161
Maddenin Tanecikli Yapýsý Madde Nedir? Çevremizde gördüðümüz ya da hissettiðimiz kütlesi olan boþlukta yer kaplayan yani hacmi olan her þeye madde denir. Maddeler katý, sývý ve gaz hâlde olabilir. Defter, kitap, kalem, masa, kullandýðýmýz bardak, aðaç, solunum yaptýðýmýz hava, içtiðimiz su vb. birer maddedir. Defter, kitap, kalem, tahta, aðaç, su gibi maddelerin boþlukta yer kapladýklarýný, gözlerimizle görebilir, kütlelerinin olduðunu ise tartarak anlayabiliriz. Gözle göremediðimiz gazlarýnda kütlesi ve hacmi vardýr. Bunu þöyle bir deneyle ispatlayabiliriz. Önce sönük bir balon alýp teraziyle tartalým. Daha sonra balonu þiþirelim tekrar tartalým. Son tartmada bulduðumuz deðerden, ilk tartmada bulduðumuz deðeri çýkartýrsak balonun içindeki havanýn kütlesini bulmuþ oluruz. Balonu þiþirdiðimizde balonun içindeki havanýn bir hacme sahip olduðunu gözlerimizle görürüz. Ses, ýþýk, alev, ýsý madde deðildir. Çünkü bunlarýn kütlesi ve hacmi yoktur. Maddenin iþlenerek þekil verilmiþ haline cisim denir. Aðaç bir madde iken aðaçtan yapýlan masa bir cisimdir. Her madde bir cisim deðildir ancak her cisim bir maddedir. Altýn Demir MADDE CÝSÝM Altýn bilezik Demir kapý Gümüþ Gümüþ yüzük Örnek 49 Aþaðýdakilerden hangisi cisimdir? A) Toprak B) Altýn C) Enerji D) Bronz heykel Maddelerin þekil almýþ hâline cisim denir. Bronz heykel, bronza þekil verilmesi ile elde edildiðinden cisimdir. Yanýt D dir. 162
Örnek 50 Aþaðýdaki varlýklardan hangisi madde deðildir? A) Ses B) Hava C) Su D) Bakýr Hava, su ve bakýrýn hem kütleleri hem de hacimleri vardýr. Bu nedenle bunlar maddedir. Sesin kütlesi ve hacmi olmadýðý için madde deðildir. Yanýt A dýr. Maddelerin Ortak Özellikleri Bütün maddelerde ortak bulunan özelliklerdir. Maddelerin ortak özellikleri maddenin cinsine deðil madde miktarýna baðlýdýr. 1. Kütle: Bir maddenin sahip olduðu madde miktarýdýr. Kütlenin birimi kilogramdýr (kg). Madde miktarý arttýkça o maddenin kütlesi de artar. 2. Hacim: Maddelerin uzayda kapladýðý yerdir. 5 kg demirin hacmi, 2 kg demirin hacminden daha fazladýr. Dolayýsýyla ayný maddenin kütlesi arttýkça hacmi de artar. 3. Eylemsizlik: Maddenin konumunu deðiþtirmeme eðilimidir. Örneðin; hareket halindeki otomobil sürücüsü ani bir fren yaparsa otomobildeki yolcular ya da koltuklarýn üzerindeki eþyalar öne doðru hareket eder. Duran otomobil aniden harekete baþlarsa otomobilde oturanlar geriye doðru hareket ederler. Bu örnekler maddenin konumunu korumak için yaptýðý eylemlerdir. 4. Tanecikli Yapý: Bütün maddeler atom adý verilen çok küçük taneciklerden oluþmuþtur. Bir maddenin miktarý arttýkça o maddedeki tanecik sayýsýda artar. Maddeyi Oluþturan Tanecikler - Atom Maddeler görüldüðü gibi bütünsel bir yapýya sahip deðildir. Atom adý verilen gözle ve mikroskopla görülemeyen çok küçük taneciklerden oluþmuþtur. Maddelerin taneciklerden oluþtuðunu bir deneyle gösterelim. Elimize aldýðýmýz bir enjektörün iðne takýlan kýsmýný parmaðýmýzla kapatýp diðer elimizle pistonu yavaþ yavaþ ileri doðru itelim. Enjektörün içindeki hava sýkýþmaya baþlar. Belli bir yere geldikten sonra pistonu daha ileri itemeyiz. Pistonu býraktýðýmýzda piston tekrar ilk durumuna gelir. Buna göre; Enjektörün içindeki havanýn çok küçük taneciklerden oluþtuðu ve bu tanecikler arasýnda boþluklar olduðunu sýkýþmasýndan anlayabiliriz. Pistonu serbest býraktýðýmýzda pistonun tekrar eski haline 163
Katýlar sýkýþtýrýlamaz. Gazlar sýkýþtýrýlabilir. gelmesi ise havanýn genleþtiðini tanecikler arasýndaki boþluklarýn eski halini aldýðýný anlayabiliriz. Katý ve sývýlar hal deðiþtirerek gaz haline gelebilirler. Bu durumda bu maddelerin gaz halleri de sýkýþtýrýlabileceðinden katý ve sývýlarda küçük taneciklerden oluþmuþtur. Ancak katý ve sývý maddelerin sýkýþtýramayýz. Çünkü bu maddeleri oluþturan tanecikler arasýndaki boþluklar bu maddeleri sýkýþtýrabilmek için yeterli deðildir. Gazlarýn sýkýþma özelliðinden; Mutfak tüplerinde Yangýn söndürücülerde Deodorantlarda ve spreylerde Kara ve hava taþýtlarýnýn tekerleklerinin lastiklerinde Dalton Futbol, voleybol ve basketbol toplarýnda olduðu gibi pek çok alanda yararlanýlýr. Katýlarýn küçük taneciklerden oluþtuðunu þöyle bir örnekle ispatlayabiliriz. Ýçinde su olan bir cam bardaða bir tane küp þeker atalým ve bardaðýn içindeki su seviyesini iþaretleyelim. Küp þekeri suyun içinde bir bütün halinde görebiliriz. Daha sonra bir kaþýk yardýmýyla þekeri suda çözdüðümüzde bardaktaki su seviyesinde bir deðiþiklik olmadýðýný görürüz. Demek ki þeker çözününce küçük taneciklere ayrýþtý ve bu tanecikler suyu oluþturan tanecikler arasýndaki boþluklara yerleþti. Geçmiþten Günümüze Atomla Ýlgili Düþünce ve Görüþler: Maddelerin nelerden oluþtuðu çok eski çaðlardan beri insanlarýn ilgisini çekmiþtir. Maddenin taneciklerden oluþtuðu fikrini ilk olarak MÖ. 400 lü yýllarda Yunan lý filozof Democritus söylemiþtir. Democritus bütün maddelerin küçük ve bölünemez parçacýklardan oluþtuðunu söylemiþ ve Yunanca da bölünemez adýna gelen atom adýný vermiþtir. Atom hakkýndaki ilk bilimsel çalýþmayý 19. yy. da Dalton yapmýþtýr. Dalton a göre bütün maddeler atom adýný verdiðimiz küreye benzer bölünemeyen taneciklerden oluþmuþtur. Her bir maddeyi oluþturan atomlar birbirinden farklýdýr. Dalton un bu fikri günümüzde hâlâ geçerliliðini korumaktadýr. Daha sonralarý Marie Curie (Meri Küri) ve Becquerel (Bakerel) atomla ilgili önemli çalýþmalar yapmýþlardýr. Günümüzde atomla ilgili çalýþmalar hâlâ devam etmektedir. Atomun bölünmesinin zor olduðu fikri yýkýlmýþtýr. Atomlarýn daha küçük parçacýklardan oluþtuðu anlaþýlmýþtýr. Ancak 164
atomla ilgili her þeyin bilindiði söylenemez. Daha sonraki yýllarda yapýlacak araþtýrmalar ile atomlar hakkýnda daha çok þeyler elde edilmesi mümkündür. Hücreler de Atomlardan Oluþmuþtur Canlýlarýn en küçük yapý taþý hücredir. Hücreler, hücre zarý, sitoplazma, çekirdek gibi yapý ve organellerden oluþmuþtur. Bu organel ve yapýlarýn herbiri pek çok atomdan oluþmuþtur. Söz gelimi hücrenin çekirdeðinde karbonhidrat, protein, yað olarak adlandýrdýðýmýz yapýlar bulunur. Bu yapýlarýn her biri atomlardan meydana gelmiþtir. Elementler Saf Maddeler Maddelerin Sýnýflandýrýlmasý Bileþikler Saf Olmayan Maddeler (Karýþýmlar) Homojen madde: Her tarafýnda ayný özelliði gösteren maddelerdir. Elementler, bileþikler ve çözeltiler homojen maddelerdir. Heterojen madde: Her tarafýnda ayný özelliði göstermeyen maddelerdir. Süspansiyon (katý-sývý karýþýmý) su-kum, tebeþir-su karýþýmý, emülsiyon (sývý-sývý karýþýmý) su-zeytin yaðý, benzin-su, mazot-su karýþýmlarý heterojendir. Element: Ayný çeþit atomlarýn bir araya gelerek oluþturduðu maddelere denir. Elementlerin baþlýca özellikleri þunlardýr: Elementler tek cins atom içerirler. Yapý taþlarý atomdur. Kendinden daha basit maddelere ayrýþamazlar. Saftýrlar. Homojendirler. Her biri sembol denilen küçük veya büyük harflerle gösterilirler. Erime ve kaynama noktasý, yoðunluk gibi ayýrt edici özellikleri bulunur ve bu özellikler sabittir. Farklý elementler farklý atomlardan oluþur. Sözgelimi demiri oluþturan atomlarla alüminyumu ya da bakýrý oluþturan atomlar birbirinden farklýdýr. Þekillerde görüldüðü gibi çok sayýda demir atomu bir araya geldiðinde demiri, bakýr atomu bir araya geldiðinde bakýrý oluþturur. Hidrojen, oksijen, iyot gibi bazý elementlerin atomlarý kümeler halinde bulunur. Bu atom kümelerine molekül denir. Yukarýdaki örneklerden anlaþýldýðý gibi bazý elementlerin en küçük taneciði atom, bazý elementlerin en küçük taneciði moleküldür. Oksijen Atom Ýyot Atom ve molekül maddelerin özelliðini taþýyan en küçük parçalarýdýr. Element 165
Örnek 51 Aþaðýda verilenlerden hangisi bir molekülü temsil etmez? A) B) C) D) Bir yapýnýn molekül olabilmesi için en az iki ayný ya da farklý atomun birbirine baðlanmasý gerekir. Oysa C seçeneðinde atomlar birbirlerine baðlanmamýþtýr. Bu yüzden molekül yapýyý temsil etmez. Yanýt C dir. Bileþik: Ýki veya daha fazla çeþitte element atomlarýnýn bir araya gelerek oluþturduklarý yeni saf maddelere bileþik denir. Bileþiklerin baþlýca özellikleri þunlardýr: Bir molekül iki atomdan meydana gelebildiði gibi beþyüzden fazla atomdan oluþan moleküllerde vardýr. Farklý tür atomlardan oluþan ayný tür moleküller içerir. Yapý taþlarý moleküldür. Kendisini meydana getiren maddelere ayrýþýr. Bileþikler saf maddedir. Homojendirler. Formülle gösterilirler. Erime ve kaynama noktasý, yoðunluk gibi ayýrt edici özellikleri bulunur ve bu özellikler sabittir. Elementler arasýnda sabit birleþme oraný vardýr. Bileþiði meydana getiren elementler özelliklerini kaybeder. Yeni bir madde oluþtururlar. Dünyamýzda yüzden fazla farklý atom ve buna baðlý olarak ayný sayýda element vardýr. Dünyamýzdaki maddelerin hepsi element olsaydý sadece yüze yakýn sayýda madde olmasý gerekirdi. Halbuki çevremizde milyonlarca madde vardýr. Bunun nedeni farklý maddelere ait atomlarýn bir araya gelerek farklý molekülleri onlarda bir araya gelerek farklý maddeleri oluþtururlar. Bir molekülü oluþturan atom sayýsý azsa basit yapýlý, çok sayýda atomdan oluþmuþsa karmaþýk yapýlý moleküller olarak adlandýrýlýr. Örneðin su, iyot, hidrojen ve oksijen molekülü basit yapýlý iken, karbonhidrat, yað ve proteinler karmaþýk yapýlý moleküllerdir. 166
Su molekülü iki tane hidrojen, bir tane oksijen atomundan oluþmuþtur. Su molekülü farklý atomlardan oluþtuðu için su bir bileþiktir. Su molekülü Örnek 52 Aþaðýda dört maddeye ait atom ve molekül modelleri verilmiþtir. Hangisi bir bileþiktir? A) B) C) D) Bileþik molekülleri farklý maddelere ait atomlarýn bir araya gelmesiyle oluþmuþtur. Yanýt C dir. Örnek 53 I II III IV Balýk, oltalardaki bileþikleri yemek istiyor. Balýðýn yedikleri aþaðýdakilerden hangisinde doðru verilmiþtir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) III ve IV Bileþikler en az farklý iki atomun birleþmesinden meydana geldiklerinden balýðýn yiyeceði besinler II ve III dür. Yanýt C dir. Bazý maddeler moleküllerden oluþmuþtur. Bu maddelere moleküler yapýlý maddeler denir. Bazý maddeler ise atomlardan oluþmuþtur. Bu maddelere de atomik yapýlý maddeler denir. Su moleküler yapýda, tuz moleküler yapýda olmayan bileþiklerdir. Sonuç olarak bileþikler moleküler yapýda olabileceði gibi moleküler yapýda olmayan bileþikler de vardýr. Atomik yapýlý element modeli Moleküler yapýlý element modeli Moleküler yapýlý bileþik modeli Moleküler yapýlý olmayan bileþik 167
Fiziksel ve Kimyasal Deðiþim Fiziksel Deðiþme: Maddenin dýþ görünüþü ile ilgili olan özelliklere fiziksel özellik, bu özelliklerde meydana gelen deðiþmeye fiziksel deðiþme denir. Fiziksel deðiþmeye uðrayan maddelerde tanecik yapýsý deðiþmez. Örneðin; buz eridiðinde molekül yapýsý aynýdýr sadece tanecikler arasý uzaklýk deðiþmiþtir. Fiziksel deðiþmeye örnek olarak kâðýdýn yýrtýlmasý, camýn kýrýlmasý, tuzun suda çözünmesi verilebilir. Kimyasal Deðiþme: Maddenin hem dýþ hem de iç yapýsýnda (molekül ya da atom yapýsýnda) oluþan deðiþmelerdir. Kimyasal deðiþmeye örnek olarak kâðýdýn yanmasý, demirin paslanmasý, fotosentez, solunum, çürüme, ekþime, kokuþma verilebilir. Örnek 54 Aþaðýda bazý olaylar fiziksel ve kimyasal deðiþime örnek olarak eþleþtirilmiþtir. Buna göre hangi eþleþtirme yanlýþ yapýlmýþtýr? Olay Deðiþim A) Kâðýdýn yýrtýlmasý Fiziksel B) Solunum Kimyasal C) Mumun erimesi Kimyasal D) Suyun buharlaþmasý Fiziksel Kâðýdýn yýrtýlmasý, suyun buharlaþmasý fiziksel, solunum kimyasal deðiþmedir. Yani A, B ve D seçeneklerinde verilenler doðrudur. Mumun erimesi kimyasal deðiþme deðil, fiziksel deðiþmedir. Yanýt C dir. Örnek 55 Fiziksel deðiþime uðrayan bir madde için aþaðýdakilerden hangisi söylenemez? A) Þekli deðiþebilir. B) Tanecikler arasý boþluk artabilir. C) Farklý þekilde yeni bir madde oluþabilir. D) Tanecikler arasýndaki boþluklar küçülebilir yani tanecikler birbirine yaklaþabilir. Farklý þekilde yeni bir madde, fiziksel deðiþme ile deðil kimyasal deðiþme ile olur. Yanýt C dir. 168
Örnek 56 Aþaðýdakilerden hangisi fiziksel deðiþmedir? A) Zeytinyaðýnýn donmasý B) Sütten yoðurt yapýlmasý C) Armudun çürümesi D) Patatesin haþlanmasý Zeytinyaðýnýn donmasý fiziksel deðiþimdir. Yanýt A dýr. Maddeleri oluþturan tanecikler arasýnda boþluk vardýr. bilgisine ulaþmak isteyen öðrencilerden Ayþe, Can ve Gül aþaðýdaki etkinlikleri yapýyor. Ayþe, þekeri suda çözüyor. Can, kâðýdý yakýyor. Gül, þýrýngadaki havayý sýkýþtýrýyor. Hangi öðrencinin ya da öðrencilerin yaptýðý etkinlik sonucunda bu bilgiye ulaþýlabilir? A) Can B) Ayþe ve Can C) Ayþe ve Gül D) Can ve Gül Þekerin suda çözünmesi demek, þekeri oluþturan taneciklerin, suyu oluþturan tanecikler arasýndaki boþluklara yerleþmesi demektir. Böylece Ayþe þekeri suda çözmekle, suyu oluþturan tanecikler arasýnda boþluklarýn olduðu bilgisine ulaþýlýr. Katý ve sývý maddeler sýkýþtýrýlamaz çünkü bu maddeleri oluþturan tanecikler birbirleriyle temas halindedir. Halbuki gazlarý oluþturan tanecikler arasýnda boþluk fazladýr. Dolayýsýyla gazlar sýkýþtýrýlabilir. Gül ün, þýrýngadaki havayý sýkýþtýrmasý, havayý oluþturan tanecikler arasýnda büyük boþluklarýn olduðunu gösterir. Kâðýdýn yanmasý kimyasal bir olaydýr. Yanýt C dir. Örnek 57 I. Fiziksel deðiþimlerde maddenin iç yapýsý deðiþir. II. Bir madde de hem fiziksel, hem de kimyasal deðiþim olabilir. III. Kimyasal deðiþimlerde yeni bir madde oluþur. Yukarýda verilen bilgilerden hangisi yanlýþtýr? A) I B) II C) III D) II ve III Fiziksel deðiþimlerde maddenin iç yapýsý deðiþmez dýþ yapýsý deðiþir. Kimyasal deðiþimde maddenin hem iç hem de dýþ yapýsý deðiþir. Yanýt A dýr. 169
Örnek 58 Aþaðýdakilerden hangisi fiziksel bir deðiþimdir? A) Kâðýdýn yanmasý B) Suyun kaynamasý C) Demirin paslanmasý D) Oksijen ve hidrojen atomlarýndan su molekülünün oluþmasý Suyun kaynamasý bir hâl deðiþimidir. Tüm hâl deðiþimleri fiziksel olaydýr. Yanýt B dir. Örnek 59 Aþaðýdaki olaylardan hangisi kimyasal deðiþime örnektir? A) Sebzenin piþmesi B) Buzun erimesi C) Þekerin suda çözünmesi D) Kýraðý oluþumu Buzun erimesi, þekerin suda çözünmesi ve kýraðý oluþmasý fiziksel, sebzenin piþmesi, kimyasal deðiþimdir. Yanýt A dýr. Gamze, Elif ve Mert in yaptýðý iþler sonunda maddelerde meydana gelen deðiþimler aþaðýdakilerden hangisinde doðru verilmiþtir? Gamze nin Elif in Mert in A) Kimyasal Kimyasal Fiziksel B) Fiziksel Fiziksel Kimyasal C) Fiziksel Kimyasal Fiziksel D) Kimyasal Kimyasal Kimyasal Sütün mayalanmasý ile yumurtanýn piþirilmesi kimyasal, küp þekerin toz hâline getirilmesi fiziksel deðiþimdir. Yanýt A dýr. 170
Saf madde ve karýþýmlarý iki ya da daha fazla çeþitte maddenin kendi özelliklerini kaybetmeden bir araya gelmesiyle oluþur. Karýþýmý oluþturan maddeler kimliklerini kaybetmezler. Karýþýmlarýn özellikleri þunlardýr: Birden fazla maddenin özelliklerini kaybetmeden oluþturduklarý madde grubuna denir. Farklý tür atom veya moleküllerden oluþur. Yapý taþlarý atom ya da moleküldür. Kendisini meydana getiren maddelere fiziksel yollarla ayrýþtýrýlabilir. Saf deðildir. Homojen ya da heterojen olabilir. Sembol ya da formülleri yoktur. Erime ve kaynama noktasý, yoðunluk gibi ayýrt edici özellikleri bulunmaz. Maddeler istenilen oranda karýþtýrýlabilir. Maddeler karýþýmda kendi özelliklerini kaybetmez. Element ve bileþikler ayný çeþit taneciklerden oluþtuklarý için saf maddedir. Bu tanecikler atom veya moleküldür. Örneðin; su, demir, altýn. Karýþýmlar ise birden fazla maddeden oluþur. Karýþýmý oluþturan tanecikler farklý moleküller veya farklý atomlardan olabilir. Bileþik (saf madde) Element (saf madde) Element (saf madde) Karýþým (saf deðil) Karýþým (saf deðil) 171
Örnek 60 Aþaðýdaki eþlemelerden hangisi doðru olarak verilmiþtir? Element Bileþik Karýþým A) Salata Su Demir B) Demir Salata Su C) Salata Demir Su D) Demir Su Salata Element tek cins atomlardan meydana gelen bir yapýdýr, týpký demir gibi. Bileþik ise farklý atomlarýn bir araya gelmesi ile oluþabilir, su gibi. Salatada olduðu gibi karýþýmý meydana getiren maddeler her oranda bir araya gelebilirler. Yanýt D dir. Örnek 61 Elimizdeki bir maddeye karýþým diyebilmemiz için bu maddeye ait aþaðýdaki hangi özellik ya da özellikleri bilmemiz gerekmektedir? I. Kendisini meydana getiren maddelere fiziksel yollarla ayrýþýr. II. Homojendirler. III. Erime ve kaynama noktasý, yoðunluk gibi ayýrt edici özellikleri bulunur ve bu özellikler sabittir. IV. Maddeler istenilen oranda karýþtýrýlabilir. A) Yalnýz I B) II ve III C) I ve IV D) Yalnýz IV Karýþýmlar kendisini meydana getiren maddelere fiziksel yollarla ayrýlýrlar ve istenilen oranlarda karýþtýrýlabilirler. Yanýt C dir. Örnek 62 Aþaðýda verilen madde modellerinden hangisi element deðildir? A) B) C) D) A, B ve C seçeneklerindeki madde modellerini incelediðimizde bu modellerin ayný cins atomlardan oluþtuklarýný görürüz. Ancak D seçeneðindeki modelde farklý cins atomlar olduðu için element olamaz. Yanýt D dir. 172
Gülay ve Songül ün tanecik modelleri aþaðýdakilerden hangisi olabilir? Gülay ýn çizdiði model ayný cins atomlarýn oluþturduðu moleküllerden, Songül ün çizdiði model farklý cins atomlarýn oluþturduðu moleküllerden oluþmuþtur. Buna uyan modeller D seçeneðinde verilmiþtir. Yanýt D dir. Örnek 63 Aþaðýdaki madde modellerinden hangisi bileþiðe ait deðildir? A) B) C) D) A, B ve D seçeneklerindeki modelleri incelediðimizde farklý cins atomlardan oluþtuklarýný görürüz. Ancak C seçeneðindeki model, ayný cins atomlardan oluþmuþtur. Dolayýsýyla A, B ve D seçenekleri bileþik, C seçeneði ise elementtir. Yanýt C dir. 173
Maddenin Hallerinin Tanecikli Yapýsý 100 ml Bütün maddelerin taneciklerden oluþtuðunu bu taneciklerin atom ya da molekül olacaðýný öðrendik. Bütün tanecikler hareketlidir. Ancak biz bu tanecikleri göremediðimiz gibi hareketlerini de göremeyiz. Maddeleri Oluþturan Tanecikler 1. Titreþim hareketi: Taneciklerin olduklarý yerde saða, sola, öne, arkaya, yukarýya, aþaðýya doðru yaptýklarý hareketlerdir. Sanki su üstünde duran bir mantarýn olduðu yerde yaptýðý hareket gibidir. 2. Öteleme hareketi: Maddeleri oluþturan taneciklerin bulunduðu yerden baþka yere gitme þeklinde yaptýðý harekettir. Katý halde bulunan maddeleri oluþturan tanecikler birbiriyle sürekli temas halindedir. Bu nedenle tanecikler arasýnda çok az boþluk vardýr. Katý maddeleri oluþturan tanecikler yer deðiþtirmedikleri için aralarýndaki boþluk deðiþmez. Bu yüzden katý maddelerin þekilleri ve hacimleri sabittir. Sývý maddeleri oluþturan tanecikler de katýlarý oluþturan tanecikler gibi birbiriyle temas halindedir. Bu yüzden sývýlarda sýkýþtýrýlamaz. Bu yüzden belli bir hacimleri vardýr. Ancak aralarýndaki boþluk katý haldeki maddeleri oluþturan tanecikler arasýndaki boþluða göre daha fazladýr. Sývýlarý oluþturan tanecikler hem titreþim hareketi hem de öteleme hareketi yapar. Sývýlarý oluþturan taneciklerin öteleme hareketi yapmasý; - Sývýlara akma ve konulduklarý kabýn þeklini alma özelliði kazandýrýr. Gaz halindeki maddelerin tanecikleri birbirlerinden baðýmsýz hareket eder. Tanecikler arasýnda boþluk çok fazladýr. Bu yüzden sýkýþtýrýlabilirler. Buna baðlý olarak belirli bir hacimleri yoktur. Gaz halindeki maddeleri olþturan tanecikler de sývýlarda olduðu gibi hem titreþim hem öteleme hareketi yaparlar. Bu yüzden gazlarda sývýlar gibi akma özelliðine sahiptir. Gaz maddeler: - Akýcýdýrlar. - Belirli bir hacimleri yoktur. - Konulduklarý kabýn tamamýna yayýlýrlar. Taneciklerinin Titreþim hareketi Taneciklerinin Öteleme hareketi Akma Özelliði Hacim Konulduðu Kaba Göre Þekli Katý Var Yok Yok Sabit Deðiþmez Sývý Var Var Var Sabit Deðiþir Gaz Var Var Var Sabit deðil Deðiþir 174
Katý bir madde eritilerek sývý hale getirilirse, tanecikleri öteleme hareketi yapmaya baþlar. Söz gelimi buzu oluþturan tanecikler sadece titreþim hareketi yapar. Ancak buz eritilip su hâline getirilirse tanecikleri öteleme hareketi de yapar. Sývý bir madde gaz hâline getirilirse tanecikleri birbirinden baðýmsýz hareket eder. Konulduðu kabýn her tarafýna yayýlýr. Söz gelimi su, buhar hâline getirildiðinde su buharýnýn belli bir hacmi yoktur. Sýkýþtýrýlabilir. Konulduðu kabýn her tarafýna yayýlýr. Örnek 64 Maddelerin katý, sývý ve gaz hâlleri için aþaðýdakilerden hangisi doðrudur? A) Tanecikler arasý boþluðun en az olduðu hâl sývý hâlidir. B) Katýlarý oluþturan tanecikler öteleme hareketi de yapar. C) Katý hâldeki maddelerde tanecikler düzenli sýralanýr. D) Sývýlarýn belirli bir hacmi ve þekli vardýr. Tanecikler arasý boþluðun en az olduðu hâl katý hâldir. Sývý hâl deðildir. Katýlarý oluþturan tanecikler öteleme hareketi yapmazlar. Bu yüzden katýlar akýcý deðildir. Sývýlarýn belirli bir hacmi vardýr ama belirli bir þekli yoktur. Konulduðu kabýn þeklini alýr. Dolayýsýyla A, B ve D seçeneklerinde verilen bilgiler yanlýþtýr. Katý hâldeki maddelerde tanecikler düzenli sýralanýr. Yanýt C dir. K, L, M ayný maddenin üç hâline ait tanecik modellerini temsil etmektedir. Buna göre aþaðýdakilerden hangisi söylenebilir? A) Madde M deki hâlinden L deki hâline geçerken ýsý verir. B) M, maddenin gaz hâlini temsil eder. C) Madde K daki hâlinden L deki hâline geçerken ýsý alýr. D) M deki tanecikler kolaylýkla sýkýþtýrýlabilir. K maddenin katý, L gaz, M sývý hallerine ait tanecik modellerini temsil etmektedir. Madde M deki (sývý) hâlinden L deki (gaz) haline geçerken ýsý vermez aksine ýsý alýr. M maddenin gaz deðil sývý halini temsil eder. M maddenin sývý hâlidir. Sývýlar sýkýþtýrýlamaz. Madde K daki (katý) hâlden L deki (gaz) hâline geçerken ýsý alýr. Yanýt C dir. 175