İlmin Beşiği Tacikistan Dr. Said Ahmadov Tacikistan Eski Din İşleri Devlet Komitesi Başkanı İlim adamları ve onların meşhur eserleriyle dünyaca tanınan Tacikistan'da genellikle, tarih, tip, matematik, felsefe, din alanında; ilahiyat, hadis ve diğer ilim sahalarında büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Eburayhan Biruni, Farabi, İbn-i Sina, Ömer Hayyam, Nasriddini Tusi, İmam Buhari, İmam Tirmizi, İmam Gazzali'nin ilmi ve felsefi eserleri bütün dünyada meşhur olmuşlardır. Tarih Tarihin bilinen en eski ülkelerinden biri olan Tacikistan'da insan hayatının en eski eseri orta paleolit dönemine aittir. Milattan önce bin yıllık süre ortasında Orta Asya'nın en eski devletleri Sugd, Bohtar ve Horezm idi. Milattan önce 6. yüzyılda bütün Orta Asya Hahomanlar devletine aitti. Milattan önce 4. yüzyılda Yunanlılar ve Makedonlar bu devleti zapt etmişlerdir. Bundan sonra Orta Asya devletleri Yunan, Bohtari-Port ve Kuşonlular devletlerine dahil edilmiştir. 8. yüzyılda ise Müslümanların hakimiyetine girmiştir. 9. yüzyılın sonunda ve 10. yüzyılda Taciklerin bağımsız devleti Samanoğulları kurulmuştur. Bu hanedan devletinin başkenti Buhara idi. 11 ve 12. yüzyıllarda Orta Asya da Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Guriler hanedanları hüküm sürmüşlerdir. 13. yüzyılda Orta Asya'yı Moğollar zapt etmişlerdir. Moğollar hanedanına Timurlular son vermişlerdir. 16. yüzyılda bugünkü Tacikistan'ın sınırlarında Özbek kabileleri yaşamaktaydı. Bir süre sonra Tacikistan'ın bugünkü top- 5
Khujand Merkez Cami Sovyetler Birliği'nden önce Semerkand ve Buhara şehirleri önemli eğitim merkezleri sayılmaktaydı. 1920 yılında toprak bölümü sonucunda bu şehirler Özbekistan tarafına geçmiştir. Bugün Tacikistan'da hemen hemen bütün köylerde ortaokul, büyük şehirlerde ise orta ve yüksek eğitim medreseleri bulunmaktadır. rakları Buhara Emirliği'ne dahil edildi. Güney bölgelerinde Amu Derya nehrinin etrafında yaşayan Tacikler, Peştun kabileler tarafından boyunduruk altına alınan Afganistan'a dahil edildi. 19. yüzyılın ikinci yarısının ortasında Orta Asya, Çarlık Rusya'sına geçmiştir. Bu olaydan sonra da Tacik halkı siyasi olarak bir araya gelmemiştir. Tacikistan'ın kuzey kısımları ve Pamir vilayetinin çoğu toprakları Rusya'ya (Türkistan General- Gubernatörluk) bağlanmıştır. Merkez ve güney ilçeler ise Buhara Emirliği'nde kalmıştır. Büyük Ekim (Sosyalist) Devrimi'nden sonra 1917 yılının sonu ve 1918 yılının başında Tacikistan'ın kuzey bölgeleri Sovyet Hükümetine dahil edilmiştir. 1918 yılında Pamir bölgesinde Sosyalist Komite teşkil edilmiş, 2 Eylül 1920 tarihinde Kızıl Ordu yardımıyla emir hakimiyeti sona erdirilerek, Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Sovyet Hükümeti, Buhara nın doğu bölgelerinde (Tacikistan'ın bugünkü merkez ve kuzey ilçeleri) ancak 1921 Mayıs ayında hakimiyet sağlayabilmiştir. Sovyet Hükümetinin kurulması ile birlikte Basmacılar Hareketi de başlamış ve 1926 yılına kadar devam etmiştir. 