ENDOKRİN SİSTEM (HORMONLAR) HORMANLARIN ÖZELLİKLERİ 1. Üretildikleri yerden hedef doku ve organlara kan ile taşınırlar. 2. Her hormonun etkilediği hücre, doku ve organ farklıdır. 3. Hormonlar az miktarda olup etkileri farklıdır. 4. Gereğinden az veya çok salınmaları halinde hastalıklara neden olabilirler. 5. Hormonlar canlıdaki yoğunluğuna göre etki gösterirler. 6. Hormonlar protein ve yağ yapısındadır. Vücudun bütünlüğü sinir sistemi, birlikte çalışmasıyla sağlanır. Endokrin bezler salgı yapan sinir hücreleri ile bunların salgılarını inceleyen bilim dalına endokrinoloji denir. Hormonlar iç salgı bezlerinde üretilerek direkt kana verilir. Başlıca iç salgı bezleri: Hipofiz, tiroid, paratiroid, böbreküstü, pankreas, epifiz, timus ve eşey bezleridir. HİPOTALAMUS: İki çeşit hormon salgılar. Bu hormonlar hipotalamus tarafından sentez edilerek hipofiz bezinin arka lobunda depo edilir, ihtiyaç halinde buradan kana karışır.
1. ADH(=Antidiüretik Hormon =Vazopressin): Böreklerde suyun geri emilimini sağlar. İnce atardamarın kasılmasını kan basıncının artmasını sağlar. ADH az salgılanırsa şekersiz diyabet hastalığı görülür. 2. OKSİTOSİN: Uterusun kasılmasını sağlayarak doğuma yardımcı olur. Meme bezlerini uyararak sütün meme ucuna gelmesini sağlar. HİPOFİZ: iki kısımdır. 1)Arka lop: Hipotalamusta üretilen hormonlar depo edilir. 2)Ön lop: 7 önemli hormon salgılar. 1. STH(=Somatotropin Hormon) : Büyümeyi sağlar Özellikle uzun kemiklerin büyümesini sağlar.protein sentezini arttırır,karbonhidrat ve yağ metabolizmasını etkiler.fazla salgılanması devliğe az salgılanması cüceliğe yol açar.büyüme döneminden sonra fazla salgılanırsa akromegali hastalığına (el ayak, ve yüz kemiklerinde orantısızlığa) sebep olur. 2. MSH(=Melanosit Uyarıcı Hormon): Deride melanosit hücrelere etki ederek cilde renk veren melanin maddesini salgılatır. 3. TSH(TUH=Tirotropin):Tiroid bezinin uyarılmasını ve tiroksin hormonun salgılanmasını sağlar. 4. LTH(=Luteotropik Hormon=Prolaktin): Korpus luteumun devamını sağlar. Annelik duygusunu geliştirir.süt keselerinin oluşumunu sağlar. 5. FSH(=Folikül uyarıcı Hormon): Dişilerde folikülleri geliştirerek yumurta hücresinin olgunlaşmasını sağlar.foliküllerde östrojen
salgılattırır.erkeklerin testislerinde sperm hücrelerin oluşumunu başlatır. 6. LH(=Luteinleştirici Hormon): Dişilerde ovalasyonu sağlar. Korpus luteumun oluşmasını sağlattırır. 7. ACTH(=Adrenokortikotropik Hormon):Böbrek üstü bezinin korteks kısmını uyararak buradan steroid hormonları salgılattırır. TİROİD BEZİ: En önemli hormonu tiroksindir. TİROKSİN: Hücrelerin metabolizma faaliyetlerinde kullandıkları oksijen miktarını ayarlar. FAZLA salgılanırsa oksijen tarafından kullanılan oksijen miktarı artar ve metabolizma hızlanır. AZ salgılanırsa metabolizma yavaşlar, hücreler arası maddede sodyum ve suyun, kanda ise kolesterolün yükselmesine sebep olur. Yılın soğuk aylarında daha fazla tiroksin salgılar. Hipotalamustaki salgı yapan sinir hücreleri, özel bir madde ile hipofizin ön lobundan tirotropin sentezlenmesini ve serbest kalmasını sağlar. TSH kan ile tiroide gelir ve tiroksin hormonu salgılar. Ayrıca kandaki Ca ve P seviyesini düşürücü etki yapan tirokalsitonin hormonu da salgılar. İyot eksikliğinde tiroid bezinin büyüyerek salgı yapmasını guatr denir. Gelişme devresinde tiroit bezinin az çalışması sonucu kretenizm (ahmaklık) olur. Bu çocuklarda cücelik, zekâ geriliği, eşey bezlerinin gelişmediği görülür. Ergenlik döneminde az salgılanırsa bazal metabolizma hızı ve vücut ısısı düşer. Ruhen ve bedenen uyuşukluk başlar. Deride şişlikler ve kıl dökülmesi görülür. Bu bozukluklara miksodem denir.
