KOBİ ler ve mikro işletmelerin çevresel performanslarõnõ incelemek ve yönetmek için görsel, basit ve pratik bir araç TMMOB Çevre Mühendisleri Odasõ
Eko-haritalandõrma Küçük, orta ve mikro işletmelerin çevresel performanslarõnõ incelemek ve yönetmek için görsel, basit ve kolay bir eko-yönetim aracõdõr. Eko-haritalandõrma:! Çevresel verilerin elde edilmesi için basit, yaratõcõ ve sistematik bir yöntem,! Firmanõzõn fiziksel gerçekliğini temel alan bir bilinçlendirme ve eğitim aracõ,! Tüm çalõşanlarõn kullanõmõna açõk kolay bir iletişim aracõ,! EMAS ve ISO 14001 gibi çevre yönetim sistemleri için görsel bir kendin-yap yönetim aracõ,! Firmalarõn çevresel davranõş tarzõndaki değişikliklerinin dinamik bir envanteridir. Küçük bir resim uzun bir konuşmadan daha fazlasõnõ söyleyebilir!
İçindekiler Sayfa KOBİ ler, mikro işletmeler ve çevre yönetim araçlarõ 1 Eko-haritalandõrma nedir? 2 Eko-haritalar nasõl kullanõlõr? 3 Çevresel mini-denetim 4 1. Eko-harita: kentsel konum 5 2. Eko-harita: sorunlar 6 3. Eko-harita: su 7 4. Eko-harita: toprak 8 5. Eko-harita: hava, kokular, gürültü, toz 9 6. Eko-harita: enerji 10 7. Eko-harita: atõk 11 8. Eko-harita: riskler 12 İş programõ 13 Çevre klasörü 14 Eko-haritalandõrma örnekleri 15 Eko-haritalandõrma ve EMAS 16 Eko-haritalandõrma ve ISO 14001 16 Daha fazla bilgi için 17
KOBİ ler, mikro-işletmeler ve çevre yönetim araçlarõ KOBİ ler ve mikro işletmelerde çevre yönetimi sorunlu bir alandõr. Küçük, orta ve mikro büyüklükteki işletmeler etkinliklerinin çevresel etkilerini yönetmekte somut sorunlarla karşõlaşõrlar. Çevre yönetimi için gerekli araç ve kaynağa sahip değildirler. Ancak en büyük sorun, bilinç ve davranõşlarõn değişimiyle ilgilidir. Pazar artõk çevresel konularõ da dikkate almakta; firmalardan EMAS ve ISO 14001 gibi çevre yönetim sistemleri talep etmektedir. Çok yakõnda en küçük firmalar bile, müşterilerine, kamu denetçilerine, sivil toplum kuruluşlarõna, sigorta şirketlerine, komşularõna ve meslek örgütlerine, işletmelerinde çevre yönetimi uyguladõklarõnõ göstermek zorunda kalacaklardõr. Halihazõrda geliştirilmiş eko-yönetim araçlarõ olmasõna rağmen, bunlar genellikle küçük ve mikro işletmeler için çok karmaşõktõrlar. KOBİ lere çevre yönetimi konusunda yardõmcõ olmak için geliştirilen araçlar gittikçe artmaktadõr. Ancak bu araçlarõn çoğu küçük ve mikro firmalar için çok karmaşõk olarak değerlendirilmektedir. Firmalar bu araçlarõn, sadece bürokratik işlemleri artõracağõnõ düşünmektedirler. Tüm Avrupa da gittikçe yaygõnlaşan EMAS ya da ISO 14001 gibi çevre yönetim standartlarõna uymak ya da bu sistemleri kullanmak küçük firmalarõ korkutmaktadõr. Görsel, basit ve pratik araçlara ihtiyaç vardõr. Küçük yapõlar taleplere göre ve sözlü kültüre dayalõ çalõşõrlar. Bu yapõlardaki çokça değişken, kimi zaman düşük eğitim seviyeleri ve belgelemeden çok görsel bir kültürün hakim olduğu gerçeği göz önünde tutulmalõdõr. Uygun araçlara ve desteğe gereksinim vardõr. Bir işletmenin çalõşanlarõnõ bir araya getirir; onlarõn bilgi birikimlerini, sezgi ve deneyimlerini sorarsanõz size kõsa bir sürede firmanõzdaki çevre yönetiminin genel bir resmini sunabilirler. Çabuk ve görsel bir çevresel denetim, danõşmanlar tarafõndan yapõlacak pahalõ bilimsel çalõşmalara denk sonuçlar verebilir. Maliyetsiz olarak hazõrlanabilen eko-haritalar çevre yönetiminizin Polaroid fotoğraflarõ gibidir; bilimsel bir çalõşmaysa yüksek çözünürlüklü bir görüntü elde etmenizi sağlar. Her ikisi de olumlu eylemler gerçekleştirmenize yardõmcõ olur. Yol haritasõ tüm ülke demek değildir! Eko-haritalandõrma, çalõşanlarõ çevre yönetimine katan görsel ve kullanõmõ kolay bir araçtõr. Çevre yönetiminin iyileştirilmesine katkõda bulunan ve ISO ya da EMAS a göre oluşturulacak daha formal bir çevre yönetim sistemi için sağlam bir temel sağlayan bir yol haritasõdõr. 1