14 Ekim 1924 tarihinde Orta Asya Sovyet Cumhuriyetleri'nin milli devlet sınırlarının tespit edilmesi sonucunda, Tacikistan Sovyet Muhtar Cumhuriyeti, Özbekistan Sovyet Cumhuriyeti'ne bağlı olarak kurulmuştur. Türkistan'a dahil edilen Pamir vilayeti ise Badahşan Dağlık Muhtar Vilayeti adı altında 2 Ocak 1925 tarihinde kabul edilen karar uyarınca, Tacikistan Sovyet Muhtar Cumhuriyeti'ne dahil edilmiştir. 16 Ekim 1929 tarihinde Tacikistan Sovyet Muhtar Cumhuriyeti'nin Sovyet Cumhuriyeti'ne dönüştürülmesine ilişkin deklarasyon, Tacikistan 3. Şûralar Kongresinde kabul edilmiştir. Sovyetler Birliği Merkez İcra Komitesi'nin 5 Aralık 1929 tarihli kararı ve Tacikistan'ın isteği ile birlikte Tacikistan, Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri'ne dahil olmuştur. Ekonomi Sovyetler Birliği zamanında sanayi üretim hacmi 156 kat artarak 300 büyük fabrika kurulmuş ve 90 çeşit sanayi malı üretilmiştir. 1960-1980 yılları arasında genellikle ağır sanayi gelişmiş olup bunun yanında elektro enerji, madencilik, renkli metalürji, metal üretimi ve inşaat sektörü de gelişmiştir. Tekstil sanayiinde 9 büyük fabrika ve birçok küçük fabrika bulunan Tacikistan'da tarım ilk sıralarda yer almaktadır. Ülkenin tarım alanında esas üretimi pamuktur. Sulu toprağın % 80'inde pamuk yetiştirilmektedir. Bunun haricinde hayvancılık, meyvecilik, tütüncülük de büyük önem taşımaktadır. Tarımın gelişmesine paralel olarak gıda sektörü de gelişmektedir. Genellikle yağ üretimi, süt ve et üretimi, meyve ve sebze konserveleri, kuruyemiş üretimi gibi alanlarda gelişme gözlenmektedir. Gıda sanayiinin en önemli alanı pamuktan işlenmiş yağdır. Kurgantepe, Kulab, Kanibadam ve Duşanbe'nin yağ fabrikaları Tacikyağ Birliğini oluşturmaktadır. Yağ üretimi, meyve, sebze ve konserve fabrikaları genelde Tacikistan'ın kuzeyinde bulunmaktadır. Hemen hemen bütün ilçelerde sebze üretimi yapılmakta ve dağlık bölgelerde patates 6
üretimi gerçekleştirilmekte olup, büyük baş hayvan yetiştiriciliği de ülkenin batı ve güney bölgelerinde oldukça yaygındır. Tacikistan'da dağ geyiği ile dağ keçisi, şahin ile yüzlerce çeşit kuş ve çok nadir hayvanlar bulunmaktadır. Ülkenin iklimi çok değişik olup kuzey ovalarında aynı zamanda 40 derece sıcaklık dağlık bölgelerinde ise kar bulunmaktadır. Eğitim ve Kültür Sovyetler Birliği'nden önce Semerkand ve Buhara şehirleri önemli eğitim merkezleri sayılmaktaydı. 1920 yılında toprak bölümü sonucunda bu şehirler Özbekistan tarafına geçmiştir. Bugün Tacikistan'da hemen hemen bütün köylerde ortaokul, büyük şehirlerde ise orta ve yüksek eğitim medreseleri bulunmaktadır. Tacik halkının edebiyat eserleri dünyanın en zengin eserlerinden biri olup, Tacik-Fars edebiyatında dünyanın en meşhur şair ve yazarları önemli eserler bırakmışlardır. Abu Abdullah Rudaki, Ebulkasim Firdavsi, Ömer Hayyam, Ebuali Ibn-i Sina, Nizami Gancavi ve Sadi Şirazi bunlardan bazılarıdır. Tacik ve Fars edebiyatı batı bilim adamları ve şairlerine ilim kaynağı olarak büyük destek sağlamıştır. Buna