YÜKSEKÖĞRETİM ÇALIŞTAYI RAPORU 25 Temmuz 2009, The Marmara Oteli
İÇİNDEKİLER Yükseköğretime Giriş Yükseköğretim Vizyonu Yükseköğretim Yönetimi-Denetimi Yükseköğretimin Finansmanı Vakıf Üniversiteleri
YÜKSEKÖĞRETİME GİRİŞ RAPORU Mevcut Yükseöğretime giriş sisteminin belli başlı sorunları olarak aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir: 1- Üniversitelerin önündeki yığılma. 2- Lise Eğitiminin aksaması: Bu kapsamda, lise eğitiminin önemli ölçüde dershanelere kayması; sınavda soru sorulmayacağı ya da sorulamayacağı için bazı dershanelerin (örneğin yabancı dil) öğrenci gözünde önemsizleşmesi, bazı derslerin (örneğin ispatlı geometri, kompozisyon) müfredattan çıkarılması; lise eğitiminin yalnızca akademik yetenekler kazandırmaya yönelik bir eğitim olarak algılaması; beceri kazandırmaya yönelik boyutun önemsiz hale gelmesi ve okulların dershaneleştirilmesi gibi hususlar sayılabilir. 3- Meslek seçiminin sağlıksızlaşması; bu çerçevede meslek eğitimi, lise alanları, katsayı konusu gibi hususlar sayılabilir. 4- Genç nüfusun üzerine aşırı bir ruhsal baskı uygulanması ve bunun getirdiği sorunlar. 5- Seçme ve yerleştirmeye yönelik bir sınav uygulandığından sınavın zor olması; buna bağlı olarak lise müfredatlarının ağırlaşması. 6- Sınavın çoktan seçmeli soruları 30 saniye içerisinde çözebilen beyinler oluşturulması. Bu konuların önemli bir bölümü sınavın vizibilitesinin aşırı ölçüde yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle mevcut giriş sisteminde köklü bir değişiklik yapılacaksa bu değişiklik öncelikle sınavın görünürlüğünü azaltıcı yönde olmalıdır. Bu doğrultuda iki ayrı, aykırı denenebilecek, öneri geliştirilmiştir: Bunlardan ilki, sınavın sadece skora yönelik bir sınav olarak düzenlenmesi ile sıralama ve yerleştirme işlevlerinin ortadan kalkmasıdır. Bu şekilde üniversiteler kendi öğrencilerini kendileri seçebileceklerdir. Bir diğer öneri ise üniversitelere kapasitelerinin üzerinde öğrenci yerleştirilmesi ve elemenin üniversite 1. veya 2. sınıf sonunda üniversite tarafından yapılmasıdır.
Bu aykırı öneriler dışında mevcut sınav sisteminde yapılabilecek iyileştirmeler ise şu şekilde belirlenmiştir: 1. Açıköğretim ve uzaktan eğitim gibi seçenekler de değerlendirilerek üniversitelerin kapasitesinin artırılması. 2. Yönlendirmenin önceki yıllarda yapılması ile sınav kapısındaki yığılmanın azaltılması. 3. Mesleki eğitimin özendirilmesi ile meslek lisesi diplomasının değerini artıracak önlemlerin alınması. 4. Meslek Yüksekokullarının üniversitelerinin bünyelerinden çıkarılması ile meslek lisesimeslek yüksekokulu bütünleşmesinin daha sağlıklı bir hale getirilmesi; dikey geçiş imkanı sürmekle birlikte sınavsız geçiş uygulamasının sürmesiyle birlikte ayrı bir mesleki eğitim kulvarı yaratılması. 5. Liselerdeki alan sayılarının azaltılması ve alanlar arası geçişlerin çok daha esnek bir hale getirilmesi. 6. Ağırlıkları azalan derslerin durumunun bir kez daha değerlendirilmesi. 7. SBS ye benzer bir sınav düzene geçirilmesi ve AOÖBP nin etkisinin azaltılması ya da tamamen kaldırılması. 8. Sınavda yalnızca çoktan seçmeli değil, açık uçlu soruların da sorulması.