Eko-haritalandõrma nedir? Eko-haritalandõrma küçük firmalara çevre yönetimi uygulamalarõnda yardõmcõ olan özgün ve basit bir araçtõr. Eko-haritalandõrma: uygulama ve sorunlarõn bir envanteri, sahada çevresel bir değerlendirme yapmak için sistematik bir yöntem, resimlerden yararlanarak durum tespiti yapan bir bilgi toplama yöntemi, bir çalõşma ve bilinçlendirme aracõ, KOBİ ler için bir kendin-yap aracõ, Çalõşanlarõn katõlõmõnõ sağlayan bir araçtõr. Eko-haritalandõrma çevre yönetimi için aydõnlatõcõ bir araçtõr: çevresel değerlendirme için pratik bir yöntem, eğitim ve iletişim için destekleyici bir araç, veri toplamaya yardõm eden ve firmanõz için çevresel dokümantasyonun temelini oluşturan bir araç, firmanõzõn çevresel sorunlarõnõn tanõmlanmasõ ve önceliklerinin belirlenmesi için kullanõlabilecek bir yöntem, firmada her seviyedeki çalõşanõn kullanõmõna uygun, yazõlõ prosedürler ve talimatlar olmaksõzõn tüm çalõşanlarõn katõlabileceği bir çalõşma, tüm paydaşlar için yararlõ bir yöntemdir. Su, toprak, hava, atõk yönetimi için eko-haritalarõn geliştirilmesi kendi içinde bir amaç değildir. Esas amaç bu haritalarõn firmanõn çevresel performansõnõn gözden geçirilmesi ve iyileştirilmesi sürecinde kullanõlmasõdõr. 2
Eko-haritalar nasõl kullanõlõr? Gerekli malzemeler: A-4 büyüklüğünde kağõt ve bir fotokopi makinesi. Gerekli zaman: Her harita için bir saatten kõsa bir süre. Ne zaman yapmalõ? Muhasebe yõlõnõn sonunda. Hangi sõklõkta güncellenmeliler? Her yõl, işletme yenilendiğinde ya da genişletildiğinde. Dosyalama: Çevre Yönetim Sistemi belgeleri ve/veya yõllõk hesaplarla birlikte. Kim kullanabilir? Eko-haritalar, küçük imalatçõlardan ve hizmet sunan firmalardan, büyük işletmelere ve yerel yönetimlere kadar farklõ bir çok firma ve kuruluş tarafõndan kullanõlabilir. Eko-haritalar nasõl çizilir? 1- Kentsel konum haritasõ Sahanõn, araç parklarõnõ, giriş alanlarõnõ, yollarõ ve işletmenin çevresini de içeren bir krokisini çizin. Kroki gerçek durumu göstermelidir (2 kopya). 2- Saha haritasõ İşletme sahasõnõn iç mekanlarõ da gösteren ölçekli bir planõnõ çizin. Yapõlacak çalõşmanõn temelini oluşturacak olan bu haritadan 6 kopya çoğaltõn. Haritalar gerçek durumu yansõtmalõdõr, basit, anlaşõlõr ve ölçekli olmalõdõr. Her haritaya tarih, ad ve bir referans numarasõ verilmelidir. Alan içinde yönünüzü bulmanõzõ kolaylaştõracak birkaç nesneyi haritalara ekleyebilirsiniz (örneğin makineler, kazanlar, vb.). Eğer işletme sahasõ çok sayõda farklõ alan içeriyorsa, her alan için ayrõ harita hazõrlayõn ve daha sonra bu haritalarõ bir araya getirin. 3- Semboller Kendi sembollerinizi geliştirin; en az iki sembol kullanmaya dikkat edin. Tarama çizgileri: küçük sorun (alan gözlenmeli; sorun üzerine çalõşõlmalõ) Çember: büyük sorun (hemen çözülmeli, düzeltici eylem uygulanmalõ) Sorun büyüdükçe çemberi kalõnlaştõrõn. Eko-haritalarõnõzõn kalitesini artõrmak için standartlaştõrõlmõş resim işaretleri kullanabilirsiniz. 3