Şekspir, Göte, Şiller, Puşkin gibi ünlüler örnek gösterilebilir. Tacik dilinde yazılan en meşhur eserler ise şunlardır: Rudaki'nin "Şarap Annesi, "Yaşlılık Şikayeti" kasideleri, "Kelile ve Dimne, Firdevsi'nin Şehname si, Sadi ve Hafız gazelleri. Orta asırda Tacik-Fars edebiyatı, şiir yoluyla gelişmiştir. Bu konu üç bölümden oluşmaktadır: Edebi, vezin ve kafiye. Bu üçlünün ortaya gelmesinde, Arap edebiyatının etkisinin görülmesiyle birlikte Fars-Tacik edebiyatı, Yunan ve Hind edebiyatçıların düşüncelerinden de etkilenmiştir. İlim adamları ve onların meşhur eserleriyle dünyaca tanınan Tacikistan'da genellikle, tarih, tıp, matematik, felsefe, din alanında; ilahiyat, hadis ve diğer ilim sahalarında büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Eburayhan Biruni, Farabi, İbn-i Sina, Ömer Hayyam, Mevlana Yakubi Çerhi Camii, Duşanbe Nasriddini Tusi, İmam Buhari, İmam Tirmizi, İmam Gazzali'nin ilmi ve felsefi eserleri bütün dünyada meşhur olmuşlardır. Biruni'nin "Kitab-ut-Tafhim"i, Farabi'nin "Asar-ul-Bakiya"sı, İbn-i Sina'nın '"el-kanun" ve "Kitabu'ş- şifa" kitapları, Doğu ve Batı dünyalarında çok sayıda okuyucu tarafından incelenmiş, o zamanki ilim ve felsefenin gelişmesine büyük etki yapmış; Sina'nın el-kanun fi-t-tıbb kitabı zaman içerisinde öğretim kitabı olarak kullanılmıştır. Astronomi ilimlerinde de çok büyük gelişmelere katkı sağlanmış, güneş sistemi ile ilgili rasathaneler kurulmuş, özellikle Hanefi ilahiyatında, hadis biliminde çok büyük gelişmeler yaşanmıştır. Sovyetler Birliği zamanında bilimin gelişmesine çok önem verilmiştir. Tacikistan'da Bilimler Akademisi kurulmuş ve bilimsel araştırmalar için 20'den fazla Enstitü faaliyet göstermiştir. Özellikle, uzay (kozmos) fiziği, kimya, biyoloji ve matematik ilminin gelişmesinde meşhur bilginler yetişmiştir. 7
Tacikistan Cumhuriyeti ile Dinî Alanda İşbirliğimiz Kemal Hakkı Kılıç DİB / Avrasya Ülkeleri Şubesi Müdürü Bugünkü Tacikistan Cumhuriyeti nin İslami geleneği 7. Yüzyıla kadar dayanmaktadır. Dünyaya ilim ve faziletin, bilgi ve medeniyetin yayıldığı Fergana Vadisi ndeki üç (Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan) ülkeden biri olan Tacikistan ın tarihinde ilimde çığır açan çok önemli ve değerli ilim adamları yetişmiştir. Bunlar içerisinde İmam Tirmizi, İmam Gazali ve Molla Cami yi sayabiliriz. Tacikistan; Doğuda Çin Halk Cumhuriyeti, Batıda Özbekistan Cumhuriyeti, Kuzeyde Kırgızistan Cumhuriyeti ve Güneyde Afganistan Cumhuriyeti ile komşu olan, yüzölçümü bakımından Orta Asya nın en küçük ülkesidir. Nüfusu 7.152.350, yüzölçümü 143.100 km 2 ve başkenti Duşanbe dir. Tacikistan nüfusunun %82.5 ini Tacikler, %15.3 ünü Özbekler, %1.1 ini Ruslar ve %1.1 ini ise Kırgızlar oluşturmaktadır. Tacikistan ın diğer önemli şehirleri ise; Hocent, Kulab ve Novabad tır. Tacikler, Farisi asıllı olmalarına rağmen %90 ı Hanefi-Sünni, çok az bir kısmı da Şiidir. %10 luk kısmı da diğer dinlere mensup insanlardan oluşmaktadır. Bugünkü Tacikistan Cumhuriyeti nin İslami geleneği 7. Yüzyıla kadar dayanmaktadır. Dünyaya ilim ve faziletin, bilgi ve medeniyetin yayıldığı Fergana Vadisi ndeki üç (Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan) ülkeden biri olan Tacikistan ın 8
