Ergonomi Açısından Đnsan Đnsan = Karmaşık bir makine??? Đnsan termodinamik bir kuvvet makinesidir. MAK4091 Ergonomi 1 Đşin ve iş yerinin insana uyumlu olması için: Đş yeri, işgörenin beden ölçülerine göre düzenlenmeli, Đş, işgörenin hareket ve kuvvet yeteneklerine uymalı, Đş gereçleri, işe ilişkin bilgi, işgörenin duyu organlarınca kolay ve doğru algılanmalı, Đş, işgörenin sürekli ortaya koyabileceği performans düzeyinin üstünde olmamalı, Çevre koşulları işi zorlaştıracak düzeyde olmamalıdır. MAK4091 Ergonomi 2 Đnsan Organizmasının Elemanları Đnsan organizmasındaki elemanları işlevlerine göre aşağıdaki alt sistemlere ayrılır: Đskelet sistemi, Kas sistemi, Damar sistemi, Sinir sistemi, Deri sistemi, Hormon sistemi, Sindirim sistemi, Solunum sistemi Ürogenital sistem MAK4091 Ergonomi 3 1
Đskelet Sistemi Kemik sisteminin bütününe iskelet denir. Đnsan iskeleti birbirlerine kafatası kemikleri gibi hareketsiz, ya da kol, bacak kemikleri gibi hareketli eklemlerle bağlanmış 200 den fazla (206) kemikten meydana gelir. 70 kg ağırlığındaki bir insanın iskeleti 12-16 kg kadardır. Eğer iskelet kemikten değil de çelikten yapılmış olsaydı ağırlığı 30 35 kg kadar olurdu. Đskeleti oluşturan tüm dokular destek dokudur, mukavemetleri ile vücuda her kişi için biraz farklı olan karakteristik görünümünü verirler. Đskelet dokusundaki kalsiyum ve magnezyum tuzları kemiğin yüksek mukavemetini sağlar. MAK4091 Ergonomi 4 Yaklaşık değer olarak kemiğin mukavemeti 100 N/mm 2, elastisite modülü de 2300 N/mm 2 dir. Eğer kişi uzun süre yanlış beslendiyse, hele az kalsiyum aldıysa, iskelet sistemi çok az hareketten dolayı normal düzeyinin altında çalıştıysa ve hormon dengesindeki değişmeler de bunlara eklendiğinde yaşamın ikinci yarısında hareket yeteneğinin sınırlanması, osteoporoz gibi rahatsızlıklarla karşılaşma olasılığı artar. MAK4091 Ergonomi 5 Đskelet sistemi 14 çeşit kinematik eleman ve 12 çeşit eklemden oluşur. MAK4091 Ergonomi 6 2
Eklemlerin Sınıflandırılması a) Küresel b) Yumurta tipi c) Menteşe tipi d) Muylu e) Semer tipi f) Düz g) Teket tipi MAK4091 Ergonomi 7 Omurga iskelet sisteminin en önemli elemanıdır. 33-34 omuru ile omurga vücudun merkezi kemik zinciridir. MAK4091 Ergonomi 8 Dik durma ve oturma konumlarında omurga MAK4091 Ergonomi 9 3
Omur MAK4091 Ergonomi 10 Omur arası diskler Diskler aslında omurların birbirine sürtünmesini engelleyen jöle kıvamında amortisörlerdir. Disklerin görevi yürüme, oturma, yük kaldırma sırasında oluşan sarsıntıları emmek, omurların üzerine düşen yükü eşit olarak yayarak, ağırlığı dengeli biçimde alt seviyelere iletmektir. MAK4091 Ergonomi 11 Kas Sistemi Kemikler ve eklemlerin hareket edebilmeleri ancak kaslarla mümkündür. Kaslar hareket sisteminin aktif elemanlarıdır. Kaslar bağ dokusu ile işlevsel bir birim oluşturan kas hücrelerinden oluşur, kısalmaları çeki kuvvetini doğurur. Kaslar