Çevresel Mini-denetim Eko-haritalarõnõzõ çizmeye başlamadan önce, birkaç dakikanõzõ ayõrarak bütün çalõşanlarõnõzla birlikte bir mini-denetim yapõn. Sorularõ hõzlõ ve sezgilerine göre cevaplamalarõnõ isteyin: her soru tek bir çarpõ işareti ile cevaplansõn. 120 saniyede firmanõzõn çevre yönetimi ## # denetimi Hammadde kullanõmõ Enerji seçimi ve kullanõmõ Su ve atõksu kullanõmõ Atõk önleme ve azaltma Geri dönüşüm ve atõklarõn ayrõ toplanmasõ Hava kirliliği, toz ve kokular Ürün depolama Gürültü ve titreşim azaltõmõ ve kontrolü İşyeri sağlõğõ ve güvenliği Çalõşanlarõn ve malzemelerin taşõnmasõ Çevresel kazalar için önlemler Çevresel bilgi (iç ve dõş) Tedarikçiler ve taşeronlarla iletişim Mallar ve hizmetler için yeşil-planlama İşletmenin çevresi Yöneticilerin motivasyonu Çalõşanlarõn motivasyonu İdari durum GENEL DURUM (TOPLAM) 4
1. Eko-harita: kentsel konum Bu harita işyerinizin kent içindeki yerleşimini gösterir İşletmenizin bulunduğu yöreyle etkileşim alanlarõ nerelerdir? Kullanmakta olduğunuz arazinin kullanõm izni nedir? (örn. ticari, sanayi vb.) Etkinlikleriniz nasõl bir araç trafiğine yol açõyor? Firmanõzõn yöredeki yeri/konumu nedir? 50 metre yarõçapõndaki alan içerisinde bulunan binalarõn yer üstünde kalan kat sayõlarõnõ belirtin (çatõ katõ hariç). Alan kullanõmõ (araç parkõ, bina vs.) Firmanõn ana kapõsõnõ ve diğer giriş noktalarõ Trafiğin akõş yönü Ayçörekleri ve trafik Küçük bir işletmenin çevreye en doğrudan etkisi trafikle ilgilidir. Örneğin, şehir merkezindeki küçük bir fõrõn bile yõlda 350.000 in üzerinde araba hareketine neden olur. Hesaplamak ister misiniz? Etkinliklerinizle bağlantõlõ olarak çalõşan araç sayõsõnõ belirleyin ve işletmenizin çevresinde 1 km yarõçapõndaki bir alan içerisinde yaptõklarõ manevralarõ tahmin etmeye çalõşõn. Aşağõdaki tablo, yaratõlan hava kirliliğini hesaplamanõza yardõm edecektir.. Emisyonlar gr/km Hafif taşõtlar, benzin Hafif taşõtlar, dizel Ağõr taşõtlar, dizel CO 2 (Karbon dioksit) 250 133 837 NO x (Nitrojen oksit) 2,53 0,55 19,2 CO (Karbon monoksit) 2,53 0,55 19,2 Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Komşu alanlarõn kullanõmõ (mesken, yeşil alan, sanayi) Yollar ve trafiğin akõş yönü Çeşitli trafik tiplerinin ve yol büyüklüklerinin önemini göz önünde bulundurun Kadastro araştõrmasõ Alanla ile ilgili diğer idari incelemeler Varolan ihtilaflõ faaliyet izinleri Araç filonuz (otomobil, kamyon, v.b.) Kullanõmda olan ve kullanõlabilir park alanlarõ Giriş-çõkõş hareketleri (firma, taşõma, çalõşan ve müşteri araçlarõ vb.) Yüzey İnşa tarihi Çalõşan sayõsõ Binalarõn yaşõ Birim ürün/hizmet başõna düşen araç hareketi sayõsõ 5
2. Eko-harita: sorunlar Bu eko-harita çalõşma planõnõzõn ilk adõmõdõr Tartõşmalar doğrultusunda, işletmenizin durumunun kõsa bir özetini ve çevresel minidenetimin sonuçlarõnõ içermektedir. Bu eko-harita, işletmenizin malzeme ve enerji akõşõnõn (kg., kwsaat, m³ vb.) girdi-çõktõ analizi ile tamamlanmalõdõr Bacalar ve havalandõrma boşluklarõ Kaplar ve kutular Önemli faaliyet alanlarõ Gürültü Komşularla sorun yaratabilecek alanlar Özel bir önemini tespit ettiğiniz bir sorun için (gürültü gibi) ayrõ bir eko-harita geliştirmelisiniz. Bu ilk çevresel gözden geçirmeye tüm çalõşanlar dahil olmalõdõr. Bu çalõşmayõ takiben, işletmenizin muhasebe kayõtlarõnda bulunan verileri kullanarak, malzeme ve enerji akõşõnõn