YÜKSEKÖĞRETİM ÇALIŞTAYI Vakıf Üniversiteleri Çalışma Grubu Toplantı Notları Katılımcılar: Prof. Dr. Mehmet Nuri Bodur, Kavram Meslek Yüksokokulu Prof. Dr. Çetin Bedestenci, Çağ Üniversitesi Prof. Dr. Mitat Uysal, Doğuş Üniversitesi Prof. Dr. Fehim Üçışık, Doğuş Üniversitesi Dr. Adem Alkan Çelik, Beykent Üniversitesi Ural Aküzüm, Bilgi Üniversitesi Prof. Dr. Halil Güven, Bilgi Üniversitesi Prof. Dr. Abdürrahim Özgenoğlu, Atılım Üniversitesi Prof. Dr. Tamer Koçel, Kültür Üniversitesi Prof. Dr. Çetin Bolcal, Kültür Üniversitesi Prof. Dr. Betül Çotuksöken, Maltepe Üniversitesi Prof. Dr. Reha Civanlar, Özyeğin Üniversitesi Prof. Dr. Üstün Ergüder, Sabancı Üniversitesi Gülnur Erciyeş, İzmir Üniversitesi Necdet Doğanata, İzmir Üniversitesi Tahsin Erdinç, Doğuş Üniversitesi Rıfat Sarıcaoğlu, Bilgi Üniversitesi Dr. Mustafa Aydın, Aydın Üniversitesi Enver Yücel, Bahçeşehir Üniversitesi Dr. Bahar Akıngüç Günver, Kültür Üniversitesi
Toplantı Notları: karar verildi. Toplantının başında yöneticinin Üstün Ergüder; raportörün de Ural Aküzüm olmasına Üstün Ergüder, devlet üniversitesi rektörü sıfatı taşıdığı zamanlarda vakıf üniversitelerine bakış açılarının nasıl olduğunu anlattı: İlk olarak Bilkent Üniversitesi kuruldu. Bu üniversiteye bir takım ayrıcalıklar sağlandı. Devlet üniversitelerinin çalışanlarının ilk dönemde vakıf üniversitelerine bakışları iyi değildi. Rektör ve idareciler gündelik işlerle uğraşıyordu. Boğaziçi Üniversitesi olarak sonradan görüşlerin değişmeye başladığını görüldü. Vakıf Üniversiteleri ciddi bir rekabet ortamı oluşmasına neden oldu. O zamanki mevcut sistem ve yönetim tarzı sorgulanmaya başlandı. Yurtlar, laboratuarlar, öğretim üyesi ve idari personelin şartları açısından yeni bakış açıları oluştu. Vakıf üniversitelerinin kurulması çok önemli oldu ve yükseköğrenimde büyük bir farklılığa yol açtı. Bazı vakıf üniversitelerinde devlete öykünme, devlet üniversitesi gibi davranma eğilimi oluştu. Ünvanlarının başında T.C. ifadesini kullandılar. Hatta vakıf üniversitesinde rektörü cumhurbaşkanı atasın söylemleri bile oldu. Fehim Üçışık: Vakıf üniversitelerinde yeniyim, devlet üniversitelerinde neredeyse bütün idarecilik görevlerini yaptım. Kesinlikle daha fazla vakıf üniversitesi kurulmalı. YÖK ün uygulamaları son derece kısıtlayıcıdır. Vakıf üniversiteleri üzerinde YÖK denetimi, devlet üniversitelerine göre çok azdır. 1982 anayasası ile oturtulan yükseköğretim sisteminin büyük sorunları vardır. Üniversiteleri rektör, tek adam olarak yönetmektedir. Bu mevcut sistemin en önemli sorunlarındandır.