vücut ağırlığının % 40 ını meydana getirir. Kasların hareketi elektrofizyolojik uyarılır ve kontrol edilir, madde enerji çevrimi ile işlevi sürdürülür ve bu arada önemli miktarda ısı açığa çıkar. Kasların aktiviteleri son birkaç on yılda ortaya çıkarılabilmiştir. Hala tam bilinmeyen hususlar mevcuttur. Kaslar iskelet kasları (enine çizgili kaslar), kalp kasları ve düz kaslar (bağırsak kasları) olmak üzere üç sınıfa ayrılırlar. MAK4091 Ergonomi 12 4
Enine çizgili kasın yapısı MAK4091 Ergonomi 13 Kasların Fonksiyonları Kaslar, vücudumuzun hareketini sağlar. Vücutta madde taşınmasını sağlarlar. Düz kaslar, sindirim, boşaltım ve üreme sistemlerinin hareketini sağlar. Đskelet kası lenf akımına yardımcı olur. Đskelet kası bir iş yaptığı zaman ısı da üretir. Vücut ısısının yaklaşık %85 i kas kontraksiyonundan meydana gelir. Kalp kası, kan basıncını ayarlar ve kanı tüm vücuda pompalar. Kas dokuları uyarılara tepki verebilme, uyarıları iletme, kasılma, uzama ve esneme yeteneklerine sahiptir. Ergonomi açısından önemli olan kaslar iskelet kaslarıdır. MAK4091 Ergonomi 14 Sinir Sistemi Merkezi Sinir Sistemi ve Periferik Sinir Sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Merkezi Sinir Sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Merkezi sinir sisteminde birbirleriyle ilişkili üç görev alanı denetlenerek tüm bedensel fonksiyonların korelasyon ve koordinasyonu sağlanır: Sensorik faaliyetler: Bilginin alınması, depolanması ve algılanması Motorik faaliyetler: Kas aktivitesiyle bilginin verilmesi Vejetatif sistem: Đstem dışı bedensel faaliyetlerin kontrolü MAK4091 Ergonomi 15 5
Beyin BEYNĐN SAĞ YARISI: Beden dili, sezi, duygular, yaratıcılık, merak, risk alma, oyun, sentez, sanat, müzik, toptan düşünme, hacim algılaması BEYNĐN SOL YARISI: Konuşma, yazma, hesap yapma, kurallar, kanunlar, bir noktaya konsantre olma, analiz, detay inceleme, bilim, adım adım düşünme, zaman algılaması için sorumludur. MAK4091 Ergonomi 16 Antropometri Anthropos = Đnsan + Metrein = Belirleme Đnsan vücudunun boyutlarını belirleyen bilim dalı Đş yerinin düzenlenmesinde bu boyutların dikkate alınması önemlidir! Đnsan vücudunun tümünün ve iş açısından baş, el, kol, ayak, bacak gibi önemli organlarının boyutları Vücudun doğal konumu Eklemlerin hareket alanı, eklemlerle birbirine bağlı elemanların boyutları ve buradan elde edilen ulaşım mesafeleri, Ulaşılabilen hacim içerisinde uygulanabilen kuvvetler Anatomik optik, bakış ve görüş alanlarının sınır şartlarını ve gözün rahat bakış eksenini da dikkate alarak hacimsel olarak görülebilecek bölgenin belirlenmesi MAK4091 Ergonomi 17 Vücut Boyutları - Yüzdeler MAK4091 Ergonomi 18 6
Vücut Boyutları - Yüzdeler Federal Almanya için yapılmış boy ölçümlerine dayalı olarak kadınlar ve erkekler için %5 ve %95 değerleri Federal Almanya da; kadınların %5 inin boyu 151 cm den; %95 inin boyu da 173 cm den küçük; erkeklerin %5 inin boyu 163 cm den küçük, %95 inin boyu da 184 cm den daha küçüktür. MAK4091 Ergonomi 19 MAK4091 Ergonomi 20 Yüzdelere göre boyutlar (mm) Boyut Erkek Kadın %5 %50 %95 %5 %50 %95 1 Önde tutuş 662 722 787 616 690 762 2. Gövde derinliği 233 276 318 238 285 357 3. Yukarda tutuş 1910 2051 2210 1748 1870 2000 4. Boy 1629 1733 1841 1510 1619 1725 5. Göz yüksekliği 1509 1613 1721 1402 1502 1596 6. Omuz yüksekliği 1349 1445 1542 1234 1339 1436 7. Dirsek yüksekliği 1021 1096 1179 957 1030 1100 8. El tutuş yüksekliği 728 767 828 664 738 803 9. Kalça genişliği 310 344 368 314 358 405 10. Sandalye üstü boy 849 907 962 805 857 914 11. Otururken göz yüksekliği 739 790 844 680 735 785 12. Otururken omuz yüksekliği 561 610 655 538 585 631 13. Otururken dirsek yüksekliği 193 230 280 191 233 278 14. Diz yüksekliği 493 535 574 462 500 542 15. Diz altı yüksekliği 399 442 480 351 395 434 16. Dirsek-avuç arası 327 362 389 292 322 364 17. Oturmada gövde derinliği 452 500 552 426 484 532 18. Kalça gerisi diz arası 554 599 645 530 587 631 19. Kalça gerisi bacak arası 964 1035 1125 955 1044 1126 20. Baldır yüksekliği 117 136 157 118 144 173 21. Dirsekler arası mesafe 399 451 512 370 456 544 22. Oturmada kalça genişliği 325 362 391 340 387 451 MAK4091 Ergonomi 21 7
MAK4091 Ergonomi 22 Jenner e göre beden şablonu (Fa. Bosch): Bu şablonların kadın,erkek ve %5, %95 dilimleri için dört farklı modeli vardır MAK4091 Ergonomi 23 Kiel Bebeği MAK4091 Ergonomi 24 8
Đş araçlarının mümkün olduğunca geniş oranda kişinin kullanabilmesi için, konstrüksiyon koşulları izin veriyorsa, boyutlarının sabit değil, kişiye göre değiştirilebilir, ayarlanılabilir olmasına dikkat edilir. Bu çözüm yöntemine örnek olarak: Büro sandalyelerinin ayarlanabilen yüksekliği, oturma düzleminin eğimi ve arkalığın yüksekliği, Otomobillerde şoför sandalyesinin yüksekliği, direksiyon yüksekliği Şoförün ağırlığına göre ayarlanan, koltuğun hidrolik yaylandırma sistemi Otomobillerde başlık konumları Yüksekliği ayarlanabilir bilgisayar ve yazı masaları verilebilir. MAK4091 Ergonomi 25 1 2 3 4 5 6 1) En yukarıdaki kumanda elemanı en kısa işçinin koluyla uzanabileceği yükseklikte olmalı 2) En aşağıdaki kumanda elemanı en uzun işçinin koluyla uzanabileceği yükseklikte olmalı 3) Kumanda elemanlarının uzaklığı, en kısa işçinin uzanma mesafesinde olmalı 4) Taşıtta göz yüksekliği önünde görüşe engel olan bir sınır olmamalı 5) Sabit yükseklikteki sandalyede oturma yüksekliği en kısa kişiye göre seçilmeli 6) Sandalye genişliği veya bankta oturma genişliği en şişman kişiye göre belirlenmeli 7) Taşıtta tavan yüksekliği en uzun kişiye göre seçilmeli 8) Kapı yüksekliği en uzun kişiye göre seçilmeli 7 8 MAK4091 Ergonomi 26 %5 lik dilimdeki erkeklerde ve kadınlarda ellerin aksiyon hacmi MAK4091 Ergonomi 27 9
MAK4091 Ergonomi 28 MAK4091 Ergonomi 29 10