eksiksiz bir değerlendirmesini hazõrlayõn. Verileri etkinlikleriniz ile ilişkilendirmeli ve kendinize özel göstergeler geliştirmelisiniz. Tüketim değerlendirmesi Girdi Çõktõ hammadde sõvõ ve katõ atõklar enerji hava kirleticileri su sorunlar, gürültü, kokular nakliye arsa kullanõm izni paketleme Örnekler enerji: x litre mazot/yõl/m² çalõşma alanõ kaynaklar: x litre su/kg ürün atõk: birim ürün ya da hizmet başõna düşen x kg atõk Bir yõllõk süre için göstergelerin karşõlaştõrõlmasõ, işletmenizin gelişimini gösterir. Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Havaya deşarj noktalarõ Gürültü ve koku kaynaklarõ Atõk ve tehlikeli ürün depolama alanlarõ Vergi bildirimi Komşu şikayetleri: mektuplar, tebligatlar, yasal tutanaklar Makine bakõmõ sertifikalarõ Mali bilgi İşletmenizin ilk tahmini değerlendirmesi Akõş analizleri Malzeme değerlendirmesi Çevresel performans İzin süreleri (yõl) Ödenmiş vergiler Vergiler, ücretler, sigorta Tüketim Çevresel maliyet 6
3. Eko-harita: su Bu eko-harita, su tüketiminizi ve atõk su deşarjõnõzõ inceler Nerelerde yüksek miktarda su tüketimi var? Tehlikeli ürünlerin kanalizasyona boşaltõldõğõ noktalar nerelerdir? Ürün değiştirme olanaklarõ Olasõ kazalar İsraf ve kötü alõşkanlõklar Maliyet tasarruf alanlarõ Kanalizasyon kanallarõ Kötü uygulama alanlarõ Boru tesisatõ DURDURUN! İzin verilemez (Kanalizasyonda yağ) Bir damla suyun bir buluttan musluğunuza ulaşmasõ beş yõl alõr. Kontrol edin Tüketiminizi ölçün! Sudan tasarruf edin! Su, korunmasõ ve boşa harcanmamasõ gereken bir kaynaktõr. Bir insan günde ortalama olarak 70 litre su tüketir. Sizin işletmeniz, normal bir insan ile karşõlaştõrõldõğõnda bir yõl için ne kadar su tüketmektedir? Su kirliliği açõsõndan hangi faaliyet alanlarõ tehlikelidir (örneğin boyama kabini ya da boya sõyõrma)? Kanalizasyon kanallarõnõn nerelerden geçtiğini kontrol edin. Bir damla petrol ürününün 5000 litre sudan daha fazlasõnõ kirlettiğini unutmayõn. Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Sõvõlarõn akõtõldõğõ yerler Boru ve boşaltma sistemleri İyileştirme yöntemleri Ana tüketim alanlarõ (yõkama makineleri vb.) Yõllõk su faturalarõ Atõk su boşaltõm izinleri ve vergileri Atõksu sistemi planõ Herhangi bir iyileştirme yöntemi kullandõysanõz, tedarikçiden teknik raporlar İsraf Su gerektiren faaliyetler Su bedelleri Kirleticiler Kötü uygulamalar Kirleticilerin etkileri Tüketim Ana tüketim kaynaklarõ Yõllõk temizlik maddeleri tüketimi Diğer ürünler Deşarj ölçümleri 7
4. Eko-harita: toprak Bu eko-harita, yeraltõ sularõ ile ilişki olarak yanõcõ, tehlikeli ve zararlõ ürünlerin depolanmasõnõ inceler Kaza söz konusu olduğunda yeraltõ sularõ için herhangi bir tehlike söz konusu mudur? Eski su tanklarõnõz nerede durmaktadõr? Toprak kirliliği? Kaza anõnda uygulanacak yöntemler? Depolama alanlarõnõn zeminleri beton mudur, havalandõrmalarõ var mõdõr, depolama alanlarõ bölmelere ayrõlmõş mõdõr? Depolama alanlarõ Su tanklarõ Fõçõlar ve kutular Risk alanlarõ Toprağa sõzan 1 litre yakõt 1000 m³ yeraltõ suyunu kirletebilir. Bu yüzden, işletmenizin geçmişini bilmeniz çok önemlidir (eski su tanklarõnõn yerleri vb.) Kirlenmiş toprak işletmenizin değerini düşürür. Bazõ Avrupa ülkelerinde, işletmeler ve üzerinde yer aldõklarõ arsa satõldõğõnda, avukatlar toprak kalitesine ilişkin bir beyan talep etmektedirler. Toprak kirli ise temizlenmesi gerekmektedir. (şu an ortalama olarak metrekaresi 125 Euro ya ($138) mal olmaktadõr). Tehlikeli ürünlerinizi iyi, güvenilir koşullarda depolayõnõz! Kazara oluşan dökülmelerde ne yapacağõnõzõ biliyor musunuz? Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Depolama alanlarõ Su tanklarõ Şüpheli fõçõlar, kaplar, paletler Ürünler üzerindeki güvenlik etiketleri Zemin analizi Su tanklarõnõn yerleşimi Su toplama alanlarõ Eski su tanklarõ Toprağõn geçirmezliği Ürün çeşitleri Tanklarda ve fõçõlarda depolama Sõzõntõ Su geçirmez yüzey Sabit stok (litre) Akõşlarõn hesaplanmasõ 8
5. Eko-harita: hava, kokular, gürültü, toz Bu eko-harita tüm emisyon noktalarõnõ ve makinelerin işleyişini inceler İşletmenizin içerisindeki havanõn kalitesi nedir? Gürültü kaynaklarõna dikkat ediyor musunuz? Tüm filtreler düzenli olarak değiştiriliyor mu? Kazanõnõza en son ne zaman bakõm yaptõrdõnõz? Bacalar Tasfiye cihazlarõ (aspiratör, vantilatör) Gürültü Uçucu ürünler Kötü uygulama alanlarõ İşletmeniz kentsel alanda bulunuyorsa gürültü sorununa özellikle dikkat etmelisiniz. Bir test yapõn. Yerleşiminizin hemen yanõnda sesinizi yükseltmeden konuşamõyorsanõz, 65 desibeli (db) aşmõşsõnõz demektir. Atmosferik emisyonlar temel olarak õsõtma düzenekleri ve jeneratörlerden kaynaklanmaktadõr. Hesaplamak ister misiniz? Doğal gaz (g/m³) Mazot (g/litre) Sera etkisi CO 2 1879 3136,5 Sis NO x 3,01 3,35 Asit yağmuru SO 2 0,027 3,6 Kentsel konum haritanõz için hesaplanmõş toplamõ 5 ile çarparak, toplam CO 2 miktarõnõ hesaplayõn. Bir karşõlaştõrma yapõn: gelişmiş bir ülkede yaşayan bir kişi yõlda 1,8 ton CO 2 üretmektedir. Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Çatõdaki açõklõklar ve vantilatörler Ana emisyon noktalarõ Bakõm sertifikalarõ Teknik yönergeler Ürün güvenlik yönergeleri Çalõşma yöntemleri Ürün kalitesi Filtre ve borularõn durumlarõ Uçucu kirleticilerin miktarõ Bakõm düzenliliği Normlar İzinler Rahatsõz edici kokular Gürültü seviyeleri 9
6. Eko-harita: enerji Bu eko-harita enerji tüketiminizi ve etkilerini inceler İsraf alanlarõ nelerdir? Uyumlu elektrik düzenekleri Isõ kayõplarõ nerelerde meydana gelmektedir? Aşõrõ aydõnlatma Enerji kaybõ Gereğinden büyük makineler Hesaplamak ister misiniz? Enerji tüketiminizi kwsaat a çevirin Tüketilen kaynaklar Üretilen enerji (kwsaat) Benzin:1 litre (36 MJ) 10 Gaz:1 m 3 (40,6 MJ) 11,28 Propan:1 ton (46,4 GJ) 12.880 Kömür:1 ton (30, 6 GJ) 8.500 Odun:1 stere (5,6 MJ) 1,56 Bu enerjiyi üretmek için gereken eşdeğer miktardaki kaynaklara göz atõn. 1.000 kwsaat enerji üretmek için gerekli kaynaklar Kahverengi kömür 1.300 kg Yüksek enerji-değerli atõk 1.500 Düşük enerji-değerli atõk 3.500 Ağõr yakõt 2.201 Güneş panelleri 12.500 m 2 Uranyum 0,022 gr Doğal gaz 270 m 3 Su (10 m yükseklikte set) 43.200 m 3 Antrasit kömür 320 kg Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Makinelerin konumu Gereksiz aydõnlatma Isõ kaybõ alanlarõ Bakõm sertifikalarõ Faturalar Makinelerle ilgili teknik yönergeler Enerji çeşidi ve kullanõmõ Yalõtõm Reaktif elektrik Tüketim (kwsaat) Enerji verimliliği Atõk kategorileri 10