tarihinde ilimde çığır açan çok önemli ve değerli ilim adamları yetişmiştir. Bunlar içerisinde İmam Tirmizi, İmam Gazali ve Molla Cami yi sayabiliriz. Fergana Vadisi; Orta Asya da sık yerleşimin görüldüğü en eski bölgelerden biridir. Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan arasında bölünen bu bölgede bugün 10.5 milyon insan yaşamaktadır. (Avrasya Etüdleri,Tika Yayınları, 19,2001 İlkbahar-Yaz, s.132) Diğer Orta Asya ülkelerinde olduğu gibi Tacikistan da da din işlerini düzenleyen iki ayrı dinî kurum vardır. 1- Din İşleri Devlet Komitesi Başkanlığı Devlet Bakanlığı statüsünde olan Din İşleri Devlet Komitesi Başkanlığı, Cumhurbaşkanlığı na bağlı bir kurumdur. Ülkedeki dinlerle ilgili bütün izinler bu kurumdan alınmakta olup, yurtdışındaki dinî toplantılarda da din adına (Devlet Bakanlığı düzeyinde) ülkeyi bu kurum temsil etmekte ve bu kurumun temsilcisi bu tip toplantılara bu statüsüyle katılmaktadır. Bu Kurumun başkanlığını çok uzun yıllar Dr. Said Ahmedov yapmış olup, şimdi ise Muratali Davlatov yapmaktadır. 2- Tacikistan Müslümanları Müftülüğü Ülkedeki camilerin, mescit ve medreselerin yönetiminden sorumlu olan Müftülüğe bağlı olarak 2500 civarında cami ve mescid, buralarda görev yapan 3000 civarında din görevlisi ve 500 civarında da medrese bulunmaktadır. Bağımsızlık yıllarında bu makamda Fethullah Han (ailesiyle birlikte öldürülmüştür) ve Turancan Zade görev yapmış, şimdi ise bu makamda Amanullah Nimetzade bulunmaktadır. Tacikistan Cumhuriyeti ne Başkanlığımızca Sunulan Hizmetler: A- Din Hizmetleri Diğer ülkeler örneğinde olduğu gibi, bu ülkede yaşayan ve kültürel bağlarla sıkı sıkıya bağlı olduğumuz Tacikistan a kalıcı, planlı ve programlı ve etkili bir din hizmeti sunulması amacıyla öncelikle 1992 senesinde bir Din Hizmetleri Müşavirliği kurulmuş ve Edirne İl Müftüsü İbrahim Koçaşlı hoca atanarak 1996 senesine kadar burada görev yapmıştır. 1998 senesinde Tiran Din Hizmetleri Müşavirlik ve Mezar-ı Şerif Din Hizmetleri Ataşelik Kadrosu ile birlikte iptal edilen T.C. Duşanbe Büyükelçiliği Din Hizmetleri Müşavirliği kadrosuna bir daha atama yapılamamıştır. Ancak, bu kadronun yeniden ihdas edilmesi için çalışmalar devam etmektedir. Tacikistan da uzun yıllar bir din görevlisi başkent Duşanbe de görev yapmış, İmam Tirmizi Enstitüsü nde derslere girmiş ve görevinin bitiminde Türkiye ye döndükten sonra bir daha uzun süreli din görevlisi gönderilmesiyle ilgili bir talep gelmediği için din görevlisi gönderilememiştir. Ramazan aylarında ise 1992-2002 tarihleri arasında toplam 20 din görevlisi gönderilerek dindaşlarımızın talepleri karşılanmaya çalışılmıştır. B- Eğitim Hizmetleri Tacik dindaşlarımızın kısa ve uzun vadeli eğitim ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 1992-2003 seneleri arasında 30 Kur an kursu öğrencisi Başkanlığımıza bağlı Kur an kurslarına ve 65 mahalli din görevlisi de eğitim amacıyla Başkanlığımıza bağlı eğitim merkezlerine getirilerek hizmetiçi eğitim kurslarına alınarak eğitilmeleri sağlanmıştır. 