DERS 7 PROTEZLER
Protezler PROTEZLER Vücutta eksik bir uzvun yerine konarak o uzvun fiziksel veya estetik işlevini yerine getiren cisimler Bazı protezler aynı zamanda implanttır. (Yani vücudun içine konur. ) Protezler bazen invazif olabilirler.
Protezler Ayak-bacak protezleri El-Kol protezleri PROTEZLER Eklem implantları protez sayılabilir. Daha önce gördük. Kraniofasiyal (kafatası-yüz), maksillofasiyal (çene-yüzü) protezler Göz, kafatası v.s Boyun protezleri Gırtlak, üst yemek borusu, nefes borusu Kardiovasküler protezler Yapay kapakçık v.s. Dental protezleri Göğüs protezleri Biz bu derste ilk iki grupla ilgileneceğiz
PROTEZ KULLANIM AMAÇLARI Eksik uzvun fiziksel işlevini yerine getirme Örneğin, bazı diz-altı ve alt-kol protezleri Eksik uzvun estetik işlevini yerine getirme Yüz, göz, göğüs protezleri Psikolojik rehabilitasyonun bir parçası Her ikisini de yerine getirme El, alt-kol protezleri
PROTEZ TARİHİ Antik Hindu metinleri (MÖ 3500-2800) Kraliçe Vishpla nın savaşta kopan bacağının yerine demirden protez Antik Mısır (MÖ 3000) Prostetik ayak baş parmağı Heredot un tarihi (MÖ 440) Hegesistratus zincirinden ayağını koparak kurtuldu ve sonra yerine tahtadan ayak takıldı (MÖ 5. yüzyıl) Gaius Plinus Secundus un Doğa Tarihi eseri (1. yüzyıl) General Marcus Sergius un savaşta kopan sağ eli yerine, kalkanını tekrar tutabilsin diye demirden sağ el yapıldı. (MÖ 3. yüzyıl)
PROTEZ TARİHİ Capua, İtalya da bulunan protez bacak (MÖ 3. yüzyıl) Bronz, demir ve tahtadan yapılma Ambroise Pare (1500ler) Farklı kol ve bacak (ayrıca göz ve burun) protezleri yaptı. Barbaros Hayrettin Gümüşten sol kol. Kim yaptı? Götz von Berlichingen, Alman şövalye Demir Protez ön-kol (16. yüzyıl), parmaklar belli konuma getirilebiliyordu.
Pieter Verduyn (1696) Bacak protezi, günümüz tasarımına yakın 18.-19. yüzyıl boyunca tasarımlar ilerledi. James Potts Benjamin Palmer Douglas Bly Dubois Parmelee PROTEZ TARİHİ
AYAK-BACAK PROTEZLERİ Amputasyonun yerine göre iki tür bacak protezi Transtibial Dizaltı, below the knee, BK olarak kısaltılır. Hareket daha kolay. (Diz eklemi sağlam) Transfemoral Dizüstü, above the knee, AK olarak kısaltılır. Hareket daha zor. (Daha çok enerji gerektirir.) Daha nadir olarak kalça, diz ve ayak bileği ekleminden ampütasyonlar yapılır.
AYAK-BACAK PROTEZLERİNİN YAPISI
AYAK-BACAK PROTEZLERİ Soket amputasyon güdüğüne (uzuvdan geriye kalan parça) farklı şekillerde takılabilir. Bir hava valfi yardımıyla vakum yaratarak Ucunda bir vida olan bir astar giyip protezi vidaya bağlayarak Kayış kullanarak Güdüğün içinde kalan kemiğe vida takılıp protezin kalıcı olarak uzva bağlandığı sistemler de vardır.
Protezin diz eklemi AYAK-BACAK PROTEZLERİ Tek serbestlik derecelidir. Gerçek eklemde medyal-lateral düzlemde rotasyon da var. Yürümenin doğru fazında doğru hareketi yapabilmelidir. Dışarıdan güç verilerek yapılması çok enerji gerektirir. Protezin ayak bileği eklemi Rigid olabilir. Tek, çift üç serbestlik derecesiyle hareket edebilir. Kullanılan mafsala bağlı olarak
EL-KOL PROTEZLERİ Ampütasyon yerine göre iki tür Transradyal Dirsek altı Transhumeral Dirsek üstü Sadece kozmetik işlevi olan protezler vardır Daha nadir olarak omuz, dirsek ve bilek ekleminden ampütasyon yapılır.
EL-KOL PROTEZLERİ İnsan elinde 20 den fazla serbestlik derecesi vardır. Tam işlevsel el protezi yapmak çok zordur. Sadece kozmetik işlevi olan protezler vardır. Basit, tek serbestlik dereceli kıskaç sistemi Basit vücut hareketleriyle açılır kapanır.
İLERİ TEKNOLOJİLER Yürümenin bir fazındaki enerjiyi saklayıp başka fazında kullanan sistemler Yay, sönümleyici v.s. İçerirler. Aktivasyon için geri-besleme (feedback) ile çalışan mikroişlemcili, motorlu sistemler Hareket ve konum sensörleriyle yürümenin doğru fazında diz ekleminin ekstensiyon ve fleksiyonu sağlanır. Uygun kaslardan miyoelektrik sinyaller okunur ve işlenir, yürümenin doğru fazında diz ekleminin ekstensiyon ve fleksiyonu sağlanır.
Robotic teknolojiler İLERİ TEKNOLOJİLER Çok serbestlik dereceli, doğala yakın el protezleri Sensörler, mikroişlemci ( microprocessor ), mikrodenetleyici ( microcontroller ), eyleyici ( actuator, aslen bir motor) Her serbestlik derecesi için bir motor gerekir. Değişik mafsalların elin doğal hareketlerini taklit edecek şekilde uygun anlarda tahrik edilmesi gerekir.
İMALAT VE MALZEME SEÇİMİ Hafif ve dayanıklı malzemeler tercih edilir. Titanyum ve Carbon kompozitler Transfemoral protezler için hafiflik çok önemli Kozmetik kısımlar için farklı plastikler PVC, silikon, nylon, polietilen köpük Değişik boylarda seri üretim veya hastaya özel imalat Hastaya özgü soket, astar Elle güdüğün kalıbını çıkarma MR görüntülerinden model oluşturma, hastaya özgü imalat, 3D baskı