e l A þ t ý m Evlution of the use of Envionmentl Asbestos in Siveek n i j i O O i g Siveek te Çevesel Asbest Kullnımının Değelendiilmesi in h c s Re l Siveekte Asbest / Asbestos in Siveek Ekn Ceyln 1, Öme Fuk Dğ 2, Tunce Şenol 3 1 Medeniyet Ünivesitesi Tıp Fkültesi Göğüs Hstlıklı A.D. İstnbul, 2 Hn Ünivesitesi Tıp Fkültesi İç Hstlıklı A.D. Şnlıuf, 3 OSM Otdoğu Hstnesi Göğüs Hstlıklı Kliniği, Şnlıuf, Tükiye Özet Amç: Siveek te çevesel sbest kullnımı ve sbeste bğlı hstlıkl sık gözlenmektedi. Bu çlışmd Siveek te çevesel sbest muziyetinin hlen devm edip etmediği, devm ediyos hngi mçll kullnıldığı ve hngi yolll temin edildiği ştııldı. Geeç ve Yöntem: Çlışm mcıyl Mt 2012-Nisn 2012 tihlei sınd, sbest kullnımının olduğu bilinen Siveek te nket çlışmsı ypıldı. Bulgul: Hlen duv sıvmd sbest kullnım öyküsü %2.3 (n:6), pekmez ypımınd ise %22.7(n:59) olk sptndı. Bu çlışmnın veilei Siveek te önemli ond zlmkl bebe hlen sbest muziyetinin devm ettiğini oty koymuştu. Ttışm: Kısl kesimde sbestin zlı hkkınd toplumu bilinçlendimeye yönelik eğitim fliyetleinin plnlnmsı ve uygulnmsı geekliliği kın vıldı. Abstct Aim: Envionmentl sbestos exposue nd sbestos elted diseses e common in Siveek. We imed to investigte, whethe envionmentl sbestos exposue ongoing in Siveek o not, used fo which puposes if this still in usge nd the mnne of supplying in this study. Mteil nd Method: A questionnie ws mde fo this study between Mch 2012-Apil 2012 in the disticts tht e sbestos usge is known in Siveek. Results: Rtes of sbestos usge histoy wee fo plsteing wlls 2.3% (n:6), molsses mking 22.7% (n:59) in Siveek. The dt of this study hs eveled tht sbestos exposue still continues decesed significntly with the in Siveek. Discussion: Fo this eson plnning nd implementtion of tining ctivities bout the hms of sbestos is equied fo community weness especilly in ul es. Anht Kelimele Asbest; Çevesel; Siveek; Şnlıuf; Tükiye Keywods Asbestos; Envionmentl; Siveek; Snliuf; Tukey DOI: 10.4328/JCAM.1998 Received: 31.07.2013 Accepted: 27.08.2013 Pinted: 01.05.2015 J Clin Anl Med 2015;6(3): 295-9 Coesponding Autho: Ekn Ceyln, Zümütevle Mh. Nishdl Sitesi 56/7 Mltepe, İstnbul, Tükiye. GSM: +905066599636 E-Mil: deknceyln@yhoo.com Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine 295
Giiş Asbest doğl olk oluşn, sütünmeye, neme, sid-lkli otm ve koozyon diençli olmsı ynınd güçlü, dynıklı, esnek ve tici önemi oln lifsi ypıd bi silikttı. Ülkemizde bildiilen 113 sbest depoziti olup, içeik olk %65 chysotile, %39 temolite ve %1 cocidolitdi[1]. Asbest dünyd ısıtm boulı, izolsyon, su bousu kplmlı, semik musluk tuttuuculı, zemin, duv ve tvn kplmlı, knlizsyon boulı, fen bltlı gibi endüstinin bi çok lnınd kullnılmktdı[1-2]. Asbest mineli binlece yıldı insnl tfındn bilinmekte ve kullnılmktdı(2]. Ülkemizde de sbest mineli, değişik mçll uzun süeden bei kullnılmkt