Üniversite senatosunun, dekanların ve diğer birimlerin üniversite yönetimi konusunda neredeyse hiç söz hakkı yoktur. Katılımcı demokrasi etkin olmalı diyorsak bu şekilde yönetim olmaz. Üniversiteler, daha katılımcı bir model ile yönetilmelidir. Daha sonra Prof. Dr. Betül Çotuksöken'in SWOT metodolojisi ile bir çıktı elde etme görüşü grupça benimsendi ve toplantıya bu şekilde devam edildi. Tartışmacılar vakıf üniversitelerinin iyi-güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditlerini birer cümle halinde söyledi. GÜÇLÜ YÖNLER: Karar verme süreçlerinde hızlı olabilme yeteneği Öğretim üyelerine daha iyi ücret ödeyebilme ve öğretim görevlisi temin edebilme kolaylığı Akademik özerklik potansiyeli Ödüllendirme Belirlenen eğitim politikalarının çabuk hayata geçirilmesi Öğrenci sayısının devlet üniversitelerine göre az olması Güncel teknolojik gelişmelere ayak uydurabilme yeteneği Mali yönden manevra ve hareket edebilme alanı Eğitim teknolojilerini iyi kullanabilme Hoca ve öğrenci arasında kolay iletişim kurulabilmesi Kadro sıkıntısı olmaması Kendi öğretim üyesi yetiştirme programını oluşturabilme Yabancı dilde eğitim verme imkânı Öğretim üyelerinin memur statüsünde olmaması ZAYIF YÖNLER: Devlet üniversitesi olmaya öykünmek Mütevelli heyeti rektör ilişkisindeki dengesizlikler Tecrübesiz mütevelli heyetlerinin varlığı Araştırma fonlarının olmaması Yaşlı öğretim elemanları
Fiziksel ve sair manada ufak olması Çalışma alışkanlığı az olan öğrencilerin çokluğu Veli/sponsorların okul yönetimine, idarecilerine ve vakıf üniversitelerine yaklaşımlarındaki sakatlıklar ve müşteri gibi davranma eğilimi Özkaynak azlığı Kredi Yurtlar Kurumu'nun vakıf üniversitelerine destek sağlamaması Yeterince yönlendirme olmaması Yeni programlar açmada YÖK'ün sınırlandırıcı tavrı Devlet okullarının ücretsiz olması %20 burs verme zorunluluğu Nitelikli öğretim üyelerinin olmaması YÖK'ün muhtelif çifte standart uygulamaları, hem devleti vakıftan hem de vakfı vakıftan ayıran bazı kararlar Devlet üniversitelerine tanınan imkânların sağlanmaması (Örn. yeşil pasaport) Öğrencilerin motive olmaması Vakıf Üniversitelerinin birlikte hareket etmemesi 33 Vakıf üniversitesi aktif olarak öğretim hizmeti veriyor. Bunların 16'sı Vakıf Üniversiteleri Birliği Üyesi, TBMM'den kanunu çıkmış toplam 45 üniversite var. FIRSATLAR: Vakıf üniversitelerinin çoğalması, sayısının artması Yüksek öğrenime olan talep Nüfus artışı (her yıl 1.300.000 çocuk dünyaya geliyor) Kadro sorunu olmaması Değişik programlar açabilmek İnovasyon, teknoloji kullanımındaki avantajlar Collegial yönetim biçimini hayata geçirebilmek Kendi öğretim elemanını yetiştirebilme Kendi mali kaynağını yaratma Yard. Doç. tan itibaren bürokrasiye takılmadan iyi eleman alabilme Kalite yönünden rekabet edebilme Vakıf ünivesitelerinin her bakımdan rekabetçi olmaları Kalitenin artması ve fiziki gelişim imkânları Yönetim olarak hızlı karar alma ve hız kazandırma
Dinamik yönetim anlayışına uyum Sivil toplumu güçlendirme, topluma ve öğrenciye faydalı olma potansiyeli Endüstri ve iş hayatı ile ilişki kurabilme Kurumsal özerklik Eğitim öğretim programlarındaki esneklik Mali kaynakları büyütme imkânları Beyin göçünü tersine çevirebilmek İngilizce öğrenim ve bölgedeki yabancı öğrencileri Türkiye ye çekebilme imkânı Herhangi bir hukuki engeli olmayan, değişik illerde fakülteler açmak konusundaki imkân Part-time hocalığın kullanılması TEHDİTLER: Sisteme ayak uydurma baskıları Başlıbaşına YÖK Halk ve öğrencinin güvensizliği Bazı branşlarda eğitim sadece devlet üniversitelerine ait olmalı (hukuk ve tıp) anlayışı Vakıf üniversiteleri zor değil, rahat algısı YÖK ün devlet ve vakıf arasındaki çifte standart uygulaması Sağlam bir finansman modeli olmayışı Yaşlı öğretim üyelerinin çokluğu Kamuoyunun vakıf üniversitelerinde öğretim kalitesinin düşük olduğu algılaması Devletin vakıf üniversitelerinde okuyan öğrencilere maddi destek vermemesi 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu Mali ve idari yönden tam özerklik tanınmaması Mali kaynağı iyi kullanamama İrrasyonel kaynak kullanımı Mütevelli heyet ve idarecilerin çok sık değiştirilmesi Tecrübe yönünden kadroların yetişmemesi %20 burs gibi kısıtlayıcı düzenlemelerin olması Yabancı Dil Sınavı nedeniyle yaşanan kısıtlamalar, yabancı öğrencilerin almanın önündeki engeller.
