SO.YILDÖNÜMÜNDE ANKARA ANTLAŞMASI

k Telgraf ve mektup adresi: Telefonlar: 22 42 90 Cumhuriyet İstanbul Posta Kutusu: İstanbul No 246 22 42 96 22 42 97 22 42 98 22 42 99 20 Ekim Çarşamba 1971 i YENİ YAZI DİZİM İZ \ SO.YILDÖNÜMÜNDE ANKARA ANTLAŞMASI Yazanr TA H A TOROS

SAYFA DÖRT CÜMHURtYET 20 Ekim 1971 T AKVİMİN b a n yaprakları vardır ki, m illetlerin tarihinde ya karanlık bir geçmişi, ya göğüs kabartıcı Talerlerinden birini hatırlatır. T ürklerin bayatında, tarihin himayesine bırakılmış nice olaylar vardır. Sırası gel dikçe hatırlanan, bir kaçı bile, geçmişi şan ve zaferlerle dolu milletimizi duygulandırmaya kâfidir. Vesilelerle anılan bu gibi yıldöniimleri, geçmişten acı, tatlı örnekler vermesi, tecrübelerden ders alınması, hele millet birliğini güçlendirmesi bakımından büyük önem taşır. Bugün 50. yıldönümü münasebetiyle sunduğumuz «Ankara Andlaşması» öliim-dirim savaşının ilk barışı olması itibariyle, Milli Mücadele tarihimizin parlak bir vesikasıdır. Üzerinden tam 50 yıl geçen bu andlaşma, K urtuluş Savaşında, millî kuvvet leri Batıya tanıtan m üstesna b ir belgedir. Birinci Cihan Savaşından yenik çıkan milletimizin, yok olm a tehlikesi aşikârken, geçmişinden, kanından aldığı güçle bir ölüm çemberinden sıyrılması, dünya ta rihinin nadir kaydettiği b ir olaydır. Kolu, ayağı kırılarak ağır şekilde sakatlanm ış hasta bir m illetin üzerine, büyüklü küçüklü galip devletlerin çullandığı yıllar ve yurdun düşm anlar tarafından muhtelif yerlerinden K U B T B L tş SAVAŞININ İlıK BARISI SO. YILDÖNÜMÜNDE nftür 7 i7i F LuilliKl; 11:lı 1 Yazarı. TA H A TOROS Ortaya bir Mustafa paylaşıldığı günler, ortaya bir M ustafa Kemal çıktı. Onunla ayni fikirde olan ve milletimizin istiklâline kendini adayan arkadaşları ile birlikte, bu hastanın nabzım eline aldı. Bu hastanın düşm anları çoktu. Tedavisi için ilâç yerine, zeh ir vermek isteyen îstanbuldaki padişahın ve etrafındakilerin ters tutumları, Türkün hem yurdunu, heri bağımsızlığını tehlikeye sokuyordu. Fakat iç ve dış düşmanların gücü ve gayreti ne olursa olsun Ankarada tüten o- cak, Milli Mücadele ruhunu, bütün vatan sathında ısıttı, alevledi. Macera NAYURT her köşesinden düş man orduları ile sarılmışken 1Mustafa Kemal, askerî ve GENERAL PELLE Kemal çıkıyor siyasi konulardaki ileri görüşü ile geniş ve değişik savaş cephelerini m üm kün m ertebe, daraltmak istedi. Önce Sovyet Rusya ile dostluk andlaşması yaptı. K urtuluş Savaşının ilk imzalanan andlaşması ile, milli kuvvetler ve «Misakı Millî» şimal komşumuz tarafından siyaseten tanınm ış oldu. Ancak, galip devletlerden söz sahibi üç büyüğü karşımızdaydı. H er türlü modern harb vasıtalariyle yurdumuzun muhtelif bölgelerini işgal etm işlerdi. En önemlisi, îngilizlerin üzerimize saldırttığı Yunanlılar FRANKLİN BOUILLON O devirde millet, eli ayağı tutmaz hale gelm iş bir hastadan farksızdı. Padişah ve çevresi,, tedavi şöyle dursun bu hastaya ilâç yerine zehir verm ekle m eşguldüler. dı. Türklerle bir çatışma yapmadan bazı bölgeler, İtalyanların işgali altında idi. Fransızların haksız işgal ettikleri güney illerimizde, çetin muharebeler oluyor ve Türkler büyük kahram anlıklarla yurtlarından işgalcileri kovmak için çarpışıyorlardı. Urfadan Mersine ve Silifkeye kadar geniş bir cephede Fransızlarla yapılan muharebelerde dökülen Türk kanlan, vatanım müdafaa etm esini bilenlerin kanlarıydı. Eski bir karagiin dostu olan Fransızlar ise, tarihin kendilerine yakıştırmadığı tutum ları ile ve beyhude yere kan kaybediyorlardı. Geçmişte Şarl Ken in esir aldığı krallarını kurtarm ak için Türklere başvurarak yardım dileyen büyük dost Fransa, haksız saldırıları ile T ürk topraklarım nasıl çizmeleri altına alabilirlerdi? Uğradıkları başarısızlıklar, mal ve can kayıpları sağduyulu münevver Fransızların, hele Fransız Parlamentosundaki milletvekillerinin hayli kükremesine yol açtı. Fransızların şarktaki bu macerası, kendilerine fazla kurban verdirmiş, Kilikyayı ikiye bölen Sevr Andlaşması b ir avantaj sağlamamıştı. Kilikyadan çekilmek, yaralı arslanı daha fazla yaralamadan serbest bırakm ak, hattâ, yarasını sarm ak gerektiği görüşü, Paristeki Fransız siyaset adamlarının. fikir ve kalem sahiplerinin, hattâ büyük askerlerinin kafalarında filiz verm eye başladı. İki büyük asker Çanakkalede karşı karşıya gelmiş bulunan iki kumandan bu sağduyuyu olgunlaştırdılar. B unlar Mustafa Kemal Paşa ile General Guro idi. Karagün dostu FRANSIZ Generali Guro, milli hüküm etin başındaki Mustafa Kemalin nasıl bir kumandan olduğunu Çanakkaleden biliyordu <T>. Nitekim Guro nun gerçekleri gören telkini ile Fransızların Îstanbuldaki işgal kumandanı General Pelle (2) de Ankaradaki m illi kuvvetlerle anlaşma yolunda Başbakan Brivan üzerinde etkiler yapmaktan geri kalmadı. Ankarada son müzakereleri yürüten ve Fransızlar adına yaptığı andlaşmayı imzalayan eski Propaganda Bakanı ve Fransız Parlam entosunun Dışişle ri Komisyonu Başkanı Franklen Buyyon ile. Türklerin karagün dostu Piver Loti, Klod Farer, Pa risteki yayımları ve temasları ile Fransız, kamuoyunu ve politikasını bu yola yöneltmekte faydalı roller oynadılar. G eneral G u ro ; T ü rk le rle u zlaşıln ıası fik rin i ilk d e fa o rta y a a ta n la rd a n d ır. B ir k o lu n u M arn m u h a re b e s in d e ; b ir b a c a ğ ın ı Ç a n a k k a le d e; T ü rk le r k a rş ıs ın d a k a y b e tm iş ti. A ta tü r k 'ü n sam im i d o s tla rın d a n d ı. (O rta d a ) sa ğ ın d a k i G eneral C ongreve; so lu n d a k i de L ord A lleııby'dir. mu ile onn ayaklandırdı. Elde edilen yegâne netice, T ürkiye de milliyetçiliği, son derecesine yükseltm ek oldu... Sevr A ntlaşmasının yeniden incelenmesi meselesinde, Îngilizlerin gösterm ekte oldukları çekingenliğin birkaç sebebi vardır, önce, izzetiılefs meselesidir. Nasıl ki, Versay Antlaşm asının müellifi Tardieu, bu antlaşm a hakkında hiç bir tetkik yapılm asını kabul etm iyorsa, Sevr A ntlaşm ası m n m üellifi bulunan Lord G ürzon un da bu antlaşm ayı bir haftada altü st edilmesini kabul eylememesi pek tabiidir. İkinci sebep, henüz uygulanm ayan bir antlaşm anın yeni baştan incelen m eşinden bahsedilmesi, Ingilte. re H üküm etini ürkütüyor. Ü- çüncüsü, İngiltere, kamuoyuna dayanan Ingiliz Hükümeti, T ürklerin elinden alınan araziyi kendilerine geri verm ek suretiyle antlaşm anın değiştirilmesini arzu etm em ektedir. Y u nanlılara karşı, Fransa da m evcut olan em niyetsizliği, İngiltere de T ürklere karşı besliyor... Şarkta sulh ve sükûnet ve te rakki binasını kurabilm ek için yegâne sağlam tem elin, yine bir bataklık İçerisinde bulunalı T ürk idaresinden başka bir şey olamayacağını ne Londra ve ne de ÎVashington a anlatabilm ek pek güçtür.» (1) G ouraud Henri Joseph E u gène (1867 _ 1946) Birinci Cihan Savaşında Çanakkalfiefeki Fransız K uvvetleri Kıı mandanı iken sağ ayağını T ürkler karşısında kaybetti. Sağ kolunu Marn M uharebesinde kaybeden Guro, sağ gözünü de V erdun Muharebesi sırasında sakatladı. G uro 1919. 1923 yıllarında Fransızların Suriye Yüksek Komiseri idi. 1923-1937 yıl ları arasında P aris K um andanlığmı yaptı. 1930 Haziranında A tatü rk ün misafiri olarak A nkara ya geldi. Bursa ve Y alova'ya giderek A tatürk ün evinde misafiı oldu. Bu seyahatinde, bacağını kaybettiği Çanakkale yi ziyaret etti. (2) Pellé (M aurice - César. Joseph) (1863-1924) M ütarekede Fransa nın îstanbuldaki Yüksek Komiseri idi General Pellé daha sonra Lozan Konferansında F ransa yı tem sil etti. (3) De G ontaut-b iron (Fransa S uriye ye Nasıl Girdi?) P a ris 1923. (4) Le M atin gazetesi - 28 K a sım 1920 Y A R I N : ----------------- Türkler, Londra konferansına çağırılıyor TÜRK ve Fransız kaynaklarında, özellikle Fransız gizli haber alma ve belgeleri değerlendirm e görevlisi olarak işgalde bir m üddet T ürkiye de çalışan, ayrıca Kilikya'ya dair takm a adla büyük b ir kitap da yayınlayan R em uzat ın, P aris teki özel kütüphane ve arşivinde incelediğimiz notlarında, Fransızların A nkara daki millî hüküm etle ilk defa, nerede, nasıl tem asa geçtikleri konusunda değişik bilgiler m evcuttur. «Fransa Suriye ye nasıl yerleşti?» adlı kitapta (3) Fransızların M ustafa Kemal Paşa ile ilk te ması 5-6 Aralık 1919 olarak gösteriliyor. F ransa nın Suriye ve Erm enis tan Fevkalâde Komiseri General George Picot. P aris e d ö n er, ken Sivas ta iki gün kalmış, M ustafa Kemal le iki gizli görüşm e yapm ıştır. Mustafa K e mal. Fransız Generaline, K ilikya nın rehine olarak, asla F ran - sızlara bırakılam ıyacağım katî bir dille ifade etm iştir. İkinci temas, 1920 Mayısında S uriye deki Fransız ordusundan Kom iser Duke başkanlığındaki b ir heyetin A nkara ya gelmesi ile yapılm ıştır. Bu görüşmeler sonucunda Fransızlarla T ürkler arasında güney hududundaki çarpışm aların 20 gün m üddetle durdurulm ası ile ilgili bir anlaşm a imza edilm iştir. Fransızların, Millî Mücadele yıllarında, ilk defa İstanbul daki padişah hüküm etini bırakarak, A nkara H üküm eti ile böylesine b ir m ütareke görüşmesine girişmesi. Batı âleminde, ö- nemli b ir olay olarak nitelendirilm iştir. En sonunda T ürklerle F ransızlar arasındaki yakınlaşma, Ankara A ntlaşması ile neticelenen ve hâlâ devam eden bir dostluğun yaratılm ası olm uştur. Bu dostluğun o sırada iki fikir babası vard ı: M ustafa K em al le Fransa nın Suriye Yüksek Komiseri General Guro... General Guro, A nkara ya Mösyö K eks i göndererek daha önce Mustafa Kemal le giz.li bir tem as kurmuştu. T ürklerin Batı dünyası ile bir anlaşm aya varm ası için «Londra Konferansı» na çağrılmasında kendi hüküm etini bu yola m eylettiren yine bu General olm uştur. Lehte yayın TÜRKİYE NİN idam ına karar veren S evr Antlaşması. Fran sa kamuoyunda eleştirilm e ye başlanırken, Paris basını da bağımsız ve hür bir T ürkiye nin lüzum undan ve antlaşm anın ta dilinden bahsetm eye başladılar Daha sonra büyük bir Türk dostu olacak ve Ankara A ntlaşm asını Fransa adına im zalayacak olan Franklen Buyyon, 0 günlerde yayınladığı bir m akalede şöyle diyordu (4) : «... M üttefiklerim iz Ingîlizlcr. Osmanlı İm paratorluğunun b ü tünlüğünü m üdafaa ettikten sonra, onu taksim e karar verdiler, Ancak Ingiltere, hesaplarında vahim surette aldanm ış, tır. Ingiltere. Türkiye'yi dize getirm ek Utcdi. Halbuki tu tu.

SAYFA DÖRT CtmiHÜRİ l'et Zİ Ekim 1971 193* yıhrıds 91 yadında ölen T erfik Paça, öm rünün 60 yılını devlet hizm etinde geçirm iştir. Oamanlı İm paratorluğunun son Sadrazam ı idi. L ondra Kon feranaı sırasında Loyd Corc a şöyle dem işti: Siz bizi d e ğil. A nkara'dan gelen M inicileri dinleyiniz. Söz onlanndır. K URTULUŞ Savaşında güney yurdum uzu işgal etm iş olan Fransızlarla savaşın durdurulm ası bu cephedeki askerlerim izin Yunan cephesine kaydırılarak tek cephede yalnız Yunanlılarla çarpışılm ası, Ankara hüküm etinin tek gayesi idi. Mustafa Kemal Paşa nabız yoklamasından faydalanarak galip devletlerin, doğuda b ir barış temeli atm ak için T ürkleri Londraya b ir konferans m asasına çağırmasını büyük b ir fırsat bildi. Ne var W, îstanbuldaki Padişahın Sadrıâzamı Tevfik Paşa da bu dâvete uyarak genişçe b ir heyetle Londraya gidiyordu. H attâ el altından ve hazan açıkça İs tanbul hüküm eti, Ankaradaki millî hüküm etin böyle b ir konferansa katılm asına asla n z a gös termiyordu. Fakat Ankara, kararlıydı. Türkiye Büyük Millet TÜRK HEYETİNE BEKİR SAM İ BEY BAŞKANLIK EDİYORDU KURTULUŞ SAVAŞININ İLK BARISI 5 0. YILDÖNÜMÜNDE Yazan TAH A TOROS Türkler, Londra konferansına çağırılıyor Meclisi H üküm eti, Londra da söz sahibi olm ak arzusunda idi. Bu m aksatla, Hariciye Vekili Bekir Sam i Bey başkanlığındaki heyeti Antalya üzerinden Londraya gönderdi. Hariciye Vekili Bekir Sami Beyin başkanlığındaki murahhas heyetimiz ve müşavirleri şöyle seçilm işti: BEKİR SAMİ BEY: (Heyet Reisi, Amasya mebusu Hariciye Vekili) CÂMt BEY (Aydın mebusu, Romadaki Ankara hükümeti mümessili ve daha sonra Dahiliye Vekili) TUNUS NADİ BEY <î& m ir mebusu daha sonra Cumhuriyet gazetesi kurucusu) HÜSREV BEY (Gerede) (Trabzon mebusu «Askeri mütehassıs olarak heyete katılmıştır» daha sonra Berlin Büyükelçisi) ZEKA1 BEY (Apaydın) (Adana mebusu, daha sonra Millî Müdafaa Vekili ve Londra, Moskova Büyükelçisi) MAHMUT ESAT BEY (Bozkurt) (İzm ir mebusu, daha sonra Adliye Vekili) VEHBİ BEY (Bolak) (Karesi = Balıkesir mebusu, daha sonra Maarif Vekili) SIRRI BEY (Belli) (İzmit m ebusu, daha sonra İktisat Vekili) Müşavirler: MUVAFFAK BET (Menemencioğlu) (Eski Saruhan mebusu, daha sonra Anadolu Ajansı Umum Müdürü) NİYAZİ BEY (Ramazanoğlu Hariciye H ukuk Müşavir lerinden, daha sonra Mersin mebusu) YÜMNÜ BEY (Üresin) (Kurmay yüzbaşı, daha sonra General ve U laştır (Londra K onferansı)na katılan B ekir Sami Bey ve arkadaşları, vapura binerken. (G özlüklü, kalpaklı zat. B ekir Sami B eydir) m a Bakam). Heyete dahil murahhaslardan B alıkesir mebusu Mehmet Vehbi Bey, yolda bir ihtilâf yüzünden, istifa ederek geri döndüğünden, yerine E rzurum mebusu Süleym an Necati Bey seçilmiştir. H e yete o sıralarda Pariste oturan D r. N ihat Reşat Bey (Belger) de katılm ıştır. Londra heyetine h a r cırah olarak, o zamanki parayla 100.000 lira tahsis edilmiştir. Antalyadan hareket eden h e yet, Şubatın sonuna doğru Komaya varm ış, orada İtalya H ariciye Nazırı Kont Sforza ile hazırlık tem asından sonra Londraya geçmiştir. OSMANLI MÜMESSİLLERİ İLE ANKARA MÜMESSİL LERİNİN LONDRADA KAR ŞILAŞMASI VE SDRIÂZAM TEVFİK PAŞANIN MEŞ- HUR SÖZÜ... I ONDRADAKİ görüşm eler 27 Şubat 1921 tarihinde başlam ış 12 M art 1921 de son bulmuştur. Bu görüşm elerin ilk gününde, Türkiye Büyük Millet Meclisi hüküm etinin temsilcileri, İstanbul hüküm etini temsilen gelen. Sadrıâzam Tevfik Paşa reisliğindeki heyetle karşılaşmışlardır. Sadrıâzam Tevfik Paşa, ihtiyar ve hasta haliyle dizlerine battaniye örterek Londraya gitmiştir. İhtiyar diplom at Londra konferansı haşlarken tarihe geçen meş hur jestini yaptı. Vatanperverlik duygulan ile konferansın daha ilk gününde gözleri yaşararak, Loyd Corc a şöyle hitap etmişti: «Siz bizi değil. T ürk m illetinin hakiki m üm essilleri olan ve Ankaradan gelen milifcileri dinleyiniz. Söz hakkı onlanndır.» Tevfik Paşanın bu sözü Loyd Corc un rengini değiştirdi. Tiirklerin sıkısık hallerde vatan ve bağımsızlık uğrunda birlik olabileceğinin örneğini veren bu cümle, o gün için pek önemli ve mânalıydı. LONDRA ANDLAŞMASININ 11 m enfaatlere uygun düşm ediğini büyük nutukta uzun uzadıya İzah etm iştir. M ustafa Kem al özetle şöyle diyordu: «...Hariciye Vekili B ekir Sami Bey ln başkanlığındaki heyet, A ntalya üzerinden Roma ya harek et ettirildi. İtalya Hariciye N azın K ont Sforza vasıtasiyle, konferansa resm en davet olun, dukları kendilerine tebliğ o- lunduktan sonra L ondra ya g ittiler. Londra K onferansı 27 Şubat 1921'den 12 M art 1921 e kadar devam etti, netice alınam a dı (3). 11 M art 1921'de B ekir Sami Beyle Fransız Başvekili Briyaıı arasında bir m ukavele im za e- dildi. Buna göre Fransa ile m illî hüküm et arasındaki düşm anlığa son verilecek, Fransızlar silâhlı çeteleri, biz de m ücahitlerim izi silâhsızlandıracağız. Zabıta kuvvetlerim ize Fransız subayları da alınacak. F ransızlarca teşkil olunan zabıta, m uhafaza edilecek. Fransa nın tah liye edeceği yerlerle. Elâzığ, Diyarbakır ve Sivas vilâyetlerinin ekonomik gelişmesi için yapılacak teşebbüslerde Fransa ya rüçhan hakkı tanınacak ve F.rgani maden im tiyazı FTansızlara verilecek v.s.» (4). B ekir Sami Bey, M ustafa Kemal P aşa ya, imzaladığı andlaşm alarm m em leketin yüksek men faatlerine uyduğunu söylüyordu. inkılâpçı mecliste böyle bir andlaşm anın tasvip edilmesi m üm kün değildi. B ekir Sami Bey istifa ettirildi. Bununla beraber, barışın sağlanmasında faydalı olacağı düşüncesiyle Bekir Sami Bey A vrupa da bir geziye çıktı. İstanbul ile A nkara H üküm et yetkilileri L ondra da Fransa Başvekili B riyan ve İngiltere Başvekili Loyd Corc ile görüştüler, ö te kinin gururu yanında Briyan, T ürklcrc daha m üsait davranıyordu. (1) (Echo de Paris) gazetesi - 12 M art 1921. (2) Damar Arıkoğlu (H atıralarım ). (3) M ustafa Kemal (N utuk - 1927 baskısı S. 359) (4) M ustafa Kemal (N utuk - 1927 baskısı S. 366) Y A R I N : ------------ Mustafa Kemal in dilinden Ankara Andlaşması FRANSA DAKİ AKİSLERİ 6 ÖRÜŞME sonunda Türkiye Hariciye Vekili Bekir Sami Bey, Fransa Başvekili Briyan ile 11 M art 1921 tarihinde bir andlaşma imzaladı. Fransızlar gerek Kilikya havalisinde, gerek onun doğusundaki topraklarda Türklerle yapılan ve kendilerine bir şeref, bir maddi men faat sağlamıyan çarpışm anın so-. na ermesine m em nundular. Parts ğ U? * J e le r rtm m Aticöasmâsini, büyük m anşetlerle kamuoyuna bildiriyordu. (1) «Türkiye, Fransa andlaşması uzun oir görüşmeden sonra dün akşam 9,5 da imza edilm iştir. Görüşm eler birçok müşküller içerisinde cereyan etm iştir. Müşküllerin başlıcası, Bekir Sami beyin, başkanlık ettiği m urahhas heyetine hâkim olamamasından doğm uştur. 10 sene evvel, Londra sefiri olan Tevfik Paşa nasıl Gençtürklerin tedbirsizliğinden ve inadından şikâyet eylemişse, şimdi de B ekir Sami bey, önemli meselelerde, reyi alınması gereken m üfrit unsurlarla çevrilidir. Dün akşam imza edilip bu sabah Mösyö Briyan tarafından tasdik olunan andlaşma konuları ö- zetle şöyledir: 1. M ütareke faslı 2. E sirlerin mübadelesi 3. Türkiye Suriye hududu meselesi 4. Kilikya da emniyet ve asayişin temini re İktisadî durum la jandarm a teşkilâtı 5. Fransız mekteplerine ve muhtelif azınlıklara bahşoiıuıan teminat» LONDRA ANDLAŞMASININ DLNYA DAIvl AKİSLERİ B EKİR Sami Beyin Ingiliz, Fransız başvekilleri ile ve İtalya temsilcileri ile yaptığı görüşm eler tam metin halinde Ankara hükümetinin eline geçmeden yabancı ajanslar telsizlerle bunların kapsadığı konuları Dünya'ya duyurm uşlardır. Güney Anadoludaki T ürk Fransız cephelerinde sükûnet vardı. Ankara hükümeti, b ir taraftan Fransızlar karşısındaki askerî birlikleri batı cephesine kaydırmaya başlam ıştı. Ancak Londraya giden heyetimiz, dönmeden ve andlaşma metni görülmeden herhangi bir açıklama yapılmasından kaçınılıyordu. Bununla beraber Dünya basını ile politika adam ları, T ürkiye Büyük Millet Meclisi Hükü metinin, Londradaki barış masasına kabulünü, Ankara hükümetinin tanındığı yönünde yorumladılar. Hattâ bu andlaşma haberi bütün Islâm devletlerini sevindirdi. Bir taraftan Mustafa Kemal Paşa ya tebrik telgrafları geliyordu. MUSTAFA KEMAL PAŞA BEKİR SAMİ BEY GÖRÜŞ. MESt: BAŞARISIZ SAYILAN ANDLAŞMA BSKÎR Sami Beyin başkanlık ittiği heyet Ankaraya gelmelen Londra Andlaşmasının lehimize olmayan bazı maddeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi kulislerine ulaşmıştı. Bunlar Misaki Milli nin, yapılan savaşın, akıtılan kanların amacına uygun düşmüyordu. H attâ, Bekir Sami Beyin - refakatindeki heyete dahi bilgi vermeden - sorumluluğu üze rine alarak andlaşmayı imzaladığı şayiaları Büyük Milİet Meclisini karıştırıyor ve dönecek heyetin (istiklâl Mahkemesi) ne verilmesini bile lstiyenler oluyordu. (2) Sonunda Londra Andlaşması başarısız sayılıp, tasvip edilm e di. M ustafa Kemal, Bekir Sam i'nin yaptığı andlajm anm mil»

SAYFA DÖRT: scumhtjrtyet 22 Ekim 1971 A n k a r a d a teşekkül eden millî hükümetin hariciye vekilliğini yapan, Moskova ve Londra ya müzakereler için gönderilen Bekir Sami Bey, eski bir politika ve devlet adamıdır. Babası Dağıstan beylerindendi. Çarlık Rusyasında süvari generali iken, Osmanh-Türk muharebesi sırasında alayı ile bize iltica etmiş ve (Musa Paşa) olmuştur. Bekir Sami Bey -elyazm İle Bulduğumuz kendi biyografisine göre Kaîkasyanın tanınm ış Konduk denilen ailesine m ensuptur. 1865 de doğdu. Babası Ferik Musa Paşa, 1866'da Kafkasyadan Türkiyeye hicret ederken beraberinde 61 kişilik bir aile topluluğu vardı. Bunlar Tokat a yerleştiler. Bekir Sami 1883 yılında Galatasaray Lisesinden, 1886 yılında Paristeki Siyasî İlim ler Fakültesinden diploma aldı. Devlet hizm etine hariciye m em urluğu ile başladı. 1888 yılında Petresburg elçiliği kâtipliğine tâyin edildi. Daha sonra Batum, Mesina, Kermanşah. Malta başkonsolosluğunda bulundu. Bu hizmetlerinden sonra mülkiye mem urluğuna geçti. Mektupçuluk ve m utasarrıflık görevlerinde bulundu. 1908 Meş rutivet ilânından sonra Van, Trabzon, Bursa, Beyrut, Halep Valiliklerinde bulundu. Millî Mücadelede Sivas Kongresine katıldı. Heyeti temsiliyede vazife aldı. Amasya ve Tokat me busluklarında bulundu. Millî hüküm etin hariciye vekilliğini yaptı. Moskova ve Londra müzakerelerinde görev aldı. Ankara hükümetinin hariçte ilk temasını yapan hariciye vekili Bekir Sami Bey olm uştur. Padişah Vahdettin tarafından ida- KURTULUŞ SAVAŞININ İLK BARIŞI SO. YILDÖNÜMÜNDE î Vazon M TAHA TOROS Mııstaia Kemarin dilinden «Eski Osmanlı İmparatorluğundan yeni bir Türkiye devleti vücuda gelmiştir. Bu yeni Türkiye, her bağımsız millet gibi bütün haklarını da tanıtacaktır.» ma mahkcım edilenler arasında o da vardı (1). Ttirkçeyi biraz kekeme konuşmasına mukabil Fransızcayı bir Fransız hatibi gibi konuşm ası meziyetleri arasında yer almıştı. 1927 yılında siyasi hayattan çekilerek çiftliğine yerleşti, 1932 yılında öldü. Eski Moskova elçisi Galip Kemali Bey, hatıratında, Bekir Sami Beyden bahsederken, garazkârlann kurbanı olarak kötülenip gözden düşürüldüğünü, aslında kıymetli, yetişmiş bir hariciyeci olduğunu belirtmektedir (2*. SÜNGÜNÜN ÇİZDİĞİ SINIR: MİSAKI MİLLİ A NKARA Hükümeti Fransızlarla yapılacak andlaşmanm behemehal «Misakı Milli.ye uygun olmasında kararlıydı. M ustafa Kemal, K urtuluş Sava şm da milli hududu Türk süngüsünün çizdiği hat diye haritada gösterm iş ve Türkçe konu şan halkın sakin bulunduğu yerleri alan bir bölgeyi işaretlem işti. O 27 A ralık 1919 da Ankaraya girerken Misakı Milli' yi söyle izah etm iştir: «Dünyada bir hak vardır. Bu hak, kuvvetin üstündedir. Toroslarla Antakya arasında Türklerle meskûn topraklar, bin seneden beri Türkün kanı ile yoğrulmuştur. Sivas gresi kararlarında, milli Kon hudut olarak mütarekenin akdi sırasında ordularımızın işgali altında bulunan yerlerin hudutları gösterilmiştir. Bu sınır, İskenderun Körfezinin güneyinden başlayarak Antakya'dan ve Halep ile Katma istasyonu arasındaki bir noktadan geçer ve Cerablus köprüsünün güneyinde Fırat'a varır...» FRANKLEN BUYYON ANKARA'YA GELİYOR FRANSIZLARLA Bekir Sami Beyin yaptığı Londradaki andlaşma Ankara H ükümetince reddedilince Türklerle bir barışa varılması Pariste günün konusu olmuştu. Piyer T.oti, Klod Farer gibi Türk dostları, Fransız devlet adam ları ile temaslarını kesmediler. Beri yandan Fransanm Suriyedeki Yüksek Komiseri General Guro ile Istanbuldaki Yüksek Komiseri General Pelle görüş itibariyle Türklerle b ir andlaşmaya varılmasını Başvekil Briyan a tekrar telkin etmeye başladılar. Bu iki kumandanın m ütalâalarını samimi surette değerlendiren büyük Fransız diplomatı Briyan, doğu âlem inde ve Türk Ankara mmmmmmmmmmmmrnmmmmr Anllasmas;! lerin kalplerinde Fransanm itibarını koruyacak bir barışın esaslarını görüşmek üzere, Franklen Buyyon u Ankara ya gönderdi (3). Franklen Buy.von, Türk Hariciye Vekili Yusuf Kemal 'Tengirşekı ile İneboluda buluştu. Birkaç gün sonra birlikte Ankaraya geldiler. Yusuf Kemal Tengirşek 1967 yı lında yayınlanan «Vatan Hizmetinde» adlı hâtıra kitabindi? Fran sızlarla yapılan müzakereleri ay rıntıları ile anlatmaktadır. Franklen Buyyon ile Ankaradaki görüşmeler 13 Haziran 1921 gününde başladı. Toplantıya sık sık Mustafa Kemal Paşa ile Fevzi Paşa da katıldılar. Esaslar üzerinde mutabık kalınan konuları, Franklen Buyyon - tam yetkisi bulunmadığından - hükümetine bildirmek istedi. Pozantı (o zamanki muii kuvvetlerin Adana vilâyet merkezi olarak kullandığı kasâba) yoluyla Adanaya gitti ve Türklerin Sakarya muzafferiy d i üzerine anlaşmayı imzalamak maksadiyle Ankaraya döndü. Franklen Buyyon ile yapılan görüşmelerde, o sırada Malta sürgünlerinin kurtarılmasından faydalanarak Ankaraya gelen Fet hi Bey de hazır bulundu. Mustafa Kemal Paşa, Yusuf Kemal Bey e müzakerelere Fethi beyin de katılmasını uygun bulduğunu söyledi. Çetin görüşmelerden sonra Franklen Buyyon bir aralık kapitülasyonlar bahsinde direnecek gibi oldu. Türk Hariciye Vekili Yusuf Kemal beyin şu sert cevabı ile karşılaştı: 14) Alilli mücadele, arazi iciıı yapılmıyor. Osmanlı topraklarının dörtte üçiinü oralardaki halkın iradesine bıraktık. Biz ancak istiklâl için mücadele ediyoruz. Za man zaman sert meclis dediğiniz Riiyiik Millet Meclisi, kapitülasyonların kalktığının, devletlerce kabulünü görmedikçe kılıcını kı ıııııa koymaz...» MUSTAFA KEMAL İN DİLİNDE ANKARA ANTLAŞMASI â.nkara ANTLAŞMASI nın ne gibi şartlar ve görüşler içerisinde yapıldığını Mustafa Kemal'den özetleyerek dinleyelim. Mustafa Kemal, Franklen Bııyyon a görüşünü şöyle anlatmıştı: (5). «Eski Osmanlı İm paratorluğundan, yeni bir Türkiye devleti vücuda gelmiştir, bunu tanımak lâzımdır. Bu yeni Türkiye her bağımsız millet gibi haklarını tanıtacaktır. Sevr Andlaşması, Türk milleti için o kadar kötü bir idam kararnamesidir ki. onun bir dost ağzından çıkmamasını is teriz. Bu konuşmamız esnasında dahi Sevr Andlaşmasıııı ağzıma almak istemem. Sevr andlaşmasını. kafasından çıkarmayan milletlerle. giivrnc dayanan muamelelere girişenleyiz. Bizim nazarımızda böyle bir andlaşma yoktur. Londraya giden murahhas heyetimizin reisi, bundan bahsetmemiş ise verdiğimiz talimat ve yetki çerçevesinde hareket et menıiş demektir. Hata yapmıştır. Bu lıata yüzünden, Avrupa ve bilhassa Fransa kamu oyunda ak si tesirler hâsıl olduğu görülüyor. Bekir Sami beyin gittiği yoldan hareket edersek, biz de aynı şekilde hata etini«oluruz. Avv nıpapıfr ıvrf«iikr ynrm ten haberdar olmamasına imkân yok. Avrupa. Misakı Millî tâbirini öğrenmemiş olabilir. FRkat. senelerden beri kan döktüğümüzü gören Av rupa ve bütün diinya. şu kanlı çarpışmaların ııedcıı ileri geldiğini elbette düşünmektedirler. Misaki Alilli ve millî hareket hakkında İstanbulini haberi olmadığına dair beyanları, doğru değildir. İstanbul halkı, biitün Tiirk milleti gibi, milli harekete vâkıf ve onun taraftarıdır. Buna vâkıf olmayan ve karşı görünen kimse ve ona bağlı olanlar, mahdut ve milletçe malûmdur.» Atatürk büyük nutkunda. Frank len Buyyon un Bekir Sami beyle Briyan arasında imzalanan andlaşmadan ayrılmak istemediğini belirtmektedir. Bu bakımdan Franklen Buyyon a Misaki Millî maddeleri izah olunmuş ve taraflar arasında en mühim çatışma konusu olan ve Türkiyenin yıllardır ekonomik ve politik istiklâline aykırı düşen kapitülasyon lar üzerinde geniş görüşmeler ya pılmıştır. Mustafa Kemâl bu konuda Fransız mümessiline şun ları söylemiştir: «... Tam istiklâl, bizim bugün, üzerimize aldığımız görevin ruhudur. Bu görev, bütiin millete ve tarihe karşı yürütülmektedir. Biz, yaşamak isteyen, haysiyet ve şerefi ile yaşamak isteyen bir milletiz. Bir hataya uymak yüzünden bu vasıflardan mahrum kalmaya tahammül edemeyiz. Bil gili ve cahil, istisnasız tekini! mil (etimizin fertleri, belki içinde bulunduğumuz müşkülleri tamamen kavrayamıyarak, bugün yal nız bir nokta etrafında toplanmış ve fakat sonuna kadar kanını akıtmaya karar vermiştir. O nokta, tanı bağımsızlığımızın kazanılması ve devam ettirilmesidir. Tam bağımsızlık denildiği za nıan, normal olarak politik, mali, ekonomik, adiî, askeri her şey ve her hususta tam bağımsızlık ve tam serbestlik demektir. Bıı saydıklarımın herhangi birinde istiklâlden mahrum olmak, millet ve memleketin hakiki mânâda bütiin istiklâlinden mahrum olması demektir. Biz bunu temin ve elde etmeden sulh ve sükûna kavuşacağımız kanaatinde değiliz. Seklcıı, usûlen barış yapabiliriz. Anlaşma yapabiliriz, fakat tanı istiklâlimizi sağlamıya- eak olan bu gibi hükümler ve anlaşmalarla milletimiz hiç bir vakit hayatına ve sükûnete kavuşmayacaktır. Belki, maddî mücadelesini terkederek harap olma ya sürüklenmeye doğru gidecek tir. Eğer milletimiz, buna razı olsaydı, bunu kabule yanaşsaydı, ıkl seneden beri savaşa biç de lüzum yoktu, Daha mütarekenin ertesi gününde sessiz kalınabilirdi.» _ Atatürk. Franklen Buyyon ile önemli ve ayrıntılı meseieler üze rinde sık sık temaslar yaptı. Hazırlanan andlaşma, Türk - Yunan cephesinde esecek rüzgârın lınnçi tarafın lehine olacakı gö- rülmeden Fransızlarca imzalanmadı. Sonunda Yunanlılara vurulan zafer darbesinin rüzgârı. Fı-ansızlar üzerinde beklenilen ılık havayı yarattı ve Ankara Andlaşması 20 Ekim 1021 de imzalandt. 1921 yılının Haziran ayı içinde bir barış yapmak üzere A nkara ya gelen Franklen Buyyon başkanlığındaki heyet samimi vetle karşılanm ıştı. mma karar verm iştir ( Belleten 7 8 S. 186). (21 Galip Kemali Söylemezoğlu (30 Senelik Siyasi Hâtıralarım ın Üçüncü Kısmı) S. 498 (3) Franklin Bouillon Henry (1872-1939) Fransa Ayan âzasından ve eski propaganda bakaıılarındandı. O sırada Fransa Parlam entosunun Dışişleri Komisyonunun başkanlığını yapıyordu. (4) Yusuf Kemal Tengirşek (Vatan H.Vmctiııde) S. 231 (5) Mustafa Kemal (Nutuk) 1927 baskısı S. 384. 385 Y A R I N : Ankara Antlaşmasının hükümleri ( 1) İstanbul Dlv»n, Harbi * Ha- te» JMü â s «ç j t e a ida-.

sa i fa d ö r t CUMHURİYET 23 Ekim 1971 M EKİM 1921 tarihinde Ankara - da imzalanan Türkiye- Fransa antlaşmasına ait hükümler, sadeleş - tirilerek ve özetlenerek, aşağıda sunulmuştur: «Türkiye Büyük M illet Meclisi H üküm eti ile F ran sa C um huriyeti H üküm eti, iki mem leket arasında bir antlaşm a yapm ak arzusunda bulundukları cihetle, Türkiye B üyük M illet Meclisi H üküm eti: n ariciy e Vekili ve M ebus Y usuf Kemal Beyefendiyi ve Fransa Cum huriyet H üküm eti, eski vekillerden Mösyö H enry F ranklen B uyyonü m u rah has tayin etm işlerdir. B unlar, usulüne uygun olduğu görülen selahiyct belgelerini birbirlerine verdikten sonra, aşağıdaki hususları kararlaştırm ışlardır.» MADDE 1 A ntlaşm a yapan tarallar, bu antlaşm anın İmzasından itibaren, aralarında harp halinin son bulacağını beyan ederler. O rdular, m ülkiye m em urları ve ahali durum dan derhal haberdar edilecektir. MADDE 3 îşbu antlaşm a nın imzasını m üteakip ta ra f KURTULUŞ SAVAŞININ İLK BARIŞ» \ 5 0. YILDÖNÜMÜNDE ANKARA ANTLAŞMASI Yazan TAHA TOROS Ankara Antlaşmasının lar h arp esirleri İle tu tu k lu va hapiste bulam an T ü rk ve F ransız b ütün şah ıslan serbest b ı rakacak ve kendilerini tu tu k layan tarafın m asrafı ile bu hususta gösterilecek en yakın şehre sevkolunacaklardır. îş bu m adde hükm ü, tu tu k lu ve hapiste veya esirliğin tarihi ve yeri h e r ne olursa olsun, ta rafların b ü tü n tu tu k lu ve m ahpuslarına şâm ildir. MADDE 3 îşb u antlaşm a nın im zasından itibaren en çok iki ay m üddet zarfında F ran sız kıtaları 8 inci maddede yazılı hattın güneyine ve T ürk kıtaları adıgeçen hattın kuzeyine çekileceklerdir. Franstzlarla yapılan A nkara A ntlaşm asını Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti adına imzalayan Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey. MADDE 4 Üçüncü m addede belirtilen m üddet zarfında vukua gelecek tahliye ve işgal, tarafların askeri kum an hükümleri danlarınca tay in edilecek bir karm a kom isyon m arifetiyle tesb it olunacak, şa rtla r ve şekillere uygun olarak yapılacaktır. MADDE 5 A ntlaşm ayı y a pan taraflar, tahliye edilen arazide, bu arazinin işgalini m üteakip, tam b ir um um i af ilân edeceklerdir. MADDE 6 T ürkiye B üyük M illet Meclisi H üküm eti, M i- saki M illi den açıkça tanınan azınlıklar hukukunun, bu h u susta itilâf devletleri ile bu n ların basım ları ve bazı m ü t tefikleri arasında yapılm ış an t laşm alardaki aynı esasa dayanarak kendi tarafından teyit olunacağını beyan eder. MADDE 7 İskenderun bölgesi için bir özel yönetim k u rulacaktır. Adıgeçen bölgenin T ürk ırkından olan sâkinleri, kültürlerinin gelişmesi için, her tü rlü kolaylıktan faydalanacaklardır. T ürk dili, orada, resm î niteliği haiz olacaktır. MADDE 8 3. m addede sözü geçen hat, aşağıda tesbit edildiği şekilde açıklanm ıştır: KOMİSYON SINIR HATTI, İskenderun K örfezi üzerinde Payas m evkiinin hem en güneyinde olm ak üzere seçilecek bir noktadan başlayacak ve M eydanekbez e doğru gidecektir (K uzey şimendifer İstasyonu ve bu m evki, Suriye de k alacak tır). O radan adıgeçen hat, M arsuva m evkiini Suriye ye ve K arnaba m evkii ile Kilis şeh rin i T ürkiye de bırakmak ü - zere, güneydoğuya m eyledecektir. O radan Çobanbey ista s yonunda dem iryoluna birleşecektir. Daha sonra Bağdat d e m iryolunu takip edecek ve d e m iryolunun plâtform u N usaybin e kadar T ürk arazisi üzerinde kalacaktır. Oradan N u saybin ile C ezirei-îbni-öm er arasındaki eski yolu izleyerek C ezirei-lbni-öm er de, D icle ye ulaşacaktır. Nusaybin ve C ezirei-îbni-öm er m evkileri ile, yol, T ürkiye de kalacaktır. Bu yoldan faydalanma h u su sunda her iki memleket eşit haklara m alik olacaklardır. Çobanbey ile Nusaybin arasın daki dem iryolunun İstasyon ve durakları demiryolu p lâtform unun akşam ından sayılarak T ürkiye ye kalacaktır. îşbu antlaşm anın im zasından İtibaren bir ay zarfında adıgeçen hattı tesbit etm ek üzere, tarafların m urahhaslarından m ürekkep, bir komisyon teşkil olunacaktır. Bu k o misyon aynı m üddet zarfında işe başlayacaktır. MADDE 9 O sm anoğullarının mttessisi Sultan O sm an ın büyük babası Süleym an Şahin Caber kalesinde bulunan ve Türk m ezarı adı ile tanınan mezarı, ilâveleri ile beraber, Türkiye nin malı olarak kalacak ve T ürkiye orada m uhafızlar b ulundurarak, T ürk bayrağı çekebilecektir. MADDE 10 T ürkiye Büyük M illet Meclisi H üküm eti, Pozantı ile N usaybin arasındaki B ağdat dem iryolu parçası im tiyazının ve A dana Vilâyetinde inşa edilm iş b u lu nan şubelerinin im tiyazı ile be raber, im tiyazlara bağlı ve ö- zellikle işletm eye ve nakliyecilik ticaretine ait bütün hakları, m üsaadeleri ve m enfaatleri ile birlikte, Fransız H ü küm etinin göstereceği bir Fransız grubuna devredilm e sini kabul eder. T ürkiye, Meydanekbez'den Çobanbeye kadar Suriye arazisinden şim endiferle asker nakliyatını yapm ak hakkını haiz olacaktır. Suriye dahi Çobanbeyden N usaybin e k ad ar T ürk arazisi üzerinde şim endiferle askeri nakliyat yapm ak hakkını haiz olacaktır. îşbu parça ve şubeler üzerinde esas itibariyle hiçbir aykırı tarife konulam az. G erekirse işbu kaide hilâfına h a reket edebilmesi hususunu iki hüküm et birlikte te tk ik etm ek hakkını m uhafaza ederler. A ntlaşm anın im kânsızlığı halinde taraflardan her biri yeniden hareketinde serbest kalacak tır. MADDE 11 îşbu an tlaşm anın tasdikinden sonra T ü r kiye ile Suriye arasında b ir güm rük antlaşm ası yapılm ası için karma bir komisyon k u - rulacaktır. Sözü edilen antlaşmanın şartlan ve m üddeti bu komisyon tarafından tayin o- lunacaktır. Y ukarıda adıgeçen antlaşm a yapılıncaya kadar, ta raflar hareketlerinde serbesttirler. MADDE 12 K uvelk Suyu Halep şehri ile kuzeyde Türk bölgesi arasında h er iki ta ra fı hakkaniyete uygun bir surette tatm in edecek şekilde tevzi olunacaktır. Halep şehri bölgenin ihtiyacını sağlamak üzere kendi m asrafı ile Tiirk toprağındaki F ırat tan dahi su alabilecektir. MADDE 13 Yerli veya y a rı göçebe ahaliden, 8. maddede tesbit edilen h attın öte veya heri tarafında bulunan m eralardan faydalanm ak hakkını veya em lâk ve araziye m âlik b u lunanlar, eskisi gibi haklarını, kullanm aya devam edeceklerdir. B unlar işletm e ih tiyaçları için serbestçe ve hiç b ir güm rük veya m er a resmi ve ne de sair hiçbir resim verm eksizin belirtilen hattın b ir tarafından diğer tarafına yav ru ları ile beraber hayvanlarını. âlet ve edevatlarını, to hum larını ve toprak m ahsûllerini nakledebileceklerdir. B unlara ait vergi ve resim leri o tu rd u k ları m em lekette ödeyeceklerdir. 20 Ekim 1921 tarihinde, Ank a ra da iki nüsha olmak üzere, tanzim kılınm ıştır. Y usuf K em âl H enri F ranklen Bnyyoıı Bu antlaşm anın 12 parçadan m ürekkep eki vardır. B unlar k arşılıklı olarak aynı tarihte im zalanan m ektuplardır ve antlaşm anın ayrıntıları ile İlgili zabıtlardır. G enellikle ek antlaşm alar, bazı m adenlerin Fransızlar ta rafından işletilm esine, Suriye' nin, Osm anlı borçlarına iştirakine. İskenderun ve A ntakya (H atay) bölgesi için ahalinin hususî bir bayrak kullanm asına, Bağdat şim endifer hattının im tiyazına. trenlerle askeri nakliyat yapılm asına, İskenderun lim anından faydalanılm a sına ait konuları kapsam aktadır. YUSUF KEMÂL (TENGİRŞEK) BEYÎN KÎMLİGt H arita ile İlgili not: Bu sınır, Hatay ın anavatana bağlanması sonucu Türkiye lehine değiştirilmiş, bugünkü Türkiye Suriye arasındaki sınırlar kesin şeklini alm ıştır. kiye Büyük Millet Meclisi nde m illetvekilliği, İktisat ve Hariciye Vekilliği yaptı. T engirşek en güçlü ve önemli görevini bu yıllarda Sovyet Rusya ile b ir dostluk antlaşm ası ile biten görüşm elerde başardı ve Fransızlarla m illî m ücadenin ilk antlaşm ası olan A nkara Antlaşm asının hazırlanışında, kabulünde, özellikle uygulanm asında büyük gayret ve hizm etlerde bulundu. A tatü rk ün vefatından sonra uzun m üddet politika dışında kaldı. D em okrat P arti k u ru lu şundan sonra tek rar politika hayatına döndü. Bu partiden ayrılanlarla birlikte M illet Par tisinin kuruluşunda ve devam ında görev aldı. 27 Mayıs 1960 tarihinden sonra K urucu Meclis üyeliğine seçildi. 1969 Nisan m da İstanbul da zatü rrieden öldü. Politikada tem iz kal m ış kişilerden olan Y usuf Kemâl Tengirşek, ayrıca A nkara H ukuk F akültesi nde uzun m üddet profesörlük yaptı. ö m rü n ü n sonuna doğru - bütün hizm etlerini kapsam asa bile - büyük b ir tevazu ile dolu olan (V atan H izm etinde) adlı h atıralarım yayınladı. DÜZELTME D ünkü sayım ızın, baştan 13. satırında «Osmanlı - T ürk m uharebesi» bir te rtip h a tasıdır. Bu aslında «OsmanlI - Rus m uharebesi» olacak tır. D üzeltir, özür dileriz. Y A R I N : ------------- Londra ve Ankara antlaşmaları arasındaki farklar B URADA, A nkara A ntlaşmasını T ürkiye Büyük M illet Meclisi H üküm eti adına im zalayan Y usuf Kemâl Tengirşek hakkında kısaca bilgi verm ek istiyoruz. Yusuf K e m âl, dürüst bir devlet adamı olarak Hariciye, îk tisa t ve Adliye V ekilliklerinde bulunm uş iki yıl evvel 91 yaşında vefat etm iştir. Y usuf Kemâl (1878-1969) Boyab at ta doğdu. İstan b u l da tıp tahsili yaparken bir kaza sonunda elinden yaralandı. H u kuk sahasında yaptığı eğitim i ni, P aris te doktora verm ek suretiyle derinleştirdi. Osmanlı im paratorluğu devrinde adliye hizm etlerinde bulundu. 1908 m eşrutiyetinden sonra Sinop tan m ebus seçildi. 31 M art hâdisesi ile ilişkisi bulunup bulunm adığı kesin olarak hâlâ belli olm ayan (1 Nisan 1C09 A- dana iğtişası) hakkında, OsmanlI Meclisinin verdiği karar üzerine, Edirne Mebusu Babikyan efendi ile birlikte ta h kikata m em ur edildi. M ütareden sonra A nadolu daki milli harekâta katıldı. B irinci T ü r...

SAYFA DÖRT: : CUMHUR İYET : 24 Ekim 1971 B EKİR ii ] Sami Beyin imzaladığı «Londra Andlaşması» ile Yu suf Kemal Beyin imzaladığı «Ankara Andlaşraası» arasındaki farklar, uzun müddet batı basınının ve politikacılarının eleştirdiği bir konu olmuştur. Bu hususta «Şarkta sulh Türk. Fransız Andlaşması» başlığı altında bir tahlil yazısında eski mebus ve Washington Sefiri Alfred Rüstem Bey, (1) (Kilikya İhtirası) adlı eserinde Paul Du Véou (2), «Fransız Asyası» adlı eserle, ayrıca 1923 yılında Pariste yayınlanan «Fransa Suriye ye Nasıl Girdi?» kitabın yazarı Comte R. De Contaut Biron un L. Le Révérend ile müştereken yazdığı bizce pek önemli olan «Ankaradan Lozana» adlı eserde (3) hayli geniş incelemeler mevcuttur. Bu arada, yabancı ve T ürk hasınma beyanat veren eski Ha riciye Vekili Bekir Sami Bey i- le, Klod Farer her iki andlaşm a arasında pek az fark bulunduğunu söylerler. Atatürke göre, aradaki fark çok m ühim dir. Büyük N utukta bu konu e- leştirilm iştir. Bekir Sami Beyin andlaşması Misaki Milliye aykırıdır ve başarısız sayılması bu nedenden ileri gelmektedir. Londra andlaşmasm da Çukurova ikiye bölünm ekte, Ceyhan nehrinden ötesi Anayurttan ayrı kalm aktadır. Ayrıca Londra Andlaşmasmda. Fransızlara kapitülâsyonların bir nevi devamı sayılabilecek ekonomik bir imtiyaz tanınm ıştır. Ankara Andlaşması bu mahzurları giderm iştir. ANKARA ANDLAŞMASIMN TARAFLARA SAĞLADIKLARI Â NKARA Andlaşması Anadoluda başlıyan ve teşkilâtlanan milli hareketin Bat ıhlar tarafından tanınması ve An- KURTULUŞ SAVAŞININ İLK BAR Ig f] 5 0. YILDÖNÜMÜNDE TïïTïïWïïTTîT Vazom TAHA TOROS Londra ve Ankara Anllaşmaiarı kara Büyük Millet Meclisinin, T ürkleri yegâne temsil eden bir organ olarak kabul edilmesi niteliğini taşım aktadır. Fransızlar tarafından işgal e- dilen Türk topraklarının asıl sahiplerine geri verilmesiyle, Fransız sömürgecilik emelleri, Türk topraklan semasından tamamen silinmiştir. Ankara Andlaşması, geçmişte derin ve tarihi ilişkilerle birbirine bağlı iki millet arasındaki geleneksel dostluğun tazelenmesini sağlamıştır. Avrupanın hasta adam olarak ölümünü beklediği, komaya giren bir milletin dirilişi ve nabzının atışı, Ankara Andlaşması ile. Batıklara gösterilmiş olmaktadır. Fransızların Çukurova ve di- KLOD FARER a ra sın d a ki farklar ğer güney bölgelerdeki askerlerini çekmesiyle bu cephedeki T ürk kuvvetleri B atı cephesine nakledilm iş, tek cephede, tek düşm anla çarpışm a imkânı yaratılm ıştır. Bu arada Fransızlar Rilikyayı terkederken Türklere ağır ve hafif hayli harb vasıtası ve malzemesi bırakm ışlar ve bu malzemenin Yunan cephesinde kullanılmasına rıza gösterm işlerdir. Bu malzemelerin bir kısmı Türklere hibe edilmiş, b ir kısmı da sembolik fiyatlarla satılm ıştır. (4). Ankara Andlaşmasımn Fransızlara sağladığı en büyük menfaat, T ürkler karşısındaki kırk bine varan askeri kuvvetini geri çekmesi ve bunları beslemekte sarfettiği maddi külfetten kurtulm uş olmasıdır. Ankara Andlaşması ile Türk siyaseti, büyük, galip devletler arasında Türkler aleyhindeki sndlaşmayı bozmuş, Fransız - İngiliz işbirliğine kuvvetli bir darbe İndirm iştir. Nitekim Ankara Andlaşması üzerine İngiliz hükümetinin Fransızlara kar şı tutum u değişmiş ve İngiliz devlet adam ları tarafından Ankara Andlaşması sert notalarla eleştirilm iştir. Ankara Andlaşmasımn en büyük tesiri, karşım ızda tek düşm an olarak kalan Yunanlıların moralini bozması, gerek siyaset adam larında, gerek kumanda heyetinde îngilizlerjn destek lemelerine rağmen büyük bir çöküntü ve hattâ korku yaratmış olm asıdır. ANKARA ANDLAŞMASIMN MÜSBET AKİSLERİ P ARİS gazetelerine Klod Fare r in verdiği beyanat olum luydu. Farer diyordu ki: «Mösyö Briyan ın Ankara ile müzakerelere girişmesi pek hak lıydı. Bundan dolayı kendisi teb rike şayandı. Türklerle yapılan aııdlasnıa kanaatimce mesut neticeler verecektir.. Fransa. 1. Fransua zamanından beri devam eden geleneksel dostluktan uzaklaşmış sayılıyordu. Bereket versin Türkler, bunun kötü niyetle yapılmadığını anladılar. Onların, Franklen Buyyon ile müzakereye oturup anlaşma yapması pek ziyade şayanı takdirdir. Asıl mesele Anadoluııun güneyinde barışı ve huzuru kurm aktı. Fransa, âlemin zaptiye vazifesini yapmakta devam edemezdi... Fransa bir barış yapmakla faydalı ve mantıklı bir iş görmüştür... Biz Kilikya yı asıl SRİıibine geri veriyoruz. tznıir i Edirne'yi işgal edenler de böyle yapmalıdır.» Istanbuldaki Fransız Yüksek Komiseri General Pelle Türk gazetelerine verdiği beyanatta Ankara uzlaşmasını, Türk Fransız dostluğunu şöyle öğüyordu. (5) «... Biz Salibin girdiği vere 1 Hilâl avdet edemez, düsturunu asla benimsemedik. Biz Kilikya yı, iade ediyoruz. Daha um u mî ve daha âdil esaslara boyun eğiyoruz. Bu hareketimizle Tür» kiyeye karşı büyük bir örnek \ e güven verm iş oluyoruz. Bu anlaşma, Fransanın Türkiye ile geleneksel bağlarını yeniden kurmaktaki azmini göstermektedir.» Yine General Pelle, Ünyon Fransez de toplanan Fransız kolonisine anlaşma dolayısiyle şunları söylemişti: (6) «...Hepinizin hatırınızda olduğu üzere, Fransa, Ankarada bir andlaşma imza ederken, T ürkler 1c geleneksel olan politikasına dönmüş bulunuyor. Bununla Fransa barış arzusunu milletlerin serbestçe tayin etmesini ve haklarını korumasını kabul etm iş oluyor. Fransa bu hareketivle dünkii düşm anlarına olan güvenini açıkça belirtm iştir. Birkaç ay evvel Başvekil Brivan bu halis niyetini, Franklen Buyyon vasıtasiyle Ankara ya aksettirm iş ti.» 7 Kasım 1921 tarihli Pöti Ju r nal gazetesinde Dr. N ihat Reşat ın. Ttirk görüşünü savunan bir demeci yayımlandı: «... Fransanın yaptığı bu barış andlaşması. zevk için harhetınrriiğini isbat etm iştir. Faştan Çin'e kadar bütün ülkeler. T ürkiye - Fransa yakınlaşmasını alkışlamaktadır. Bu andlaşma ile, Fransanın, en uzak İslâm diyarlarında bile nüfuz ve itibarı artmıştır. Ankara andlaşmasımn fikir babalarından sayılması gereken Su riye Yüksek Komiseri General G uro da. Paristeki Ekselsiyor gazetesine. 20 Aralık 1921 tarihinde şu beyanatta bulunmuştur: «Siyasetle iştigâl etmem. Yalnız hükümetin emirlerini tathik ederim. Kilikya'nm tahliyesi kabul olundu. Fransa ile Tiiıkler arasındaki ihtilâfın sebepsiz yere uzaması zaten manasızdı.» M ANKARA ANDLAŞMASI NIN İNGİLTERE'DE YARATTIĞI TEPKİ ----. u s t a fa Kemal. A nkara' andlaşmasiyle, galip devletlerden iki büyüğünü İngiliz lerle Fransızların T ürkler aleyhine olan işbirliğini darbelemış oldu tngilizler, Fransızların Türklerle böyle bir andlaşma im zaladığını, diplomatik kanallardan değil, haber ajanslarından öğrendiler. T ürkler aleyhinde sab it fikir besleyen o zamanki İn giliz siyaset adam larında, bu and laşnıa, soğuk bir duş tesirini gösterdi. 1921 Aralık ayı içerisinde m üttefikleri Fransızlara sert notalar verdiler. İngiliz görüşünü ve m utabakatım alm a dan yapılan bu andlaşma dolayı» siyle Fransızları yerdiler. Notaların birinde Ankara andlaşma* sının ileride yapılacak andlaşma» lara tesir yapmamasını talep ettiler. Lord Gürzon, Fransanın Londradaki elçisi Mösyö Duş O îer i yanma çağırarak kendi e- liyle sert bir nota vermişti. İngilizlerin yaptığı bu çıkışlara, Fransız Başvekili Briyan gerekli karşılığı verdi tngilizler, sitem kâr notalarm ı tekrarladılar. H attâ, gizli teşkilât ile Fransa Parlam entosunda, kamu oyunda, basınında hükümeti hedef tutan çalışm alar bile yaptılar (7) Tesirsiz kalan bu gayretler, 1921 Aralık ayında Fransız parlam entosunun güven oyu ile sindirilm iş oldu. Ankara Andlaşmasımn da s bahis konusu olduğu ve diğer olayların da dahil bulunduğu güven oyu sırasında büyük Fransız diplomatı Briyan gür sesi ile Fransız hüküm etinin aldığı k ararlan savundu. Sonuç olarak Briyan senatoda U e karşı 248, Mecliste 99 a karşı 450 oyla güven oyu sağladı. Bu suretle Türk - Fransız dostluğu b ir kere daha, Fransız Parlamen tosunda tescil edilmiş oldu. Y A R I N : ---------------- Ankara Andlaşmasımn uygulanmasında görev alanlar O DEVRİN İN GİLİZ BAŞVEKİLİ 1.0 Y D CORC, SEVR ANDLAŞIV1ASININ TÜRKLER ALEYHİNDEKİ HÜKÜMLERİNDEN ZERRE KADAR FEDAKÂRLIK YAPMAĞA YANAŞMIYOR, FİKİRLERİNDE İSRAR EDİYORDU.. LOYD CORC Bu vazoya dokunm ayın... Ç atlak tır. <17 Nisan 1921 tarihli «Le Carnet de la Semaine» de yayınlanm ıştır.) ğini yapmış emekli kolenel Dr. Feriet iie ki İskenderun sancağı ve manda idaresi hakkında yazdığı kitapla da tanınır - dostluk kurm ak fırsatını bulmuştum. Ayrıca Fransızların harp sırasında gizil haber alma işlerinde çalıştırdığı ve Kilikya hakkında talana bir adla kitap yayınlayan Mösyö Remuzat ın geniş ve değerli arşivinden faydalanmıştım. Remuzatın notlarında, İngiliz - Fransız menfaatlerinin çarpışması ile ilgili hayli bilgiler vardı. Bunları iki ciltlik (Adananın Millî Mücadele Yılları) adıyla hazırlam akta olduğum kitapta yayınlayacağım.

SAYFA DÖRT: CUMHURİYET 25 Ekim 1971 K URTULUŞ SAVAŞININ İLK BAR IŞI T 50. YILDÖNÜMÜNDE Yazan. T A H A TOROS Ankara Antlaşmasının uygulanmasında 1-ski rali t» mebuslardan o devrin Dahiliye Müsteşarı Hamit Bey ANKARA Andlaşmasuwı» tahliye, devir ye uslim işleri ile ilgili hiflümlermtn tıygulanmas* için taraflar temsilcilerini seçtiler. Fransızların yetkili temsilcisi', andlaşmayı bizzat imzalayan Franklen Buyyon du. Refakatinde mütehassıs ve müşavir bir heyet balırmçyordu. B unlar Kolonel Mougen, (daha sonra général olm uş ve birkaç defa T ürkiye ye gelm iştir) Kolonel SaroU (Franklen Buyyon ile b irlik te A nkara daki m üzakerelerde hazır bulunm uştur) Layord, Sanko Lenin ile Suriye deki Fransız ordusundan gönderilen Kolonel P e- te den m ürekkepti. Selâhiyetli T ürk heyeti İki kişilikti : D ahiliye m üsteşarı Ham it beyle (daha sonra kısa m üddet Adana valiliği yapm ıştır) güneyde askeri birliklerin Ankara Antlaşmasında görev alanlardan M uhittin Paşa (Akyüz) kum andanlığına tayin edilen M uhittin Paşa... M uhittin Paşa. daha sonra, Ham it Beyin istifası üzerine kısa bir müddet vekalet suretiyle Adana Valiliğini de üzerine almıştı. B iri Fransız, ikisi Türk olan üç kişilik selâhiyetli uygulama heyeti, bütün pürüzlü konuları sağduyu içerisinde, ve dost lu k havasım yaşatarak hallettiler. E vvelâ her kasabanın, hangi tarihte, ne şekilde F ransız yönetim inden Türk yönetim ine devredileceğini k ararlaştırdılar. A ndlaşm anın genel afla ilgili hüküm lerine nezaret ettiler. M uhacirler ve bunların mal ve m ülkleri ile ilgili işlem leri im zaladıkları protokoliarla düzene koydular. U ygulama, F ransızları üç yıl süren kanlı m isafirliklerinden sonra uğurlam ayla sonuçlandı. B ü tün işler T ü rk v akarına yakışır şekilde yapıldı. V atanın bu bölgesinin ve halkının aldığı büyük yara, m illî m ücadelenin bu güçlü ve başarılı sargı bezleri ile sarıldı. Kimlikleri A.VKARA A ntlaşm asını Fran ayı tem sil ederek im zalaman Franklen Buyyon. (1872-1939) aynı zam anda bu a n t laşmanın uygulanm asında da GÖREV ALANLAR görev aldı. Franklen Buyyon, Fransa da âyan âzası idi. D a ha evvel gazetecilik yapm ış 1904 yılında Parlam entoya girm işti. 1917 yılında Propaganda B akanlığında bulundu. T ü rk i ye ile Fransa nın bir uzlaşm a yapm ası maksadiyle Fransız Başvekili Briyan tarafıncfan A nkara ya gönderildiği sırada, Fransız Parlam entosunun D ışişleri Komisyonu Başkanlığını yapıyordu. A nadolu'da millî hareketten sonra, T ürkleri Fransa da sa vunan fikir adamları arasında General Pellö. Türklerle uyuşm a fikrini Fransız hüküm etine de telkin etm işti. Ankara görüşmelerini hazırlayanlardandı. Nitekim, bu andlaşmanın Lozan da tescili sırasında da Fransızların barış heyeti başkanıydı. General Pelte, Lozan konferansı sırasında T ürk M urahhas Heyeti Başkam İsmet Paşa ile bir göl gezintisinde. (Sağda General Pelie, solda İsm et Paşa, ortada Romanya temsilcisi Diamandi) o da bulunuyordu. A nkara Ant laşması sırasında A tatü rk le çok yakın b ir dostluk kurdu. A ntlaşm anın Fransız P arlam entosunda tasdiki sırasında kendisine ve hüküm etine yöneltilen karşı hücum ları güçlü hitabeti ile tesirsiz hale getirdi. Bu samimi T ürk dostu, C um huriyetin ilânından sonra da T ürkiye ye iki defa geldi. A tatü rk ün m isafiri oldu. A tatürk, büyük nutkunda, kendisinden sitayişle bahseder. Franklen Buyyon, sağlık d u ru m u elverm ediği için, A tatü rk ün cenaze m erasim ine k atılamadı, yerine yine A tatürk'ün yakın dostu G eneral G uro bu görev için seçildi. Hamit Bey ANKARA A ntlaşm asının uygulanm asında T ürk tem - ülcisi olan H am it Bey Rodos ta doğmuş, (Deli H am it) namı ile tanınan, değerli bir mülkiye m em urudur. Uzun yıllar valiliklerde bulunm uştur. Mebusluk yapan H am it Bey, ay nı zamanda D ahiliye M üsteşarı iken, Ç ukurova nın F ransızlardan teslim alınm ası ile görevlendirildi. Millî H üküm etin (Pozantı İdaki valisi Serficeli Hilmi Bey, Adanayı teslim alacak olan m em urlarla birlikte Yenice ye geldiği sırada, sebebiyet verdiği b ir bayrak hadisesinden dolayı görevinden u - zaklaştırıldı. A nkara H üküm e tince Adana valiliği, ek görev olarak H am it Beye verildi. H a m it Bey bir Fransız hatibi gibi Fransızca konuşurdu. Bu b a kım dan Fransız tem silcisi Franklen Buyyon ile gayet kolay anlaştılar. Pürüzsüz b ir işbirliği ile devir ve teslim işlerini sonuçlandırdılar. F rap k - len Buyyon, devir ve teslim İşlerine m em ur olarak A nkara dan gelen H am it Beyi, 20 K a sım 1921 tarihinde, Yenice de karşılam ıştı. İlk görüşm ede başlayan derin dostlukları, ölüm lerine kadar devam etm iştir. ıh am it Bey AdanaMa kısa süren valiliği sırasında, Halkın binbir çeşit işlerini, y aralarını sarm ayı, yurduna hasret kalan, kitle halinde T oroslardan güneye inen ahalinin heyecanını saygı ile karşılam a sını bildi. Ancak tutum u itibariyle sert tedbirler alm aktan çekinm edi. Bu onun yöneticiliğinin belli başlı vasıflarındandı. Yönetiminin eleştirilm e si üzerine iki defa A dana valiliğinden istifa ettiyse de, F ran sızların çekilmesi ve anayurdu T ürklere teslimi sırasında yapm akta bulunduğu vazifenin üstünlüğü hatırlatılarak, gönlü alındı. Türkiye Büyük M illet Meclisine kadar akseden istifası, meclisin lehinde gösterdiği tezahürat arasında reddedildi. Y aratılışındaki ateşli ve hareketli tutum u, pervasızlığı ve vatanperverliğin son derecesini bulan hassasiyeti, onun te miz m eziyetleri arasında yer alm aktaydı. Kısa süren valilik görevini büyük b ir titizlikle yerine getirdi, istifası üzerine A dana Valiliğine bölgenin kum andam ve esasen teslim işlerinde de görevli olan M uhittin Paşa tavın edildi. H am it Bey istifasından sonra İnhisarlarda verilen bir görevde çalıştı. Çok sevdiği Trnb zon'a yerleşti ve orada eski hizm etlerinin hatırası ile yaşadı. na, kibar, cesur ve babacan bir kişiydi. Hükümlerin tescili ve tadili M EKİM 1921 t arihinde A nkara da im zalanan T ürk - Fransız antlaşması, 1922 Ağustos sonunda kazanılan büyük zaferden sonra, iki kere devam etm iş bulunan Lozan görüşm elerinde bahis konusu yapıldı. Son Lozan Antlaşması ile tescil edilm iş oldu. A nkara A ntlaşm asına - güney bölgesindeki soydaşlarım ı zın oturduğu - İskenderun ile Antakya (H atay) hakkında ö- zel bir hüküm konulm uştu. Fakat, Başkum andan Gazi M ustafa Kemal Paşa büyük zaferden sonra güney bölgesine yaptığı ilk seyahatte, antlaşm anın bu m addesinin ileride behem ahal düzeltileceğini açıkça belirtm işti. 15 M art 1923 tarihinde Başkum andan M ustafa Kemal P a şa Adanaya geldiğinde karşısında yüzbinleri buldu. Sevgi gösterileri, sevinç yaşları arasında m uzaffer kum andanın ayakları altında kurbanlar kesilirken, önüne siyahlar giymiş bir genç kız çıktı. Göğsündeki siyah kurdelada (A n- Vatanlarına kavuşan halk, Türk ve Fransız heyetini bayraklarla, coşkun sevgi gösterileriyle karşıladı.. takya) yazılıydı. Bu genç kız, B aşkum andan Gazi M ustafa K em al in önüne atıldı ve hıçk ırarak : «Paşam Paşam beni de k u r tar...» dedi. Tablo hazindi. H erkes teessüründen ağlarken, M ustafa K em al in de gözleri yaşardı va şu kesin cevabı verdi: «Kırk asırlık T iirk vatanı, düşm anlara kalam az...» işte o günden sonra her fırsatta İskenderun ve A ntakya nın ana yurda bağlanm asına ça lışıldı. A tatürk, ölüm ün eşiğinde iken bile, bu vaadini yerine getirm ek istedi. Fransızlarla yapılan H atay görüşm e sinin uzam asına sinirlenerek M ehm etçiğe hazırol em ri verdi. K endisini güçlükle önlediler ve sonunda H atay m üzakere yoluy la evvela özel b ir hüküm et h a linde tanındı. Sonra da anayurda kavuştu. Bu suretle A n kara A ntlaşm asının 7 ve 8. m addeleri hükm ü, T ürkiye nin lehine olarak ortadan kalkm ış oldu. S O N BİR AÇIKLAMA Yazı dizim izin dördüncüsünde yayınlanan haritadaki işgal sın ırına dair küçük bir açıklam a yapm ayı lüzum lu görüyorum. Bu ha. rita, (Ankara Antlaşm ası) sırasında yayınlanan pek küçük ve eski bir krokiden biraz büyültülerek çizilm iştir. Eski haritada kasaba ve sem t adları, bivbirine girmiş durum da, Arap harfleriyle yazılıydı. Yeni haritaya, sem t ve kasaba adlarından, m ünhasıran bir kaçını, yeni T ürk harfleriyle aktarm ayı uygun bulm uştuk. Ancak, yeni harflere çevrilen şehir adları, eski harflere nazaran fazla ve taşk ın yer tuttuğundan, haritada, bir ikisi, F ransız işgali d ışında kalm ış gibi gözüküyor. A slında İşgal d ı şında kalanlar, kasabaların kendileri değil, yeni harflerle yazılan ad larıd ır. Esasen F ransızların işgal ettikleri yerlerin, Urfa, Gazi, antep, M araş tan itibaren B atıya doğrıı uzanan Adana - Tarsus - Mersin (Çukurova bölgesi) dahil, bu şehirlerin şim alinden geçerek günbatıda denize doğru k ıv rılan saha olduğu, okuyucularım ızda da bilinm ektedir. H aritanın bu küçük açıklam am ız çerçevesinde m ütalâa edilm esi gerekir. T.T. Muhittin Pasa ANKARA Antlaşm asının u y - îulanm asında, T ürkiye nin iiğer tem silcisi rahm etli M uhittin Paşadır. General M uhittin Akyüz (1869-1940) İstanbul da doğdu. 1888 yılında H arbiye den mezun oldu. Osmanlı - Yunan harbine gönüllü olarak katıldı, iki defa H arp O kulunda öğretm enlik yaptı. Talebelere zararlı telkinlerde bulunduğu töhm eti ile 1905 yılında Taşkışla Divanı H arbine verildi. A skerlikten çı kartılm a kararı ile, Fizan'a sürüldü. Daha sonra sürgün yeri D iyarbakır a nakledildi. Orada da aleyhine verilen bir jurnal üzerine E rzurum 'a oradan da Erzincan'a sürüldü. 1908 m eşrutiyet ilânından sonra İstanbul a geldi. M ahm ut Şevket Paşaya yaver oldu. Beyoğlu m utasarrıflığına tayin edildi. Balkan Harbinde alav kum andanlığı yaptı. Daha sonra Asir m utasar rıflığı ile birlikte oradaki kum andanlığa tayin olundu. 1914 yılında general oldu. Üç vıl A sir de îngilizlere karşı m ü dafaada bulundu. İstanbul dan aldığı emir üzerine teslim oldu ve Ingilizler tarafından Mısır daki esir kampına konuldu. E saret en kurtulunca, evvela İstanbul a sonra da Milli Mücadele harekâtına katılm ak ü- zere, Anadolu ya geçti. K astamonu havalisi kum andanı oldu. Franstzlarla Ankara A ntlaşm a sının uygulanm asında Adana kumandanlığt ve vali vekilliğini yaptı. K ilikya vı teslim a- lan ordunun başında bulundu. 1922 de Tahran, daha sonra Kahire elçisi oldu. 1931 den son ra K ars m illetvekilliğine seçildi. ölüm üne kadar m illetvekilliği yaptı. Yabancı dile aşl- Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi