Kansızlık (anemi) kandaki hemoglobin miktarının yaş ve cinsiyete göre kabul edilen değerlerin altında olmasıdır. Bu değerler erişkin erkeklerde 13.5 g/dl, kadınlarda 12 g/dl nin altı kabul edilir. Kansızlığın nedenleri ya kemik iliğinde kan yapımı (alyuvar, hemoglobin) azalmıştır veya çeşitli nedenlere bağlı olarak kan kaybı artmıştır. Kan yapımı azalmasının en sık nedenleri ise demir eksikliği, folik asit eksikliği ve vitamin B12 eksikliğidir. Kansız kişilerde görülebilecek belirtileri - Yorgunluk, halsizlik, - Baş dönmesi, - Çabuk yorulma - Solukluk - Çalışma kapasitesinde azalma - İştahsızlık, bazen bulantı - Çarpıntı - Nefes darlığı - Üşüme hissi - Saçlarda dökülme - Konsantrasyon bozukluğudur. Kansızlığın yol açtığı sorunlar Hamile bayanlarda; - Bebek ölümleri artabilir. - Düşük kilolu bebek doğurma riski. - Erken doğum riski - Vücut direnci düşer ve hastalıklar daha sık görülür. 1 / 5
Çocuklarda; - Büyümede gerilik görülebilir. - Fiziki aktivite azalma. - Daha sık hastalanma. - Algılama, öğrenme ve yorumlama fonksiyonları azalır, dikkat dağılması görülür. Yetişkinlerde; - Sürekli yorgunluk hissi vardır, halsizlik oluşur, - İş gücünde azalma. - Hastalıklar daha sık görülür. Demir eksikliğine bağlı anemi; Demir vücutta oksijen taşıma görevi üstlenen alyuvarların yapımı için gerekli bir maddedir. Dünyada; her 10 erkekten biri (%10 u), her 3 kadından biri (%35 i), her 2 gebeden biri (%50 si) ve her 5 çocuktan ikisi (%40 ı) kansızdır. Demir eksikliğinin nedenleri: Besinlerle az miktarda alınma, Bağırsaklardan az miktarda emilim Kronik kanamalar (adet kanamaları, sindirim sistemi ülser ve kanser kanamaları, idrar yolları kanamaları) dır Vücutta ve kemik iliğindeki demir depolarının harcanması sonucu kansızlık yavaş gelişir. Genellikle kadınlarda adet kanamalarından dolayı demir depoları daha düşüktür. Kan kaybına neden olabilen en riskli durumlar arasında sindirim sistemi ülserleri ve kanserleri, rahim urları, uzun dönem aspirin ve romatizmal ilaç kullanımı sayılabilir. Yetersiz demir alınması; normal beslenme sırasında gıdalar yoluyla alınan demirin yetersiz olduğu durumlarda görülür. Sosyoekonomik düzeyi düşük toplumlarda, beslenme alışkanlıkları yanlış olan insanlarda daha sıktır. 2 / 5
Bebeklerde; ek besinlere geç başlama, anne sütü yerine inek sütüyle beslenme kansızlığa neden olabilir. Erişkinlerde ise vejetaryenlik, yanlış uygulanan zayıflama rejimleri ve yeme bozuklukları da kansızlığa neden olabilir. Ülkemizde kadınlarda kansızlığın en büyük nedeni adet kanamasına bağlı kan kaybıdır. Diğer taraftan; sık doğumlar, çoğul gebelikler, annenin 2 yıldan sık aralıklarla veya 4 ten fazla sayıda doğum yapması gibi durumlar kansızlığa neden olabilir. Demir emiliminin bozulduğu durumlar; uzun süren ishaller, kronik enfeksiyonlar, sindirim sisteminde bozukluklar vücuda alınan demirin emilimini bozarak kansızlığa neden olabilir. Demir eksikliğine bağlı kansızlığı olanlarda ne tür bulgular görülür? - Toprak, buz, kireç yeme isteği - Ağız kenarında çatlaklar oluşması - Tırnaklarda düzleşme - Dilde acıma hissi (tahriş olmuş dil) ve kırmızılaşma Günlük demir ihtiyacı ne kadardır? Günlük demir ihtiyacı yaklaşık olarak 2 mg. kadar olmasına rağmen kadınlarda ihtiyaç daha fazladır. Besinlerdeki demirin ancak %10 kadarı ince bardaklardan emilir. İhtiyaç halinde emilim artarsa da kayıpların karşılanamadığı durumlarda kansızlık oluşur. İhtiyaç kadınlarda, bebeklik döneminde, hamilelikte, ağır hastalık ve emzirme dönemlerinde daha fazladır. Demir açısından zengin besinler Kırmızı et, karaciğer, balık gibi hayvansal kaynaklı besinlerde faydalı demir daha fazladır. Kuru üzüm ve bitkisel kaynaklı besinlerdeki demir ihtiyacı karşılayamaz. C vitamini ve portakal suyu bitkilerden alınan demirin emilimini artırırken, çay ve kahve tüketimi demir emilimini azaltır. Demir eksikliğine bağlı kansızlığı olan hastalarda yapılması gereken tetkikler? Tam kan sayımı, serum demiri ve serum demiri bağlama kapasitesi veya serum ferritinidir. Bazı durumlarda transferin saturasyonu, dışkıda gizli kan ve periferik yayma istenebilir. 3 / 5
Nasıl tedavi edilir? Tedavide kullanılan çeşitli demir formları mevcuttur. Tedavi ağızdan alınan haplar şeklinde olabileceği gibi, kalçadan veya damardan yapılan tedaviler şeklinde de olabilir. İğne şeklinde yapılan tedavilerin ilki mutlaka bir sağlık kuruluşunda yapılmalıdır. Demir tedavisine başladıktan iki ay sonra hemoglobin düzeyi normale döner. Kemik iliğindeki demir depolarını doldurmak için daha uzun süreli tedavi gerekir. İlaç kullanılırken dikkat edilecek noktalar: Demir emilimi aç karnına daha iyidir; fakat aç karına alınan demir mideyi rahatsız edebileceğinden pek çok insan buna katlanamaz ve gıda ile almak ister. Sütlü ürünler demir emilimini engelleyeceğinden birlikte alınmamalıdır. Asit ortam ve C vitamini demir emilimini artırır. Gebelik ve emzirme döneminde diyet ile alınacak miktar yeterli olmayacağından kadınların ilave demir alması gerekir. Folik asit eksikliğine bağlı anemiye de dikkat! Vücudun alyuvarları üretebilmesi için folik aside ihtiyacı vardır. Folik asitin yetersiz olduğu durumlarda kan hücresi üretimi azalır ve bilahare anemi görülür. Folik asitin emilimini etkileyen en önemli madde ise alkol olduğundan bu çeşit anemi en çok alkoliklerde görülür. Diğer taraftan keçi sütü ile beslenme, bağırsak hastalıkları, doğum kontrol hapları, kanser için alınan çeşitli ilaçlar ve epilepsi ilaçları folik asit eksikliğine neden olabilir. Folik asit eksikliğine bağlı anemide; - İshal - Depresyon, - Şişmiş ve kırmızı bir dil görülür. Vitamin B12 eksikliğine bağlı anemi Yiyeceklerle alınan B12 vitamini emiliminin gerçekleşmesi için mide, pankreas ve ince barsağın fonksiyonlarının normal olması gerekir. Bu fonksiyonlardan herhangi birindeki bozukluk bu vitaminin eksikliğine neden olur. B12 vitamini alyuvarların kemik iliğinden üretilmesi için gereklidir. Vücutta B12 vitaminin yetersiz olması anemiye neden olur. Bu çeşit anemi daha çok 4 / 5
vejeteryanlarda, mide rahatsızlıklarında (atrofik gastrit), ince barsak hastalığına bağlı emilim bozukluğu olanlarda ve metformin tipi şeker ilacı kullananlarda azalmalar görülebilir. B12 eksikliğine bağlı aneminin kendine özgü bulguları Eller ve ayaklarda karıncalaşma hissi Bacaklar ve ellerde duyu kaybı Şişmiş, ağrıyan ve hassas dil Sararmış cilt Zihinsel fonksiyonların azalmasıdır. Prof. Dr. Yavuz Baykal Hastanesi İç Hastalıkları Bölüm Koordinatörü 5 / 5