SWOT TABLO HALİNDE Güçlü yönler Zayıf yönler Fırsatlar Tehditler İ. Karar verme Çeşitlilik vurgusu süreçlerinde hızlı yerine tek tip olabilme yeteneği model eğilimi Öğretim Üst yönetimde üyelerine daha iyi ücret ödeyebilme mali ve akademik yönetim ve öğretim alanlarının görevlisi temin belirlenme edebilme ihtiyacı kolaylığı Mütevelli heyet M. Kurumsal üyelerinin özerklik potansiyeli üniversite yönetimindeki A. Kurumsal deneyim eksikliği özerklik potansiyeli Araştırma teşviklerinin Performansa göre yetersizliği ödüllendirebilme Kritik kütle A. Belirlenen oluşturma süreci eğitim Çalışma politikalarının alışkanlığı az çabuk hayata olan öğrencilerin geçirilmesi çokluğu A. Öğrenci/öğretim Burslu ve burssuz öğrenciler üyesi oranının arasındaki yüksek olması dengesizlikler İ. A. Güncel Veli/sponsorların teknolojik okul yönetimine, gelişmelere ayak idarecilerine ve Vakıf 2547 Sayılı üniversitelerinin Yasanın sadece çoğalması, devlet sayısının artması üniversiteleri esas Yüksek öğrenime olan talep alınarak hazırlanmış Kadro kısıtlarının olması olmaması, Sisteme ayak özellikle Yard. uydurma Doç. İtibaren baskıları bürokrasiye Halk ve takılmadan iyi öğrencinin eleman alabilme yeterince Yenilikçi tanımaması programlar açabilme potansiyeli Genellikle vakıf üniversiteleri zor değil, rahat algısı İnovasyon, Sağlam bir teknoloji kullanımındaki finansman modeli olmayışı avantajlar Devletin vakıf Esnek ve yatay yönetim modellerine üniversitelerinde okuyan öğrencilere geliştirme imkanı maddi destek Kendi mali vermemesi kaynağını Akademik yaratarak mali yönden kurumsal özerklik sağlamak özerklik tanınmaması
uydurabilme vakıf Kalite yönünden Mütevelli heyeti yeteneği üniversitelerine rekabet edebilme ile yönetim İ. M. Mali yaklaşımlarındaki Sivil toplum, anlayışının yeteri yönden manevra sakatlıklar. Endüstri ve iş kadar ve hareket Müşteri gibi hayatı ile kolay kurumsallaşmam edebilme alanı davranma eğilimi ve etkin ilişki ası Öğretim Paralı eğitim kurabilme ve Doktoralı öğretim elemanlarının bilincinin bunun öğrenciye üyesi arzının memur geliştirilmesi katkısı azlığı statüsünde Vakıf Devletle Devlet olmaması Üniversitelerinin ilişkilerde okullarının birlikte hareket kurumsal ücretsiz olması etmemesi, yeterli özerklik iletişimin ve Beyin göçünü eşgüdümün tersine sağlanamaması çevirebilmek İngilizce öğrenim Ana varlık ve bölgedeki sermayesi yabancı oluşamaması öğrencileri Kredi yurtlar Türkiye ye kurumunun çekebilme imkanı öğrenim ücreti Değişik illerde kredisi fakülteler açmak vermemesi konusundaki Yeni programlar imkân, yasal açmada YÖK'ün engel yok sınırlandırıcı tavrı Vakıf Üniversitesi kavramının yeterince benimsenmemesi.
YÜKSEKÖĞRETİM ÇALIŞTAYI Yükseköğretim Yönetimi-Denetimi Çalışma Grubu Raporu 25.07.2009 tarihli Yükseköğretim Çalıştayı nın Yükseköğretim Yönetimi-Denetimi komisyonuna ekli listede bulunan öğretim üyeleri katılmıştır. Söz konusu öğretim üyeleri çalıştayda görüşlerini özetle şu başlıklar altında dile getirmiştir. 1) Yükseköğretimin Yönetimi a. Ulusal Düzeyde Yönetim b. Kurumsal Düzeyde Yönetim Ulusal Düzeyde Yönetimde, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) yapılanmasına ihtiyaç olduğu görüşü ağırlıkla ifade edilmiştir. Ancak bu yapının günümüz şartlarına ve beklentilerine uygun olarak reorganizasyon/yeniden yapılanma sürecinde geçmesi uygun olacaktır. Yükseköğretim Kurulu günümüzdeki aşırı merkeziyetçi yapısından çok planlama ve koordinasyon ağırlıklı bir yapıya dönüştürülebilir. Ulusal ve uluslar arası trendler dikkate alınarak, yükseköğretim kurulu yeniden yapılandırılmalı ve tüm ilgili paydaşlarla yeni bir model oluşturulmalıdır. Kurumsal Düzeyde Yönetimde de mevcut yönetim ve organizasyon biçimi mutlaka gözden geçirilmelidir. Paydaşların da katılacağı bir yönetici ve yönetim biçimi belirleme yapısı geliştirilmelidir. Üniversite yöneticilerinin görev tanımları, yetkileri ve sorumlulukları daha ayrıntılı bir şekilde tanımlanmalıdır. Üniversitelerin idari yapılanmalarında daha esnek bir yapılanmaya imkân verilmelidir. 2) Kurumsal Değerlendirme Öncelikle belirtmek gerekirse komisyonumuz Yönetimin Denetlenmesi ifadesi yerine Kurumsal Değerlendirme ifadesini kullanmanın daha uygun olacağı kanaatindedir. Yükseköğretim sistemimizin en temel eksikliklerinden biri yükseköğretim kurumlarının dış değerlendirmesini gerçekleştirecek bağımsız bir kalite güvence kuruluşunun olmamasıdır. Yükseköğretim kurumlarının kendi misyonları doğrultusunda farklılaşmalarına olanak sağlayacak iç kalite süreçleri ile bütünleştirilecek tüm ilgili paydaşların süreçlere katılabileceği ve bütün değerlendirme sonuçlarının kamuyla paylaşılabileceği uluslararası düzeyde kabul gören bir ulusal kalite güvence sistemine ihtiyaç duyulmaktadır.
YÜKSEKÖĞRETİM ÇALIŞTAYI Yükseköğretimin Finansmanı Çalışma Grubu Raporu 25-26 Temmuz 2009 tarihinde İstanbul da gerçekleştirilen Çalıştayda Yükseköğretimin Finansmanı konusunu tartışmak üzere oluşturulan çalışma grubunda ortaya çıkan görüş ve öneriler aşağıda özetlenmektedir. Grubumuz görüş ve önerileri iki aşamalı olarak tartışmıştır. Birinci aşamada yükseköğretimin finansmanı makro boyutta ele alınarak bazı genel tespitler ve ilkeler belirtilmiştir. İkinci aşamada ise devlet ve vakıf üniversitelerinin daha güncel olan finansman sorunları ve iyileştirme önerileri ele alınmıştır. Çalışma grubumuz, çeşitli kaynaklarda ifade edilen, yükseköğretimde arz ile talep arasındaki makasın kapanmayacak olması ve talebin güçlü olarak süreceği gerçeği ışığında yükseköğretimin finansman sorunun büyüyerek devam edeceği sonucuna varmaktadır. Buna mukabil devletin yükseköğretime ayıracağı kaynaklar ise sınırlı kalacaktır. Zira eğitime kaynak aktarılırken devletin önceliğinin ilk ve orta eğitim olacağı öngörülmektedir. O halde yüksek öğretimin finansmanı için yaratıcı ve adil çözümler üretilmelidir. Çalışma grubumuz öncelikli olarak yükseköğretim hizmetinin bir bedeli olduğunu vurgulamıştır. Bu gerçeğin yükseköğretimin tüm paydaşlarınca bilinmesi gerekir. O nedenle devlet-vakıf fark etmeksizin üniversiteler verdikleri eğitim hizmetinin bedelini hesaplamalı ve açıklamalıdırlar. Nasıl finanse edildiğinden bağımsız olarak tüm paydaşlar alınan hizmetin bedelini (maliyetini) bilmelidir. Bu bedelin finansmanı için bir yöntem geliştirilirken aşağıdaki ana ilkeler dikkate alınmalıdır: Yükseköğretim hizmetini alan ve ödeme gücü olanlar hizmetin bedelini ödemelidir. Ödeme gücü olmayıp akademik olarak öğrenim görme yeterliliğine sahip olanlara ise destek verilmelidir. Verilecek destek üstün beceriye sahip olanlara karşılıksız burs, diğerlerine ise uygun koşulda kredi biçiminde olmalıdır. Gerek burs gerekse uygun koşullu kredi alanlar için bir başarı şartı getirilmelidir. Burs verme kararı, özellikle ihtiyacı olanın belirlenmesi bakımından, mümkün olduğu kadar alt seviyede karara bağlanmalı ve izlenmelidir. Etkin bir yükseköğretim kredi mekanizması geliştirilmelidir. Bu mekanizma mevcut bankacılık sistemi kullanılarak devletin bir çeşit garantörlüğü ile oluşturulabilir. Diğer
bir seçenek ise doğrudan devletin kuracağı bir eğitim kredi bankası aracılığıyla yükseköğretim kredilerinin yönetilmesidir. Yükseköğretim kredileri uzun vadeli ve öğrencinin eğitim gördüğü dönem için ödemesiz olmalıdır. Tercihan, kişi işe girdikten ve asgari geçim koşullarını sağladıktan sonra geri ödeme başlamalıdır. Mevcut yapıda devlet üniversiteleri çok büyük ölçüde devlet tarafından doğrudan finanse edilmekte ve devlet üniversiteleri kendilerine verilen ödeneği dar kalıplar içinde harcayabilmektedirler. Oysa kendilerine bütçe içerisinde aktarım yapma imkanı tanındığı takdirde daha etkin bir finansal yönetim mümkün olabilecektir. Diğer taraftan, devlet üniversitelerinin kendilerine kaynak yaratmaları durumunda kendilerine verilen bütçe ödeneğinin azaltılması ek gelir yaratmayı kösteklemektedir. Bu üniversiteler yarattıkları kaynağın kullanım yetkisi ve sorunluluğuna sahip olmalıdırlar. Çalışma gurubunda bazı üyeler tarafından ifade edilen ancak tüm üyeler tarafından paylaşılmayan bazı görüşler de şöyle özetlenebilir: Devlet üniversitelerinin bir diğer sorunu üzerinde bulundukları arazinin, bazı istisnalar dışında, Hazine mülkiyetinde olması nedeniyle üzerinde tasarruf imkanı bulunmamasıdır. Bu arazilerin mülkiyetinin üniversiteye ait olması durumunda devlet üniversiteleri kaynak yaratma imkânına kavuşabilir. TÜBİTAK ve DPT gibi kurumlar tarafından verilmekte olan araştırma projeleri ve altyapıya yönelik fonlar tüm üniversiteler için önemli bir kaynaktır. Bu projelerin verilmesinde liyakat esas olmalı, üniversiteler arasında ayrım olmamalıdır. Lisansüstü eğitim için devlet tarafından yurtdışına gönderilen öğrenciler önemli bir kaynak kullanmaktadır. Bu öğrencilerin bir bölümü Türkiye deki üniversitelerde desteklenebilir.