatabiliyor. Mesela biz geçen gün İbrahim Tatlıses in konserine gittik de diyebiliyor onlara. AKP nin kapatılma davası sırasında ise katılımın daha fazla olduğunu belirtirken halkta sahiplenme isteğinin etkili olduğuna işaret etmişlerdir. Başbakanın herkesime açığız ifadesinden sonra her kesimden insanların geldiğini belirtmişlerdir. Böylece bu durum bir anlamda Türkiye nin kamuoyunda sıkça tartışılan halkın mağdura desteğinin yüksek olduğu gerçeğine de bir gösterge olmuştur. CHP de Kadınların Çalışma Tarzı Ağırlıklı olarak kadınların bir araya gelmesi, toplantı ve çeşitli etkinlikler düzenleme şeklinde kadın kollarının örgütlenme faaliyetleri vardır. Çankaya da semtler düzeyinde birkaç yer dışında gündelik zaman içerisinde aktif sosyal çalışma yoktur. Yenimahalle de ise Çankaya ya göre daha aktif bir kompozisyonun olduğu görülmüştür. Bunda seçim öncesinde belediyenin AKP de olmasının da getirdiği etkinin izleri olduğu söylenebilir. 642 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN CHP de önemli bir tarihsel karşılaştırma imkanı vermesi açısından görüşme yapılan 82 yaşındaki C5 1970 lerde daha inançlı çalışmaların olduğunu belirtirken şimdiki partililerde sokağa çıkma isteğinin dahi olmadığını ifade ederek inanç yerine çıkarların geçtiğini dile getirmiştir. CHP deki genel ruh halinin kısa bir özeti gibi görülebilecek bu tespit giderek belirli kısır döngü içinde kendini tekrarlayan ve devlet partisi görünümünde anlamını bulan dinginliği, heyecansızlığı yaşayan bir görüntüye de işaret etmiş gibidir. Özellikle görüşme esnasında ve genel gözlem süreçlerinde heyecansız ve isteksiz bir ruh halinin görülmüş olması bu tespiti teyit eder mahiyettedir. Buna karşın genel faaliyetleri şu şekilde vermişlerdir: Mahalle ve sokak görevlileri her yerde insanlarla iletişim halinde bulunarak çalışıyor Gönüllülük esasına dayanan kadın kolları faaliyetçileri, sokak sorumluları ile çeşitli sosyal etkinliklerde çalışılır Kadınların genel faaliyetleri ev ziyaretleri, partinin yayın organını dağıtma, sokak propagandası şeklindedir. AKP li kadınlar siyasal görüşünü muhafazakâr, demokrat, milliyetçi, şeklinde daha heterojen bir anlayışı ortaya koyarken CHP li kadınlar en önce Atatürkçülüğü, Atatürk ilkelerine bağlılığı, sosyal demokrasi gibi birbirine yakın daha homojen görüşler sergilemişlerdir. Türkiye nin temel meseleleri olarak da her iki partilide de işsizlik ve eğitim sorunu en başta yer almaktadır. Partiye üye olduğum zaman Kadın Kolları na nende ihtiyaç var diye düşünmüştüm. Çünkü bana göre kadın-erkek birlikte çalışmalıydı. Ama partide çalışmaya başladıktan sonra anladım ki ülkemizde Kadın Kollarına ihtiyaç var. Özellikle ev ve mahalle çalışmalarında ihtiyaç var. Çünkü ev hanımları erkeklere kapı açmıyor. (C8) 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 643