olup, sbeste bğlı hem mesleksel hem de çevesel muziyet gözlenmektedi[3-7]. Asbest konusund ypıln ştıml, sbest minellein sğlık üzeindeki ciddi zlını göstemişti. Asbestin çevesel vey mesleksel olk inhle edilmesi, pulmone fibozis (sbestosis), kciğe knsei, plev vey peitond mezotelyom ve plevl değişikliklee (klınlşm, plk, efüzyon) yol çmktdı[8-11]. Asbestin zlı olduğunun bildiilmesi ve bu konudki meslek dllınd geekli tedbilein lınmsın kşın, çevesel sbest temsın bğlı gelişebilecek hstlıkl ve kounm ile ilgili olk hlkın bilgilendiilmesinde yeteli çlışm ypılmmıştı[12-14]. Ülkemizde yeel olk Ak topk, çelpek olk d dlndııln sbest ısı, su ylıtımı mcıyl evlein çtısınd, iç ve dış duvld sıv-bdn olk kullnılmıştı. Ülkemizde Eskişehi, Küthy, Bilecik, Yozgt, Sivs ve Diybkı bşt olmk üzee İç Andolu, Güneydoğu Andolu ve Doğu Andolu bölgeleinin kısl kesimleinde temolit sbest içeen topk evlede çtı mlzemesi, sıv olk ve bzı yelede de bebek pudsı olk kullnılmktdı[3,5,15-18]. Biçok çlışmd Güneydoğu Andolu bölgesinde sbest kullnımının yygınlığı ve sbeste bğlı hstlıklın sıklığı gösteilmişti[3-7,12-14,17]. Çlışmmızd Siveek te uzun yılldı devm eden çevesel sbest muziyetinin günümüzdeki duumunu ve hngi mçll kullnıldığını ştıdık. Geeç ve Yöntem Çlışm mcıyl Mt 2012-Nisn 2012 tihlei sınd Siveek te sbest kullnımı ile ilgili nket ypıldı. Oluştuuln nket fomundki (tblo 1) mddele yüz yüze göüşüleek bie bi nltılk geçekleştiildi. Kişilein soulı nldıklı onyındn son dolduuldu ve kişisel onylı lındı. Çlışm için Hn Ünivesitesi Tıp Fkültesi Etik kuulundn etik kuul onyı lındı. Anket uygulnıln bieyle ndomize olk ve he bi ev hlkındn bi kişi olk seçildi. Anket ile geçmişte ve günümüzde sbest kullnımı, sbestin temin şekli, sbeste bğlı hstlık, knse vey ölüm hikâyesinin olup olmdığı ştııldı. Bulgul Çlışmy 260 kişi ktılmıştı. Tblo 2 de nket veilei sunulmuştu. Hlen sbest kullnmy devm edenlein onı %25 (n:65), kullnıp tek edenle %65.4 (n:170), hiç kullnmynl ise %9,6 (n:25) olk sptndı. Siveek te hlen kullnım şekli değelendiildiğinde, en sık pekmez ypımınd kullnıldığı (n:59, %22,7), çok dh z olk t duv boy ve sıvmsınd kullnıldığı (n:6 %2.3) gözlendi. Pud şeklinde kullnımının tmmen tek edildiği gözlendi. Asbest temini Egni den diek stın lm Tblo 1. Çevesel Asbest Kullnımının Değelendiilmesi Anket Soulı Ad soyd: Yşı: Cinsiyeti: Eğitim duumu: Doğum yei: Ev yd hılı sıvmd çelpek/ ktopk /sbestli topk hiç kullndınız mı? Eğe kullndıysnız hl kullnıyo musunuz? Eğe kullnıyosnız hngi şekilde kullnıyosunuz? o Evlein, hılın boy ve sıvsınd o Pekmez ypımınd o Pud olk Çelpek/ ktopk /sbestli topğı needen lıyosunuz? o Kendi mhllemiz/köyümüzden çıkıyouz. o Diğe ilçe/köyleden stın lıyouz. o Pzdn stın lıyouz. Dh önce kullndıysnız, kç yıldı kullnmıyosunuz? 