2003-2008 tarihleri arasında talep gelmediği için hiçbir öğrenci ve imam ülkemize getirilememiş, 2008-2009 eğitim-öğretim döneminde 4 Kur an kursu, 2009-2010 eğitimöğretim yılında 8 Kur an kursu, 14 İmam-Hatip Lisesi ve 7 İlahiyat Fakültesi öğrencisi her türlü masrafları karşılanarak ülkemize getirilerek öğrenim görmeleri sağlanmış ve sağlanmaya da devam edilmektedir. gündem 9
2010-2011 eğitim-öğretim döneminde de İmam-Hatip Lisesi ne 7 ve İlahiyat Fakültesi ne ise 5 öğrenci getirilerek öğrenim görmelerine yardımcı olmaya çalışılacaktır. Bugüne kadar 48 Tacik öğrenciye de burs verilmiştir. C- Yayın Hizmetleri Tacik dindaşlarımızın dinî yayın ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla bugüne kadar Tacikistan a 6.000 adet Kur an-ı Kerim ve 1.000 adet de tecvid kitabı gönderilmiş olup, 5.000 adet tecvidin de farsça olarak mahallinde basılması için maddi destek sağlanmıştır. Bu ülkeye uzun yıllar Din Hizmetleri Müşaviri ve din görevlisi gönderilememesi sebebiyle fazla sayıda dinî yayın da maalesef gönderilememiştir. D-Aynî ve Nakdî Yardımlar Duşanbe Merkez Camii nin avizesinin tamiri, yangında zarar gören Duşanbe Şah Mansur Camii nin ihtiyaçlarının karşılanması, Duşanbe ve çevresindeki camiler ile cezaevlerindeki mahkumların çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla nakdî ve ayni yardım gönderilmiştir. Ramazan ayı münasebetiyle din görevlileriyle takvim ve imsakiyeler, dinî idareye faks cihazı ve 2008 senesinde meydana gelen sel felaketi sebebiyle 2.4 ton (800 er gr.lık 3.000 kutu) vekalet yoluyla kesilen kurbanlardan elde edilen kavurma gönderilmiştir. E- Kardeş Şehir Projesi Çeşitli ihtiyaçların karşılanması amacıyla Çanakkale İl Müftülüğümüz ile Duşanbe ili kardeş şehir olarak eşleştirilmiştir. F- Gelen-Giden Heyetler -Avrasya İslam Şûrası nın tabii üyesi olan Tacikistan Dinî İdaresinden şûranın başlangıcından sonuncusuna kadar katılımlar olmuştur. 12-15 Mayıs 2009 tarihleri arasında yedincisi İstanbul da yapılan şûraya Tacikistan Müftü Yardımcısı ve Ulemalar Şûrası Yönetim Kurulu Üyesi Hamdullah Rahimov katılmıştır. Tacikistan da 2009 senesinin İmam-ı A zam Ebu Hanife yılı ilan edilmesi sebebiyle 04-08 Ekim 2009 tarihleri arasında düzenlenen uluslar arası sempozyuma Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Bardakoğlu ile Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeleri Prof. Dr. İsmail Hakkı Ünal ve Prof. Dr. Bünyamin Erul, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mürteza Bedir ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Görevlisi H. İbrahim Sarıoğlu katılmıştır. Adıgeçen sempozyuma katılan Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Bardakoğlu, başta Tacikistan Cumhurbaşkanı Sayın İmamali Rahman olmak üzere üst