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması AKP li Kadınların CHP lilere Bakışı AKP li kadınlar CHP lileri kendi siyasal duruşlarına uygun olarak daha çok devletçi ve statükocu olarak nitelendirmek eğilimdedirler. Kendilerini değişimin ve kalkınmanın öncüsü addederek, CHP lileri kendi çıkarlarını koruyan, kollayan ve değişimin önünde de engel gören bir zihniyet olarak görmektedirler. Bu durum aslında AKP li kadınların çalışma tarzını ve motivasyonunu daha da arttıran bir gerekçe kabul edilebilir. Hepimiz bir şeyler için çaba harcıyoruz. Benim için siyasette karşıt görüşle mücadele etmek hoşuma gidiyor. (A8) Bazen CHP li yerlerden, o kesimlerden hiç istemediğiniz tepkiler görebiliyoruz. Bir gün başıma şöyle bir şey geldi. Seçim zamanında elimde Ak Partinin çantası. Yolda yürürken hanımın biri beni durdurdu, adres soracak zannettim. Bana hele şu tipine bak bi de şu çantaya bak dedi. Affedersin dedim ama o sizi ilgilendirmez dedim geçtim. Bunun gibi oluyor yani. Daha fazlasını yaşayan arkadaşlarımız da var. (A6) AKP lilerde bir sosyal dışlanma şikayetinin olduğu görülmektedir. Özellikle kimi mekanlar belirli siyasal kümelenmelerle sahiplenilmiş olması diğer siyasal grupların dışlanmasını da beraberinde getirmektedir. Çayyolu na gittiğimizde farklı bir ortam. Çok sosyetik görünenler hemen parlayıp bizi dışlamaya çalışıyorlar. (A4) Ancak diğer açıdan bakıldığında benzer dışlamayı kendileri de gösterebilme potansiyeline sahiptirler. Benzer şikayetleri dillendiren CHP liler de AKP lilerin ağırlıkta olduğu mekanlardan dışlanmaktan muzdariptirler. 644 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN CHP li Kadınların AKP li Kadınlara Bakışı CHP li kadınların AKP li kadınlara daha üst perdeden baktıkları söylenebilir. Bakış açıları şu şekilde özetlenebilir: İlkelerine tamamen ters ve Atatürk-Cumhuriyet düşmanı olarak görmektedirler. Eğitimlik, işsizlikten dolayı hediyelerle halkı kandırmaktadırlar Türkiye nin Atatürk ten beri var olan mal varlıklarını yabancılara sattılar ama işçilere haklarını vermiyorlar. Gerçek bir din partisi olsa böyle olmazdı. Siyaset adamı aynı zamanda devlet adamı olmalıdır AKP işbirlikçi bir partidir AKP li kadınlar para için çalışıyor 15 yıldan fazladır Çayyolu nda oturuyorum. Burası en gelişmiş yer sayılır. Buna karşın çevremizde kapalı insanlar çok fazla. Modern hayatın içine sokamıyorsunuz. (C6) CHP li kadınların AKP yi algılama biçimi dış düşmanlarla sürekli işbirliği içinde olan, ülkeyi parçalamak isteyen, öncelikle kendi yakın çevresinin çıkarını düşünen bir yapı şeklindedir. Ülkeyi satan, yabancılara peşkeş çeken şeklinde ağırlıklı bir eleştiri üslubu benimsenmiştir. Özellikle halkın değer yargılarını ve inançlarını sömürerek oy aldığı konusunda tüm katılımcılar birbirine yakın cevaplar vermişlerdir. AKP ülkeye son derece kapalı kapılar ardında karar veriyor. Zararlı çok faal çalışan, ülkeyi bölen-parçalayan işbirlikçi bir partidir. (C4) İlkelerimize tamamen ters bir partidir. Eğitimsizlik ve işsizlik nedeniyle hediyelerle halkı kandırıyorlar, dini istismar ediyorlar. (C10) AKP li kadınlar gelirleri, menfaatleri için o partiye gidiyorlar. AKP de onları kullanıyor. Eğitimsizlik, cehalet bizi bu hale getirdi, (C7) 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 645
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması CHP lilerin devlet merkezli bakış açıları iki partinin liderlerini karşılaştırma biçimlerinde de kendini göstermektedir. Baykal öncelikle devlet adamıdır. Sorumluluklarını bilir. Devletini, vatanını düşünür. Ama AKP öyle değil. Ülkeyi soyuyor. (C2) Modernleşmeye Bakış Modernleşmeye bakış açıları da çalışma sürecinde tespit edilmeye çalışılmıştır. Bundaki amaç CHP deki modernlik algısının değişen toplumsal koşullar ve çoklu modernitelerin tartışıldığı bir ortamda geçmişten bugüne nasıl bir kırılma gösterdiğine ilişkin az da olsa izler bulmak. Bir diğeri de AKP nin Postmodern dönemin siyasal ortamında nasıl bir modernlik algısıyla hareket ederek geleneksel bağları da korumaya çalışabildiğini ve hangi çelişkileri yaşadığını tespit edebilmek. Kuşkusuz Doğu-Batı ekseninde ya da Batılılaşma sorunu bağlamında modernleşme dünden bugüne her daim tartışma konusu olmuş ve Türkiye nin bütüncül şartlarından dolayı da bunun devam edeceği görülmektedir. Türkiye de modernleşmenin öncüsü olarak kabul edilen CHP nin 1980 sonrası dünyada ve Türkiye de İthal İkameci Sanayileşme sonrası Yeni Liberal politikaların hegemonik bir şekilde uygulanmaya konulması sonucu oluşan dönüşümden etkisini almıştı. Kuşkusuz bunda 12 Eylül Askeri Darbesinin de pay büyüktü. Bu dönem sonrası yeni süreçteki Kemalist siyaseti Nostaljik Kemalizm olarak nitelendiren Özyürek (2008) piyasa ilkelerinin bir parçası olarak Türkiye devletinin sembolleri korporatist ve devletçi Kemalizm in sonunda ortaya çıkmış kabul edilir. Ancak nostaljik Kemalizm, ne tümüyle devletçi ne de tamamen piyasanın egemenliğinde olan; ziyadesiyle devlet merkezli ama piyasa sembollerine de meyilli ya da onları kullanabilen yeni bir siyasal modele işaret etmektedir. CHP li kadınlarda Cumhuriyetin ilk yıllarından bugüne geçerli olan tek tip modernlik ve buna uygun evrensellik düşüncesi genel olarak hâkimiyetini sürdürmektedir. Ancak AKP li kadınlarla karşılaştırıldığında özellikle modernliğin teknolojiye indirgenen yorumu ko- 646 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN nusunda ortak kanaatleri taşıdıkları gözlemlenmiştir. Türkiye de modernleşmeye 1980 li yıllarda hızlı bir geçiş yapmıştır (Turgut Özal dönemi). Ve bu devam etmiştir. Ülke ekonomisinin dışa bağımlılığı böylece artmıştır. Bu artış bugün de sürmektedir. Modernleşmeyi bir başka anlamda düşünürsek, yani türban takma vb. gibi. Kılık kıyafet açısından eskiye dönmüş ama kullanılan malzeme ve araçlar açısından modern gibi. Bunu anlamak mümkün değil, hem İslami hem Avrupai nasıl olunur ki? (C3 ) AKP li kadınlardaki modernleşme ise ideolojik açıdan liberal ve muhafazakâr şeklinde eklektik, ancak algılayış bakımından ise ağırlıklı olarak teknolojiktir. Biz Türkiye yi modernleştirmek istiyoruz zaten. Ama kendi ahlakımızı, değerlerimizi, inançlarımız kaybetmeden yapmalıyız bunu. Herkesin inançlarına saygılıyız. Demokrat olmak zorundayız. (C6) Türkiye, Ak Parti döneminde en büyük hamlelerini yapıyor. Ortadoğu nun öncüsü sayılırız. Medeniyetin temsilciyiz. (C2) Modernleşme konusunda her iki kesiminde ideolojik ve siyasal duruşları kendi içinde belirginlikler taşısa da genel toplumsal kapsayıcılık açısından çok zayıf noktalar da açığa çıkmış gibidir. İnsan hakları, kültürel haklar, bir bütün olarak toplumsal kalkınma, kentlileşme gibi büyümeden ziyade gelişmeyi ifade eden ve modernliği bu bağlamda gören bir anlayışın eksikliği her iki kesimde de hissedilmektedir. Sonuç: Toplumsal cinsiyet ve kadının siyasetteki yeri konularında hemen hemen birbirine yakın düşünceler ve tutumlar sergilenmiş olsa da çalışma tarzı, parti örgütlülüğü, temel mo- 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 647