1 5 10 20 30 30 yıldn fzl Çevenizde çelpek/ ktopk /sbestli topğ bğlı hstlıkldn ölen v mı? Çevenizde çelpek/ ktopk /sbestli topğ bğlı knse oln v mı? Çevenizde çelpek/ ktopk /sbestli topğ bğlı hstlık geçien v mı? Tblo 2. Anket sonuçlı Soul n, % Asbest kullnım şekli Duv sıv ve boymd n:6 (%2.3) Pekmez ypımınd n:59 (%22,7) Duv sıv-boym ve pekmez ypımı n:6 (%2.3) Pud olk --- Asbest kullnımını bıkm süelei* 1 yıl 24 (%14.1) 5 yıl 16 (%9.4) 10 yıl 65 (%38.2) 20 yıl 44 (%25.9) 30 yıl 13 (%7.6) 30 yıldn fzl süedi 8 (%4.7) Asbest temin yei Egni Asbeste bğlı ölüm onı 3 (%1.15) Asbeste bğlı knse 3 (%1.15) *Belitilen süe den z kullnıml bi lt veiden hesplnmıştı. yd Egni den seyy bll getiilip mhlle pzyeinde stın lm şeklinde olduğu gözlendi. Asbest kullnımını bıknlın bıkm tihlei değelendiildiğinde önemli bi kısmının 10 yıldn fzl süedi bıktığı gözlendi. Ttışm Çevesel sbest temsıyl benign vey mlign plevl hstlıkl sındki ilişki çok uzun zmndn beidi bilinmektedi. Düny sğlık Ögütü(DSÖ) he yıl 125 milyon kişinin çevesel olk sbeste muz kldığını ve bu nedenle yıld 90000 i buln kciğe knsei, Mlign Plevl Mezotelyom(MPM) ve sbesto- 296 Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine
Resim 1. Eski evledeki sbest sıv klıntılı (Eşef Atbey Aşivinden) Resim 2. Siveek te duv sıvlındn lınn önekten elde edilen demetle hlindeki temolit sbest zis nedeni ile ölüm bildimişti[19]. Tükiye, Yunnistn, Avustuy, Kosik ve Çin de sbeste bğlı hstlıkll ilgili çlışml mevcuttu[6,7, 20-25]. Asbest üetim ve tüketimi günümüzde gelişmiş ülkelein çoğund kısıtlnmış yd ysklnmıştı[26,27]. Ülkemizde kısl kesimde sıklıkl temolit cinsi sbest lifi içeen topk pekmez ypımı, bebek pudsı, evlein sıv ve bdnsınd, çtı ve zeminde su ylıtımınd kullnılmk suetiyle çevesel tipte sbest muziyeti oluşmktdı[3,6,7,16,17,20,28-31]. Asbest temsının güvenli bi seviyesi olmdığı gibi, MPM gelişimi çısındn d güvenli bi lt eşik seviyesi bulunmmktdı. Asbestin insnl için ksinojen olduğu uzun yılldı bilinmektedi. Bileşik Devletle Çeve Koum Diesi, Düny Sğlık Ögütü, Uluslsı Knse Aştım Diesi ve Ulusl Toksikoloji Pogmı polınd sbest insnl için ksinojen olk iln edilmişti[32-36]. MPM Tükiye nin bzı kısl bölgeleinde önemli ölüm nedenleindendi. Tükiye de sbestle ilişkili endemik pulmone hstlıklın pevlnsı oldukç yüksekti[28,37]. Ülkemizde sbestin endüstiyel kullnımı çok fzl olmmsın ğmen, çevesel sbest muziyeti önemli bi hlk sğlığı sounudu. Tükiye de temsın en yoğun olduğu bilinen kısl lnl Eskişehi, Küthy, Bilecik, Yozgt, Sivs, Diybkı, ve Şnlıuf dı[3,6,7,17,18]. Bölgemizde ilk def Yzıcıoğlu ve k. Diybkı Çemik, Egni, Çüngüş, Şnlıuf Siveek ve Elzığ Mden ilçeleinde sbestli topğın sıv, bdn olk kullnıldığı ve sbeste bğlı hstlıkl ve MPM nın bu bölgelede yüksek ond olduğunu göstemişledi[4,6]. Şenyiğit ve k. MPM lı hstld çevesel sbest temsının %60-65 onınd sptmışldı[3]. Cknt ve kdşlı son 10 yıld Güneydoğu Andolu Bölgesinde MPM insidnsındki değişimlei ştıdığı çlışmd çevesel sbest tems