Komisyon KPSS DERS NOTLARI ISBN 978-605-318-057-9 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 2. Baskı: 2016, Ankara Yayın-Proje : Neslihan Gürsoy Dizgi-Grafik Tasarım: İsa Çam Kapak Tasarımı: Mehmet Gruşçu Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
İÇİNDEKİLER Vatandaşlık Hukukun Temel Kavramları...1 Devlet Şekilleri ve Hükûmet Sistemleri...22 Anayasal Kavramlar ve Anayasal Tarih...28 Cumhuriyetin Temel Nitelikleri...34 Temel Hak ve Hürriyetler...39 Yasama...45 Yürütme...61 Yargı...74 İdare Hukuku...82 Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar...90
1 1. BÖLÜM Hukukun Temel Kavramları Sosyal Düzen Kuralları İnsanlar, toplumsal yapı içerisinde belli kurallara uygun olarak yaşamaktadır. Sosyal yapıyı düzenleyen bu kurallar toplumun ihtiyaçları doğrultusunda şekillenen bir bütün olarak karşımıza çıkar. Sosyal düzen kuralları olarak da adlandırılan bu kurallar; din kuralları, ahlak kuralları, görgü kuralları, hukuk, örf ve adet kurallarıdır. Sosyal düzen kurallarına uymamanın neticesinde bireylere yaptırım uygulanır. Yaptırım (müeyyide): Bir kurala uygun hareket etmeme durumunda karşılaşılacak olan tepkidir. Yaptırımlar maddi ve manevi olmak üzere iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Manevi yaptırımlar ayıplama, dışlama gibi toplumsal baskı şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Maddi yaptırımlar ise ceza, cebrî icra gibi kamu gücü tarafından desteklenen tepkilerdir. Din (ceza, cebrî icra gibi kamu gücü Maddi Yaptırım Türleri: Ceza: Kanunun suç saydığı fiilleri işleyenlere karşı öngörülen yaptırım türüdür. Kanunsuz suç ve ceza olamaz ilkesi suç ve cezaların kanunla konulup kanunla kaldırılabileceğini ifade eder. İnsan öldürmüş birisinin hapis cezası alması, hız sınırının üzerinde seyreden bir araç şoförüne para cezası kesilmesi ve kaçak elektrik kullanan birisine para cezası verilmesi
2 Not: Cebrî İcra: Borcunu yerine getirmeyen bireyin kamu gücüyle bu kurallara uymaya zorlanmasıdır. Elektrik borcunu ödemeyen bireyin elektriğinin kesilmesi, kredi kartı borcunu ödemeyen bireyin borcuna faiz işlemesi, askerliğini yapmamış bireyin zorla askere götürülmesi Tazminat: Bir kimsenin, hukuka aykırılık teşkil eden kusurlu davranışı sonucunda başkasına verdiği zararın ödettirilmesidir. Tazminat maddi ve manevi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Maddi Tazminat: Ölçülebilir nitelikte fiziksel bir zarar verilmesi durumunda karşımıza çıkan yaptırım türüdür. Bir kişinin taş atıp camını kırmak, arabayla kaldırıma çarpmak vs. Manevi Tazminat: Ölçülemeyen nitelikte duygusal bir zarar verilmesi, hakaret edilmesi, küçük düşürülmesi sonucunda karşımıza çıkan tazminat türüdür. İptal: Hatalı yapılmış idari işlemlerin idare mahkemesinin kararı ile yok sayılmasıdır. Merkezî atama sisteminde sizden düşük puan almış birisinin sizin tercih ettiğiniz yere yerleştirilmesi, hatalı hesaplanmış diplomalar, hatalı okunmuş sınavlar gibi. Hükümsüzlük: Hukuki işlemlerin kanunun öngöndüğü şekilde yapılmaması sonucu ortaya çıkan yaptırım türüdür. Hükümsüzlük üç şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; yokluk, butlan ve tek toraflı bağlamazlıktır.
3 Hukukun Çeşitli Anlamları Hukuk terimi farklı anlamlara gelecek şekilde kullanılır. Bu doğrultuda dört hukuk kavramından söz etmek mümkündür. Mevzu Hukuk: Belli bir dönemde, bir ülkede yürürlükte olan yazılı kuralları ifade eder. (Anayasa, kanun, KHK, tüzük) Pozitif (Müspet) Hukuk: Belli bir dönemde bir ülkede yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız tüm hukuk kurallarını ifade eder. (Anayasa, kanun, KHK, tüzük) + (Örf ve adet hukuku) İdeal (Doğal-Tabii) Hukuk: Tarihî Hukuk: Uygulanan hukuka öncülük eden, onun nasıl olması gerektiğini belirten kurallar bütününü ifade eder. Bu kurallar olması gereken hukuku temsil eder. Geçmiş dönemlerde yürürlükte olan ancak günümüzde yürürlükte olmayan kuralları ifade eder. Hukukun Kaynakları (idam, mecelle) (Genel) Anayasa Örf ve Adet Hukuku Kanun, KHK, (Özel) Tüzük Yönetmelik Genelge KHK: Kanun Hükmünde Kararneme
4 Yazılı Kaynaklar: Devletin yetkili makamları tarafından oluşturulmuş hukuk kurallarıdır. Bu kuralların diğer bir adı mevzuattır. Anayasa, kanun, KHK, tüzük ve yönetmelik örnek gösterilmiştir. Not: Yazısız Kaynaklar: Toplumda uzun yıllar boyunca uygulana gelen, herkesçe kabul edilen, örf ve adetler hukukun yazısız kaynaklarını oluşturur. Sözlenme konusunda yaşanan sıkıntılarda, o bölgenin sözlenme konusundaki örf ve adetleri tespit edilip ona göre karar verilir. Not: Yardımcı Kaynaklar: Yargısal içtihatlar: Bilimsel görüşler: Emsal mahkeme kararları, Mahkemelerin vermiş oldukları kararlar da bir sorunun çözümlenmesi ile ilgili olarak kabul edilmiş ilkeleri yansıtırlar ve benzer bir sorunun çözümlenmesinde kaynak teşkil edebilirler. Genellikle tartışmalı olan hukuki konularda hukuk bilgilerinin ileri sürmüş oldukları görüş, düşünce ve kanaatlerdir. Öğreti ve doktrin de denilmektedir. (Tez, makale, otobiyografi) Not: Not:
5 Normlar Hiyerarşisi Not: Anayasa Kanun-KHK- Tüzük Genelge Yönerge Kanun Boşluğu: Kural içi Boşluk: Kural Dışı Boşluk: Kurallarda Ortaya Çıkan Boşluklar Somut olaya uygulanacak yazılı bir hukuk kuralının olmaması durumudur. Kanun boşluğunun söz konusu olduğu durumlarda hâkim meseleyi örf ve adet hukukuna başvurarak çözer. Kural koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı boşluk türüdür. Hâkim böyle bir durumda takdir yetkisini kullanır. Kural koyucunun bilmeden ve istemeden bıraktığı boşluk türüdür.
6 Gerçek Boşluk: Kanunda belli bir hukuki meselenin çözümüne ilişkin hiçbir hüküm bulunmaması durumudur. Gerçek Olmayan Boşluk: Kural koyucu kanunda hukuki meselenin çözümü için bir düzenleme gerçekleştirmiştir. ancak bu düzenleme hukuki meselenin çözümü için yeterli değildir. Hukuk Boşluğu: Somut bir olaya uygulanacak yazılı veya yazısız hiçbir kuralın bulunmaması durumudur. Bu durumda hâkim kendini kural koyucu gibi düşünerek yani kendisi hukuk yaratarak sorunu çözer. Emredici Hukuk Kuralları: Hukuk Kurallarının Çeşitleri Bireylerin aksine tasarrufta bulunamadıkları, mutlak uyulması gereken kurallardır. Bu kurallara uyulmamasının sonucu, yokluk veya butlan olarak karşımıza çıkmaktadır. Yedek Hukuk Kuralları: a) Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Bireylerin aksine tasarrufta bulunabildikleri ancak herhangi bir madde yoksa devreye giren hukuk kurallarıdır. b) Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Yeteri kadar açık anlaşılmayan birden fazla anlamı olan hukuk kurallarını tanımlayan kurallardır. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Hukuki terimlerin ne anlama geldiğini açıklayan hukuk kurallarıdır. Yetki Verici Hukuk Kuralları: Kişiyi belli bir işi yapmasında veya yapmamasında özgür bırakan hukuk kurallarıdır.
7 Hukukun Dalları Hukuk Kamu Hukuku Anayasa Hukuku Hukuku - Özel Hukuk Kamu Hukuku Devletin kendi kurumları arasındaki veya devlet ile kişiler arasındaki kuralları belirleyen hukuk dalıdır. Kamu hukukunda devletin üstünlüğü esas alınır. Anayasa Hukuku - Ceza Hukuku
8 Suçun Maddi Unsur (Hareket /Fiil) Hukuki Unsur Manevi Unsur (Kusurluluk) - Taksir Kast Ceza Ehliyeti: TCK ceza ehliyetini yaşa ve sezginliğe göre düzenlemiştir. buna göre sezgin olmayan yani ayırt etme gücü olmayan bireylerin ceza ehliyeti yoktur. Yaşa göre ceza ehliyeti üç kademede düzenlenmiştir: Tam Ehliyetsiz: 12 yaşından küçük çocuklar tam ehliyetsizdir. Yani ceza ehliyetleri yoktur. Tam Olmayan Ehliyet: Tam Ehliyetli: J J 12 yaşını doldurmuş, 15 yaşını doldurmamış bireylerin durumudur. Küçük sezginse indirimli ceza uygulanır. Küçüğün sezginliği yoksa ceza almaz. 15 yaşını doldurmuş, 18 yaşını doldurmamış küçüklerin durumudur. Sezgin olarak kabul edilirler ve indirimli ceza uygulanır. 18 yaşını doldurmuş bireylerin durumudur. Bu bireylerin ceza ehliyetleri tamdır.
9 Vergi Hukuku - Devletler Genel (Ummumi) Hukuku Özel Hukuk Kişilerin birbirleriyle ya da belirli ölçülerde devletle özel ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarına verilen addır. Özel hukukta bireyler arasında eşitlik söz konusudur. Medeni Hukuk ilerin evlenme, bo pay edilece ini belirleyen, e hukuku ve e
10 Medeni hukukun en temel unsurları hak ve kişi kavramlarıdır. Hak Hak irade gücüdür. Hakların Doğması: Haklar doğuran üç olgu vardır. Bunlar; hukuki olay, hukuki fiil ve hukuki işlemdir. Hukuki Olay: Hukuki Fiil: Hukuki İşlem: Hukuk düzeninin kendilerine hukuki sonuçlar bağladığı olaylardır. Gerek insanın iradesiyle, gerek kendiliğinden meydana gelen olaylara hukuki olay adını veririz. Doğum, ölüm, delirmek İnsan iradesinden veya hareketinden meydana gelen hukuki olaylardır. Yerleşim yeri kurma, başkasına ait tahtalardan masa yapma Bir veya daha fazla kimsenin hukuki bir sonuca yöneltilmiş irade açıklaması demektir. Vasiyet, satış sözleşmesi Hakların Kazanılması: Haklar biri aslen, diğeri devren olmak üzere, iki yolla kazanılabilir. Aslen Kazanma: Devren Kazanma: Kimseye ait olmayan bir hakkın kişi tarafından elde edilmesidir. Avlanmak, tarla ekip biçmek, telif eserleri Başkasına ait bir hakkın çeşitli yollarla kişi tarafından elde edilmesidir. Satın alma, miras, kiralama, hediye Hakların kazanılmasında iyi niyet kuralı (Subjektif iyi niyet): Bir hakkın kazanılmasına engel olan bir eksikliğin bilinmemesi veya bütün dikkat ve özeni göstermiş olsa dahi bilinemeyecek olmasıdır. Hakların kullanılmasında dürüstlük kuralı (Objektif iyi niyet): Bir hak sahibinin haklarını kullanırken veya borçlunun borcunu yerine getirirken iyi niyetli ve dürüst olması durumudur.