PETER SINGER Peter Singer 1946 da Avustralya da do du. Felsefe e itimini Melbourne ve Oxford Üniversitelerinde tamamlad. Oxford da ve ABD deki çeflitli üniversitelerde görev yapt ktan sonra Melbourne deki Monash Üniversitesi nde nsan Biyoeti i bölümünün bafl - na getirildi. 1999 dan bu yana Princeton Üniversitesi Biyoetik bölümünde görev yap yor. Etik alan nda otuz kadar kitap yazan ve derleyen Singer n dünya genelinde en çok tan nan kitab Hayvan Özgürleflmesi dir. Yay mland y ldan bu yana büyük tart flmalara yol açan Practical Ethics, üniversitelerde uygulamal etik alan nda en yayg n olarak okutulan kitaplardan biridir. Encyclopaedia Britannica n n Macropedia bölümündeki etik maddesini de Singer kaleme alm flt r. Her çal flmas yla genifl yank uyand ran Singer, felsefenin soyut ve akademik bir çal flma alan ndan ibaret olmad n ve herkesi yak ndan ilgilendiren konularda önemli katk - larda bulunabilece ini öne sürenlerin s kça gönderme yapt klar bir felsefecidir. Kendisi de etik çal flmalar n n uzun vadede ahlâksal düflünme biçimimiz üzerinde önemli bir etkisinin olaca na inand - n belirtmifl ve Hayvan Özgürleflmesi baflta olmak üzere birçok kitab n herkesin anlayabilece i bir dilde yazmay tercih etmifltir. Singer, 2003 y l nda stanbul da yap lan Dünya Felsefe Kongresi nde Irak Savafl n n ahlâksal gerekçelerini çürütmeye yönelik tebli iyle de büyük ilgi toplam flt.
Ayr nt : 453 nceleme dizisi: 200 Hayvan Özgürleflmesi Peter Singer ngilizceden çeviren Hayrullah Do an Yay ma haz rlayan Nermin Saatçio lu Kitab n özgün ad Animal Liberation First Ecco/2002 bas m ndan çevrilmifltir. 2002 Peter Singer Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Sevinç Altan Kapak düzeni Arslan Kahraman Düzelti A. Tansel Mumcu Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46 Birinci bas m 2005 Bask adedi 2000 ISBN 975-539-451-6 AYRINTI YAYINLARI www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr Dizdariye Çeflmesi Sk. No.: 23/1 34400 Çemberlitafl- st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77
Peter Singer Hayvan Özgürleflmesi
N C E L E M E D Z S fienl KL TOPLUM/I. Illich Ë YEfi L POL T KA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT R S /B. Brown Ë KA- DINLIK ARZULARI/R. Coward Ë FREUD DAN LACAN A PS KANAL Z/S. M. Tura Ë NASIL SOSYAL ZM? HANG YEfi L? N Ç N T NSELL K?/R. Bahro Ë ANTROPOLOJ K AÇIDAN fi DDET/Der: D. Riches Ë ELEfiT REL A LE KURAMI/M. Poster Ë K B N E DO RU/R. Williams Ë DEMOKRAS ARAYIfiINDA KENT/K. Bumin Ë YARIN/R. Havemann Ë DEVLETE KARfiI TOPLUM/P. Clastres Ë RUSYA DA SOVYETLER (1905-1921)/O. Anweiler Ë BOLfiEV KLER VE fiç DENET M /M. Brinton Ë EDEB YAT KU- RAMI/T. Eagleton Ë K FARKLI S YASET/L. Köker Ë ÖZGÜR E T M/J. Spring Ë EZ LENLER N PEDAGOJ S /P. Freire Ë SA- NAY SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë fikencey DURDURUN!/T. Akçam Ë ZORUNLU E T ME HAYIR!/C. Baker Ë SES- S Z YI INLARIN GÖLGES NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. Baudrillard Ë ÖZGÜR B R TOPLUMDA B L M/P. Feyerabend Ë VAHfi SAVAfiÇININ MUTSUZLU U/P. Clastres Ë CEHENNEME ÖVGÜ/G. Vassaf Ë GÖSTER TOPLUMU VE YORUMLAR/G. Debord Ë A IR ÇEK M/L. Segal Ë C NSEL fi DDET/A. Godenzi ALTERNAT F TEKNOLOJ /D. Dickson Ë ATEfi VE GÜNEfi/I. Murdoch Ë OTOR TE/R. Sennett Ë TOTAL TAR ZM/S. Tormey SLAM IN B L NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah Ë MEDYA VE DEMOKRAS /J. Keane Ë ÇOCUK HAKLARI/Der: B. Franklin Ë ÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. Blackburn