düzey devlet erkanı ile bir dizi temaslar gerçekleştirmiş ve muhataplarıyla yararlı görüşmeler yapmıştır. Tacikistan Cumhurbaşkanlığı İslam Bilim Merkezi Başkanlığı nca 30 Haziran 2010 tarihinde Duşanbe de düzenlenen Uluslar arası Çağdaş İslam Bilimleri konulu sempozyuma, Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Doç. Dr. İbrahim Hilmi Karslı katılarak bir tebliğ sunmuştur. Tacikistan la aramızda binlerce kilometre olmasına rağmen gönül birliğimiz ve halisane kardeşce duygularımız sayesinde bu uzaklık bir anda yok oluyor ve ilişkilerimiz, işbirliğimiz gönüllerimizin arzuladığı istikamette Allah ın izniyle hiçbir engelle karşılaşmadan devam ediyor. İnşallah bu ilişkimiz ve işbirliğimiz, Duşanbe de bir Din Hizmetleri Müşavirliği kadrosunun ihdas edilmesiyle daha da gelişerek devam eder ve uzaklar daha da yakın olur diye düşünüyoruz. 10
Çağdaş İslam Bilimleri Sempozyumu'nun Ardından Doç. Dr. İbrahim Hilmi Karslı Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Tacik halkı hem ameli mezhep hem de tasavvufi kültür açısından ülkemizin kültürel dokusuyla önemli bir benzerlik göstermektedir. Bu ortak paydalar dolayısıyla kültürel ve siyasi planda Türkiye ve Türklere ilgi duymaktadır. Bu olumlu bakışın oluşmasında son yıllarda iki ülke arasında gelişme gösteren yakın temasların önemli rol oynadığı anlaşılmaktadır. Tacikistan Devlet Başkanı Sayın İmamali Rahman ın himayeleriyle kurulan, amacı akademisyen ve bilim adamlarının desteğini alarak İslam konusunda bir politika belirleyip; ülkede din, kültür ve siyaset konularında meydana gelen gelişmelere yön vermek olan İslam Bilim Merkezi nin gerçekleştirdiği sempozyum, din bilimlerinde kaynaklar ve yöntem sorunları çerçevesinde yirmi ilim adamının iştirakiyle 30 Haziran 2010 tarihinde Duşanbe'de yapıldı. Katılımcıların çoğunluğunu Tacikistan lı bilim adamları, akademisyenler ve geleneksel usullerle eğitim veren kurumlarda yetişmiş ilim adamlarının oluşturduğu sempozyumda; din-siyaset ilişkisi, Kur an ve kadın, İslamofobia, İslam ve şiddet, İslam ı anlamada yöntem sorunu, sosyal bilimlerin araştırma metotlarından istifade edilmesi, mezhep taassubu, Tacikistan da din ve milliyet, siyasi İslam ve Kırgızistan, çağdaş İslam biliminde irfani eğilimler, modern dünya ve din konuları ele alınarak tebliğler sunuldu ve müzakereler yapıldı. Biz de sempozyumda et-tefsiru l- İlmî ve Şurûtu Sıhhatihi (Bilimsel 11
Tefsir ve Kabul Şartları)" başlıklı tebliğimizi sunduk ve müzakereler bölümünde söz alarak tartışılan değişik konularla ilgili görüş ve kanaatlerimizi belirttik. Tebliğ başlıklarından da anlaşıldığı gibi, İslam düşüncesine ait çağdaş birçok sorun sempozyumda ele alınıp tartışılmıştır. Doğrusunu söylemek gerekirse, bu kadar kapsamlı ve çeşitli konuların gündeme geleceğini biz de beklemiyorduk. Bu da, Tacikistan daki aydın ve akademisyenlerin dünyayı iyi takip ettiklerini ve yaşadıkları siyasi ve kültürel konularda bir çıkış yolu aradıklarını göstermektedir. Tacik halkı, Orta