7. Eko-harita: atõk Bu eko-harita atõk yönetimi ve önleme yöntemlerini inceler Aşõrõ aydõnlatma Geri dönüşüm seviyesi nedir? Hangi önleyici tedbirler alõndõ? Tedarikçileriniz malzemeleri geri almakla yükümlü mü? Kaplar Deşarj yönü Evsel/tehlikeli olmayan ve zehirli/tehlikeli atõklarõn karõşõmõ Kötü uygulama alanlarõ Konteynerler Hesaplamak ister misiniz? 1-5: az çok iyi yönetim 6-10: yönetim yok 11-15: sorunlarõn kaynağõ yönetim eksikliği 16-20: yönetim eksikliği ciddi sorunlara yol açõyor 0 dan 20 ye kadar puanlama farklõ kriterleri hesaba katar: ürünlerin tehlikeli olmasõ, alternatif çözümler bulma olasõlõğõ (geri dönüşüm vb.) gibi. Rakamlarõnõzõ bir tabloya yerleştirin. Bir grafik yapõn; atõk yönetiminin zayõf olduğu ya da hiç olmadõğõ alanlar anõnda belirecektir. (Bu grafiği şirketinizde herkesin görebileceği bir alana yerleştirin.) Verilen örneği inceleyin. Yeşil alanda mõsõnõz? Tebrikler! Örnek 1. Kağõt ve paketleme kartonlarõ 3 2. Lastikler 1 3. Metal olmayan araba parçalarõ 5 4. Piller 2 5. Geri dönüşüm atõklarõ 20 6. Boş yağ filtreleri 15 7. Aerosolller 15 8. Paketleme kimyasal ürünleri 16 9. Boş boyalar 15 10. Kabin filtreleri 15 11. Hurda 10 Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Kaplar ve konteynerler Atõk akõşõ yönü Kötü uygulama alanlarõ Nakliye firmalarõndan sertifika Yõllõk faturalar Akõşlarõn değerlendirilmesi ve dönüşümü Atõk türleri Geri dönüşüm seviyesi Önleyici tedbirler Atõk kategorileri Her yõl çõkan atõk miktarõ Atõk için ödenen vergiler Geri dönüşüm seviyesi 11
8. Eko-harita: riskler Bu eko-harita kaza ve kirlilik risklerini tanõmlar Ulaşõlabilir ve net tanõmlanmõş acil durum çõkõşlarõ? Bilinen acil durum prosedürleri? Tehlikeli durumlar? Nerelerde kanserojen, alerjiye neden olan ürünler kullanõyorsunuz? Kazara dökülmeler Düşme tehlikeleri Yasalarla uyumsuzluk Çözücü buharõ ve patlama riski Standart işaretler kullanõn! Sağlõkla ilgili riskler, örneğin: tehlikeli ürünlerin emilimi ve solunmasõ veya bedensel zarara yol açan kazalar Çevresel riskler, örneğin: ürün sõzõntõsõ, kazara dökülmeler sõvõ, zehirli madde kullanõmõ Yangõn riskler, örneğin: patlamalar veya zehirli madde yayõlõmõ Hazõrlõklõ olmalõsõnõz. Acil durum prosedürlerini ve telefon numaralarõnõ bilmelisiniz Çizin Belgeleyin Tahmin edin Hesaplayõn Yangõn söndürme aletlerinin yeri Acil durum çõkõşlarõ Risk alanlarõ Zehirlilik belgeleri Acil durum prosedürleri İzinler Yangõn hizmetleri Kaza raporlarõ Makinelerin durumu Geri dönüşüm seviyesi Acil durum hizmetleri Zemin durumu Kaza sayõsõ Çalõşanlar için eğitim süresi Depodaki tehlikeli ve zehirli ürünlerin yüzdesi 12
İş programõ Eğer asetatlar kullanarak eko-haritalarõnõzõ üst üste koyarsanõz, çevresel öncelikleriniz netleşecektir Sorunlarõnõzõ ciddiyetlerine göre sõralayõn. Öncelikle, koyu çizgiyle çevrelenen sorunlarla ilgilenin. Öncelik çalõşanlarõn sağlõğõnõ, güvenliğini ve çevreyi ilgilendiren sorunlara verilmelidir. riskler atõk enerji hava, kokular, gürültü, toz su Hepsi bir arada Daha sonra risk alanlarõ hakkõnda düşünün ve çözümler geliştirin. Bu yaklaşõm her yõl bir defa tekrarlanmalõdõr. İlerlemenizi ölçün ve çevresel performansõnõza ait kendi göstergelerinizi geliştirin Atõk miktarõ (kg/ ) Enerji tüketimi (kwsaat/ ) Emisyonlar CO 2, NO x, SO 2, vs. (kg/ ) Paketleme malzemesi (kg/ ) Taşõma (km/ ) Çevre için harcanan para (Euro, $, vs. / ) Gerçekleştirilen çevresel eylemler (saat/ ) Her yõl yaşanan kazalar (sayõ/ ) Çalõşanlarõn eğitimi (saat,yõl / ) Vs. ( birim ürün veya hizmet birimidir.) 13
Çevre Klasörü I. Şirket verileri Genel veriler Şirket kimlik kartõ (adres, kanunlar, ruhsatlar, idareciler) Tarihsel gelişim (kuruluş yõlõ, çalõşma, vs.) Şirket çalõşmalarõ Organizasyon şemasõ Üretim prosesleri Ürünler ve hizmetler Malzeme ve enerji akõşlarõnõn hesaplanmasõ Çevresel maliyetler (yatõrõm, vergi, ücretler, sigorta, para cezalarõ) II. Kentsel konum Şirket haritalarõ (mimari ve kentsel konum) Şirketin etrafõnõn çevresel kalitesi (parklarõn yakõnlõğõ, nehirler, sanayi tesisleri, konutlar) Üçüncü taraflarla ilişkiler (toplumsal ve bölgesel yetkililer, komşular) Çevre temalõ eko-haritalar III. Su ve atõksu Su tüketimi Atõksu miktarõ ve kalitesi Atõksu arõtõmõ Kanalizasyon sistemi Atõksu yönetimi IV. Toprak ve yeraltõ suyu Kimyasal ürünlerin depolanmasõ Zemin türü; drenaj ve su toplama sistemlerine göre yeri Depolama riskleri Toprak analizleri V. Hava, gürültü ve titreşimler Gürültü kaynaklarõ ve ölçümleri Arazi ve arazi sõnõrlarõ Emisyon noktalarõ Gaz emisyonlarõ ve kokular Emisyonlarõn azaltõlmasõ VI. Enerji Enerji tüketim noktalarõ Isõ kaybõ alanlarõ Enerji kullanõmõnõn azaltõlmasõ VII. Atõk Atõğõn kaynağõ Atõğõn depolanmasõ Atõk giderimi Atõk yönetimi VIII. Acil durum hizmetleri ve riskler Acil durum hizmetleri ve prosedürler Tehlikeli ve yanõcõ maddelerin depo haritalarõ Acil durum adresleri (itfaiye, ambulans, vs.) IX. Çevresel eylem planõnõz 14
Örnek Eko-haritalandõrma Uygulamalarõ + Olivier Héaulme Neuville-St-Vaast - Fransõz KOBİ + Çevresel etkileri gözünüzde kolayca canlandõrmanõzõ sağlar + Çalõşanlar ve yöneticiler arasõndaki diyaloğu kolaylaştõrõr. + Zaman kazandõrõr. + Kullanõmõ kolay ve hõzlõdõr. - Firma yönetiminin bir temsilcisi tarafõndan yeterince ciddi bulunmadõ, çok çocukça ve çok yenilikçi olarak algõlandõ. Céline Paolacci Nogent-sur- Marne Fransõz hastanesi + İyi bir incelemenin ardõndan sahanõn durumunu gözünüzde canlandõrmanõzõ sağlar. + Parametrelerdeki değişimi gözünüzde canlandõrmanõzõ, hedef önermenizi ve kontrol etmenizi sağlar - Risklerden çok alanõn fiziksel gerçekliğini ortaya koyar. - Geniş alana yayõlmõş işletmelerde kullanõmõ kolay değildir. Fernand Antonioli Liège Belçikalõ Sendika Temsilcisi Solidarnosc Stalowa Vola + Özellikle alõşveriş katõnda çalõşan işçiler için ilginç. + Birleşik bir delegasyon tarafõndan dõş destek olmadan kolayca kullanõlabilir. + Sağlõk ve güvenlik alanõnda çalõşanlarõn deneyimlerinden faydalanabilir. Marie-Christine de Wolf Biffa (Seven Trent) Braine-l'Alleud Belgium Landfill + Firmada her seviyeden çalõşanõn katõlõmõnõ sağlar. + Etkinin ciddiyetini ve coğrafi önemini gözler önüne serer. + Çalõşanlarõn eğitimi için basit bir malzeme. + Eko-haritalar üst üste uygulanabilir, metinler uygulanamaz. 15
Eko-haritalandõrma ve EMAS İlk gözden geçirme Çevre politikasõ Yasalarla uyum Çevre programõ Yönetim sistemi Belgeleme Denetleme Çalõşanlarõn katõlõmõ İletişim Eko-haritalandõrma ve ISO 14001 Çevre politikasõ Çevre boyutu Yasal gereksinimler Amaç ve hedefler Çevre yönetimi için program Yapõ ve sorumluluklar Eğitim, bilgilendirme ve yeterlik İletişim Çevre Yönetim Sisteminin (ÇYS) dokümantasyonu Dokümantasyonun kontrol edilmesi İşlemsel kontrol Acil durumlarõn önlenmesi Ölçüm ve izleme Uyumsuzluk, düzeltici ve önleyici eylemler Kayõtlar ÇYS nin denetlenmesi Yönetim değerlendirmesi Çalõşanlarõn katõlõmõ 16
Daha fazla bilgi için Eko-haritalandõrma aracõ Heinz-Werner Engel tarafõndan geliştirilmiş, ABECE (Association Belge des Eco-Conseillers en Environnement) ve Eco-Council Institute (Belçika) tarafõndan ADAPT Programõ çerçevesinde birçok Avrupa ülkesinde uygulanmõştõr. Bu araç birçok dilde kullanõma sunulmuştur. Arapça, İngilizce, Fransõzca ve Türkçe ye çevrilmiş ve basõlmõş, DELTA Programõ kapsamõndaki güney ve doğu Akdeniz ülkelerinde Sustainable Business Associates (SBA) tarafõndan tanõtõmõ yapõlmõştõr. Bu aracõn kullanõmõ çevre yönetim sistemi (ÇYS) kurmak isteyen KOBİ lere yardõmcõ bir yönetm olarak tavsiye edilmektedir. Tüm haklarõ saklõdõr. Etik olarak, yazarõnõn önceden yazõlõ izni alõnmadan bu aracõn çoğaltõlmasõ, çevrilmesi ve uyarlanmasõ yasaktõr. Eko-haritalarõ kullananlardan oluşan uluslararasõ bir ağ oluşturulmuştur: http://www.ecomapping.org SBA KİMDİR? SBA sanayicilerin dikkatini eko-yönetim ve eko-verimlilik kavramlarõna çekmeye çalõşan İsviçreli bir sivil toplum kuruluşudur. Bu amaç doğrultusunda SBA, sanayicileri yeni iş fõrsatlarõ ve riskleri konusunda bilinçlendirmek ve sürdürülebilirlik kalkõnma için gereksinim duyacaklarõ yönetim araçlarõ ve eğitimle donatmak üzere DELTA Programõ nõ başlatmõştõr. DELTA NEDİR? DELTA (Developing Environmental Leadership Towards Action - Eyleme Yönelik Çevresel Liderlik Geliştirme) Sustainable Business Associates (Sürdürülebilir İş Örgütü-SBA) tarafõndan 1996 yõlõnda başlatõlmõş ve amacõ sanayicilere eko-verimlilik ve temiz üretim prensiplerini tanõtmak olarak belirlenmiş uluslararasõ bir programdõr. Bu çerçevede, Türkiye nin de içinde bulunduğu 11 Akdeniz ülkesinden sanayicileri ortak bir yapõ altõnda toplamayõ amaçlayan DELTA Ağlarõ oluşturulmuştur. DELTA Ağlarõ, çevresel sorunlar hakkõnda bilgi ve deneyim paylaşõmõ yapõlan, firmalarõn ekonomik ve ekolojik açõdan verimli projelerin geliştirmesine yardõm eden, kamu ve özel sektör arasõnda işbirliklerinin oluşturulmasõna zemin oluşturan, firmalarõnõn çevresel verimliliklerinin arttõrõlmasõ amacõyla eğitim seminerleri düzenleyen pratik ve işlek yapõlardõr. NERELERDE DELTA AĞLARI VARDIR? DELTA Ağlarõ halen Cezayir, Mõsõr, Ürdün, Lübnan, Libya, Moritanya, Fas, Filistin, Suriye, Tunus ve Türkiye de çalõşmalarõna devam etmektedir. DELTA TÜRKİYE: TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI Çevre Mühendisleri Odasõ (ÇMO), Türk Mimar ve Mühendis Odalarõ Birliği (TMMOB) çatõsõ altõnda 1992 yõlõnda kurulmuş çevre mühendislerinin kamu kuruluşu niteliğindeki meslek örgütüdür. Çevre alanõndaki gelişmeleri ve yenilikleri ulusal ve uluslararasõ kuruluşlarla gerçekleştirdiği işbirlikleri aracõlõğõyla Türkiye ye taşõmayõ hedef edinen ÇMO, 2000 Ocak ayõndan beri DELTA Programõ nõn Türkiye Temsilciliği ni yürütmektedir. ÇMO, DELTA Eko-Verimlilik Programõ çerçevesinde temiz üretim, eko-verimlilik ve eko-yönetim kavramlarõnõ Türkiye de başta sanayi sektörü olmak üzere ilgili kamuoyunun gündemine getirmeyi, bu kavramlarõn uygulamalarõnõ yaygõnlaştõrmayõ ve örnek oluşturabilecek çalõşmalar gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN Sustainable Business Associates (SBA) 60. ch. Du Petit-Flon CH-1018 Lausanne, Switzerland Tel: +41 (21) 648 4884 Faks: +41 (21) 648 4885 E-posta: sba@planet.ch Web site: http://sba.hello.to Bağlantõ: Karim Zein, Başkan TMMOB Çevre Mühendisleri Odasõ Ataç 2 Sokak No:66/9 Kõzõlay 06420 Ankara Tel: +90 (312) 430 6434 Faks: +90 (312) 430 6435 E-posta: cmo@cmo.org.tr; proje@cmo.org.tr Web site: http://www.cmo.org.tr Bağlantõ: Ethem Torunoğlu, Başkan 17
18