Doç. Dr. Melahat Akdeniz Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD

Doç. Dr. Melahat Akdeniz Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD 16.01.2017 1

Sunum planı Akılcı ilaç kullanımı neden önemli? Tanım SB AİK çalışmaları Akılcı olmayan ilaç kullanımı AİK da Aile hekiminin sorumluluğu Akılcı antibiyotik kullanımı Sonuç 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 2

GİRİŞ Yeni ilaçların keşfedilmesiyle pek çok hastalığın tedavisi mümkün olmuş; tedavi seçeneklerimiz artmıştır. İlaç çeşitlerinin ve sayılarının hızla artması bu ilaçların doğru kullanımı konusunda yetkin olmamızı ve akılcı davranmamızı zorunlu kılmaktadır. İlaçlar doğru kullanılmadığında tedavinin etkisiz olmasına, hastaya zarar verilmesine, modern tıbba ve hekimlere güvenin azalmasına ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 3

GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü nün verilerine göre, dünya genelinde tüm ilaçların yaklaşık % 50 si uygun olmayan şekilde reçetelenmekte, satılmakta veya uygulanmaktadır. Tüm hastaların yarısından fazlası da ilaçlarını doğru şekilde kullanamamaktadır. Ülkemizde de yanlış ve gereksiz ilaç kullanımı halk sağlığını etkileyen ciddi bir sorundur. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 4

GİRİŞ İlaç Kullanımı; ülkelerin sağlık giderleri içerisinde belirli bir pay alır. Yanlış şekilde harcanan paranın yanında akılcı olmayan ilaç kullanımı; etkisiz tedavi, ilaç yan etkilerinde artış, antibiyotiklere direnç gelişimi ve ilaç stoklarında azalma gibi sonuçlar da doğurmaktadır. Tüm bu nedenlerden dolayı dünyanın her yerinde konu ile ilgili araştırmalar yapılmakta, sorunlar tartışılmakta ve çözüm yolları geliştirilmeye çalışılmaktadır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 5

En çok satılan ilaçlar (Dünyada) Kalp-damar hastalıkları % 19.3 Santral sinir sistemi hastalıkları % 15.8 Metabolik hastalıklar % 15.3 Antibiyotikler % 9.9 ** Solunum sistemi hastalıkları % 9.3 http://www.saglik.gov.tr/tr/belge/1-7771/akilciilac-kullanimi.html En çok satılan ilaçlar (Türkiye de) Antibiyotikler % 19.0 ** Ağrı kesiciler % 12.8 Antiromatizmal ilaçlar % 11.0 Soğuk algınlığı ilaçları % 8.6 Vitaminler % 7.3 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 6

AKILCI İLAÇ KULLANIMI Akılcı İlaç Kullanımı tanımı ilk defa 1985 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılmıştır. DSÖ nün 1985 Nairobi Uzmanlar konferansında yaptığı tanımla Akılcı ilaç kullanımı kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre; uygun ilacı, uygun süre ve dozda, kendilerine ve topluma en düşük maliyetle sağlayabilmeleri olarak tanımlanmıştır. Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985). 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 7

DSÖ akılcı ilaç kullanımının geliştirilmesi için tüm ülkelere önerilerde bulunmuştur. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 8

DSÖ nün AİK in teşvik edilmesi için belirlediği ve ülkelere önerdiği 12 temel düzeltici faaliyet 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 9

Sağlık Bakanlığının Akılcı İlaç Kullanımı Çalışmaları Dünya Sağlık Örgütü nün önerileri doğrultusunda ülkemizde AİK Programı yürütülmektedir. 1990 lı yıllarda başlatılan AİK faaliyetlerinin bir kısmı akademik, eğitim, araştırma, sivil toplum kuruluşu faaliyetleri gibi adlar altında yapılmakla birlikte önemli kısmı Sağlık Bakanlığı nın öncülüğünde ve desteğiyle yürütülmektedir. Saha çalışmaları ise 1992 yılında başlamıştır. 1999 yılında basılan Türkiye İlaç Kılavuzu - TİK hekim ve eczacılara tavsiye edilmiştir. Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt 2; Sayı 9; Eylül 2015 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 10