Ë DÜNYANIN BATI- LILAfiMASI/S. Latouche Ë TÜRK YE N N BATILILAfiTIRILMASI/C. Aktar Ë SINIRLARI YIKMAK/M. Mellor Ë KAP TAL ZM, SOS- YAL ZM, EKOLOJ /A. Gorz Ë AVRUPAMERKEZC L K/S. Amin Ë AHLÂK VE MODERNL K/R. Poole Ë GÜNDEL K HAYAT KILA- VUZU/S. Willis Ë S V L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. Keane Ë TELEV ZYON: ÖLDÜREN E LENCE/N. Postman Ë MODERNL - N SONUÇLARI/A. Giddens Ë DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. Cantzen Ë GELECE E BAKMAK/M. Albert - R. Hahnel Ë MEDYA, DEVLET VE ULUS/P. Schlesinger Ë MAHREM YET N DÖNÜfiÜMÜ/A. Giddens Ë TAR H VE T N/J. Kovel ÖZ- GÜRLÜ ÜN EKOLOJ S /M. Bookchin Ë DEMOKRAS VE S V L TOPLUM/J. Keane Ë fiu HA N KALPLER M Z/R. Coward Ë AK- LA VEDA/P. Feyerabend Ë BEY N FAL fiebekes /A. Mattelart Ë KT SAD AKLIN ELEfiT R S /A. Gorz Ë MODERNL N SI- KINTILARI/C. Taylor Ë GÜÇLÜ DEMOKRAS /B. Barber Ë ÇEK RGE/B. Suits Ë KÖTÜLÜ ÜN fieffafli I/J. Baudrillard Ë ENTELEKTÜEL/E. Said Ë TUHAF HAVA/A.Ross Ë YEN ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques Ë TAHAKKÜM VE D REN fi SANAT- LARI/J.C. Scott Ë SA LI IN GASPI/I. Illich Ë SEVG N N B LGEL /A. Finkielkraut Ë K ML K VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANT POL T K ÇA DA POL T KA/G. Mulgan Ë YEN B R SOL ÜZER NE TARTIfiMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRAS VE KAP - TAL ZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, RON VE DAYANIfiMA/R. Rorty Ë OTOMOB L N EKOLOJ S /P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜfiME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER NE/A. Phillips Ë MKÂNSIZIN POL T KASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER Ç N HA- YAT B LG S EL K TABI/R. Vaneigem Ë CENNET N D B /G. Vassaf Ë EKOLOJ K B R TOPLUMA DO RU/M. Bookchin Ë DE- OLOJ /T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK YE/A. nsel Ë AMER KA/J. Baudrillard Ë POSTMODERN ZM VE TÜKET M KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLE N Y T REN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARfiI HAYAT/N. O. Brown Ë S V L TAATS ZL K/Der.: Y. Coflar Ë AHLÂK ÜZER NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall Ë TÜKET M TOP- LUMU/J. Baudrillard Ë EDEB YAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard ORTAK B R fieyler OLMAYANLARIN ORTAKLI I/A. Lingis Ë VAK T ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AfiKI/M. Viroli Ë K ML K MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZER NE/S. Lynch Ë K fi SEL L fik LER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë T RAF ED LEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZER NE/A. Phillips Ë FELSEFEY YAfiAMAK/R. Billington Ë POL T K KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHUR YETÇ L K/P. Pettit Ë POSTMODERN TEOR /S. Best-D. Kellner Ë MARKS ZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHfiET KAV- RAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJ K DÜfiÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ET K/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL C NS - YET VE KT DAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. Kymlicka Ë KARfiIDEVR M VE SYAN/H. Marcuse Ë KU- SURSUZ C NAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAfiTIRILMASI/G. Ritzer KUSURSUZ N H L ST/K.A. Pearson Ë HOfiGÖRÜ ÜZER NE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARfi ZM /Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ET /G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETEC L KTE ET K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DE ER /J. Harris Ë POST- MODERN ZM N YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DE fit RMEK ÜZER NE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN DEN DÜfiÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJ /A. Game & A. Netcalfe EDEPS ZL K, ANARfi VE GERÇEKL K/G. Sartwell Ë KENTS Z KENTLEfiME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARfiI/P. Feyerabend Ë HAK KAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. nceo lu Ë ANARfi Z- M N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOL KADINDIR/D. Binkert Ë S YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODER- N ZM, EVRENSELL K VE B REY/fi. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYAL ZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN V CDANI/R. Sennett Ë KÜ- RESELLEfiME/Z. Bauman Ë ET E G R fi/a. Pieper Ë DUYGUÖTES TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEB YAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë MAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAfiAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇA I/J. Kovel Ë KOLONYAL ZM POSTKOLONYAL ZM/A. Loomba Ë KREfiTEK YABAN /A. Phillips Ë ZAMAN ÜZER NE/N. Elias Ë TAR H N YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAfiLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARfi ZM N S YASET FELSEFES /T. May Ë ATE ZM/R. Le Poidevin ËAfiK L fik LER /O.F. Kernberg Ë POSTMODERNL K VE HOfiNUT- SUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D ER HAYAT STRATEJ LER /Z. Bauman Ë TOPLUM VE B L NÇ- DIfiI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFER /B. Sanders ËEDEB YATIN YARATILIfiI/F. Dupont Ë PARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKS ZM VE D L FELSEFES /V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLER /J. Derrida Ë ERDEM PEfi NDE/A.MacIntyre Ë DEVLET N YEN DEN ÜRET M /J. Stevens Ë ÇA DAfi SOSYAL B L MLER FELSEFES /B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë P YASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK M, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL NSAN/G. Agamben Ë B L NÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAfiADI IMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAfiAMA SANATI FELSEFES /A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë E T MDE ET K/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton Ë ELEfiT REL TEOR /R. Geuss Ë AKT V ST N EL K TABI/R. Shaw Ë KARAKTER AfiINMASI/R. Sennett Ë MODERNL K VE MÜPHEML K/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: B R AHLÂK KARfiITININ ET /P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, K ML K VE S YASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIfi ANARfi /M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLER /D. Crane Ë B L M ET /D. Resnik Ë CEHENNEM N TAR H /A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë S YASAL KT SADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ET /Pekka Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEfiMES /Peter Singer
Bu gözden geçirilmifl bask y, ayr ca, Hayvan Özgürleflmesi ülküsünü somutlaflt rmak için hayatlar n de ifltiren bütün okurlara ithaf etmek istiyorum. Etik düflüncenin gücünün türümüze özgü ç karc l n önüne geçebilece ine inanmay sizler olanakl hale getirdiniz.
Richard ve Mary ye, Ros ve Stan e ve özellikle Renata ya
çindekiler TÜRKÇE BASKIYA ÖNSÖZ...11 2002 BASKISINA ÖNSÖZ...14 1990 BASKISINA ÖNSÖZ...22 1975 BASKISINA ÖNSÖZ...29 I. BÜTÜN HAYVANLAR Efi TT R... ya da insanlar n eflitli i fikrine temel oluflturan etik ilke, eflit önemseme yaklafl m n hayvanlara da uygulamam z neden gerekli k lar?...37
II. ARAfiTIRMA ARAÇLARI... vergileriniz nerelerde kullan l yor?...64 III. SINA Ç FTL KLER... ya da yeme iniz henüz bir hayvanken neler yafl yor?...147 IV. VEJETARYEN OLMAK... ya da nas l daha az ac ya yol açarken daha çok g da üretebiliriz ve çevreye daha az zarar veririz?...224 V. NSANIN HÜKÜMRANLI I... türcülü ün k sa bir tarihi...256 VI. GÜNÜMÜZDE TÜRCÜLÜK... hayvan özgürleflmesine karfl savunmalar, rasyonalizasyonlar ve itirizlar ile bunlar n üstesinden gelmekte kat edilen mesafe...289 Ek 1 Belli bafll kaynaklar...333 Ek 2 Zalimlikten uzak yaflamak...337 Ek 3 Kurulufllar...339 Teflekkür...344 1990 bask s için teflekkür...346 Dizin...347
Türkçe bask ya önsöz Hayvan Özgürleflmesi nin Türkçe bask s n n yay mlanmas ndan büyük mutluluk duyuyorum. Bu kitaptaki fikirlerin dünyan n her yerine yay ld n görmek çok güzel bir duygu. Üstelik, bu fikirlere duyulan ihtiyaç flimdi eskisinden de büyük. nsan d fl hayvanlarla iliflkilerimizde etik bir yaklafl m benimsemedi imiz için, s nai tar m dünyada yayg nlaflt kça, korkunç koflullarda kapal yerlere hapsedilen milyarlarca hayvana yenileri ekleniyor. Hayvanlara yaklafl m m zda etik aç dan dünya çap nda bir de iflikli e gitmenin zaman geldi. Hayvan özgürleflmesi fikrinin Bat ya özgü oldu unu ve tüm toplumlara uygun olmad n düflünen insanlar olabilir; ama belli
bafll etik ve dini geleneklerin ço unda hayvanlar n önemsendi ini görüyoruz. Asl nda, mutlaka bir karfl laflt rma yapmam z gerekiyorsa, büyük gelenekler aras nda hayvanlar n durumuna iliflkin kimi ifadeler bulman n en güç oldu u metinler H ristiyanl n kutsal metinleridir. Budist, Hindu, Yahudi, Antik Çin ve slam metinlerinde bu konuda pek çok yoruma rastlamak mümkün. Hz. Muhammed in Bir hayvana iyi muamelede bulunmak bir insana iyi muamelede bulunmak gibidir; bir hayvana eziyet etmek de bir insana eziyet etmek gibidir, dedi i rivayet ediliyor. Bu ayd nl k görüfl, hayvan özgürleflmesi fikriyle tam bir uyum içindedir. Kuran daki flu ayet de herkesçe bilinir: Yerde debelenen hiçbir hayvan ve iki kanad ile uçan hiçbir kufl yoktur ki, sizin gibi birer ümmet olmas nlar! Biz kitapta hiçbir eksik b rakmam fl zd r. Sonra hepsi Rab lar n n huzurunda toplan rlar. * Siyasi solda yer alan baz kifliler de hayvan özgürleflmesinin bir burjuva ideolojisi oldu unu ve dolay s yla radikal hedefleri olan kiflilere uygun olmad n ileri sürebilirler. Ama sol düflüncenin özü zay flar, güçsüzleri ve sömürülenleri önemsemek de il midir? Peki günümüzde hissetme yetisine sahip varl klar aras nda en zay f, en güçsüz ve en çok sömürülen varl klar hangileridir? Hapsedilen, g da üretimi ya da t bbi araflt rmalar için yetifltirilen ve sonra da öldürülen insan d fl hayvanlard r. Bu hayvanlar n ellerinde hiçbir güç bulunmaz; günümüzde hissetme yetisine sahip varl klar aras nda en ac mas zca sömürülenler onlard r. Köleli in herhangi bir biçimindeki kadar gaddarca kölelefltirilir, vücutlar ve etleri için kullan l rlar. Kitab n 2. ve 3. bölümlerinde sanayileflmifl ülkelerde hayvanlar n nas l sömürüldüklerini anlatt m. Bu sömürü biçimlerinin birço- una art k Türkiye de de rastlan yor; örne in, et piliçlerinin ve yumurta tavuklar n n yetifltirilmesinde 2. bölümde aç klanan sistemler kullan l yor. Di er yandan, Türkiye de yo un domuz ve süt buza s üretimi yap lm yor. Ayr ca, genel olarak daha az bilimsel araflt rma yap ld için, hayvanlar üzerinde de daha az deney yap - l yor, ama bunlar da de iflmeye bafllad. Türkiye zenginlefltikçe * Enam Suresi, 38. Ayet. Türkçesi: Diyanet Meali (ç.n.). 12
Avrupa Birli i ne kabul edilirse muhtemelen bu süreç daha da h zlanacak bilimsel araflt rmalara ayr lan kaynaklar artacakt r ve bu hayvan deneylerinin de artmas anlam na gelecektir. Ne yaz k ki, refah genellikle daha çok et tüketimini de beraberinde getiriyor ve bu da çevre tahribat na, tüketicilerin sa l n n bozulmas na ve tabii ki daha çok hayvan n ac çekmesine yol aç yor. Zaten Türkiye deki hayvan sömürüsü ayr nt larda farkl l k gösterse bile, hayvanlarla iliflkilerimizi düzenleyen etik ilkelerin tart fl lmas ve hayvanlara yaklafl m m z n de iflmesi önemlidir. Avrupa Birli i ne kat l m et tüketimini art racak olmakla birlikte, AB standartlar yla uyum süreci Türkiye de hayvanlara gösterilen muamelenin de iflmesi için büyük bir f rsat sunuyor. Art k AB mevzuat nda hayvanlardan hissetme yetisine sahip varl klar olarak bahsediliyor. Bunun zaten aç k bir gerçek oldu u düflünülebilir; ama bu de ifliklik yap lmadan önce hayvanlar hukukta düpedüz mal olarak görülüyordu. AB düzenlemeleri, uygulamada da, özellikle g da üretmek için yetifltirilen hayvanlar n koflullar nda iyilefltirmelere gidilmesini flart kofluyor. Böylece hayvanlar bu kitapta anlat lan en büyük eziyetlerin baz lar ndan kurtulmufl olacaklar: Örne in yumurta tavuklar, efleleyebilecekleri bir alan n ya da yumurtlayabilecekleri yuvalar n bulunmad tel kafeslerde tutulamayacaklar. Bu de ifliklikler, henüz yeterli olmamakla birlikte, milyarlarca hayvan n hayat n iyilefltirecek ve bu nedenle de desteklenmesi gereken giriflimlerdir. Avrupa Birli i nin genifllemesinin en önemli yararlar ndan biri de birçok yeni ülkenin bu yüksek standartlar benimsemesi oldu; ama, standartlar n etkin olabilmesi için tabii ki bunlar n gerekçelerinin anlafl lmas gerekiyor. Umar m bu kitap bu sürece katk da bulunur. Peter Singer Ocak 2005 13
2002 bask s na önsöz fiap salg n n n Britanya y kas p kavurdu u 2001 lkbahar nda, öldürülen, üst üste y lan ve yak lan binlerce hayvan n içler ac s hali medyada genifl yer buldu. Bir haber program nda gözü yafll bir çiftçi flöyle diyordu: Kuzular m z n ölmesi bizi çok üzüyor. Onlar asl nda bahar n, hayat n yenileniflinin sembolüdür; ama bu korkunç hastal k onlar öldürüyor. Bu çiftçiye ac maya bafllamadan önce flu soruya cevap verin: fiap salg n olmasayd, ayn kuzular n ak beti ne olacakt? Çiftçi, bahar n bu küçük sembollerini annelerinden ay racak, kamyonlara dolduracak ve mezbahaya gönderecekti. Hayat n yenileniflinin sembolü, ölü ete dönüflecekti. Çiftçi mutluluk içinde, bu yapt 14
iflin karfl l nda paras n alacak ve bankaya yat racakt. (Paras n yine de alm fl olmal ; hükümet, salg n n yay lmas n önlemek amac yla öldürülen hayvanlar için çiftçilere tazminat ödedi.) Daha önce patlak veren deli dana hastal sayesinde, Avrupa kamuoyu tar m flirketlerinin otobur hayvanlar olan inekleri etobur hayvanlara dönüfltürdü ünü ö renmiflti. Yemlerindeki protein miktar n art rmak için ineklere k y lm fl mezbaha art klar yediriliyordu. fiimdi ise, televizyonda hayvan cesetlerinden oluflan y nlar gören milyonlarca insan, modern hayvanc l n hayvanlara eflya gibi, bizim amaçlar m za hizmet eden, baflka hiçbir varolufl nedeni olmayan nesneler gibi muamele etti ini inkâr edilemez biçimde görmüfl oldu. Birçok insan hayvansal ürünlerin alternatifleri konusunda bilgi almak için hayvan haklar ve vejetaryenlik gruplar na baflvuruyor. Et yemekten vazgeçmek do ru bir karard r ve bu karar geç de olsa almak hiç almamaktan iyidir; ama acaba insanlar n günümüzdeki hayvanc l n gerçek do as n anlamas neden bu kadar uzun sürdü? Hayvan Özgürleflmesi ilk olarak 1975 te yay mlanm flt. Bu kitapta, ilk bask s 1990 da yap lan gözden geçirilmifl metni okuyacaks n z. Eklenen k s mlar aras nda Hayvan Özgürleflmesi hareketinin 1990 a kadarki belli bafll kampanya ve kazan mlar da yer al yor. Hareket, 1990 dan bu yana, özellikle Avrupa da ve çiftlik hayvanlar na reva görülen muamele konusunda baz yeni kazan mlar elde etti. S nai hayvanc l a karfl ilk gerçek zafer sviçre de elde edildi ve yumurta üretiminde, bu kitab n 3. bölümünde anlat lan kafes bataryalar sistemi 1991 y l sonu itibariyle yasakland. sviçreli yumurta üreticileri art k tavuklar n n saman ya da baflka bir organik malzemeyle kapl bir zeminde dolafl p yeri eflelemesine ve etraf kapal, zemini yumuflak bir follukta yumurtlamas na izin vermek zorunda. sviçre de iflimin mümkün oldu unu ispat edince, kafes sistemine muhalefet, Avrupa n n her yerinde güçlendi ve 15 üye ülkeden oluflan Avrupa Birli i, içi ç plak olan standart tel kafesleri 15
kademeli olarak kald rmaya karar verdi. 2012 y l itibariyle Avrupal yumurta üreticileri her bir tavu a en az 750 santimetrekare yer ay rmak ABD yumurta endüstrisinde flu anki ortalama 325 santimetrekare civar nda ve bir tünek ile folluk olarak kullan labilecek bir kutu sa lamak zorunda olacak. Tavuklar kafeslerde tutmaya devam etmek isteyen üreticiler, bu özellikleri de bar nd ran, çok daha büyük kafesler kullanacaklar; ama ço u üretici tavuklar n rahatça dolaflabilece i apayr bir bar nak tipine geçmeyi daha ekonomik bularak, içinde tünekler, eflelenecek saman ve folluklar bulunan büyük, kapal bir kümes kullanacak ya da tavuklar n d flar ya ç kmas na izin verecek. Yumurta tavuklar n n durumu, Avrupa n n çiftlik hayvanlar n korumaya yönelik olarak att ad mlardan yaln zca biri. 3. bölümde ayr nt l bir biçimde aç klad m gibi, dana eti üretmek için beslenen, bilerek kans zl a mahkûm edilen, üzerine yatacak saman bulamayan ve kendi çevrelerinde dönmelerine bile izin vermeyecek kadar dar bölmelerde tutulan buza lar, muhtemelen çiftlik hayvanlar aras nda en mutsuz olanlar. Ben kitab n 1990 bask s n haz rlarken bu sistem Britanya da yasaklanm fl durumdayd. Art k Avrupa Birli i de 2007 y l itibariyle bütün üye ülkelerde bu sistemin terk edilmesine karar verdi. Gebe domuzlar n özel bölmelere kapat lmas Britanya da 1998 de yasakland ; Avrupa Birli i nde de 2013 ten itibaren gebeli in ilk dört haftas d fl nda yasak olacak. Bu önemli de ifliklikler Avrupa Birli i nin bütün ülkelerinde genifl destek buldu. AB nin çiftlik hayvanlar n n bar nma koflullar konusunda uzmanlaflm fl belli bafll biliminsanlar da bu konuda tam destek veriyor. Bu de ifliklikler, hayvan haklar savunucular - n n çok uzun bir süredir öne sürdü ü, bafllang c elinizdeki kitab n ilk bask s ndan da önceye, Ruth Harrison n bu alanda ilk olan klasik kitab Animal Machines e (1964) dayanan iddialar n da do rulanmas anlam na geliyor. S nai hayvanc l a karfl aç lan kampanyaya ben 1971 de kat ld m; o dönemde sanki ekonomik zorunluluklar d fl nda her konuda vurdumduymaz olan dev bir endüstriye kafa tutmufl gibiydik. Ne mutlu ki, en az ndan Avrupa da, durumun 16