PARATİROİT BEZİ: Parat hormonu (paratirin) sentezler. PARAT HORMONU: Ca ve P metabolizmasını düzenler. Kemikten kana Ca ve P geçişini sağlar. Tirokalsitonin ile zıt çalışarak Ca, P dengesini sağlar. AZ salgılanırsa kandaki Ca kemiklerde birikir ve kanın Ca miktarı azalır. Buna tetani denir. Bu hastalıkta kaslar ağır kasılma ve titremeler olur. El ve ayak parmaklarında içe doğru bükülmeler olur. BÖBREKÜSTÜ BEZLERİ: Kabuk (korteks) bölgesinden salgılananlar: Aldosteron ve kortizon. Öz bölgesinde (medulla) salgılananlar: Adrenalin (Epinefrin), nöradrenalin (Nörepinefrin) Aldosteron: Böbreklerdeki Na Cl iyonları emilimini sağlar Kortizon: Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını düzenler. Protein ve yağların karbonhidrata dönüşmesini sağlar. Kan şekerini yükseltir Korteks bölgesi hormonlarının az salgılanması sonucu Addison hastalığı oluşur. Deri tunç rengini alır, kan basıncı düşer iştahsızlık ve kaslarda zayıflama görülür Na ve Cl `ün idrara atılması artarken vücut sıvısında K miktarı yükselir. Adrenalin (Epinefrin): Korku, öfke ve heyecan anında salgılanır. Sempatik sinir sistemi epinefrinin etkisiyle kan basıncını yükseltir, kalp atışlarını hızlandırır damarlar genişler, göz bebekleri büyür, kıllar dikleşir. Noradrenalin (Nörepinefrin): Kan basıncını arttırıcı etki yapar.
PANKREANS: Karma bir bezdir. Ürettiği enzimleri kanalla bağırsağa gönderir. Langerhans odacıklarında ürettikleri hormonları kana verirler. İnsülin: Langerhans adacıklarını beta hücrelerinde üretilir.kan şekerinin dokulara geçişini sağlar.kas ve karaciğerde glikojen sentezini sağlar.yeterli salgılanmadığında kan şekeri yükselir ve bunun sonucunda şeker hastalığı görülür. GLUKAGON: Langerhans adacıklarının alfa hücrelerinde sentezlenir.karaciğerde depo edilen glikojeni parçalattırır.glikozun kana geçişini sağlayarak kan şekerini arttırıcı etki yapar. EŞEYSEL BEZLER: Testis Hormonları(Androjen ): Testislerde testesteron hormonu üretilir. Erkeklerde ikincil karakterlerin gelişmesini ve spermlerin olgunlaşmasını sağlar Ovaryum Hormonları: Östrojen ve progesteron üretilir. Östrojen dişilerde eşeysel olgunlaşmayı düzenler PLASENTA:Progesteron salgılar.