Sağlık Bakanlığının Akılcı İlaç Kullanımı Çalışmaları 2002-2003 yıllarında Tanı ve Tedavi Rehberinin ilk kez basımı ve revizyonu yapılmıştır. DSÖ nün Reçete Yazma Rehberi ve Eğiticilere Yönelik Reçete Yazma Rehberi ve Akılcı İlaç Kullanımı Konusunda Halk Eğitimi kitabı ve ilgili bazı başka kaynaklar Türkçeye çevrilmiş ve basımları gerçekleştirilmiştir. 2006 da AİK Çalıştayı gerçekleştirilmiştir. Eczacılıkta AİK eğitimi uygulanmaya başlamıştır AKILCI İLAÇ KULLANIMI ULUSAL EYLEM PLANI 2014-2017 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 11

16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 12

Sağlık Bakanlığının Akılcı İlaç Kullanımı Çalışmaları 2010 yılında Ulusal AİK Koordinasyon Kurulu kurulmuştur. 2010 yılında Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü kurulmuştur. İllerde koordinasyonu sağlamak amacıyla 81 ilde İl Sağlık Müdürlüklerinde Akılcı İlaç Kullanımı İl Temsilcisi bulunmaktadır. Hastane Hizmet Kalite Standartları gereğince, hastanelerde planlama yapmak ve faaliyetlerde bulunmak amacıyla Akılcı İlaç Kullanımı Ekipleri oluşturulmuştur. AKILCI İLAÇ KULLANIMI ULUSAL EYLEM PLANI 2014-2017 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 13

Sağlık Bakanlığının Akılcı İlaç Kullanımı Çalışmaları Sağlık Bakanlığının koordinatörlüğünde yürütülmekte olan AİK faaliyetleri Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017 çerçevesinde etraflı biçimde yeniden hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. AİK in yaygınlaştırılması amacıyla geliştirilen Reçete Bilgi Sistemi (RBS) aracılığıyla hekimlerimizin yazdığı reçete verileri analiz edilip, değerlendirilip bunlarla ilgili bilgilendirmeler yapılmaktadır. AİK konusunda araştırmalar yapılmaktadır. Ekim 2014 den itibaren Türkiye Akılcı ilaç Kullanım Bülteni adı ile bir dergi yayınlanmaktadır (son sayı Ocak 2017) 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 14

Sağlık Bakanlığının Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017 6 başlık, 20 stratejik hedef ve toplamda 99 faaliyetten oluşmaktadır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 17

İlaç hataları, en sık karşılaşılan tıbbi hataların başında gelmektedir. İlaçların akılcı olmayan kullanımı, dünya genelinde görülen yaygın bir problemdir. ABD 1999 verilerine göre; hastanelerde her yıl yatan hastalardan 44.000 98.000 i tıbbi hatalar nedeniyle ölmektedir. Kanada da her yıl 5.000 10.000 kişinin tıbbi hatalar nedeniyle hayatını kaybettiği bildirilmektedir. Hunter, D., & Bains, N. (1999). Rates of Adverse Events Among Hospital Admissions and Day Surgeries in Ontario from 1992 to 1997. Canadian Medical Association Journal, 160 (11), 1585 1586. IOM- Institute of Medicine (1999). Committee on Quality Of Heaalth Care in America. Washington DC. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 18

ABD de tıbbi hatalar hastane ölümlerinin üçüncü nedenidir. Tartışılan araştırma sonucuna göre tıbbi hatalar sonucu 251.454 hasta (%9.5) ölmektedir. Bu ölümlerin içinde ilaç kullanım hatalarının payı belirtilmemiş. Makary MA, Daniel M. Medical error the third leading cause of death in the US. BMJ 2016;353:i2139 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 19

TÜRKİYE DE DURUM Refik Saydam Hıfzıssıhha Müdürlüğü tarafından yapılan alan çalışmalarında; İlaç kutu sayısı açısından bakıldığında tanıya uygunluk bakımından yaklaşık % 50 sinin akılcı olmadığı, İlaç maliyetlerine bakıldığında ise yine % 50 sinin akılcı olmadığı görülmektedir. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 20