Asya daki Türk toplulukları arasında Fars kökenlilerden ve Farsça konuşan insanlardan meydana gelmektedir. Gözlemlediğimiz kadarıyla halkın büyük çoğunluğunun fakir olduğu anlaşılmaktadır. Ancak ülkede varlıklı nispi bir kesimin bulunduğu da gözlerden kaçmamaktadır. Yoksulluk ve işsizliğin ağır koşullarının yaşandığı ülkede rüşvet, fuhuş, içki gibi kötü ve zararlı alışkanlıkların gittikçe arttığı da belirtilmektedir. Halk, büyük çoğunluğu itibariyle geleneksel ehl-i sünnet inancı ve pratiğine sahip insanlardan oluşmaktadır. Hatta bu anlamda Fıkıhta Ebu Hanife ye ve Tasavvufta da Mevlana ya sembolik bir anlam yüklendiği görülmektedir. Geleneksel eğitim tarzında Fıkıh, Tefsir, Hadis, Kelam sahalarında Osmanlı medreselerinde okutulan kaynakların takip edildiğini tespit etmiş bulunmaktayız. Nüfusun az bir kısmının ise İsmailî mezhebine mensup olduğu ifade edilmektedir. Anlaşıldığı kadarıyla eğitim ve kültür politikaları henüz tam olarak oturmayan ülkede Şiilik ve Selefilik gibi dış kaynaklı fikri cereyanlar birer tehdit unsuru olarak algılanmaktadır. Bu ülkedeki temaslarımız çerçevesinde Tacikistan Din İşleri Devlet Komitesi Başkanı ile yaptığımız görüşmeden de edindiğimiz izlenime göre, Tacikistan Devleti Türkiye ile olan ilişkilere oldukça büyük önem vermektedir. Din İşleri Başkanının ifadesine göre, Cumhurbaşkanlığı'na bağlı bir birim olarak hizmet veren Başkanlık henüz yeni teşekkül etmektedir. Bu sebeple, kurumlaşma noktasında Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığını kendine model olarak görmekte, bilgi, birikim ve tecrübesinden yararlanmak amacıyla işbirliği yapmak istemektedir. Görüşmede biz, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığının hukuki statüsü ile yurt içi ve yurt dışında yürüttüğü hizmet ve faaliyetler konusunda muhataplarımıza aydınlatıcı bilgiler aktardık. Bu bağlamda iki ülke arasındaki dini ve kültürel benzerliklere temas ederek İslamî algılama ve pratiklerdeki ortak noktaları vurguladık. Halkı, mezhep olarak esas itibariyle Hanefiliği benimseyen Tacikistan Devletinin, Ebu Hanife nin görüş ve yaklaşımlarını milli birlik ve bütünlüğü sağlamada bir sembol olarak gördüğü anlaşılmaktadır. Nitekim başkentte bu isimde bir İlahiyat Fakültesi de kurulmuş bulunmaktadır. Sembol isimlerden bir diğeri de bizde olduğu gibi Mevlana Celaleddin-i Rumi dir. Tasavvuf kültürünün önemli simalarından biri olan Bahauddin Nakşibend'in müridi Mevlana Yakub-i Çerhi'nin kabri de Duşanbe de bulunmaktadır. Tacik halkı hem ameli mezhep hem de tasavvufi kültür açısından ülkemizin kültürel dokusuyla önemli bir benzerlik göstermektedir. Bu ortak paydalar dolayısıyla kültürel ve siyasi planda Türkiye ve Türklere ilgi duymaktadır. Bu olumlu bakışın oluşmasında son yıllarda iki ülke arasında gelişme gösteren yakın temasların önemli rol oynadığı anlaşılmaktadır. İki toplum arasındaki bu ortak özelliklerin, gelecekte ülkelerimiz arasında daha verimli ve kalıcı ilişkilerin kurulmasına katkı sağlaması dileğiyle 12