DERLEME / REVIEW Vol. 13, No. 4, (273-287), 2002 ORTOPEDÝ VE ÝNTERNET Akif Muhtar ÖZTÜRK*, O. Þahap ATÝK** ÖZET Otuz yýl kadar önce Amerika Birleþik Devletleri nde olasý bir nükleer saldýrý sonrasýnda ülke genelinde haberleþme ihtiyacýný karþýlamak amacýyla temelleri atýlan internet, tüm dünyada yeni bir haberleþme ve bilgi transferi sistemini meydana getirmiþtir. 2005 yýlý sonu itibari ile dünya çapýnda 720 milyon kiþinin internet kullanýcýsý olacaðý tahmin edilmektedir. 10,000 den fazla hekim ile yapýlan bir anketin sonuçlarýna göre; hekimlerin %63 ünün günlük olarak e-mail kullandýklarý, %33 ünün hastalarý ile e-mail ile haberleþtikleri, bu sayýlarýn bir yýl öncesine göre %200 ve çalýþma sonrasýnda 3 ay içerisinde Ýnternet kullaným oranýnýn %20 arttýðý ortaya çýkmýþtýr. Ýnternet üzerinde týbbi amaçlar için oluþturmuþ bir çok site vardýr. Bu makalede internetin geliþimi, e-mail, haber gruplarý, mesaj gruplarý, telemedicine, www (World Wide Web), internet ve hastalar, net-etiði gibi internet üzerinden sunulan hizmet türleri ve bunlardan faydalanma kurallar konusunda bilgi verilmesi amaçlanmýþtýr. Ayrýca internet üzerinde halen yayýn yapmakta olan baþlýca ortopedi ve týp sitelerinin adresleri sýnýflandýrýlarak sunulmuþtur. Anahtar Kelimeler: Ýnternet, Ortopedi, Ortopedi de Ýnternet Kullanýmý. SUMMARY ORTHOPAEDICS AND INTERNET Establishment of internet was started 30 years ago in the USA in order to provide a communication network within nation wide after a possible nuclear attack. For today, internet became a source of new means of communications, and an information transfer system worldwide. It is estimated that by the end of the year 2005, approximately 720 million people will be using internet. According to the results of a survey conducted among more than 10,000 medical doctors: 63% of these were using e-mail daily, 33% maintain correspondences with their patients by means of e-mail. These figures reflect a 200% increase comparing the previous year s figures; 20% increase was found in these figures after 3 months of the survey concerned. Through this article, it is intended to provide a short history of internet, and usage rules of services provided by internet such as; e-mail, news groups, message groups, telemedicine, www (World Wide Web), internet and patients, netetiquette, etc. Also a list of web addresses of useful medical and Orthopedics and Traumatology related web sites are included. Key Words: Internet, Orthopedics, Internet Usage in Orthopedics. GÝRÝÞ Otuz yýl kadar önce Amerika Birleþik Devletleri nde; olasý bir nükleer saldýrý sonrasýnda ülke genelinde haberleþmeyi saðlayacak bir haberleþme aðý oluþturulmasýna karar verildi. Bu aðý oluþturma fikrini ortaya atan RAND firmasýnýn önünde ciddi sorunlar vardý. Nükleer saldýrý sonrasýnda bu að üzerinde bir çok hasar oluþabilir, ve iþe yaramaz hale gelebilirdi. Sorun çok basit bir yolla çözüldü, að üzerinde hiçbir nokta merkez olmayacak, bilgiler bir noktadan diðerine paketler halinde gönderilecek ve her bir paket üzerinde gönderen ve alýcý merkezin adresi olacak, her bir paket að içerisinde kendi kendine yolunu bulabilecekti. Bilgi paketinin gittiði rotanýn hiçbir önemi yoktu, bütün mesele paketin doðru adrese ulaþmasý idi, paket doðru adrese ulaþýncaya kadar bir noktadan diðerine yollanacaktý 1,2. Ýlk kez 1968 de Ýngiltere ulusal fizik enstitüsünde laboratuar ortamýnda bu að gerçekleþtirildi. Pentagon a baðlý olan Advanced Research Projects Agency daha geniþ bir aðý oluþturmaya kara verdi 2. 1969 sonbaharýnda ilk nokta UCLA da (University of California at Los Angeles) oluþturuldu. Aralýk 1969 da Pentagon un destekleri ile bir süper bilgisayarýn omurgasý üzerinde ARPANET, kuruldu. Bu að ile bilim adamlarý uzun mesafelerde birbirleri ile bilgi deðiþimi yapabiliyorlardý. 1971 de 15, 1972 de 37 merkez bu aða baðlanabildi. Ýkinci yýlýn sonunda kullanýcýlar bu aðý devlet tarafýndan desteklenen bir posta ofisine * Araþ. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi Týp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalý. ** Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Týp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalý.
274 274 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY dönüþtürdüler, her bir kullanýcýnýn kendine ait kullanýcý hesaplarý ve posta adresleri oluþtu. Bu adresler ile bilimsel bilgiler kadar, hatta daha çokça kiþisel mesajlar, dedikodular, þakalar iletilmeye baþlandý. Bir mesajýn birden çok hesaba gönderilebileceðinin öðrenilmesi ile tartýþma gruplarý oluþmaya baþladý, oluþan ilk grup bilim kurgu mesaj grubu idi ve bu ARPANET in oluþturulma gayesi dýþýnda idi. Bir çok að idarecisi bunlarý yasaklasa da, aðýn merkezi kontrol birimini olmamasý, kontrolü imkansýzlaþtýrýyordu. Merkezi birimlerin olmamasý, özel þirket aðlarýnýn aksine paket gönderme protokollerini bilen her makine ile aða baðlanabilme yeteneði, aðýn geliþmesini hýzlandýrdý.. ARPANET in ilk protokolü olan NCP, Network Control Protocol, yerini daha geliþmiþ olan TCP/IP Transmission Control Protocol ye verdi. Bu yeni protokol ile bilgiler kaynaðýnda parçalara ayrýlýyor ve daha sonra ulaþtýðý yerde tekrar birleþtirilebiliyordu. IP, Internet Protocol ise paketlerin adresleme iþlemini kolaylaþtýrdý 1,2. 1983 de askeri kuruluþlar ARPANET den ayrýlarak MILNET i oluþturdular. Aslýnda büyüyor gibi görünen ARPANET küçülmeye baþladý. Ýlk kez 1981 yýlýnda ortaya atýlan ÝNTERNET adý gün geçtikçe kabul gördü ve ARPANET 1989 senesinde resmen fesh edildi. O yýllarda Ýnternet üzerinden bilgi akýþý Gopher adý verilen program ile yapýlabiliyordu ve bu program sadece metin belgelerinin transferine izin veriyordu. 1991 senesinde Ýsviçre de Tim Berneres-Lee tarafýndan HTML (hypertext markup language) geliþtirildi, bu dile uygun olarak tanýmlanan http protokolü ile multimedia dosyalarýnýn da að üzerinde transferi mümkün hale geldi. Ýlk Ýnternet sörf programý Mozaik 1993 de kullanýma açýldý. Olasý bir nükleer savaþ sonrasý, haberleþme aðý olarak kullanýlmak üzere yapýlandýrýlan Ýnternet, soðuk savaþ sonrasý kontrolden çýkmýþ bir þekilde hýzla geniþlemektedir. 2005 yýlý sonu itibari ile dünya çapýnda 720 milyon kiþinin Ýnternet kullanýcýsý olacaðý tahmin edilmektedir. ABD de hekimlerin %85 i günlük iþlerinde interneti kullanmaktadýr. Ýnternet; oluþturulma biçimi ile gerçek anlamda bir özgürlük ortamýdýr, TCP/IP protokollerine uyduðunuz sürece her yere, her þekilde ulaþabilirsiniz. Ýnternet te TCP/IP protokolü üzerinde çalýþan belli baþlý paylaþým protokolleri; dosya alma/gönderme protokolü (FTP, File Transfer Protocol), Elektronik posta iletiþim protokolü (SMTP Simple Mail Transfer Protocol), TELNET protokolü (Internet üzerindeki baþka bir bilgisayarda etkileþimli çalýþma için geliþtirilen *login* protokolü) olarak tanýmlanabilir. Her bir Ýnternet adresine 4 haneli bir numara karþýlýk gelir. a.b.c.d seklindeki bu numaralara IP (Internet Protocol) numaralarý denir. Burada, a,b,c ve d 0-255 arasýnda deðiþen bir tam sayýlardýr. (32 bit adresleme sistemi). Örnek olarak titan.ehb.itu.edu.tr için bu numara 160.75.27.250 dir. Her Ýnternet adresinin ilk kýsmý, bulunduðu domain in network adresini, son kýsmý ise makinanýn (host) numarasýný verecek þekilde ikiye bölünür. Bir bilgisayar aðýnda bulunan makinalarýn miktarýna göre makine numarasý için ayrýlan kýsmýn daha büyük veya daha küçük olmasý gerekebilir. Deðiþik ihtiyaçlara cevap verebilmesi açýsýndan IP adresleri aþaðýdaki þekilde gruplanmýþtýr. Class A network adresleri 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0 a kadar olan aralýðý kaplarlar. Her networkte kabaca 1.6 Milyon makine bulunabilir. Class B network adresleri 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine kadar olan aralýktadýr: 16065 network adresi ve her networkte kabaca 65500 makine bulunabilir. Class C network adresleri 192.0.0.0 adresinden 223.255.255.0 adresine kadar olan aralýktadýr. Her biri 254 makinadan oluþan yaklaþýk 2 milyon network adresi barýndýrýr. Class D 224 ve 254 arasýnda kalan adresler herhangi bir network tanýmlamazlar, ileri kullanýmlar için ayrýlmýþtýr. Bu domain adreslerinin daðýtýmý NIC (Network Information Center) tarafýndan yapýlýr, daha sonra her domain sahip olduðu adresi kendi ihtiyaçlarýna göre parçalayarak daðýtabilir. (Son zamanlarda, sýnýrlý sayýdaki Ýnternet adres uzayýnýn bitebileceði düþüncesi ile, yeni bir adresleme stratejisine doðru da gidilmektedir. Önümüzdeki yýllarda, yeni tip IP adreslerinin (128 bit) ortaya çýkmasýný bekleyebiliriz. Bu IP numaralarýna (domain adreslerine) karþýlýk düþen bir makine ismi de bulunur. Bu sayede makinalarýn isimleri daha kolay akýlda kalýr. Her domain de o domaine ait IP numaralarý ile bu isimler arasýnda geçiþi saðlayan bir servis (Domain Name Service) bulunur. Bu servis ayný zamanda diðer domain lere ait isimleri ilgili DNS lere sorarak öðrenir.
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 275 275 DNS, ayrýca, Ýnternet adresini sayýsal adrese çevirir. Domain ler hiyerarþik DNS adresleme sistemi içindeki farklý yapýlarý temsil ederler. Her domain kendi içinde baðýmsýz bir topluluktur. Doðal olarak, herkes kafasýna göre geliþi güzel Ýnternet domain ismi ve IP numarasý alamaz. Network Information Center (NIC) e bunun için baþvurmak gerekir. Internet adreslerinde görülen kýsaltmalar ne anlama gelir? gov : Hükümet kuruluþlarý edu : Eðitim kurumlarý (üniversiteler gibi) org : Ticari olmayan, kar amacý gütmeyen kuruluþlar com : Ticari kuruluþlar mil : Askeri kuruluþlar net : Servis Sunucularý (Internet Servis Saðlayýcýlarý gibi) ac : Akademik kuruluþlar (bazý ülkelerde edu yerine kullanýlmaktadýr) int : Uluslararasý kuruluþlar ftp : FTP Arþiv Sitesi (ön ek) www: World Wide Web Sitesi (bazen web de kullanýlýr) -ön ek Bazý ülke kýsaltmalarý: tr: Türkiye, jp: Japonya, uk: Ingiltere, it: Ýtalya, ch: Isviçre, ca: Kanada, ru: Rusya, id: Endonezya, nl: Hollanda, de: Almanya, fr: Fransa, il: Ýsrail, no: Norveç, se: Ýsveç, fi: Finlandiya, gr: Yunanistan, hr: Hýrvatistan, yu: Yeni Yugoslavya, br: Brezilya, bg: Bulgaristan Genel olarak bu sýnýflamaya uyulsa da, bazý domain adlarýnda daha farklý sözcük gruplarý da olabilir (rl.ac.uk (uk=ýngiltere), www2.itu.edu.tr gibi). Özellikle com domainlerindeki sýkýþmadan dolayý, yeni global domain adlarý oluþturma çalýþmalarý 1997 ortalarýnda tamamlanmýþtýr. Yeni kullanýma açýlan alan adlarý þunlardýr: arts : Sanat ve kültür ile ilgili siteler firm : Ticari Firmalar info : Bilgi servisi sunan siteler nom: Kiþisel domainler için kullanýlan adresler rec : Eðlence siteleri stor : Alýþveriþ merkezleri, ticari ürün satýlan yerler web : www ile ilgili servis sunan siteler Internet teki bilgi iletim hýzlarý çeþitlilik gösterir. Bilgisayarlarý ve deðiþik aðlarý birbirine baðlayan hatlar, kablo (çoðunlukla fiber optik), uydu ya da radyo link (yakýn birimler için) baðlantýlý olabilir. Ýnternette hat hýzý, saniyede iletilen bit sayýsý ile (bps, bit/san) ölçülür. Örneðin, 64 kilobit/saniye hýzýndaki bir hat saniyede 64kbit=65556 bit iletebilir. Bu da, ideal þartlarda, yaklaþýk 8 kilobyte/ saniye hýzýna denk gelmektedir. Söz gelimi, böyle bir hat ile, tam kapasite kullanýmýnda, 1 Megabyte lýk bir dosya yaklaþýk 2 dakikada iletilecektir. Bir birimin, baðlantýlarýnda kullanabileceði en fazla hýza Band Geniþliði denir. 64kbit/saniye bant geniþliði olan bir hattý ayný anda 10 birime kullandýrýrsak, buna göre hýzýmýz, en fazla hýzýn ortalama %10 una kadar düþer. Ýnternet Ortamýnda Sunulan Hizmetler Internet, bilgiye ulaþmayý kolaylaþtýrmak için deðiþik bilgi arama/tarama yöntemleri de sunar. Internet in sunduðu hizmetler çok geniþtir ve bu kadar bilgi arasýnda, bilinçsiz bir kullanýmla, insan yolunu çok kolay kaybedebilir. Internet ten alýnabilecek servisler, temel kullanýmlar vb ile ilgili olarak Ýnternet in sunduklarý; onu kullananlarýn istekleri, hayal güçleri ve teknoloji ile sýnýrlýdýr. Ýnternetin þu anda sunduðu temel hizmet biçimleri þunlardýr: E-Mail Ýnternetin en önemli hizmetlerinden biri olarak kabul edilebilir. Ýnternet servis saðlayýcýlarý tarafýndan saðlanan bu hizmet ile, bir Ýnternet servis saðlacý adý ve bu adresde tanýmlanmýþ bir kullanýcý adý bulunmak zorundadýr. Böylece, verilen adrese ileti gönderilmiþ olur, bu adrese ulaþan mesajlar kullanýcý tarafýndan alýnýncaya kadar saklanýr ve kullanýcýya iletilir. Netscape firmasý tarafýndan 10,000 hekim üzerinde yapýlan anket sonuçlarýna göre hekimlerin, %63 ü günlük olarak e-mail kullandýklarý, %33 ünün hastalarý ile e-mail ile haberleþtikleri, bu sayýlarýn bir yýl öncesine göre %200 artýðý ve çalýþma sonrasý 3 ay içerisinde rakamýn %20 artýðý gösterilmiþtir. American Medical Information Association (AMA) tarafýndan hazýrlanan e-mail ile hasta takibi ile ilgili düzenleme çalýþmasý þu anda AMA tarafýndan deðerlendirilmektedir. Buna göre e-maillerde dijital bir güvenlik kodu bulunacak ve gelen e-mailler basýlmýþ olarak hastanýn takip dosyasýna iþlenecektir. Bunlarý Ýnternet ortamýnda okumaya açanlar yasal soruþturmalara muhatap olabileceklerdir. Ancak þu anda, e-mail lerin güvenliðini saðlayan bir yasal koruma yoktur, bu nedenle gizli bilgiler e-mail ile aktarýlmamalý; gerekli ise þifrelenmiþ olarak gönderilmelidir 3.
276 276 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY Mail Gruplarý Belli üyeler tarafýndan gönderilen maillerin grup üyelerine ulaþtýrýlmasýna izin veren sistemlerdir, böylece ortak ilgi alanlarýnda kiþilerin bilgilenmesi ve haberleþmesi saðlanýr. Ortopedi Dünyasýnda kullanýlan beli baþlý mail gruplarý, Orthopod, The scoliosis mail group, AAOS tartýþma grubu, Electronic Journal of Orthopaedics Mailing List olarak sýralanabilir. Haber Gruplarý Haber gruplarý duyuru panolarý gibi kabul edilebilir, mail gruplarýnýn aksine haber gruplarýnda üyeler, istedikleri haber grubuna kendileri ulaþarak, istedikleri mesajlarý okurlar. Burada kiþisel adreslere herhangi bir mesaj gönderilmez. Haber gruplarý ile ilgili taramalar, www.dejanews.com adresinden öðrenilebilir. Moderatörlü gruplarda, gelen mesajlar konu hakkýnda bilgili kiþilerce kontrol edilerek panoya aktarýlýr, kontrolsüz haber gruplarýnda mesajlar hemen panoya eklenir. TeleMedicine Geliþen teknoloji ile hekimler arasýnda dayanýþma ve elektronik ortamda konsültasyon programlarý ortaya çýkmaya baþlamýþtýr. Dijital ortama aktarýlan hasta bilgileri baþka bir merkezde bulunan hekime danýþýlabilir. Sigorta þirketleri tarafýndan bu uygulamalar halen desteklenmese de, gelecekte sigorta þirketlerinin bu konuya sýcak bakmalarý beklenmektedir. WWW (World Wide Web) Zaman zaman Ýnternet ile eþ anlamlý olarak kullanýlsa da, www Ýnternet deðildir, onun bir parçasýdýr. Ýnternette oluþturulan web siteleri, birer kitaba benzetilebilir. Burada bir indeks sayfasý yani giriþ bölümü vardýr, daha sonra sitenin içeriðine göre týpký kitaplarýn bölümleri gibi site yapýlandýrýlarak kullanýcýya açýlýr. Aslýnda her sayfa bir dosyadýr, her dosyanýn kendine ait bir adresi vardýr. Bu sayfalarý bulup görüntüleyen programlara Web Browser denir. (IE, yada Netscape gibi). Bir bilgi deryasý olarak kabul edilen internette aradýðýný bulmak kolay bir þey deðildir, ancak unutulmamasý gereken bir nokta insanýn internetde aradýðý her þeyi bulabileceðidir. Bu konuda yardýmcý olmak üzere arama motorlarý yada web sayfalarýnýn adreslerinin oluþturulduðu veri tabanlarý vardýr. Ýntrenete aradýðýnýz bilgiye ulaþabilme genelde tecrübe ile olur, ancak bu konuda yardýmcý olabilecek 3 teknikten bahsedilebilir, 1. belli baþlý sayfalarý sýk kullanýlanlar klasörüne kaydetmek, 2. iþinize yarayan sayfalarý bilgisayarýnýza kaydetmek, 3. aradýðýnýz konuyla ilgili web adreslerini size sunan link sayfalarýný bulmak. Unutulmamasý gereken bir baþka nokta ise; doðru bilgiyi doðru sitede aramak, doðru arama motorunu kullanmaktýr. Bunlarýn belli baþlýlarý: Yahoo, Webcrawler, Infoseek, Lycos, Northernligth, Altavista dýr. Bu konuda kapsamlý bilgi ve benzer siteler hakkýnda bilgi www.searchengines.com adresinde ve burada bulunan arama motorlarý hakkýnda bilgi sunan diðer sitelerde bulunabilir. Týp ve Ortopedi tarama motorlarý Ortopedi ve genel týp kaynaklý aramalarda yardýmcý olmak üzere www.orthosearch.com, www.worldmedicus.com, www.medmark.org, www.citeline.com., www.medmatrix.com. www.medmatrix.org, www.medscape.com. gibi siteler önerilebilir. Medline Tarama Günümüzde týp konusunda yayýnlanan bir makaleye kolayca ulaþmak için kullanabileceðimiz medline taramalarý bir hekimin günlük iþleri arasýnda yer almaya baþlamýþtýr. Bu konuda en güvenli kaynaklardan biri olarak kabul edilen Pubmed sitesi American National Biotechnology Information (NCBI) tarafýndan National Library of Medicine (NLM) veri tabanlarýndan faydalanarak hazýrlanan bir sitedir. Normalde yazýlan her bir kelime arasýnda AND (ve) baðlacý otomatik olarak eklenir, ancak OR, NOT, gibi Boolean terimleri kullanýlarak tarama yapýlacak ise mutlaka bunlar büyük harfler ile yazýlmalýdýr. Sitede sunulan Limits adý altýndaki sayfadan arama sonuçlarý üzerinde kýsýtlamalar yapýlabilir, bunlar yazar adý [au], dergi baþlýklarý [ta], týbbi konu baþlýklarý [Mesh terms] veya [text word], Derginin tam adý [Journal name], belirtilen kelime grubunu radius fracture gibi istenilen indekslerde tarama yapýlabilir. Normalde Pubmed ile tarama yapýlýrken Pubmed önce aranan kelime grubunu Mesh listesinde daha sonra sýrasý ile dergi adý listesinde, kelime grubu olarak, yazar adý listesinde ve son olarak hala sonuç bulunamadý ise bütün kelimelerin arasýnda AND baðlacý var gibi düþünülerek tüm listelerde tekrar tarama yapýlýr. Tarama yapýlýrken bir kelimenin sonuna * iþareti
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 277 277 konulur ise, o kelime ve onun ekleri 150 farklý deðiþikliðe kadar Pubmed dizininden aranýr. Zaman aralýðý yerleþtirmek için, tarama sonuna sene/ay/gün [dp] formatý kullanýlmalýdýr. Belli bir zaman aralýðý içerisindeki sonuçlar taranacak ise yapýlmasý gereken, 1993: 1995 [edat] formatýnda olduðu gibi süreler arasýna : konulmasý gerekir. Basým tarihi için [dp], [pubmed e kayýt tarihi için [edat], Mesh terimleri listesine indekslendiði tarih için [MHDA] gibi baðlaçlar eklenebilir. Limits penceresinden ayrýca makalenin yazým dili, tarama yapýlacak bölümler, makale tipi, çalýþmanýn yapýldýðý hastalarýn yaþ grubu, hayvan yada insan çalýþmalarý, cinsiyet, tarih aralýðý, Pubmed veri tabanýnýn farklý bölümleri üzerinde tarama yapmak gibi seçenekler belirlenebilir. Preview Ýndex penceresi ile istenilen tarama ile ilgili bilgiler yazýldýktan sonra Pubmed listesinde o grup ile ilgili ek kelime gruplarý belirlenir tarama üzerinde yeni deðiþiklikler yapýlarak sonuçlar üzerinde ek deðiþiklikleri yapmak mümkün olur. History penceresi kullanýlarak, yapýlan farklý tarama sonuçlarý üzerinde eklentiler yapýlabilir, bu menü ile toplam 100 adet tarama sonucu sizin adýnýza Pubmed tarafýndan 1 saat süre ile saklanýr, 1 saat sonunda geçmiþ çalýþmalarýnýz silinir. Bu özellik sayesinde tarama sonuçlarý birleþtirilerek tek bir tarama sonucu gibi listelenebilinir. Clipboard penceresi ile yapýlan farklý taramalarýn sonuçlarý burada bekletilerek tamamý tek bir tarama sonucu gibi basýlabilir. Clubby seçeneði ile yapýlan taramanýn tam olarak uzun tarama stratejisi saklanabiliri Bu ileride yapýlacak taramalar için kullanýlabilinir. Bu özelliðin kullanýlabilmesi için Pubmed e üye olunmasý gerekir. Bu konuda daha geniþ bilgi http: //www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/ query/satatic/help/pmhelp.htlm sayfasýndan bulunulabilir. Pubmed dýþýnda medline taramalarý, Biomednet (www.bmn.com), Medscape (www.medscape.com), Healthgate (www.healtgate.com), gibi farklý sitelerden de yapýlabilinir. ORTOPEDÝ WEB SAYFALARI Organizasyonlar AAOS Akademinin web sayfasý Ýnternet üzerinde bulunan önemli sitelerden birisidir. Üyelerine toplantýlara katýlým kaydý yapmaktan, ürünlerini alabilmeye, sürekli týp eðitimi vermeye kadar uzanan bir yelpazede web sitesini kullanan akademi, ayrýca tartýþma gruplarý ve medline tarama gibi hizmetlerde vermektedir 4. Ayrýca AAOS tarafýndan üyelerine kendi web sayfalarýný AAOS sitesinde hazýrlayabilme ve burada sunma imkaný da vermektedir. AAOS dýþýnda belli baþlý ortopedi organizasyonlarýnýn web adresleri ise þöyledir. Kitaplar Wheeless Textbook of Orthopaedics www.medmedia.com C.R. Wheeless,MD ve Eugene Sherry, MD tarafýndan WorldOrtho ekibi ile birlikte Avustralya da geliþtirilmiþtir. Bu kitaplarda sunulan makalelerin dünyanýn farklý köþelerinden havuzlanmasý mümkündür ve yer kýsýtlamasý yoktur. www.eatonhand.com el cerrahisi içerikli benzer bir sitedir. South Medical Association tarafýndan da Ýnternet üzerinden eriþimi mümkün olan hem hasta hem de hekimlerce kullanýlabilecek yeni bir elektronik ortopedi kitabý ile ilgili çalýþmalar devam etmektedir. Bu konuda www.sma.org sitesinde bulunan bilgilerden faydalanýlabilinir. Dergiler Dergiler Ýnternet ortamýnda yayýn yapmanýn gerekliliði konusunda henüz tam bir fikir birliðine varamamýþlardýr. Ancak bir çok dergi bugün internetten ulaþýlabilen elektronik sayýlarýný ortaya koymaya baþlamýþlardýr. Elektronik Dergiler The Electronic Journal of Orthopaedics, Ýnternet ortamýnda yayýnlanan ilk elektronik dergidir. Dr. Reuben tarafýndan geliþtirilen dergide yayýnlarýn elektronik ortamda hazýrlanmasý, elektronik ortamda dergiye ulaþtýrýlmasý ve hakemlere ulaþtýrýlan yayýnlarýn www ortamýnda yayýnlanmasý amaçlanmýþtýr. Link sayfalarý Bazý ortopedi cerrahlarý tarafýndan hýzla geliþen ortopedi sayfalarýna ulaþmak için link siteleri oluþturulmuþtur. Bunlar benzer çalýþmalar ile zaman kaybedilmemesi için OWL (Orthopaedics Web Links) adý ile birleþtirilmiþ ve her kýtada açýlan sitelerde yansýlarý alýnmýþtýr. Böylece bilgiye eriþim hýzlandýrýlmýþtýr 5.
278 278 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY Diðer ortopedi kaynaklarý Bonehome adý ile yayýn yapmaya baþlayan site daha sonra Medscape tarafýndan satýn alýnmýþ ve Medscape in Ortopedi bölümü haline gelmiþtir. Sitede ortopedi ile ilgili son geliþmeler yanýnda ortopedi eðitimine yardýmcý multimedia materyalleri bulunmaktadýr. Bu site üzerinden abone olunarak elektronik posta ile haftalýk ortopedi haberlerine ulaþmak mümkündür, sitede ayrýca CME (Continuous Medical Education) makalelerine ulaþýlabilir. Bir diðer site, E-Radius sitesidir. Buradan Ýnternet ortamýndan radius distal uç kýrýklarýna ait vaka tartýþmalarýna ulaþmak mümkündür. Bu sitede haftada bir vaka tartýþmasý yapýlmasý amaçlanmýþ ise de, bu konuda site ile ilgili sýkýntýlar vardýr. Ýnternet ve Hastalar Ýnternet ve bilgisayar hasta doktor iliþkisini tam olarak oluþturamasa da, hastalarýn bilinçlenmesinde önemli bir araçtýr. Hastalarýn bilinçlendikçe tedaviye uyumlarýnýn arttýðý bir gerçektir. Ýnternet hastalara yönelik birçok eðitim ve bilgilendirme sayfalarý ile doludur. Bu sayfalarda sunulan bilgilerin büyük bir bölümü ise bilimsel doðruluktan yoksundur. Ýnternet ortamýnda yapýlan bir çalýþmada sunulan bilgilerin büyük bir bölümünün yetersiz ve alternatif týp bilgilerini hastalara sunduðu belirlenmiþtir. Bu konuda Ýnternet ortamýnda hastalarýn doðru bilgiler ile bilgilendirilmesi için profesyonel hekimlerce hazýrlanan sayfalarýn www de sunulmasý zorunludur. Ýnsanlarýn, içtikleri suyun bile kaynaðýný araþtýrdýklarý bir dönemde, saðlýklarý ile ilgili olarak kendilerine sunulan bilgilerin doðruluðu konusunda dikkatli olmalarý gerekir. Hastalar üzerinde yapýlan bir anket ise, 50 yaþ altýnda bulunan hastalarýn %98 inin internetde sunulan bilgilerin doðruluðuna ve güvenilirliðine inandýðý, 50 yaþ üzerinde bulunan hastalarýn %29 unun ise güvenilirlik konusunda þüpheleri olduðunu göstermiþtir 5,6. Hastalar standart týp kitaplarýnýn karýþýklýðý ve eriþim zorluklarý nedeniyle Ýnternet gibi kendilerine eriþilmesi kolay bir kaynakta sunulan bilgilere itibar edebilirler. Bu konuda hastalara hekimler tarafýndan sunulan eðitim imkanlarýnýn azlýðý da önemli bir eksikliktir. Bu konuda Pedro ve arkadaþlarý, Karpal Tünel Sendromu ile ilgili 5 Ýnternet arama motorundan yapýlan tarama sonrasýnda bulunan 175 siteyi, konunun uzmaný iki hekim tarafýndan incelemiþlerdir. Bulunan siteler, yazarlarýnýn güvenilirliði, site içeriði, bilgilerin doðruluðu açýsýndan 1-100 puan arasýnda deðerlendirilmiþtir. Bunun sonucunda; sitelerin %30 unun ticari olduðu ve ürün pazarlama amacýyla hazýrlandýðý, %30 unun yine ticari olduðu ancak ürün pazarlama amacý gütmediði, ancak %23 ünün akademik merkezlerden yada hekimler tarafýndan hazýrlandýðý tesbit edilmiþtir. Sitelerin yarýsýndan azýnýn klasik bilgiler sunduðu, %23 ünün yanlýþ ve hatalý bilgiler sunduðu, ortalama içerik puanlarýnýn 28.4 olduðu belirlenmiþtir 6. Tamara ve arkadaþlarý tarafýndan yapýlan bir baþka çalýþmada ABD de bulunan ortopedi eðitim merkezleri tarafýndan sunulan sayfalarýn içerikleri deðerlendirilmiþtir. Toplam 154 web sayfasýný içeren çalýþmada; sayfalarda klinik de sunulan hizmetlerin tanýtýmýn yapýlýp yapýlmadýðý, klinik personeli ile ilgili bilgiler verilip verilmediði, akademik eðitim programlarýnýn sunulup sunulmadýðý, diðer ortopedi sitelerinin adreslerine yer verilip verilmediði, elektronik ortamda eðitim materyallerinin bulunup bulunmadýðý (tartýþma vakalarý, eðitim modülleri gibi), bölümün yayýnlarý ve akademik ilgi sahalarý hakkýnda sunulan bilgiler, hastane istatistikleri, asistan listeleri, siteye arama motorlarý vasýtasý ile ulaþýmýn mümkün olup olmadýðý gibi kriterlere dikkat edilerek deðerlendirme yapýlmýþtýr. Sonuç olarak sayfalarýn sadece %73 ünün American Medical Association veri tabanýnda kayýtlý olduðu, %57 sinin öðretim elemanlarýnýn isim listesini verdiði, %53 ünün telefon numarasý ve bölüme eriþim adreslerini sunduðu, sitelerin sadece %32.7 hekimlerin e-mail adreslerini verdiði, %21.7 sinin ortalama olarak sitelerinin en son yenilenme zamanýný sunduðu, buna göre sitelerin ortalama 4.5 ayda yenilendiði (0-14 ay arasý), sitelerin sadece %1.8 nin tüm arama motorlarý tarafýndan gösterilebilirken, %46.9 unun herhangi bir tarama motoru tarafýndan gösterildiði ortaya konulmuþtur 5. Ýnternetde sunulan bilgilerin, bölümlerin tanýtýmý dýþýndaki bilgilere dýþarýdan kim olduklarý bilinmeyen kiþilerce ulaþýlabilmesinin doðruluðu tartýþýlabilinir. Eðitim modülleri, asistan eðitim programlarýnýn detaylarý gibi konularda þifre ile korunmuþ sayfalarýn ortaya konulmasý daha uygun olabilir, böylece belki Ýnternet ortamý daha etkin ve güvenli olarak kullanýlabilir.
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 279 279 Etkili ve eðitici bir site hazýrlanmýþ olsa bile bu siteye arama motorlarý yolu ile kolayca ulaþýlabilmesi gereklidir. Bu saðlanamaz ise beklenen etki alýnamayabilir. Çalýþmada kullanýlan 3 arama motorunun sadece sitelerin %1.8 ini bulanabilmesi, herhangi 3 ü tarafýndan adreslerin sadece %46 sýnýn bulunabilmesi son derece düþündürücüdür. Çok daha fazla sayýda hekim tarafýndan kullanýlmaya baþlandýkça, medikal firmalarýnýn Ýnternet ortamýnda reklam hizmetleri artacaktýr. Belki yakýn gelecekte elektronik posta mesajlarý üzerinde firma reklamlarýný ve ürün tanýtýmlarýný görmek mümkün olacaktýr. Týp sitelerinin, týbbi içeriklerinin deðerlendirildiði ve puanlandýðý bir kalite belgelendirmesi yapýlmalýdýr. Bu konuda çalýþmalar var ise de henüz kayda deðer sonuçlar alýnmamýþtýr 5,7. Sonuç olarak 20,000 den fazla saðlýk ile ilgili web sayfasýnýn bulunduðu, aylýk olarak ortalama 1500 web sayfasýnýn hazýrlandýðý 1999 yýlýnda, 70 milyon Amerikalýnýn saðlýk ile ilgili konularda yardýmýna baþvurduðu Ýnternet ortamý, Ýnternet in doðduðu yer olan ABD de bile, ortopedi akademik birimleri tarafýndan tam olarak kullanýlamamaktadýr. Böyle bir sitenin hazýrlanmasý ekonomik olmasa da kuruluþlarýn kendilerini tanýtma, hasta eðitimi sunma, asistan eðitimi ve sürekli týp eðitimi gibi konularda etkinlik kazanabilmeleri açýsýndan önemlidir. Net-etiði Ýnternet ortamý kendi aralarýnda elektronik trafiðe izin veren binlerce bilgisayar aðýnýn birleþmesi ile oluþmuþ bir sistemdir. Bu sistem içerisinde kullanýcýlar yaptýklarý her bir hareketin sorumluluðunu kendileri taþýrlar ve að yöneticileri tarafýndan konulan kurallara uymak zorundadýrlar. Kullanýcýlarýn Ýnternet ortamýnda yapabildikleri her þey, yapmalarýna izin verilmiþ olmayabilir. Ýnternet ortamýndan faydalanma bir hak deðil, insanlara sunulmuþ bir hizmettir. Bu nedenle Ýnternet ortamýndan faydalanýrken uyulmasý gereken kurallar vardýr. Bu kurallar net-etiði olarak bilinir. Bu kurallara uyulmasý, bilgi ortamýnýn geliþmesine yardým edecektir. Elektronik posta kullanýmý sýrasýnda, posta kutusu sýk sýk kontrol edilmeli, kullanýmýna izin verilen disk büyüklüðüne uyulmalý, gereksiz mesajlar silinmeli, ileride kullanýlabilecek mesajlar ve dosyalar, kiþisel bilgisayara indirilerek kaydedilmelidir. Elektronik posta mesajlarýnýn sadece sizin ve alýcý tarafýndan okunabileceði sanýlmamalý, baþkalarý tarafýndan da mesajlarýn okunabileceði unutulmamalýdýr. Virüslerin yayýlmasýna neden olmamak için sýk sýk virüs taramasý yapýlmalýdýr. Mesajýn büyük harfler ile yazýlmasý Baðýrma anlamýna gelir. Anlamsýz maillerin bir çok kiþiye gönderilmesi onlarla alay etme spamming olarak kabul edilir, bu tür hareketlerden kaçýnýlmalýdýr. FTP (File Transfer Protocol) sitelerine baðlanýldýðýnda þifre Password istenildiðinde elektronik posta adresi girilebilir, bu kabul edilmez ise o zaman Guest denenmelidir. Arþiv siteleri tarafýndan uygulanan zaman sýnýrlamalarýna, sunucu bilgisayarýn bulunduðu yerel saatler içerisinde uyulmalýdýr. Bu sitelerden kaydedilen programlarýn kullanýmý tamamen kullanýcýnýn sorumluluðundadýr. Ücretli programlarýn ücretleri ödenmelidir. Elektronik tartýþma listelerinde ve haberleþme listelerinde mesaj yollanýrken paragraflar kýsa tutulmalý, her bir mesajda sadece tek konuya deðinilmeli, baþkalarý hakkýnda görüþ bildirirken dikkatli davranýlmalýdýr. Elektronik mesajlar kolaylýkla baþkalarýna iletilebilir. Gönderdiðiniz mesajlarýn sonunda, adýnýzý, pozisyonunuzu, baðlantýlarýnýzý, Ýnternet adresinizi içeren kiþisel bilgilerinizi belirtiniz. Sadece kelimelere vurgu yapmak için büyük harf kullanýn, bu amaçla kelime baþlarýna ve sonuna * yýldýz iþareti kullanýlabilir. Gruplara mesaj gönderilirken dosya eklentileri mümkün olduðunca gönderilmemeli, dokümanýn alýnabileceði Ýnternet adresi belirtilmelidir. Ýlk göndericinin izni olmaksýzýn bir iletiyi haberleþme listesine göndermek çok kaba bir hareket olarak kabul edilir. Lisans sözleþmelerine uygun davranýlmalý, yüz yüze konuþulamadýðýndan yapýlan espri ve gönderilen komik materyallerin yanlýþ anlaþýlabileceði unutulmamalýdýr. Tartýþma listelerinde grubun ilgi sahasý ile ilgili konularda kýsa sorular sorulmalý, diðer liste üyelerini kýnayýcý yazýlardan kaçýnýlmalýdýr. Sorunuzun cevabýnýn sizin adresinize yollanmasýný isteyin, daha sonra size gelen cevaplarýn bir özetini gruba yollayýn. Bir mesaja cevap verirken adresin doðruluðunu kontrol edin. Yeni bir gruba üye olduðunuzda, kabul mesajýný ileride referans olarak kullanmak üzere saklayýn. Web siteleri ile alakalý sorularýnýzý sayfa oluþturuculara göndermeden önce, sýkça sorulan sorular FAQ bölümüne bakýlmalýdýr 8.
280 280 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY Bilgisayar Kullanýmý ile ilgili 10 Emir 8 1. Bilgisayarý diðer insanlara zarar vermek için kullanma, 2. Diðer insanlarýn bilgisayar kullanýmýný engelleme, 3. Baþka insanlarýn dosyalarýný karýþtýrma, 4. Bilgisayarý hýrsýzlýk yapmak için kullanma, 5. Bilgisayarý yalancý þahitlik yapmak için kullanma, 6. Ücretini ödemediðin yazýlýmlarý kopyalama, kullanma, 7. Ýzin almadan baþkasýna ait bilgisayarlarý kullanma, 8. Diðer insanlarýn emeklerine saygý göster, 9. Yazdýðýn programlarýn sosyal sonuçlarýný düþün, 10. Bilgisayarý dikkatli ve saygýlý kullan. REFERANSLAR 1. Golladay G.G.J. KIH, Matthews L. S. J. Current Concepts Review: Internet Resources for Ortopaedic Surgens. J Bone and Joint Surgery. 1988; 80 (A): 1525-1532. 2. bruces@well.sf.ca.us. Short History of Ýnternet. The Magazýne Of Fantasy And Scýence Fýctýon. 1993. 3. Clough JFM. Evolution of orthopaedics on the internet: http: //www.3iwc.riken.go.jp/congress/poster/ BU0221/CLASS.HTM 4. Gelberman R. H. The Ortopaedic Forum; The Academy On the Edge: Taking Charge of Our Future. J Bone and Joint Surgery. 2001; 83 (A): 946-950 5. Rozental T. D. ljh. The Ýnternet as a Comminucation Tool for Academic Orthopaedic Surgery Departments in the united States. J Bone and Joint Surgery. 2001; 83 (A): 987-991. 6. Beredjýklýan P. K BDJ, Steýnberg D. R., Bernsteýn J. Evaluating The Source And Content Of Orthopaedic Information On The Internet The Case Of Carpal Tunnel Syndrome. J Bone and Joint Surgery. 2000; 82 (A): 1540-1543. 7. Weiland A. J. Beyond Fera- Forging a New Path. J Bone and Joint Surgery. 1998; 80 (A): 985-940. 8. Netiquette: ftp: //ftp.unm.edu/ethics/netiquette/ Anatomi 3-D Anatomy for Students http: //sprojects.mmi.mcgill.ca/anatomy3d/ Anatomy and Histology http: //www.mic.ki.se/anatomy.html Anatomy http: //www.library.unisa.edu.au/internet/ pathfind/anatomy.htm Diagnostic Imaging for the Physical Therapist http: //www.ptcentral.com/radiology/ eatlas of Pathology http: //155.37.5.42/NAV/Title.HTM Global Anatomy http: //www.anatomy.wisc.edu/ Vesalius.Com http: //www.vesalius.com/ InforMed Anatomy resources http: //funsan.biomed.mcgill.ca/~funnell/ InforMed/anatomy.html Musculoskeletal Atlas http: //eduserv.hscer.washington.edu/hubio553/ atlas/content.html The Virtual Pelvis Museum http: //synaptic.mvc.mcc.ac.uk/pelvis/ pelvis356.wrl UNSW Embryo- Skeletal Muscular System http: //anatomy.med.unsw.edu.au/cbl/embryo/ Notes/skmus.htm Visible human cross sections http: //www.meddean.luc.edu/lumen/meded/ GrossAnatomy/cross_section/index.html Web-Based Surgical Simulators and Medical Educational Tools http: //synaptic.mvc.mcc.ac.uk/simulators.html
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 281 281 Arama - 37.com http: //37.com/ AltaVista http: //www.altavista.com/ AOL NetFind http: //www.aol.com/netfind/ Arabul http: //www.arabul.com/ Debriefing http: //www.debriefing.com/ Excite http: //www.excite.com/ ftpsearch.lycos.com. http: //ftpsearch.lycos.com/ HotBot http: //www.hotbot.com/ Google http: //www.google.com/ Metacrawler http: //www.metacrawler.com/ Northernlight http: //www.northernlight.com/ veya http: // www.nlsearch.com/ Profusion http: //www.profusion.com/ Infoseek http: //www.infoseek.com Ixquick Metasearch http: //ixquick.com/eng/ LookSmart http: //www.looksmart.com/ Netbul http: //www.netbul.com/ Searchengines.com http: //www.searchengines.com TürkMeta. http: //www.turkmeta.com/ Yahoo! http: //www.yahoo.com Ayak-Ayakbileði http gait.aidi.udel.eduhttp: //gait.aidi.udel.edu/ Podiatry http: //www.library.unisa.edu.au/internet/ pathfind/podiatry.htm RPSLMC-Dept. of Orthopedic Surgery - Gait Laboratory http: //www.ortho.rush.edu/gait/ Birlikler Academic Orthopaedic Society http: //www.a-o-s.org/ American Orthopaedic Foot and Ankle Society http: //www.aofas.org/ Connective Tissue Oncology Society http: //www.cancer.med.umich.edu/ctos/ index.html Orthopaedic Trauma Association http: //www.ota.org/ Scoliosis Research Society http: //www.srs.org/ Société Internationale de Chirurgie Orthopédique et de Traumatologie (SICOT) http: //www.sicot.org/ American Academy of Orthopaedic Surgeons http: //www.aaos.org/ American Association of Hip and Knee Surgeons http: //www.aahks.org/ American Medical Informatics Association. http: //www.amia.org/
282 282 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY American Orthopaedic Association http: //www.aoassn.org/ American Orthopaedic Society for Sports Medicine http: //www.sportsmed.org/ American Society for Surgery of the Hand http: //www.hand-surg.org/ Arthroscopy Association of North America http: //www.aana.org Australian Orthopaedic Foot and Ankle Society http: //www.ozemail.com.au/~christob/ Australian Society of Orthopaedic Surgeons http: //www.ozemail.com.au/~asos/ British Orthopaedic Association http: //www.boa.ac.uk/ EFORT http: //www.efort.org/ ICRS International Cartilage Repair Society http: //www.cartilage.org/ Medical Student http: //medicalstudent.com/ Orthopaedic Research Society http: //www.ors.org/ http: //www.biomaterials.org/ http: //www.biomaterials.org The International Center for Orthopaedic Education http: //www.icoe.aoassn.org/ The International Society for Fracture Repair http: //fractures.com/isfr/default1.htm Turk Ortopedi ve Travmatoloji Dernegi http: //www.aott.org.tr/ Turk Tabipleri Birligi http: //www.ttb.org.tr/ Dergiler American journal for sports medicine http: //www.ajsm.org/ American journal of orthopedics http: //www.amjorthopedics.com BioMechanics The Magazine of body movement and medicine http: //www.biomech.com/ Clinical Orthopaedics and Releated Research http: //www.corronline.com/ ebmj collected resources Orthopaedic and trauma surgery http: //www.bmj.org/cgi/collection/ orthopaedic_and_trauma_surgery International Orthopaedics (SICOT) http: //www.link.springer.de/link/service/journals/ 00264/index.htm Internet Journal of Emergency and Intensive Care Medicine http: //www.ispub.com/journals/ijeicm.htm Internet journal of orthopedic surgery http: //www.rz.uni-duesseldorf.de/www/ MedFak/Orthopaedie/journal/ Journal of bone and joint surgery (American) http: //www.jbjs.org/ Journal of bone and joint surgery (British) http: //www.jbjs.org.uk/ Journal of Emergency Medicine and Acute Primary Care http: //www.ccspublishing.com/j_er.htm Journal of orthopaedic research http: //www.ors.org/ Journal of prosthetics and orthotics http: //www.oandp.org/jpo/ Journal of Shoulder and Elbow Surgery http: //www.harcourthealth.com/scripts/om.dll/ serve?action=searchdb&searchdbfor=home&id=se Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons http: //www.jaaos.org
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 283 283 Journal of the Southern Orthopaedic Association http: //www.smaservicesinc.com/soa/2001/ jsoasp01/index.htm MDCONSULT http: //www.mdconsult.com/ University of Pennsylvania Ortho Journal Online http: //www.uphs.upenn.edu/ortho/oj/index.htm Orthopedics today http: //www.slackinc.com/bone/ortoday/ othome.asp Orthopedics http: //www.orthobluejournal.com/index.asp Spine-Surgery http: //www.spine-surgery.com/ The American Journal of Knee Surgery http: //www.slackinc.com/bone/ajks/ ajkshome.htm The Free Medical Journals Site http: //www.freemedicaljournals.com/ The New England Journal of Medicine http: //content.nejm.org/current.shtml The Physician and sports medicine online http: //www.physsportsmed.com/ AAOS Bulletin http: //www.aaos.org/wordhtml/bulletin.htm The Electronic Journal of Hand Surgery http: //www.leeds.ac.uk/handsurgery/ ejhome.htm European Journal of OrthopaedicSurgery and Traumatology http: //link.springer.de/link/service/journals/ 00590/index.htm Journal of Arthroplasty and Arthroscopic Surgery http: //arthroplasty-arthroscopy.mc.metu.edu.tr/ Acta Orthopaedica et Traumatologica Turcica http: //www.aott.org.tr/ Hacettepe Ortopedi dergisi http: //www.journals.hacettepe.edu.tr/ortopedi/ Eðitim Mataryelleri A Simple guide to orthopaedics and trauma http: //www.worldortho.com/database/intro-orth/ index1.html Approaches to differential diagnosis in musculoskeletal imaging http: //www.rad.washington.edu/mskbook/ index.html Clinical Case Presentations from du Pont Hospital http: //gait.aidi.udel.edu/res695/homepage/ pd_ortho/educate/clincase/clcasehp.htm Cmecourses - Gateway Home http: //www.cmecourses.com/gateway/ index.cfm?pid=56 Edinburgh Orthopaedic Internet Presentation Centre http: //www.orthopaedic.ed.ac.uk/ presentations.htm Guide to total hip replacement http: //www.bostontotaljoint.com/ MedFacts medical library http: //www.medfacts.com/medlib.htm Online medical dictionary http: //www.graylab.ac.uk/omd/ OWL Publications http: //owl.orthogate.com/publica.html Regional Anesthesia CME http: //www.pain.com/regional/racme_jan98/ default.cfm WorldOrtho educational database http: //www.worldortho.com/database.html Kitaplar Electronic Orthopaedic Textbook http: //www.worldortho.com/database/etext/ index.html
284 284 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY emedicine Online Text - Emergency Medicine http: //www.emedicine.com/emerg/contents.htm http www.eatonhand.com http: //www.eatonhand.com/ orthotextbook http: //www.orthotextbook.net/ Wheeless Textbook of Orthopaedics http: //www.medmedia.com/med.htm Baðlantýlar Orthopaedic Links Page Link page from British Columbia http: //www.virtualkamloops.com/cloughs/ orthlink.html ACL Home Page http: //www.math.ufl.edu/~sfm/acl/acl.html Southern California Orthopedic Institute http: //www.scoi.com/ Hand surgery http: //www.handsurgery.com/ Cumulative Trauma Disorders http: //www.sechrest.com/mmg/ctd/stuff.html Orthopaedic Surgery Database http: //www.proservices.com/pas_user/ orthopaedics/quest.html Orthopaedic Grand Rounds FTP site http: //www.sechrest.com Trauma Protocols http: //www.ortho.uab.edu/sub_spclty/trauma/ trauma.html#protocols The University of Washington http: //www.orthop.washington.edu/bone and Joint Sources/Sources.idx.html Anesthesia for Orthopedic Surgery http: //www.anes.ccf.org: 8080/pilot/ortho/ orthintr.htm Animations http: //courses.washington.edu/bonephys/ opmovies.html Anthropometry http: //www.library.unisa.edu.au/internet/ pathfind/anthropo.htm Biomechanics World Wide http: //www.per.ualberta.ca/biomechanics/ bwwintro.htm BioSupplyNet- Biomedical Research Supply Information Source http: //www.biosupplynet.com/index.cfm Bone Links http: //www.osteo.org/links.html ClinicalTrials.gov http: //clinicaltrials.gov/ct/gui/c/r/ Dr. Pribut s Sports Page http: //www.clark.net/pub/pribut/spsport.html Greenspoon Orthopedics Patient Education Page http: //www.greenspoonortho.com/ortho.htm Hardin MD The Medical Information Hub http: //www-sci.lib.uci.edu/~martindale/ MedicalSurgery.html Hip Implant Law Premier Site on Hip Replacement Recalls http: //www.hipimplantlaw.com/ Internet Society of Orthopaedic Surgery and Trauma s maitrise-orthop http: //www.isost.org/ Martindale s Health Science Guide Anesthesiology & Surgery Center http: //www-sci.lib.uci.edu/~martindale/ MedicalSurgery.html MedicineNet.com http: //www.medicinenet.com/hp.asp?li=mni MedMark Orthopedics http: //medmark.org/os/ Medscape http: //www.medscape.com/ Musculoskeletal Diseases http: //www.mic.ki.se/diseases/c5.html Musculoskeletal system - CHORUS http: //chorus.rad.mcw.edu/index/6.html
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 285 285 Medsite http: //www.medsite.com/ Orthopaedic Links http: //www.hvousa.org/links/orthl.htm Orthopaedics - Best Practice - Online Resources http: //www.stjames.ie/best_practice/ bporthopaedics/orthresources.html Orthopaedics Portal http: //orthopaedics.com/orthopaedics/portal/ default.asp Sarcoma.org http: //www.sarcoma.org/ Shriners Hospitals http: //www.shrinershq.org/hospitals/index.html Trauma Department http: //www.swsahs.nsw.gov.au/livtrauma/ default.asp UW - Madison - Department of Radiology - Medical StudentTeaching Files http: //www.radiology.wisc.edu/med_students/ TEACH.HTM UW Orthopaedics and Sports Medicine http: //www.orthop.washington.edu/listing_alpha Bonetumor.org http: //www.bonetumor.org/ Türk Ortopedi-Net http: //www.turk-ortopedi.net/ Türk-Asami http: //www.asami-turk.org/ Türkiye spor hekimleri derneði http: //www.sporhekimi.org/ Medline BioMedNet http: //biomednet.com/db/medline HealthGate http: //www.healthgate.com Medscape http: //www.medscape.com/ PubMed http: //www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ Süreli Yayýnlar Toplu Kataloðu Tarama Motoru http: //www.ulakbim.gov.tr/servisler/ sureliyayinlar/sykatalog/ Ortopedi Arama Siteleri Belgian orthoweb http: //www.belgianorthoweb.be/noie.htm Internet Portal for Orthopaedic Specialists http: //www.orthopaedics.com/orthopaedics/ MedWeb Plus Orthopedics http: //www.medwebplus.com/subject/ Orthopedics.html Orthogate http: //www.medwebplus.com/subject/ Orthopedics.html orthoguide http: //www.orthoguide.com/ortho/ Orthoknow http: //www.orthoguide.com/ortho/ OrthoSearch http: //www.orthosearch.com/ Orthoseek - pediatric orthopedics and pediatric sports medicine for parents http: //www.orthoseek.com/splash.html OrthoWorld. The Orthopaedics Portal for orthopaedic-orthopedic information. http: //www.orthoworld.com/ OWL Orthopaedic web links organisations site http: //owl.orthogate.org/org.html The OrthoPeople http: //www.theorthopeople.com/home.htm Virtual hospital http: //www.vh.org/
286 286 ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK OPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY WorldOrtho http: //www.worldortho.com/ Yahoo Orthopedics http: //dir.yahoo.com/health/medicine/ Orthopedics/ Tartýþma Gruplarý AAOS online http: //www.aaos.org/wordhtml/discuss.htm Arthroplasty http: //www.mailbase.ac.uk/lists/arthroplasty/ BeneluxOrth Mailing List http: //www.belgianorthoweb.be/newsgroup.htm Extensive List of Related Mailing Lists and Newsgoups - an http: //owl.orthogate.org/mailnews.html IndiaOrth Mailing List http: //www.indiaorth.org/orth/index.htm Limbrecon http: //www.mailbase.ac.uk/lists/limbrecon/ medlux.medsci.orthopaedics news: medlux.medsci.orthopaedics NewsRounds Personalized News for the Business of Medicine http: //www.newsrounds.com/ Orthogate s Mailing List http: //www.aaos.org/wordhtml/ota_info.htm Orthopaedic Trauma Association http: //www.aaos.org/wordhtml/ota_info.htm Orthopedia Mailing List http: //ortopedia.rediris.es/ Orthopedic Surgery Mailing List http: //www.sechrest.com/ortho/index.html Orthopod Arthroplasty http: //www.mailbase.ac.uk/lists/arthroplasty/ Orthopod Hand List http: //www.mailbase.ac.uk/lists/hand/ Orthopod Mailing List http: //www.orthopaedic.ed.ac.uk/orthopod.htm Orthopod Spinal http: //www.mailbase.ac.uk/lists/spine/ Orthopod Sports http: //www.mailbase.ac.uk/lists/sportmedorth/ Sportmedorth http: //www.mailbase.ac.uk/lists/sportmedorth/ Scoliosis Mailing List Scoliosis http: //www.ai.mit.edu/extra/scoliosis// scoliosis.html#subscription Electronic Journal of Orthopaedics Mailing List http: //www.nmis.com/onm/html/mboard/ mailers.htm Newslist-aaos.news-updates http: //www.aaos.org/cgi-bin/newslist?aaos.newsupdates Groupshl=en&group=medlux.medsci.orthopaedics (groups.google.com) http: //groups.google.com/ groups?hl=en&group=medlux.medsci.orthopaedics turk_orthopod http: //groups.yahoo.com/group/turk_orthopod/ Týbbi Arama CiteLine http: //www.citeline.com/ CliniWeb http: //www.ohsu.edu/cliniweb/ MedHunt (www.hon.ch) http: //www.hon.ch/medhunt Medical Matrix http: //www.medmatrix.org/index.asp Medmark http: //www.medmark.org/ MedWeb http: //www.cc.emory.edu/whscl/ medweb.html
ARTROPLASTÝ ARTROSKOPÝK CERRAHÝ / JOURNAL OF ARTHROPLASTY & ARTHROSCOPIC SURGERY 287 287 Yahoo Health http: //www.yahoo.com/health/ Yayýnevleri Amazon.com http: //www.amazon.com/ Blackwells online bookshop http: //bookshop.blackwell.co.uk/ http www.amapublications.comhttp: //www.amapublications.com/ Lippincott, Williams & Wilkins http: //www.wwilkins.com/ MedbooksNOW.com http: //www.doody.com/rev450webscripts/ main.asp?shoppingcartid=0lbplab1118840-072899-224709-0 Publishers and booksellers http: //www.library.unisa.edu.au/techser/ publist.htm Publishers catalogues home page http: //www.lights.com/publisher/ SLACK Incorporated http: //www.slackinc.com/areas.asp