onını %79 olk bulmuşldı. Asbest tems onındki bu tış, minelojik olk tespit edilemeyen bölgelein olbileceği yd bölge hlkının sbest konusund bilgilenmelei ve hstnelee bşvuu onlındki tış bğlı olbileceğini düşünmüşledi[38]. Bizim ştımmızd çevesel sbest tems onı %25, nmneze dylı önceden kullnım onı ise %65.4 olk sptdık. Siveek te sbestin kullnım lnlını incelendiğimizde; %22.7 onınd pekmez ypımınd, %2.3 onınd d duv sıv ve boym işinde kullnıldığını gözledik. Çocuk pudsı yd çnk çömlek ypımınd sbest kullnımın stlmdık. Ülkemizde 20 Mt 2011 de yüülüğe gien yönetmelikle sbest lifi içeen topğın çıkılmsı, stılmsı, bdn, sıv, çtızemin ötüsü olk, çocuk pudsı, pekmez ypımı, çnk çömlek ypımınd kullnımı ysklnmıştı. Anck sbest muziyetinin oluştuduğu hstlıkl ve ysğ ğmen Siveek te bzı bölgelede hlen sbest içeikli topğın kullnıldığını gözledik. Kullnım nedeni olk bu bölgeledeki bilinç düzeyinin yeteli deecede oluştuulmmsı, sbest kullnımının pekmez ypımınd hlen dh fzl kullnılmsı, pekmezi hem kendi kullnımlı ve hemde tici nlmd kullnmlın bğlndı. Siveek te sbest, Egni den stın lınk yd Siveek e getiilip pz yeleinde stılk temin edilmektedi. Dh son toz hlindeki sbest suyl kıştıılk kullnım hzı hle getiilmektedi. Bölgemizde ypıln diğe çlışmld sbestli topğın genellikle Egni, Çemik gibi muziyet bölgeleinden çıkıldıklı gözlenmişti[7,14,16,18]. Mden Teknik Am Enstitüsünden Eşef Atbey Diybkı dn gelen öneklede temolit sbest olduğunu, fkt Siveek teki sbest benzei mden ytklındn lınn öneklede sbest olmdığını belitmişti[39]. Siveek ten lınn eski sıv önekleini inceleyen Chicgo Ünivesitesi Geophysicl Bilimlei Dlındn Steele I, sıvld yoğun temolit olduğunu göstemişti(resim1-2)[40]. Şenyiğit ve kdşlının Siveek e sını ilçe oln Egni de yptıklı çevesel sbest temsının zlını ştın nket çlışmsınd, çlışmy ktıln kişilein %80 inin sbestin sğlığ zlı olmdığı düşüncesinde olduklını ve hlen ktif sbest kullnmy devm ettikleini belitmişledi[12]. Benze bi çlışmd d yine Siveek e sını ilçe oln çemik te Tnıkulu ve kdşlı tfındn ypılmış ve çlışmy ktılnlın %80 i sbestin sğlığ zlı olduğunu ve 15 yıldı sbest kullnmyı tek ettikleini belitmişledi[17]. Sdece kilometelele ifde edilecek kd ykın ilçele sındki fklı yklşımlın sbestin zlı konusund bzı bölgelede yeteli eğitimin ypılmdığını göstemektedi. Çlışmmızd sbest kullnımını bıkm süelei değelendiildiğinde çlışmy ktılnlın önemli bi kısmının 10 yıl ve üzei süede sbest kullnımını tek ettiği gözleniken, %14.1 gibi zımsnmyck bi gubun son 1 yıld sbest kullnımını tek ettiği sptndı. Bu onl sbest kullnımı ve çevesel sbest muziyetinin hlen Siveek te ktif olduğunu ve tehlike sçtığını göstemektedi. Ülkemizde sbest muziyetine bğlı hstlıklın genel top- Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine 297
lum için kesin insidnsı bilinmemektedi. DSÖ ögütü tfındn veilei kbul göen İzmi Knse Kyıt Mekezi nin (KI- DEM) veileine göe Ege Bölgesinde otlm yıllık MPM insidns hızı ekekle için 0.7/100000, kdınl için 0.3/100000 olk tespit edilmişti[41]. Bu veile Ege bölgesine it genel veiledi. Eskişehi de çevesel sbest muziyeti oln köylede ypıln bi çlışmd, otlm yıllık MPM insidnsı ekeklede 114.8/100000, kdınld 159.8/100000 olk sptnmıştı[42]. Güneydoğu Andolu Bölgesinde yıllık MPM insidnsının ştııldığı çlışmld Şenyiğit A. ve k. 22.8/100000, Tnıkulu A. ve k. MPM 204/100000, Cknt ve k. 20/100000 olk sptmışldı[3,14,37]. Bu yüksek onl bölgemizde sbest ile çevesel tems eden hlkın ciddi isk ltınd olduğunu göstemektedi. Çlışmmızd nmneze dylı sbeste bğlı knse ve ölüm onı %1.15 sptnmıştı. Bu çlışm Siveek te çevesel sbest muziyetinin duumunu ştımk mcıyl ypılmıştı. Çlışmmız sonucund çevesel sbest muziyetinin Diybkı ve Elzığ d olduğu kd Şnlıuf nın bi ilçesi oln Siveek te de önemli bi hlk sğlığı sounu olduğu gözlenmişti. Asbestin zlı etkileinin muziyetten yıll son oty çıkmsı kullnn kişilee bu mddenin zlını nltmkt zoluğ neden olmktdı. Bugün itibiye çevesel sbest muziyetini tm nlmıyl sonlndıbilsek bile sbeste bğlı hstlıklın etkisinden Siveek in kutulmsı uzun süe lcktı. Asbest kullnımının tmmen tek edilmesi için eğitim çlışmlının önemi büyüktü. Çlışmmızın veileine göe önceki yıll göe sbest kullnımı beligin zlmkl bebe ktif kullnım ve çevesel muziyetin hlen devm ettiğini gözledik. Siveek te çevesel sbest kullnımının en önemli nedeni, sğlığ oln zlının yeteli bilinmemesidi. Bölgemizde ypıln bilgilendime ve insidns çlışmlı sbest kullnımının hl devm eden bi hlk sğlığı sounu olduğunu göstemişti. Sonuç olk sbestin Siveek e getiilişi, kullnım lnlı, zlı ve kounm yollı ve kullnımının engellenmesi ile ilgili toplumsl bilinci ttımk mcıyl toplumun önde gelen yöneticilei ile göüşmele ypılmsı, eğitici boşüle dğıtılmsı, mhllelede ve ilçe mekezinde bilgilendiici seminele ypılmlıdı. Çık Çkışmsı ve Finnsmn Beynı Bu çlışmd çık çkışmsı ve finnsmn destek lındığı beyn edilmemişti. Kynkl 1. Mülle KM, Fische M. Mlignnt pleul mesothelioms:an envionmentl helth isk in Southest Tukey. Respition 2000;67:608-9. 2. Goswmi E, Cven V, Dhlstom DL, Alexnde D, Mowt F. Domestic sbestos exposue: eview of epidemiologic nd exposue dt. Int J Envion Res Public Helth 2013;10(11):5629-70. 3. Senyiğit A, Bbyiğit C, Gökimk M, Topçu F, Asn E, Coşkunsel M, et l. Incidence of mlignnt pleul mesotheliom due to envionmentl sbestos fibe exposue in the Southest of Tukey. Respition 2000;67:610-4. 4. Yzıcıoğlu S, İlcyto R, Blcı K, Sylı BS, Öktem K. Güneydoğu Andolu d çevesel sbestosise bğlı endemik olk göülen plev klsifiksyonu ve mezoteliom vklı. Cehpş Tıp Fk Deg 1980;11:354-61. 5. Yzıcıoğlu S. A high incidence of pleul clcifiction, pleul mesothelioms nd bonchil csinoms due to sbestosis in Southen Tukey. Diybkı Tıp Fk Deg 1980;11:354-61. 6. Yzıcıoglu S. Pleul clcifiction ssocited with exposue to chysotile sbestos in Southest Tukey. Chest 1976;70:43-7. 7. Yzıcıoglu S, Ilcyto R, Blcı K, Syli BS, Youlmz B. Pleul clcifiction, pleul mesothelioms, nd bonchil cnces cused by temolite dust. Thox 1980;35:564-9. 8. Niklinski J, Niklinsk W, Chyczewsk E, Ludnski J, Numnik W, Chyczewski L, et l. The epidemiology of sbestos-elted diseses. Lung Cnce 2004;45:7-15. 9. Dogn M. Envionmentl pulmony helth poblems elted to minel dusts: Exmples fom centl Antoli, Tukey. Envionmentl Geology 2002;41:571-8. 10. Tkhshi K, Ishii Y. Asbestos nd the Industil Sfety nd Helth Lw - in efeence to the odinnce on pevention of hzds due to specified chemicl substnces nd the odinnce on pevention of helth impiment due to sbestos. J UOEH 2013;35:121-6. 11. Bis YI, Atvinli M, Shin AA. Envionmentl mesotheliom in Tukey. Ann N Y Acd Sci 1979;330:423-32. 12. Şenyiğit A, Tnıkulu A.Ç, Een Dğlı C. Güneydoğu ndolu bölgesi nde hlen sbestli topk kullnn ilelein sbest konusundki bilgilei ve sbeste bkişli. Solunum Hstlıklı 2004;15:76-80. 13. Tnikulu AC, Senyigit A, Dgli CE, Bbyigit C, Abky A. Envionmentl mlignnt pleul mesotheliom in Southest Tukey. Sudi Med J 2006;27:1605-7. 14. Tnıkulu A.Ç, Abky A, Sezgi C, Dllı A, Çknt A.İ, Şenyiğit A. Çevesel sbest muziyetinin kciğe sğlığı üzeine etkilei. Dicle Tıp Deg 1973;37;(1):30-4. 15. Çöplü Lütfi. Asbeste bğlı plev hstlıklı. In: Çvd Tuğul, Ekim Numn (Eds).Plev Hstlıklı. Tugut yyıncılık ve tic. Toks Kitplı 2003:224-9. 16. Tnıkulu AÇ, Abky A, Sezgi C, Dllı A, Çknt Aİ, Şenyiğit A. Effects of envionmentl sbestos exposue on lung helth. Dicle Med J 2010;37(1):30-4. 17. Zeen EH, Gümüdülü D, Roggli VL, Zoludemi S, Ekişi M, Tunce I. Envionmentl mlignnt mesotheliom in southen Antoli: study of fifty cses. Envion Helth Pespect 2000;108:1047-50. 18. Metintş M. Asbest temsin bğli plevl ptolojile ve mezotelyom. Tukiye Kliniklei J Int Med Sci 2005;1:96-110. 19. Romeo E, Ascoli V, Ancon L, Blesti A, Sclzo CC, Cvini F, et l. Occuptionl exposue to sbestos nd incidence of mlignnt mesotheliom in the Lzio egion, yes 2001-2009: esults of the ctivities of the egionl egiste. Med Lv 2013;104(2):115-25. 20. Bis YI, Bili N, Atvinli M, Shin AA, Klyoncu F, Sebstien P. An epidemiologicl study in n Antolin villge envionmentlly exposed to temolite sbestos. B J Ind Med 1988;45:838-40. 21. Lnge AM, Noln RP, Constntopoulos SH, Moutsopoulos HM. Assocition of Metsovo lung nd pleul mesotheliom with exposue to temolite contining white-wsh. Lncet 1987;1:956-67. 22. Neubege M. Pleul plques fom low levels of sbestos. In: Petes GA, Petes BJ, eds. Soucebook on sbestos diseses. New Yok: Glnd, Buttewoths 1989.p.231-75. 23. Boutin C, Villt JR, Steinbue J, Mssey DG, Chpin D, Mouies JC. Biltel plques in Cosic: non-occuptionl sbestos exposue mke. Eu J Respi Dis 1986;69:4-9. 24. Bignon J. Minel fibes in the non-occuptionl envionment. In: Bignon J, Peto J, Scci R, eds. Nonoccuptionl exposue to minel fibes. IARC scientific publictions 1989.p.3-29. 25. Luo S, Liu X, Mu S, Tsi SP, Wen CP. Asbestos elted diseses fom envionmentl exposue to cocidolite in D-yo, Chin. I. Review of exposue nd epidemiologicl dt. Occup Envion Med 2003;60:35-42. 26. ILO. Sfety in the use of sbestos: An ILO code of pctice, Genev: Intentionl Lbou Ogniztion, 1984. 27. ILO. Guidelines on occuptionl sfety nd helth Mngement systems, ILO- OSH 2001. Genev: Intentionl Lbou Ogniztion, 2001. 28. Kkoc Y, Emi S, Cngi AK, Bis Yİ. Envionmentl pleul plques due to sbestos nd fibous zeolite exposue in Tukey. Indoo Built Envion 1997;6:100-5. 29. Dogn M, Emi S. Envionmentl helth poblems elted to minel dusts in Ank nd Eskisehi, Tukey. Yebilimlei 2000;22:149-61. 30. Metints M, Özdemi N, Hilledl G, Uçgun I, Metints S, Bykul C, et l. Envionmentl sbestos exposue nd mlignnt pleul mesotheliom. Respi Med 1999;93:349 55. 31. Atvinli M, Bis YI. Envionmentl fibe-induced pleuopulmony diseses in n Antolin villge: n epidemiologic study. Ach Envion Helth 1982;37:177 81. 32. Rmzzini C. Asbestos Is Still With Us: Repet Cll fo Univesl Bn. Ameicn Jounl of Industil Medicine 2010; doi: 10.1002/jim.20892. 33. Welch LS. Asbestos exposue cuses mesotheliom, but not this sbestos exposue: An micus bief to the Michign Supeme Cout. Int J Occup Envion Helth 2007;13:318 27. 34. Hilledl G. Mesotheliom: Cses ssocited with nonoccuptionl nd low dose exposues. Occup Envion Med 1999;56(8):505-13. 35. Btip PWJ. Histoy of sbestos elted disese. Postgd Med J 2004;80:72-6. 36. Cel R, Olsson AC, Zidze D, Szeszeni-Dbowsk N, Rudni P, Lissowsk J, et l. Occuptionl exposue to sbestos nd mn-mde viteous fibes nd isk of lung cnce: multicente cse-contol study in Euope. Occup Envion Med 2007;64:502-8. 37. Emi S, Demi A, Dogn M, Aky H, Bozkut B, Cbpone M, et l. Lung diseses due to envionmentl exposues to eionite nd sbestos in Tukey. Toxicol Lett 2002;127:251-7. 38. Cknt AI, Abky A, Abky O, Sezgi C, Sen HS, Senyigit A. The incidence of mesotheliom hs not decesed fo the lst twenty yes in Southest Region of Antoli. Af Helth Sci 2011;11(3):346-52. 39. Atbey, E. Tıbbi Jeoloji Pojesi 2009 yılı Etüt Rpou (Akdeniz, İç, Doğu ve Güneydoğu Andolu Bölgesi). MTA Rpo 2010:11242. 40. Tnıkulu AÇ, Kıbş G, Dğlı CE, Şenyiğit A, Nzoğlu H. Çevesel sbest te- 298 Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine
msın bğlı mlign plevl Mezotelyom hstlınd toks BT bulgulı ve subtiplele koelsyonu. Tıp Aştımlı Degisi 2004;2(2):21-6. 41. Gök M, Bektemu G, Öze F. Diffüz mlign plevl mezotelyomli olgulimiz. Genel Tıp Degisi 1997;7(1):18-20. 42. Metints S, Metints M, Ucgun I, One U. Mlignnt mesotheliom due to envionmentl exposue to sbestos. Chest 2002;122:2224-9. Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine 299