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması tivasyon kaynakları, değişime ve modernleşmeye bakış açıları, ideolojik tutumları gibi farklı momentlerde önemli farklılıklar göze çarpmıştır AKP li ve CHP li kadınlar arasında. Kadınların siyasette daha aktif yer alabilmeleri için ise her iki kesim içinde de farklı öneriler gelmiştir. Bunları genel olarak ifade etmek gerekirse eğitime önemin arttırılması, siyasetin gönül işi olduğu ve çıkarsız girilmesi gerektiği, aile içinde annelerin çocukların eğitiminde eşitlikçi yetiştirmeleri gerektiği, kadının ekonomik kaynaklarının güçlendirilmesi gerektiği, yasal düzenlemelerin yapılması, pozitif ayrımcılığın genişletilmesi gibi farklı öneriler ortaya atılmıştır. Demokratik çoğulculuğun ve eşit cinsiyete dayalı siyasetin hâkim olması açısından kadınların siyasetteki yeri ve kadınlara siyasette yüklenilen rol ve değerin karşılaştırmalı şekilde incelenmesi amacıyla hazırlanan bu alan araştırmasında, her iki partinin kadınları için genellemeler yapmak her ne kadar doğru olmasa da kamuoyundaki genel tartışmalarda da karşılığını bulan kimi eğilimleri şu şekilde sıralamak mümkündür. AKP li kadınlar açısından şu değerlendirmeler yapılabilir: İktidar olmanın avantajlarını sonuna kadar kullanabilen bir görünüm sergilemektedir. Kadınların kentlileşme ve toplumsal bütünleşme açısından ihtiyaç duyulan tüm faaliyetleri parti kimliği içinde vererek siyasal bağlılığı güçlendirmeyi başarabilmektedir. Farklı kesimden insanları bir araya getirmeyi başarabilmektedir. Ancak bunda ideolojik ortaklıklardan ziyade iktidar olmanın faydalarından yararlanmak isteyen ama bu yararları maddi çıkardan ziyade sosyal statü veya başka kaynaklara erişim için bir kaldıraç olarak görenlerin etkisinin ağırlıkta olduğu belirtilmelidir. Milli Görüş çizgisinden gelen ve en küçük birimlerde bile temsilcilik üzerinden örgütlenmeye sahip sosyal ağların düzenli çalışması özgüvenlerini de her zaman için diri tutmaktadır. Açıkça belirtilmese de siyasal İslam ın ümmetçi yapılanmasına dayalı kolektivi- 648 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı
Ercan GEÇGİN te kendini belli etmektedir. 4 Bu inanç temelinde CHP lilerden farklı olarak öncelikle ümmetin veya partinin çıkarı doğrultusunda hareket etme biçimi daha yaygındır. CHP yi çok fazla engelleyici bulmaktadırlar. Negatif algıları yüksektir. Özellikle geleneksel bağlar açısından birbirlerine dışlayıcı tavırları olsa da bu tavırların hükümet olmanın verdiği sorumluluk ve ağırlılıkla AKP liler için daha esnek olduğu da aşikârdır. CHP li kadınlarla ilgi olarak da şunlar belirtilebilir: Ankara yerelinin özgül koşullarından ve partili kadın tabanının buna uygun sosyalleşmiş olmasının da etkisi göz önüne alındığında görüşmelerinde ve gözlemlerde ağır bir şekilde devlet merkezli ve resmi ideoloji odaklı duruşun hâkim olduğu belirtilebilir. AKP lilere göre çalışma heyecanı daha düşüktür. Bir nevi var olan düzeni korumak gibi tutumları söz konusudur. Dolayısıyla CHP lilere yönelik çok fazla dillendirilmekte olan statükonun temsilcisi imajı bu bağlamda anlam kazanmaktadır. Özyürek in (2008) belirtmiş olduğu Kemalist kadınlardaki Atatürk dönemine ilişkin özlemin/nostaljinin her ne kadar yeni kuşaklarda yer almış olsalar da CHP li kadınlarda da belirgin bir ifadesi vardır. Değişme kapalı gibi görünseler de bunun belirli ilkeler temelinde ama