Haftanın Ortası Güncel konularla her Çarşamba 23 Haziran da, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda dan oluşan Birleşik Krallık (BK) vatandaşları, tarihi bir referandum ile Avrupa Birliği içinde kalıp kalmama kararını verecekler. Anketler evet-hayır oylarının sırasıyla %46-%43 olarak çok yakın; kararsızların payının ise %11 civarında olduğunu gösteriyor. BK nin AB den çıkma kararı ile birlikte yeni dönemde ekonomik ve politik ilişkilerin yeniden inşasını planlamak, iki yıldan yedi yıla kadar uzayabilecek bir sürecin başlaması anlamına geliyor. Söz konusu referandumdan çıkacak sonuç Brexit: Demir Leblebi 35 gün sonra 23 Haziran da, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda dan oluşan Birleşik Krallık (BK) vatandaşları, tarihi bir referandum ile Avrupa Birliği (AB) içinde kalıp kalmama kararını verecekler. Anketler evet-hayır oylarının sırasıyla % 46-%43 olarak çok yakın; kararsızların payının ise %11 civarında olduğunu gösteriyor. BK nin AB den çıkma kararı ile birlikte yeni dönemde ekonomik ve politik ilişkilerin yeniden inşasını planlamak, AB yönetmeliklerine göre iki yıl Grafik 1: Brexit in Birleşik Krallık GSMH si Üzerine Etki Senaryoları sadece İngiltere, Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda vatandaşlarını değil, AB nin geleceği üzerinden bütün dünyayı etkileyecek. Toplam ihracatının %45 ini AB28 e yapan tam üyelik adayı Türkiye açısından da elbette durum farklı değil. Hatta BK nin AB den ayrılması, AB içindeki liberal oy bloğunun gücünü de düşürerek mesela Almanya nın AB üzerindeki dominant etkisini sonlandıracak ve AB içinde yeni güç koalisyonlarının kurulmasına yol açabilecek. Kısaca Brexit ismiyle anılan bu oylamanın gerçekte ne üzerine olduğunu, nasıl dinamikler ile birlikte gerçekleştiğini ve olası sonuçlarını anlamak çok önemli. Kaynak: FT, Egeli & Co. 1
sürecek. Hatta iki yıldan BK nin AB den ayrılması, AB yedi yıla kadar uzayabilecek içindeki liberal oy bloğunun bir BK-AB pazarlığının gücünü de %40 tan %34 e başlaması bekleniyor. indirecek. Bu da mesela Söz konusu referandumdan Almanya nın AB üzerindeki çıkacak sonuç sadece dominant etkisini de İngiltere, Galler, İskoçya ve sonlandırarak, AB içinde yeni Kuzey İrlanda vatandaşlarını güç koalisyonlarının değil, AB nin geleceği kurulmasına yol açabilecek. üzerinden bütün dünyayı Kısaca Brexit ismiyle anılan bu etkileyecek. Toplam oylamanın gerçekte ne üzerine ihracatının %45 ini AB28 e olduğunu, nasıl dinamikler ile yapan tam üyelik adayı birlikte gerçekleştiğini ve olası Türkiye açısından da elbette sonuçlarını anlamak önemli. durum farklı değil. Hatta Grafik 2: Birleşik Krallık Büyümesini Büyük Oranda Göçe Borçlu Brexit çiler ne istiyor? BK nin AB ye girmesi Fransa nın çifte vetosunun ardından ancak 1973 yılında olabilmişti. BK nin AB içinde özel bir konumu var; AB içinde serbest pazara ulaşım hakkı olmasına rağmen, Euro para birliği içinde değil. BK, Schengen Anlaşması nı da imzalamamıştı ve bu sayede sınırları AB üyesi herkese açık değil. Ancak, AB üyesi olarak Birleşik Krallık çalışmak için gelen her AB üyesi vatandaşı kabul etmek ve bütçesinden bir takım transferler yapmakla yükümlü. Ekonomik ve jeopolitik anlamda Birleşik Krallığın Avrupa Birliği nden ayrılması fazla bir anlam taşımıyor. Ancak, yükü gelişmiş ekonomilerde daha fazla hissedilmiş küresel kriz sonrasında ulus devletlere, köklere dönüşe özen BK için Kaynak: OECD, Egeli & Co. de geçerli. Yavaşlayan 2
ekonomik büyüme ile birlikte Grafik 3: Birleşik Krallık Ticaret Dengesi artan işsizlik ve ekonomik büyümeye ait durağan beklentiler, AB üyeliği sonrası BK ya akan, başta Polonyalı olmak üzere göçmenlerin Brexit savunucularının gözüne batmasına neden olmuş durumda. Ki aslında ekonomik veriler bu göçmen ve çalışkan nüfusun BK nin büyümesinde ve bütçe dinamiklerinde lokomotif rol aldığını anlatıyor. Hatırlanacağı üzere, 1990 da kurulan Bağımsızlık Partisi, AB ve göçmen karşıtlığı üzerinden son 2015 seçimlerinde sürpriz bir %12 oy alarak üçüncü parti konumuna yükselmişti BK de. Brexit in zaten ekonomik nedenlerden çok, sosyal, kültürel ve duygusal nedenleri var. Ve işin ilginç yanı da, Avrupalı kimliğinde birleşememiş AB üye ülkelerinde bu elle tutulamayan faktörler, oy sahiplerinde karşılık buluyor. Özelikle, 1962 de Hindistan ın da bağımsızlığını ilan etmesiyle emperyalist imparatorluğunun sonuna gelmiş Birleşik Krallık açısından bu nostaljik değerler üzerinden yapılan siyaset, bugün de etki yaratabiliyor. Tabi hep altını çizmek lazım, 2008 den bu yana yaşanan ekonomik sıkıntılarla birleşince, bu etki katlanmış durumda. Kaynak: FT, Egeli & Co. Dolayısıyla, karşıtları tarafından emperyalizm fetişistleri olarak adlandırılan ve AB yi kolonileşen bir güç olarak gören Brexit destekçileri, 23 Haziran da yapılacak referandumda AB üyeliğinden çıkmakla Birleşik Krallığı eski şaşalı günlerine taşıyacak tam bağımsızlık döneminin başlayacağını iddia ediyorlar. ABD de başkanlık yarışında sürpriz derecede öne çıkan ırkçı Trump ın da Amerika yı Yeniden Harika 3
Yapalım söyleminin bir başka ifadesi aslında. Ekonomik zorlukların ve terör korkusunun insanları daha ekstrem söylemlere taşıyabildiği gerçeğinin de bir başka örneği. Esasa dönersek, Brexit i savunanlar, izolasyonist politikaların Birleşik Krallığı daha güçlü kılacağını savunuyorlar. Ancak bu söylemi, daha çok AB nin içindeki mevcut sorunlara dayandırdıklarını ve AB den ayrılmanın BK için yaratacağı ekonomik avantajlarla destekleyemediklerini de eklemek gerek. Brexit Karşıtları neyi savunuyor? BK nin AB içinde olup da sorunlu para birimi Euro dışında kalan durumu, Şubat ta iki taraf arasında yapılan BK nın referandumdan kal kararı çıksa bile AB ile daha fazla entegrasyona gitmeyeceği anlaşması; Krallığın zaten AB nin problemlerinden uzak dururken serbest pazar kaymağının yendiğini anlatmakta. FT nin ünlü ekonomi yazarı Wolf a göre, dünya nüfusunun %1 inden ve dünya GSMH sinin %3 ünden az bir paya sahip olan BK, aradığı gücü AB yi kaldıraç olarak kullanarak çok daha kolay yakalayabilir. Ekonomik açıdan da, AB den çıkışın yaratacağı belirsizlik ve güven kaybı; serbest pazara Grafik 4: Brexit in Birleşik Krallık ta Kişi Başı GSMH ye Olası Etkileri kısıtlı erişim hakkı BK içinde birkaç nesli etkisi altına alabilecek güçte bir vergi artışı etkisi yaratacak. AB dışı üçüncü ülke pazarları ile olan anlaşmaları zarar görecek ve Londra finans merkezi konumunu kaybedebilecek. Çokuluslu şirketlerin Londra da olan merkezleri büyük olasılıkla AB üyesi olan İrlanda ya taşınacaklar. Kaynak: OECD, Egeli & Co. 4
AB nin bağlayıcı göç politikasından kurtulmaları halinde BK nin kendi sınırlarını, gelen işgücüne karşı neredeyse kapatma hakkı kazanacağı bir gerçek. Ancak, aynı sınırlamalar AB ülkeleri tarafından Avrupa içinde her ülkede aktif çalışan BK vatandaşlarına karşı da uygulanabilecek. bakılınca da doğal olarak dünyanın en büyük pazarı konumunda. Dünya ticaretinin tek başına %17 sini AB gerçekleştiriyor; askeri harcamalar açısından toplamda %15 pay ile ABD den sonra ikinci sırada. Aday ülkeler açısından AB nin en büyük cazibesi üyelerini çok daha büyük bir pazarda Ancak bunun yanında bir de mal ticareti yanında serbest hizmet alım satımı yapmanın yarattığı ve karar hakkı kısıtlı üyelere dayattığı karmaşık bürokratik yapı var. Keza Dünya Ticaret Örgütüne göre ticaretin küreselleşmesi karşılıklı anlaşmaların yapılmasını gerektiriyor ve dünyada uygulamada olan 267 Sonuçta, AB bütçesine net transferleri %0,3-0,4 arasında olan BK de GSMH 2030 a kadar %3 daralırken; 41,000 dolar olan kişi başına serbest dolaşım hakkının getirdiği verimlilik ve etkinlik avantajından faydalanır hale getirmesi. anlaşmanın 49 u AB ye ait. Bir de tabi hiç kuşkusuz AB içinde başta Almanya olmak üzere egemen ülkeler var. Çevre Grafik 5: Birleşik Krallık AB İçinde Kişi Başı Geliri Almanya, Fransa ve İtalya ya Kıyasla Artırabildi gelir de aynı dönemde yaklaşık 4,600-7,000 dolar arasında gerileyecek. Tartışılan esas konu ne? AB ye bir bütün olarak bakınca, 500 milyon nüfusuyla ABD nin 325 milyon nüfusunun hayli üzerinde. Kişi başına düşen ortalama 18,000 dolar gelirle birlikte Kaynak: Bloomberg, Egeli & Co. 5
ülkelerin oluşan refahtan eşit derecede pay alamadığı da ortada. Hele bir de işler 2008 den bu yana olduğu gibi karışınca, AB projesi içindeki olumsuzluklar öne çıkmakta; Birliğin devamı hakkındaki tartışmalar her gün artmakta. Buna rağmen, AB halen çok büyük bir ekonomik güç ve yaşadığı ekonomik sıkıntılara rağmen dünya ekonomisi üzerinde söz sahibi. Ekonomistlerin ağırlıklı görüşü Brexit in hem Birleşik Krallık ekonomisine hem de AB ekonomisine zarar vereceği. Bu zararın boyutunu ise, BK nin AB den ayrılmasını izleyecek yoğun pazarlık sonucu iki taraf arasındaki ilişkinin alacağı şekil belirleyecek. AB ile gevşek ilişkilileri olan İsviçre ve Norveç modelleri Brexit taraftarları arasında destek görse de, Brexit sonrası AB nin dağılma riski altında kalacak olması AB tarafında pazarlıkların çok daha çetin tutulacağı anlamına geliyor. İki taraf arasındaki yoğun mevcut ticari ilişkiye rağmen AB tarafından BK ya karşı kurulacak ticaret duvarlarının çok daha yükseğe konulmaya çalışılacağı beklenmekte. AB hem ekonomik hem de politik olarak üye ülkelerin ayrı var olmasını zorlaştıran bir uyumu tamamlamış noktada. Ancak, kıta ölçeğinde hızlı karar alabilecek ve ortak vergi politikaları oluşturabilecek finansal ve politik kurumların eksikliği bir sorun. Sonuçta, zor bir durumla karşılaşınca Grafik 6: Birleşik Krallık Vatandaşları için Sorun: Göç. AB içinde hızla çözüme gidileceği yerde, kendi içinde tartışmalarla zaman ve fırsat kaybı oluşuyor. Hala devam eden Yunanistan ve mülteci krizi mesela bunun açıkça bilinen iki örneği. Birleşik Krallığın AB yi terk etme kararı çıkarsa bunun AB içinde domino etkisi yaratabileceği düşünülüyor. Kaynak: Bloomberg, Egeli & Co. Çek Cumhuriyeti nden 6
şimdiden Czexit sesleri yükselmeye başladı. Hatta Grafik 7: Birleşik Krallık İhracat+İthalat GSMH ye Oran Olarak (2011 fiyatlarıyla) BK, AB içinde kalma kararı alsa bile bu noktadan sonra daha fazla yakınlaşma istemediklerini açıkça ifade etmiş durumdalar ve elbette bunun AB nin çok ihtiyacı olan yeniden yapılanma dönemini zorlaştırıcı etkileri olacak. AB nin mevcut etkisiz kuruluş yapısının daha uzun süre devam etmek zorunda kalmasına neden olabilecek. Diğer yandan tabi, tam tersini ummak; bunun AB nin kendini daha etkin yapıya kavuşturmak için önemli bir şans olarak okunması gerektiğini düşünenler de olacaktır. Keza, AB üye ülkelerin vatandaşları halen kendilerini bir Avrupalı kimliği altında birleşmiş, çıkar ortaklığına sahip bireyler olarak görmek yerine, Alman, İngiliz, İskoçyalı, İspanyol, İtalyan, Fransız, Yunanlı vs. görerek sorunların yükünü diğerine atmaya güdümlüler. Dışarıdan gelen mülteci veya göçmenlerin ise birleşememiş bu gruba entegrasyonu zaten bu nedenle iyice zor hale gelmekte. Brexit tartışmaları AB nin geleceğini yeniden çizecek mi? Aslında temel soru o zaman BK nin AB üyeliğinden elde ettiği avantajlar, AB ye üye olarak vazgeçtiği kısmi bağımsızlığa değer mi? AB nin 7 Kaynak: Bloomberg, Egeli & Co. geleceğinde yer alabilmek, bu alış-verişe değer mi? 2008 deki küresel kriz, ardından Grexit, ardından Ukrayna, ardından Rusya, ardından mülteciler derken sürekli kriz yönetim modunda olan Birlik içinde yaşayan Avrupalılar açısından, AB içinde kalmak bir süredir bir yük haline gelmiş durumda. Aşırı sağ partilerin son birkaç yılda yükselişi zaten bu durumun yansıması.
Şimdi eğer 1973 ten bu yana AB üyesi olan Birleşik Krallık AB den çıkma yönünde tercih gösterirse, AB için Pandora nın Kutusu açılmış olacak. Bundan sonra AB, BK ile ilişkilerini (başta ticaret olmak üzere) mümkün olduğunca olan yeni bir AB vizyonunun oluşturulması açısından bir katalizör olma umudu yaratıyor. Şimdilerde büyüyen milliyetçi dalganın tersine çevrilmesi ve dayanışmanın Fransız olukları için bağırmaları yerine; AB nin daha gerçek sorunlara çözüm arayışlarına girmeleri gerekiyor. Finansal krizin nasıl aşılacağı, Orta Doğu da Grafik 7: Birleşik Krallığın Göçmen İşgücü Hem Yüksek becerili Hem de Uyumlu yokuşa sürerken, BK daki oylamanın diğer üye ülkelere örnek olmamasına çalışılacak. Bu ilk etapta AB ye üye ülkeleri birbirine yakınlaştırabilir gibi görünse de, orta ve uzun vadede AB içinde yeni pazarlıkların başlaması kaçınılmaz. ABD nin aktardığı fonlarla II. Dünya Savaşı sonrasında bir barış projesi olarak yola çıkmış ve 20.yy ın ikinci yarısına bakınca büyük başarı da elde etmiş AB nin ekonomik olarak benzer üstün başarıyı gösterememiş olması birliğin dağılması ile sonuçlanma potansiyeline sahip. BK nin içerde kalması ise, kaçınılmaz esas kılınması AB nin geleceği ve dünya barışı açısından çok önemli. Almanlar Yunanlılara daha çok çalışmaları için, Polonyalılar İtalyanlara Rusya ile ilişkilerini normalleştirmemeleri için, herkesin bir olup Fransızlara Kaynak: OECD, Egeli & Co. olanlar, AB nin daha verimli çalışması için gerekli değişimler gibi Avrupa için tazelenmiş bir vizyon ve krizlerle başa çıkabilecek etkili yöntemler bulunmadıkça, AB içindeki eski ve yeni milliyetçi dinamikler 8
Grafik 8: Brexit Anketleri (Yeşil: Evet; Pembe: Hayır; Gri: Kararsızlar) Kaynak: FT, Egeli & Co. güç kazanarak temeli hukukun üstünlüğü ilkesine dayanan bir büyük barış projesi harcanmış olacak. Mülteci sorununda özellikle, bu bozulmanın ne kadar hızla yayılabildiğini izlemekteyiz zaten. AB için sonun başlangıcı işte bu çerçeve içinde Brexit in kabul edilmesi hali olacak. Birleşik Krallık halkının vereceği kararı hep birlikte yaşayarak göreceğiz. Brexit 23 Haziran da reddedilirse, AB nin de çok daha aktif ve cesur bir şekilde yeniden yapılanma konusunda adım atabilmesi çok önemli. Yoksa Brexit le başlayan tartışmaların başka ülkelerde yankılanması ve yeni referandumların yapılması kaçınılmaz. Brexit in gerçekleşerek AB nin dağılma sürecinin başlaması ve euronun yok oluşu küreselleşmeyi büyük ölçüde tamamlamış dünya ekonomisi açısından yeni bir kriz dalgası demek. Bu Türkiye için de böyle. Ona ise hiç kuşku yok. 9
İletişim: Güldem Atabay Şanlı Direktör, Araştırma ve Strateji +90 532 347 82 06 guldem.atabaysanli@egelico.com Bu doküman Egeli & Co. Portföy Yönetim A.S. ( Egeli & Co. Mersis No: 0-3254-1422-0400018) tarafından hazırlanmıştır. Egeli & Co. SPK düzenlemelerine tabi ve SPK tarafından düzenlenen yetki belgesine sahip, kendine değer yaratmaya adamış bağımsız bir portföy yönetim şirketidir. (Yetki belgeleri: 03.11.2010 PYS./PY. 35/946 ve 03.11.2010 PYS./YD. 15/946). Portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti veren Egeli & Co. 2002 yılından bu yana, dürüst ve seçkin yaklaşımı ile yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılara, aile şirketlerine ve özel bireysel portföylere hizmet etmektedir. Başarısı, yatırımcıları için yurtiçi ve yurtdışında geliştirdiği finansal ürünler ile değer yaratma becerisinden gelmektedir. Egeli & Co. yu diğerlerinden ayıran fark alternatif varlık sınıflarına ve yatırım temalarına odaklanmasıdır. Egeli & Co. Türk sermaye piyasalarındaki alternatif yatırım temaları alanında bulunan geniş bilgi, tecrübe ve geçmiş performansı ile yatırımcıları için uzun vadeli yatırımlarla önemli getiriler yaratmaktadır. YASAL UYARI: Bu rapor ve yorumlardaki yazılar, bilgiler ve grafikler, ulaşılabilen kaynaklardan iyi niyetle ve doğruluğu, geçerliliği, etkinliği velhasıl her ne şekil, suret ve nam altında olursa olsun herhangi bir karara dayanak oluşturması hususunda herhangi bir teminat, garanti oluşturmadan, yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla derlenmiştir. Bu belgedeki bilgilerin doğruluğu, güvenirliliği ve güncelliği hakkında gerekli özeni göstermekle birlikte bu bilgilerin güvenirliliği, doğruluğu, güncelliği ve eksiksizliği hakkında hiçbir garanti vermemektedir. (Varsa) Yürürlükteki herhangi bir yasa veya düzenleme ile sorumluluğun sınırlandırması ölçüde tasarruf olarak, Egeli & Co., yöneticileri, çalışanları, temsilcileri ve ajansları bu belgenin içeriği, hatası veya eksiklerinden ya da bu bilgilere dayanılarak yapılan işlemlerden doğacak her türlü maddi/manevi zararlardan (ihmal olup olmadığı ya da başka bir şekilde olursa da) ve her ne şekilde olursa olsun üçüncü kişilerin uğrayabileceği her türlü zararlardan dolayı sorumlu tutulamaz. Herhangi bir şirket, sektör, hisse veya yatırım için detaylı ve tam bir analiz değildir. Egeli & Co. her an, hiçbir şekil ve surette ön ihbara ve/veya ihtara gerek kalmaksızın söz konusu bilgileri, tavsiyeleri değiştirebilir ve/veya ortadan kaldırabilir. Bu rapor hangi amaçla olursa olsun çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayınlanamaz. 10