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı DSÖ nün AİK tanımda yer alan maddelerden birinin ya da birkaçının karşılanmaması durumu akılcı olmayan ilaç kullanımı (AOİK) olarak kabul edilmektedir. Akılcı olmayan ilaç kullanımı: Hastaların tedaviye uyumunun azalmasına İlaç etkileşimlerine Bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesine Hastalıkların tekrarlamasına ya da uzamasına Olumsuz olay görülme sıklığının artmasına Tedavi maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 21

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Dünya Sağlık Örgütü nün tahminlerine göre; ilaçların %50 sinden fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte, sağlanmakta veya satılmaktadır. İlaçlara bağlı olumsuz olaylar ABD de 4. sıklıkta ölüm nedenidir. Tahmin edilen, ilaçlara bağlı morbidite ve mortalite giderleri ABD de 30 milyon- 130 milyar dolar arasında olduğu tahmin ediliyor. Advers etkiler ABD ve Avustralya da hastaneye yatışların % 4-6 sından sorumludur. ABD ve Avustralya da hastane yatışlarının %4-6 sı olumsuz ilaç olaylarına bağlıdır. En sık ve en masraflı advers olaylar; kanama, aritmi, hipotansiyon, konfüzyon, ateş, diyare, döküntüler ve kaşıntı, kusma, böbrek yetmezliği olarak bildirilmiştir. 16.01.2017 http://apps.who.int/medicinedocs/en/d/js6160e/10.html#js6160e.10 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 22

UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI ŞEKİLLERİ Çoklu ilaç kullanımı İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu, süre, doz..) Uygun olmayan kişisel tedavilere başvurulması Gereksiz yere antibiyotik tüketimi Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi Hastanın özel durumuna dikkat edilmemesi 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi http://apps.who.int/medicinedocs/en/d/js6160e/10.html#js6160e.10 23

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri Hekimden kaynaklanan nedenler Eğitim ve bilgi yetersizliği Objektif ilaç bilgi eksikliği Aşırı hasta yükü Uygun olmayan (yanlış) reçete yazımı (uygun olmayan doz, süre, doz aralığı, veriliş yolu önerisi) Sosyal-politik-yönetsel baskılara boyun eğme.. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 24

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri Eczacıdan kaynaklanan nedenler Reçetenin incelenmesi ve hastanın bilgilendirilmesi hekimin olduğu kadar eczacının da görevidir. Hastanın ilaçlar konusunda aydınlatılmaması Yanlış ilaç verilişi Reçetesiz ilaç satışı Reçete içeriği dışında ilaç hazırlanması 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 25

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri Hastaya ait nedenler Hastalanınca hekime danışılmadan ilaç alınması Başkalarına ilaç tavsiye edilmesi ve başkalarından tavsiye alınması, Evde ilaç depolama, benzer şikayetler ortaya çıktığında daha önceki deneyimlere göre evlerde mevcut ilaçların danışılmadan alınması Hekime gidilmişse yazılan reçetenin zamanında alınmaması, uygun dozda, hekimin tavsiye ettiği süre içinde kullanılmaması Hekimin önerilerine uyulmaması 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 26

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri Sisteme ait nedenler İlaç tedavisine ilişkin temel ilaç listelerinin ve standart tanı tedavi kriterlerinin olmaması Gerekli ilacın gerektiği zaman ve miktarda sağlanamaması, ilaca ulaşımda zorluk İlaç ve eczacılık uygulamalarına ilişkin mevzuat yetersizliği ve/veya yaptırım gücünün düşüklüğü İlaç ruhsatlandırması, ilaçların etkili ve sürekli denetimi gibi düzenleme mekanizmalarında aksaklıklara neden olan mevzuat yetersizlikleri 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 27

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri İlaç Firmalarından kaynaklanan nedenler Yanlış ve taraflı bilgi Hekime baskı 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 28