özellikle de Atatürk ilkelerinden bağımsız olamayacağı yönünde bir eğilim vardır. Çalışma tarzı bakımından AKP ye benzer ağları olsa da çok fazla baskın değildir. Bunlar sadece belirli bölgelerde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgeler ise halı hazırda eğitim seviyesinin yüksek olduğu veya Alevi kesimin yoğun olduğu mekânlar olmaktadır. Her iki kesim de birbirine öteki gözü ile bakarken CHP lilerin suçlayıcı tavırları AKP li kadınları kendi tabanlarında maddi çıkar peşinde koşan, ülkeyi satan, vatanı bölen şek- 4 1970 lerde İslami-muhafazakar kitlede kadına bakış açısını özetleyecek gösterge bacı söyleminin yaygın bir şekilde kullanılıyor oluşuydu. Bacı -ki solda da kullanılırdı, bir yanıyla Anadolu insanı için sosyal hayatta akraba veya akrabalık dışı kadın-erkek ilişkilerinin sıcak, masum ve güvenilir yönünü temsil ediyorken, diğer yanıyla da cinsellikle arasına mesafe koyan ve siyasal anlamda davaya duyulan bağlılığı ifade ediyordu. Böylelikle öncelikli davaya duyulan aşk, gündelik aşkı davanın önünde engel veya zaaf olarak lanse ediyordu. Başörtülü Müslüman kadının tek cins üzerinden şekillenen kamusal alanda yer alması, kendisini cinsiyetinden arındırıp erkekleştirmesi ve fitne fesat kaynağı olarak görülmesine razı olması ve bacı söylemini kabullenmesi gerekiyordu. Bunun için ümmilere has lekesiz bir imanın eri gibi sıkı sıkıya da bağlanması gerekiyordu (Aktaş,2000). 1970 li yıllarda Müslüman kadın nasıl kamusal alana katılmak için bacı kimliğinin taşımış olduğu tüm yargıları sırtlaması ve bunlara katlanması gerekiyorduysa 1990 lardan sonra da kamusal alanda yer alması için de önceki yılların, mücadelelerinin birikimi olarak o geleneksel yapı içinde elde edilen türban gibi giyim kuşamda cisimleşen kıyafetleriyle kamusal alana girmesi ve bunun mücadelesini vermesi gerekiyordu. 2000 li yıllara gelindiğinde ise artık Siyasal İslam içindeki kadın, kılık kıyafet gibi dar alandaki mücadeleden daha üst boyuta yol alırken yine de öz itibariyle kolektif iradenin sürükleyicisi olan ümmetçi duruşundan taviz vermeyerek hangi partide olursa olsun örgütsel sürekliliğini sağlayan güç olmuştur. 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı 649
Türkiye de Kadınların Siyasal Katılımı: Ankara da AKP li ve CHP li Kadın Karşılaştırması linde düşmanlaştırmaya itmiş gibidir. Her iki partili de yüz yüze iletişimi çok önemsiyor. Ancak bu konuda AKP li kadınların daha başarılı olduğu görülüyor. Bunun nedenleri arasında öncelikle sınıfsal taban farklılığı, siyaset yapma gerekçesine dayalı motivasyon farklılığı ve geniş halk yığınlarıyla, yerellikle kurulan kültürel köprü biçimleri gibi pek çok faktör sıralanabilir. Bu noktada Şerif Mardin in Kemalist merkez ile İslami çevre arasındaki mücadelede konusunda belirtmiş olduğu iyi, doğru, güzel hakkında Siyasal İslam ı temsil eden imam ın Kemalist modernleşmeci devleti temsil eden öğretmen karşısında elde ettiği tarihsel başarıya dikkat çekmekte fayda var. Zira modernleşme projesi yarım kalmış, kültürel ayağın gerek ekonomik gerekse sosyal formasyonu yerel dinamiklerin inisiyatifinde gelişme göstermiştir. Bunun kentsel siyaset ve kadın özelinde yansıması ise bugünkü tablonun ortaya çıkmasının arka yüzünü oluşturmuştur. 650 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı