GÖTÜRÜCÜLER CKONVEYÖRLER) VE İLGİLİ DONATIMI

A. Spivakovsky ve V. Dyachkov GÖTÜRÜCÜLER CKONVEYÖRLER) VE İLGİLİ DONATIMI Çeviren AK Münir CERİT - Mak. Y. Müh. 2. BASKI ANKARA - 1984

BÖLÜM VI KÜREKLİ GÖTÜRÜCÜLER A. GENEL TANITMA VE AMAÇ Genellikle, do tu-gövdeli kürekli götürücüler (Şekil.75) şu parçalardan meydana gelirler: şasiye bağlanmış 1 açık teknesi, 4 enine küreyicileri (scrapers) ya da küreklerinin (flights) bağlanmış bulunduğu boydan boya hareket eden 3 çekme elemanı. Çekme elemanı, uç zincir dişlisinin ya da kasnağının çevresinden döner ve hareketini 5 çalıştırma biriminden alır. Elemanın gerginliği 6 gergi kasnağı tarafından sağlanır. Götürülecek malzeme, götürücünün dolu şeridinin herhangi bir noktasından, tekneye yüklenir ve kürekler (kanatlar) tarafından oluk boyunca itilir. Boşaltma da, teknedeki deliklerden ve herhangi bir noktada yapılabilir. Boşaltma, bir kapaklı oluktan ya da kayar kapaklardan olabilir. Götürücünün alt ve üst şeritlerinin ikisi birden (Seki. 75a) yüklü şerit olarak kullanılabilir ve gerektiğinde, aynı anda, zıt yönlerde malzeme taşınabilir (Seki. 75b). Kürekli götürücülerde, çekme elemanı olarak bir ya da iki zincir, bazı durumlarda da halat kullanılır. Kürekli götürücüler çeşitli pudra, tane ve serbest-akışh dökme malzemeyi taşımakta kullanılır. Kırılgan, nemli, yapışkan, sıkıştınlabilir ve yığma malzemelerin taşınmasına elverişli değildirler. Kürekli götürücüler kömür ocaklarındaki kömür taşımalarında, cevher zenginleştirme birimlerinde ve kimyasal endüstri kuruluşlarında geniş ölçüde kullanım alanı bulurlar. Bundan başka sıcak kül ve cüruf taşımasında da kullanılırlar. Odun, kağıt hamuru vb. gibi kütle halinde gelen parça-malların taşınmasında özel halatlı diskli götürücüler kullanılır. Kürekli götürücülerin başlıca üstünlükleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: tasarımın basitliği ve yapının dayanıklılığı; yükü üst ve alt şeritlerde -iki yönde- gönderebilmesi; götürücü boyunca istenen noktalardan kolay yükleme ve boşaltma. Ana sakıncalar ise şunlardır: taşıma sırasında malzemenin kırılması ve parçalanması (bu durum, örneğin kömür gibi bazı malzeme için son derece zararlıdır); yükleme teknesinde ve hareketli parçalardaki (özellikle aşındırıcı mallar taşındığında) hızlı aşınma, yüksek güç tüketimi. Bu nedenlerle, kürekli götürücüler 50-60m uzunluğu ve 150-200 t/sa taşıma kapasitesini seyrek olarak geçerler. Yalnız kömür madenlerinde 100 m uzunlukta ve 150 t/sa kapasitenin üstünde kürekli götürücüler kullanılır. 136

Gerdirme stroku ///////////////A 1 I ///?//X Y ı V ' />vy ///İ M 1 Şekil. 75- Bir (a) ve iki (b) Şeridi Yüklü Kürekli Götürücüler

1 Şekil. 76- Olağan Kürekli Götürücülerin Tipik Şemaları Malın götürüldüğü yöne göre, kürekli götürücüler (Şekil.76) şu sınıflara ayrılırlar: yatay (a) aşağı ya da yukarı doğru eğimli (b), eğimli-yatay (c) ve yatay-eğimli. Eğim açısı (3 genellikle 30 ye kadar, seyrek olarak da 40 ye kadar alınır. Bunun nedeni, bu tür götürücülerde eğimdeki bir artışın, kapasitede önemli bir azalmayı sonuçlamasıdır. Genel amaçlı kürekli götürücülerden (olağan tür) ayn olarak, özel amaçlı götürücüler de vardır. Bunlar kapalı tip (submerged) götürücülerdir. Alçak ve dolu, çeşitli biçimde profilli ve yuvarlak olabilirler. Düzgün olmıyan profilli (kon t urlu) götürücüler de kullanılırlar. Bu türlerde, paletli götürücülerde olduğu gibi, hem düşey hem de yatay düzlemlerde dönemeçler vardır (Bölüm V,D ye bakınız). B. GENEL AMAÇLI GÖTÜRÜCÜLER 1. Kürekli Götürücülerin Parçaları Çekme elemanı. KUrekli götürücülerde çekme elemanı olarak genellikle PBKT tipi (Sovyetler Birliği Normu) 200, 250 320 ve 400 mm ad imli temper döküm burçlu-makaralı zincirler kullanılır. Birleşim zincirleri ve halatlar çok seyrek olarak kullanılır. Yeraltı kömür taşımaları için tasarlanmış kürekli götürücülerde, dövme çelikten 80 mm adımlı ayrılabilir zincirlerle yüksek dayanımlı yuvarlak-baklalı zincirler geniş bir uygulama alanı bulurlar. Sonuncular, düzgün olmıyan profilli götürücülerde kullanılırlar. 400 mm genişliğe kadar olan götürücü- 138

(g) Şekil. 77- Tipik Kürekli Götürücüler lerde, çekme elemanı olarak, genellikle bir tek zincir (ya da halat), daha geniş küreklerde ise iki zincir kullanılır. Kürekler (flights) biçimlerine göre sınıflandırılırlar (Şekil.77): yamuk (a); düz (b) ya da tek taraftan köşeleri-kesilmiş (sheared-off) (c), çift taraftan kesilmiş (d) dikdörtgen (iki şeridi de yüklü götürücüler) ve halattı götürücüler için disk-tipi (e) ve (f). Kürekler 3-8 mm lik çelik sacdan, bazan dökme demirden ya da temper dökümden yapılırlar. Disk-tipi kürekler, genellikle dökme demirden ya da çelik sacdan yapılırlar. Rijitliği sağlamak amacıyla sac kürekler, arkadan kaynak edilen çelik köşebent ya da lamalarla takviye edilirler (Şekil. 78). Kömür taşımak için tasarlanan yeraltı götürücülerinde hadde profili (Şekil. 77g) ya da dövme levha (Şekil. 77h) kürekler kullanılırlar. bı genişliği ve hı yüksekliği bir küreğin ana geometrik boyutları (Şekil.77 ve 78 e bakınız) olarak alınırlar. Kürek genişliği 200-1200 mm, yükseklik ise genişliğin 1/4-1/2,4 ü arasında alınır. Standart kürekli götürücülerde bı ve hı boyutları 450x200, 600x250 800x250, 1000x320, 1200x400 mm ve kürek aralıkları a= 250-320 mm değerinde alınır. Kürekler çekme zincirine simetrik (Şekil.78) ya da asimetrik (Şekil.75a) asılmıştır. Halath götürücüde ise halat küreğin merkezine (Şekil. 77e ve f) bağlanmıştır. Kürekli götürücüler küreyici (scraper) tip (bunda zincir ve kürekler yükleme oluğunun tabanı boyunca çekilirler); asıh-kürekli tip (bunda kürekler, kılavuzlara dayanan pabuçlar yardımıyla oluğa dokunmadan geçerler) ve zincirin kılavuzlar üzerine dayandığı ve küreklerin yine oluğa dokunmadan geçtiği asılı-zincirli tip olabilirler. Makaralı zincirler üzerine simetrik olarak bağlanmış olan düz dikdörtgen biçiminde kürekler geniş bir uygulama alanı bulmuşlardır. Ençok kullanılan türlerden birisi, kutu-tipi (box-type) denen kürekli götürücü olup bunda zincir baklalarına içerden bağlanmış boyuna yan levhalar vardır (Şekil.78). Bu levhalar, taşman malzemenin hareketine karşı direnci azaltırlar. Tekne (gövde), 4-6 mm lik çelik sacdan ve dikdörtgen ya da yamuk biçiminde ya da çelik profillerden yapılır. Tekneler çelik sacdan preste de çıkarılabilirler. Hafif malzeme taşı- 139

Mit' ^ tley alı si 1 yan M[ aflp _ ^ SH ^ i ' il 1* life*-," 140

mak için (hızar talaşı,tane, vb) tasarlanmış götürücülerde tekne tahtadan yapılabilir. Tekneyle kürek arasındaki açıklık 3-6 mm arasında olmalıdır. Tekne, 4-6 m lik parçaların birleştirilmesinden meydana gelir. Çalıştırma birimi, alışılmış türden ve genellikle bir hız düşürücü (redüktör) iie birliktedir. Orta ve ağır-hizmet türü götürücülerde, dişli kutusunu aşırı vüklere karşı korumak üzere, motorla güç aktarma düzeneği arasına bir balatalı kavrama yerleştirmek uygundur. Çoklu ve çiftli döndürücülerde (örneğin tek milin iki elektrik motoruyla döndürüldüğü durumlarda), hidrolik kavrama kullanılır. Zincirli-kiirekli götürücülerde gerdirme düzeneği vidalı (Şekil. 63 deki gibi) ya da yayh-vevidalı türden olur. Ayar uzunluğu, zincir adımının 1*6 katından aşağı olmamalıdır. Kürekli götürücülerde gerdirme düzeneği, alışılmış amacına ek olarak (Bölüm III, Dye bakınız), zincirin ilkel gerginliğini arttırarak, küreklerin stabilitesini güven altına almaya da yarar. Kürekli götürücülerin şasisi, genel olarak kaynak-yapi ya da hadde profilinden ve ayrı bölümlerden yapılarak bir araya getirilir. 2. Kürekli Götürücülerin Hesabı Kürekli götürücülerin hesabında da kayışlı götürücülerdeki ilk veriler (Bölüm IV, B, Madde 3 e bakınız) kullanılır. Ana parametrelerin belirlenmesi. Kürekli götürücülerin hesabı için gerekli ana boyut, tekne için kesit alanıdır. Bu elemanı, ı/z yükleme verimi (tekne doldurma katsayısı) dikkate alınarak, istenen O. t/sa kapasitesi belirler. tnce-taneli, serbest-akışlı malzeme küreklerin önünde ayrı yığınlar halinde birikir. Bu yığınların boyuna kesitleri ikizkenar olmıyan bir yamuk biçimindedirler (Şekil. 79a). Bu tür serbest-akışlı malzemelerin götürülüşü sırasında, malzemenin parçacıklarının sürekli bir yer değiştirmesi (deplasmanı) gözlenir. Sürtünme etkisiyle tabanda ve yanlarda tutulan parçacıklar (hareket sırasında) kürek boyunca yukarı doğru itilerek küreğin önüne dökülürler ve bu bölümde yuvarlanmağa başlarlar. Yığının yüksekliği çok arttığı zaman parçacıklar küreğin arkasına (geriye doğru) yuvarlanırlar. Yükün bu şekilde geriye doğru akmasını önlemek için tekne doldurma katsayısı \p =» 0,5-0,6 gibi alçak değerlerde alınır. Ağır kütleli malzeme taşındığında (örneği tuvenan kömür), düzgün bir hareket elde edilir ve kütleler arasında -pratik olarak- karışma meydana gelmez. Oldukça düzgün bir tabaka elde edilir (Şekil.79b). Bu durumda kürekler tarafından tutulan ve taşınan malzeme miktarı, serbest-akışlı malzemelere göre daha fazladır. Bundan dolayı, parça malzemeler için \p ortalama olarak 0,7-0,8 arasında alınır. Eğer götürücü eğimli ise küreğin önündeki yığın, eğimdeki artışla orantılı olarak azalır (Şekil.79c). Bu durum, bir C 3 düzeltme katsayısının hesaba katılmasıyla karşılanır. Bu nedenle küreğin önündeki malzemenin miktarı ve biçimi, götürücünün eğimi ile taşınan malzemenin fiziksel ve mekanik özeliklerinin bir fonksiyonudur. Bu değerlerin değişik karakteristiklerdeki yükler için denevsel olarak belirlenmesi gerekir. Geniş bir malzeme 141

yelpazesi için veriler mevcut olmadığından hesap, yükleme teknesinin ortalama ı// dolum katsayısına göre, bir yaklaşım biçiminde yapılır. Tekne (gövde) içerisindeki malzemenin teorik kesit alanı (Şekil.77 ye de bakınız), t// katsayısı hesaba katılarak, = kh 2 \p C 3 m 2 dir. (156) Burada, yukarda açıklanan sembollere ek olarak B ve h, sırasıyla teknenin metre olarak çalışan genişliğini ve yüksekliğini gösterir. Bu iki ölçü arasında, k = h = 2,4-4 gibi bir bağlantı vardır. Kürekli götürücünün kapasitesi, (7) denklemine göre, Q = ZGOOFv y = 3600Bfc ı// C 3 vy = 3600 kh 2 \p C 3 vy t/sa dir. (157) Şu halde, teknenin çalışan yüksekliği, h = 3600 kvy C 3 \p m olur. (158) C 3 katsayısının değerleri Tablo.17 de verilmiştir. Kürek hızı genellikle v = 0,1-0,5 m/s alınır. Yeraltı kürekli götürücüleri için hız sınırları 0,5-1,1 m/s dir. ^ ^ Şekil. 79- Serbest-akışlı Malzemenin Kürekler önündeki Durumu 142

Kürekler arasındaki a uzaklığı, t zincir adımıyla bölünebilir olmalıdır. Çiftli baklalarda ise zincir adımının iki katıyla bölünebilir olmalıdır, hj kürek yüksekliği olduğuna göre genellikle a % (3-6) hı alınır. Tablo.17 (156) ve (158) Denklemlerindeki C 3 Katsayısının Ortalama Değerleri Taşınan malzemenin karakteristikleri Götürücünün derece olarak eğiminde 10 20 30 35 40 Serbest-akışlı Topaklı.(yavaş).0.85 0,65 0,85 0,5 0.75 0,6 0,5 Teknenin hesaplanan B genişliği ile a kürek aralığının, gönderilecek malzemenin granülometrik birleşimiyle (belirleyici nitelikteki en büyük parça boyutu a' hesaba temel alınarak) uyum içinde olduğu kontrol edilmelidir. B > ma' (159) alınması önerilir. Sınıflandırılmış mal taşıyan çift zincirli götürücüler için m= 3-4 ve sınıflandırılmamış malzeme için m = 5-7 ve zincirin tekne merkezinden geçerek götürücünün yükleme ve boşaltmasına kötü etki yaptığı durumda ise m= 3-3,5 alınır. Kürekli götürücülerdeki çekme kuvveti, alışılmış biçimde (Bölüm II, C ye bakınız), yani ayn bölümler (noktalar) için gerekli güçlerin belirlenmesi yoluyla hesaplanır. Yüklü şeridin doğrusal bölümündeki harekete karşı direnç (37) denkleminden, boş (avara) şeridinki ise (38) denkleminden elde edilir. Yukardaki denklemlerde, tekne içindeki malzemenin (malzeme ile tekne taban ve duvarları arasındaki sürtünmeden meydana gelen) harekete karşı direnç katsayısı w', kabaca, tuvenan kömür için 0,6; antrasit için 0,4; toz kömür için 0,7-0,6 alınabilir. Zincir ve kürek bütününün harekete karşı direnç katsayısı ise kaymalı yataklar üzerinde hareket eden makaralı zincirler için w' r = 0,1-0,13 ve makarasız zincirler için w' r = 0,25 dir. Hareketli parçaların yürüyen her metresi başına ağırlığı (zincir ve kürek bütünü) şu yaklaşık orandan türetilebilir: Burada, q o =» Kq kg/m (160) 143

q = Yükün yürüyen her metresi başına, kg/m olarak, ağırlık. (1) numaralı denklemden hesaplanmıştır. K = Tek zincirli götürücülerde K = 0,5-0,6 ve çift zincirlilerde K = 0,6-0,8 arasında alınan orantı katsayısı. Büyük değerler, düşük Q. kapasiteleri için alınmalıdır. öbür bakımlardan çekme kuvveti Hesabı, paletli götürücülerdekinin aynıdır (Bölüm V, B, madde 2 ye bakınız). Çekme elemanının minimum gerginliği genellikle S m,- n = 300-1000 kg alınır. Toplam gerginliğin iki zincir arasında düzgün yayılması nedeniyle her zincir üzerindeki yük, çekme elemanının maksimum teorik gerginliğinin (S teor ) 0,6-0,7 katı olarak alınır. Çekme kuvveti ve gerekli motor gücü (48) ve (49) denklemlerinden hesaplanır. C. SÜREKLİ-AKIŞLI KÜREKLİ GÖTÜRÜCÜLER Dalgıç profilli kürekleri bulunan sürekli-akişlı götürücüler, genel amaçlı dolu kürekli götürücülerden şu noktalarda ayrılırlar: Dalgıç profilli kürekli götürücüler iki bölüme ayrılmış kapalı bir yükleme teknesine (birinci bölümü yükleme şeridine, diğeri ise dönüş şeridine ö- zel) sahiptirler ve götürülen malzeme desteklenmez, fakat her kürek tarafından ayrı miktarlarda (ancak teknenin çalışan kesitinin tümünü ya da büyük bölümünü sürekli olarak dolu bir çekirdek durumunda tutarak) taşınır. Malzemenin bu biçimde kütle halinde çalışması, dalgıç küreklerin, içine gömüldükleri malzemenin yolunu keserken uğradıktan direncin, malzemenin yükleme teknesinin taban ve yan duvarlarından gördüğü kayma sürtünmesinden daha yüksek olmasıyla açıklanabilir. Sürekli-akışlı götürücüler başlıca kullanılan zincirin ve kürek takımının türüne bağlı olarak sınıflandırılırlar. Kürek şekline göre dolu gövdeli alçak kürekli (Şekil. 80) zincirleri, değişik geometrik biçimlerdeki profil kürekli (Şekil. 81) zincirleri ve özel amaçlı yapımları ayırdedebiliriz. Dolu gövdeli alçak kürekli zincirlere sahip (Şekil. 80) bir götürücüde kapalı bir yükleme teknesi 1 (genellikle dikdörtgen kesitli), bunun içinde ve bir ucunda döndürme zincir dişlisi 2, öbür ucunda ise gerdirme zincir dişlisi 3 bulunur. Dikdörtgen biçimindeki 5 küreklerini taşıyan 4 sonsuz zinciri, bu iki uçtaki zincir dişlileri çevresinden geçer. Alt (yüklü) şerit, tekneye beslenen kalın bir malzeme tabakasını taşıyarak, teknenin tabanı boyunca kayar. Üst (boş) şerit ise teknenin 6 bölümü boyunca kayar. Bu bölmede besleme aralıkları vardır ve yukardan doldurulan malzeme, üst şeridin bu boşluklarından (aralıklarından) aşağı dökülerek alt şeritteki kürekler tarafından götürülür. Diğer tasanmlar, teknenin yan duvarlarına yerleştirilmiş bir ya da iki yükleme honisi kullanırlar. Bu götürücüler genellikle yatay ya da 10-20 ye kadar hafif eğimli yapılırlar. Profilli kürekler (Şekil. 81) U-biçimli (a, ençok kullanılan),h-biçimli (b) yadal-biçimli (c, yalnız yatay götürücülerde) yapılırlar. Diğer özel amaçlı kürekler keskin kenarlı (Şekil. 82), yuvarlak, menteşeli, vb. biçimlerde olabilirler. Profilli kürekler döküm ya da temper döküm ve zincirle tek parça (en iyi çözüm) ya da hadde profillerinden yapılarak dövme çelikten zincir baklalarına kaynak edilirler. Profilli küreklerin dış kenarları yükleme teknesinin çalışan yüzeyi boyunca, yani malzeme ile tekne duvarları arasındaki sürtünme yüzeyine yakın gittiği için bu tür kürekler çekme kuvvetini etkin bir biçimde dökme malzemeye iletirler. 144

YQkl«m«Gerdirme stroku Şekil. 80- Dolu Gövdeli Alçak Kürekli Bir Sürekli-akış Götürücüsünün Düzenlenmesi a- boyuna kesit; b- enine kesit; c- kürekll düz zincir Bu özelik, malzemenin yalnız yatay bir yörünge boyunca değil, bazı koşullarda dik eğimlerde, hatta düşev olarak götürülmesini sağlar (Şekil.83). Profilli kürekleri bulunan götürücüler (U, H- biçimli ve özel tasarımlı), yörünge profiline göre (Şekil. 84), yatay (a), hafif ya da dik eğimli (b), düşey (götürücü-yükselüci) (d) ya da yatay, eğimli ve düşey bölümleri olan karma türlerde (c), (e) ve (f) yapılabilirler. L-biçimli kürekleri olan götürücülerin, yatay düzlemde uzanan değişik profilli kapalı-çevrimli yörüngeleri vardır. Profılü-kürekli götürücülerin bütünleştirilmiş türleri Şekil.85 de gösterilmiştir. Sürekli-akışlı kürekli götürücülerin üstünlükleri arasında şunlar sayılabilir: tam kapalı tekne (gövde), bunun sonucu olarak malzeme kaybını önliyen tam tozsuz çalışma; ateşe ve patlamaya karşı korumalı taşıma; götürücü boyunca istenen yerden besleme ve boşaltma deliklerinin bulunması; yükleme verdisinin otomatik kontrol olasılığı; besleyiciye gereksinme olmayışı. Bu tür götürücülerin bir başka önemli üstünlükleri de malzemenin, karmaşık bir yörünge boyunca bir iletim işlemini gerektirmeden, istenen noktalardan alınabilmeğidir. Bu tür götürücülerin sınırlamaları ise şunlardır; zincir baklalarında ağır gerilmeler ve bunun sonucu olarak hızlı zincir açınması; tekne (gövde) aşınması; yapışkan, tooaklı, pişmiş ya da yüksek oranda yabancı madde içeren sınıflandırılmış malzemeler için uygunsuzluk; büyük güç.tüketimi. Bu tür götürücüler herhangi bir serbest-akışlı taneli, pudra ve küçük parçalı sınıflandırılmış malzemeyi (parçalanmaz ya da yabancı maddeler içerir olmamak koşuluyla) taşıyabilirler. 145

f 'il / b,- ^ 1 II II I I. ). (t) Şekil. 81- Profilli Kürekler a- U-biçimli;b- H*içimli;c- L-biçimli Şekil.82- Dolu Gövdeli ve Keskin Kenarlı Kürekli Zincir Baklası Şekil.83-Temper Döküm Zincirli Götürücünün Düşey Bölümü 146

Bu götürücu ince kömür, toz soda, alumina, hızar talaşı, toz şeker, tahıl, un, vb. malzemenin düşük kapasitede (60 m^/sa e kadar) ve kısa taşıma uzaklığına (30 m ye kadar) götürülmesinde elverişli olabilir. Yapışkan, aşındırıcı, korozif, viskoz, ıslak ya da büyük ve sert parçalar içeren malzemenin taşınmasında tedbirli olarak kullanılmalıdır. Sürekli-akışlı götürücülerin teorik kapasitesi aşağıdaki denklemden hesaplanır: Q = 3600 Fv y K ı K 2 K y = 3600Bhv 7 (161) Burada, (157) denkleminde verilen değerlere ek olarak, B ve h = teknenin çalışan bölümünün genişliği ve yüksekliği, m; Kj - zincirin tekne içerisinde kapladığı hacmi dikkate alan geometrik katsayı (K; * 0,95); K y - malzemenin tekne içerisinde sıkışmasını dikkate alan katsayı (K y = 1,05); K 2 = götürülen malzemenin zincir. hareketine göre gecikmesini (kayma) dikkate alan katsayı. Bu katsayı, küçük parçalı malzeme için K 2 = 0,9-0,8; taneli malzeme için K 2 = 0,8-0,45 alınır. Büyük değerler yatay ve hafif eğimli götürücüler için kullanılır. Şekil.84- Profilli (Konturlu) Kürekli Götürücülerin Tipik Şemaları 1-avara şerit; 2-yüklü şerit; 3-döndürme zincir dişlileri; 4-gerdirme zincir dişilleri 147

Zincir hızı ı> = 0,10-0,25 m/s alınmalıdır. U-biçimli profilli kürekli götürücülerde çoğunlukla standartlaştırılmış tekneler kullanılır. B*h = 100x80, 125x100, 160x125, 200x125, 250x160, 320x200, 400x250 mm. v = 0,2 m/s lik bir zincir hızında ve üt^ = 0,9 için bu götürücüler, taneli gevşek malzemelerde 5-60 m^/sa arasında değişen bir kapasitede çalışırlar. D. BORULU (TUBULAR) SÜREKLİ-AKIŞLI KÜREKLİ GÖTÜRÜCÜLER Kürekli götürücünün bir almaşığı (alternatifi), karmaşık bir yörünge izleyen, borulu sürekli-akışlı götürücüdür (Şekil. 86). Bu götürücünün zinciri, tümüyle kapalı ve sızdırmaz bir kanal (duct) içinde hareket eder. Kanal kesiti, genellikle daire ya da karedir. Zincir dairesel ya da dikdörtgen dolu gövdeli kürekleri taşır, özel iki-düzlemli lamelli-baklalı zincirler (iki taraflı menteşeli gibi), ayrılabilir ya da yuvarlak-baklalı zincirler kullanılır. Kürekler çelik, dökme demir (bazı durumlarda lastik ya da plastik ağızlı) ya da plastikten yapılırlar. Borulu götürücüler, sürekli-akışlı götürücülerin taşıdıktan aynı dökme malzemeleri taşımakta kullanılırlar. Bu sonuncunun bütün sınırlamaları, bu tür için de söz konusudur. Ancak, kürek ağızlan ile kanal duvarları arasında yalnız çalışma aralıkları bulunduğundan, bunlarda kayma yoktur. Bu nedenle, düşey ya da dik eğimli yörüngesi olan ve bir sürekli akışlı götürücü ile aynı kapasitedeki borulu götürücü, öbürüne oranla çok daha küçük kesitte bir boruya sahiptir. Küreme (scraping) ilkesine göre çalışan bütün götürücülerde dirençler yüksektir ve borulu götürücü de bu kuraldan bağışık değildir. Kürekler ve kanallar, bundan dolayı aşındırıcı Çalıştırma birimi 148 Şekil. 86- Disk-kürekli ve Düzgün Olmayan Profilli Borulu Götürücü a-götürücü şeması; b- boru İçindeki hareketli parça

maddeler taşınırken özellikle dönemeçlerde, yoğun Dır aşınmaya uğrarlar. Bu nedenle, borulu götürücüler, ilke olarak aşındırıcı olmayan pudra ve taneli malzemelerin düşük kapasitelerde (5-15 m 3 /sa) ve kısa uzaklaklarda (30-40m) taşınması için tasarlanırlar. Borulu götürücünün ana parametreleri, alışılmış yöntemle seçilir. Kanallar genellikle 108-219 mm çapında; kanalın yükleme verimi 4ı = 0,8-0,9; zincir hızı 0,10-0,32 m/s; götürücü kapasitesi 4-35 m 3 /sa; kanal eğrilik yarıçapları 1-3 m arasında alınır. Kaslt AA (0) Gerdirme jtroku (e) / Boşaltma '" : ' Şekil. 85- Profilli-kürekli Götürücülerin Bütünleştirilmiş Türleri a- götürücü-yükseltlclnin yükleme düzeneği; b- göturücu-yükseltlcinin boşaltma düzeneği; c- karma yörüngen bir götürücüde yataydan düşeye geçiş; d- yatay bölümde yükleme düzeneği; e- yatay bölümde boşaltma düzeneği; 1- kürekti zincirin yüklü şeridi; 2- kürekli zincirin boş (avara) şeridi; 3- götürücü teknesi (gövdesi); 4- döndürme dişlisi; 5- kürek; 6-dişli göbeği; 7-taşma borusu. 149