Akılcı ilaç kullanımından sorumlu kişiler Hekim Eczacı Hemşire Diğer sağlık personeli Hasta/hasta yakını Üretici Düzenleyici Otorite Diğer (Medya, Akademi vb.) Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt 2; Sayı 9; Eylül 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 29 2015

AİK da hekimin sorumluluğu Hastalıkların ilaçla tedavisinden beklenen sonuç, hastanın sağlığında olumlu yönde bir değişikliğin olmasıdır. Ancak bu sonuç her zaman gerçekleşmeyebileceği gibi, hastanın sağlığı olumsuz yönde etkilenebilir ve hasta zarar görebilir. İlaç kullanımında hastanın zarara uğramasını önlemek için doğru tedavinin doğru şekilde uygulanması gerekmektedir. Bunun için ilaç tedavisi kararının akılcı bir süreç sonunda alınması gerekir. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 30

İlaç kullanımını etkileyen etmenler 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 31

AİK da Aile hekiminin Sorumluluğu Hastanın rahatsızlık/hastalık sürecinin doğru değerlendirilmesi Hasta ile etkili iletişim kurma Hasta merkezli yaklaşım Hastanın aydınlatılması Paylaşılmış karar alma Bekle - gör Tedavi sevk Dördüncül koruma 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 32

AİK da Aile Hekiminin Sorumluluğu Hekimin ilaç seçiminde dikkate alması gereken özellikler: Etkinlik: Tedavi amaçlarını ve tedavide belirlenen hedefleri sağlamada en etkili ilaç Güvenlik: İyileşmeyi sağlayacak ve yan etki açısından en güvenli ilaç. Uygunluk: Hastanın durumuna bağlı olarak en uygun dozda ve sürede Tedavi maliyeti: Jenerik ürün olarak bulunabilen, en ucuz ilaç 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 33

AİK basamakları 1. adım: Sorunun doğru tanımlanması ve doğru tanı konması 2. adım: Tedavi hedeflerinin belirlenmesi 3. adım: Tedavi seçeneklerinin gözden geçirilmesi ve hasta için en uygun tedaviye hasta ile birlikte karar verilmesi: Kişiye uygun etkin, güvenli, düşük maliyette 4. Adım: İlaç tedavisi gerekli ise reçetenin doğru biçimde yazılması: Uygun doz, süre, veriliş yolu 5. Adım: Hastanın bilgilendirilmesi: ilaç ve olası yan etkileri, besin - ilaç ve ilaç ilaç etkileşimleri konusunda bilgilendirilmesi (Güvenlik çemberi) 6. Adım: İzlem planı yapılması 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 34

AİK ve Dördüncül koruma Tıp mesleğinin temel karakteri Önce zarar verme ilkesidir. Bu ilke hekimlerin iyatrojenik zararlardan kaçınmasını gerektirir. Hekimlerin hastaların sağlığını ve yaşam kalitesini artırmak ya da sadece tedavi etmek için önerdikleri ilaç ve diğer girişimler bazen hastalara zarar verebilmektedir. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 35

AİK ve Dördüncül koruma Aile hekimleri, hastalarına değeri ve hastanın gereksinimlerine uygunluğu etik olarak kabul edilmiş ve onaylanmış, bilimsel olarak kabul edilebilir, kişisel olarak gerekli maksimum kalitede ve minimum sayıda girişimle başarılan tıbbi bakım sunmaya çalışırken onlara zarar vermekten nasıl kaçınabilirler sorusu dördüncül koruma kavramını ortaya çıkarmıştır. İlk olarak Belçika lı Aile Hekimi Marc Jamoulle tarafından tanımlanan dördüncül koruma kavramı 2003 yılında WONCA nın Genel Pratisyenler/Aile Hekimleri için sözlüğünde yayınlanmıştır. Günümüzde hızla yayılmakta ve diğer uzmanlıklarca da kabul edilmektedir. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 36

AİK ve Dördüncül koruma Sözlükteki tanımıyla dördüncül koruma aşırı medikalizasyon riskindeki hastayı ve toplumu tanımlamak, medikal istilalardan onları korumak ve onlara bilimsel ve etik olarak kabul edilebilir bakım prosedürlerini sağlamak için yapılan eylemdir Medikalizasyon çoğunlukla tıbbi olmayan sorunların bir hastalık olarak kabul edilmesi ve tedavi edilmesidir. Aşırı medikalizasyon aşırı tanı ve aşırı ve gereksiz tedavi ile sonuçlanmaktadır. Jamoulle M. Quaternary prevention, an answer of family doctors to overmedicalization. Int J Health Policy Manag 2015, 4(2), 61 64 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 37

Dördüncül korumanın hedefleri AİK hedefleri ile örtüşmektedir. 1. İyatrojenik zararları önleme ve yaşam kalitesini iyileştirme 2. Sağlık bakımının her aşamasında uygulanabilen kanıtsız taramalardan, uygun olmayan antibiyotik kullanımından, endikasyonsuz ve gereksiz ilaç kullanımından kaçınma 3. Maksimum kalitede ve en az sayıda girişimle hasta bakımı verebilmek için bilimsel olarak kabul edilebilir, etik olarak uygun ve hastanın gereksinimlerine uyarlanmış tıbbi bakım sunma Jamoulle M. Quaternary prevention, an answer of family doctors to overmedicalization. Int J Health Policy Manag 2015, 4(2), 61 64 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 38

Akılcı Antibiyotik kullanımı 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 39

GİRİŞ Türkiye de en çok reçetelenen ilaçların başında antibiyotikler gelmektedir. Antibiyotikler aynı zamanda en çok suiistimal edilen ilaçlardır. Gereksiz antibiyotik kullanımının hastaya zarar vermesi yanında direnç gelişmesine katkı yapması sorunun önemini artırmaktadır. Günümüzde pek çok antibiyotiğe direnç gelişmiştir. Yeni antibiyotiklerin geliştirilmesi durma noktasına gelmiştir. Gelecekte antibiyotikleri kullanamayabiliriz. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 40

2002 de 26 Avrupa ülkesinde toplam ayaktan antibiyotik kullanımı giderek artmıştır. (WHO ATC/DDD version 2003). 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 41

TÜRKİYE DE AB KULLANIMI Türkiye de 2007 yılında kullanılan tüm ilaçların kutu bazında %17 si, TL bazında %18 i antibiyotiklerdir. 2007 yılında kullanılan 1,3 milyar kutu ilacın 223 milyon kutusu antibiyotiktir. 2007 yılında kişi başına kullanılan yıllık ortalama 20 kutu ilacın 3,5 kutusu antibiyotiktir. 2007 yılında ilaca harcanılan 11 milyar TL nin 2 milyar TL si antibiyotikler için harcanmıştır. 2007 yılında kişi başına yapılan yıllık ortalama 170 TL lik ilaç harcamasının 30 TL si antibiyotikler için harcanmıştır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 42

Ulusal Antibakteriyel ilaç tüketim sürveyansına göre Genel olarak antibakteriyel ilaç kullanımında ve çoğu geniş spektrumlu olan çeşitli antibakteriyel ilaç alt gruplarının kullanımında Türkiye en ön sırada yer almaktadır. Türkiye de antibakteriyel ilaçlar bazı ülkelerin 3 ya da 3,5 katına yaklaşan miktarda tüketilmektedir: AOAK Antibakteriyel ilaçlar Türkiye de hala sık ve sorunlu bir şekilde kullanılmaktadır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 44

Neden Gereksiz Kullanıyoruz? Bilgi eksikliği Zaman yetersizliği Bakteriyel-viral enfeksiyon ayrımı Yetersiz laboratuvar olanakları Hastaların antibiyotik yazdırma baskısı Akran baskısı Rehberlerin yetersizliği Malpraktis korkusu Yoğun ilaç promosyonları Antibiyotiklerin reçetesiz satılması 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 45 Holloway KA. Promoting the rational use of antibiotics. Regional Health Forum, 2011;15(1):122-131

ANTİBİYOTİKLERİN YANLIŞ VE AŞIRI KULLANIMININ SONUÇLARI Dirençli bakterilerin ortaya çıkması çok ilaca dirençli: Tedavisi zor, ölüm oranı yüksek Tüm ilaçlara dirençli: Tedavi edilemeyebilir, ölüm oranları çok yüksektir. İlaç masraflarının artması Tedavi yetersizliği İlaç yan etkileri İlaç etkileşimleri 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 46

Akılcı antibiyotik kullanımında amaç maksimum tedavi etkinliği sağlarken direnç gelişimini minimum düzeyde tutmaktır. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 47

Antibiyotik yazmadan önce sorular 1. Klinik bulgulara göre antibiyotik kullanma endikasyonu var mı? 2. Tedavi öncesi klinik örnekler alınıp, incelemeleri ve kültürleri yapıldı mı? 3. Bu enfeksiyona yol açması en olası mikroorganizmalar hangileridir? 4. Bu enfeksiyon için en uygun antibiyotik hangisidir. 5. Kombine antibiyotik tedavisi gerekli mi? 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 48

Antibiyotik yazmadan önce sorular 6. Bu hasta için en uygun antibiyotik hangisidir? Hasta daha önce aynı durumda ne kullandı? Daha önce antibiyotik deneyimi var mı? Bu hastanın özel bir durumu var mı? 7. En iyi uygulama yolu nedir? 8. En uygun doz nedir? 9. Kültür-antibiyogram sonuçları ve klinik yanıta göre başlangıç tedavisinde değişikliğe gereksinim var mı? 10. En uygun tedavi süresi nedir? 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 49

Akılcı Antibiyotik Kullanımı Doğru hasta Doğru ilaç Doğru doz Doğru doz aralığı Doğru süre Uygun maliyet Minimal yan etki Doğru bilgilendirme 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 50

SONUÇ Aile hekimlerinin hastalarına bakım verme yanında hasta savunuculuğu görevleri de vardır. Hastalarının hem kendi uygulamalarında hem de sağlık sisteminin her noktasında zarar görmelerini önlemeleri gerekir. AİK ve dördüncül koruma ilkelerini uygulayarak bu görevlerini başarı ile yerine getirebilirler. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 51

SONUÇ Akılcı ilaç kullanımı, ilaç tedavisinin etkili, güvenli ve ekonomik biçimde uygulanmasına olanak tanıyan planlama, yürütme ve izleme sürecidir. Bu süreç, devletin, ilaç endüstrisinin, başta hekimler ve eczacılar olmak üzere sağlıkçıların ve toplumun akılcı davranmasını gerektirmektedir. Kurumlar, sağlık çalışanları ve hastaların hepsinin AİK nı artırmada rolleri vardır. Etkili düzenleme, net klinik rehberler, destekleyici teşvik yapıları, eğitim ve yönetim bu alanda etkili politikanın temel bileşenleridir. 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 52

KAYNAKLAR Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985). The rational use of drugs Report of the Conference of Experts Nairobi, 25-29 November 1985 Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni Cilt 2; Sayı 9; Eylül 2015 Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017 Şahin MK, Güven V, yarış F. Birinci basamakta akılcı ilaç kullanımı. Klinik Tıp Aile Hekimliği Dergisi, 2015;7(1):2-5 Sürmelioğlu N, Kıroğlu O, Erdoğdu T, Karataş Y. Akılcı Olmayan İlaç Kullanımını Önlemeye Yönelik Tedbirler Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 2015;24(4):452-462. T.C. Sağlık Bakanlığı, Akılcı ilaç kullanımının alfabesi, Ankara, 1993 DSÖ, T.C.SB. Akılcı ilaç kullanımı konusunda halk eğitimi. Geneva 1987 Walger P. Rational use of antibiotics. İnternist,2016;57(6):551-68 Holloway KA. Promoting the rational use of antibiotics. Regional Health Forum, 2011;15(1):122-131 CDC, Combating Resistance: Getting Smart About Antibiotics 2013 16.01.2017 Antalya 2. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi 54