VERİ DOSYASINDA KULLANILAN KOMUTLAR Prof.Dr. Tolga ELBİR Dokuz Eylül Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Tınaztepe Yerleşkesi, 35160 Buca/İzmir E-mail : tolga.elbir@deu.edu.tr
Bölümlerde Kullanılan Komutlar (Toplam 66 adet) CO Bölümü 16 adet SO Bölümü 18 adet RE Bölümü 7 adet ME Bölümü 14 adet OU Bölümü 8 adet Diğer 3 adet Eğitim boyunca kullanılacak komut sayısı : 28 adet
CO Kontrol Seçenekleri TITLEONE : Model çalışmasına bir isim (başlık) vermek için kullanılır (en fazla 68 karakter). TITLETWO : Gerekiyorsa başlığa devam edilir veya bir alt başlık verilir. CO TITLEONE Örnek Model Çalışması CO TITLETWO SO2 Modellemesi
CO Kontrol Seçenekleri MODELOPT (MODEL OPTIONS) : Beraber kullanılacağı diğer parametrelerle birlikte modelin çalışırken hangi dağılım (dispersiyon) özelliklerini kullanacağı tanımlanır. CO MODELOPT DFAULT CONC RURAL NOSMPL DEPOS URBAN NOCMPL Standart Seçenek DDEP WDEP
DFAULT (DEFAULT) Seçeneği (Bakınız Kullanma Klavuzu Cilt II) Tüm model uygulamalarında bulunması gereklidir!!! Seçildiğinde dikkate alınan bilimsel hesaplar: Baca tepmesi Yüzme etkisi ile duman yükselmesi Durgun (sakin) havalar algoritması Standart rüzgar hızı profili Standart düşey sıcaklık gradyanı
CO MODELOPT DFAULT CONC DEPOS DDEP WDEP RURAL URBAN NOSMPL NOCMPL CONC DEPOS DDEP WDEP : CONCENTRATION (KONSANTRASYON) : DEPOSITION (TOPLAM ÇÖKELME) : DRY DEPOSITION (KURU ÇÖKELME) : WET DEPOSITION (ISLAK ÇÖKELME) RURAL : RURAL DISPERSION PARAMETERS (KIRSAL DİSPERSİYON PARAMETRELERİ) URBAN : URBAN DISPERSION PARAMETERS (KENTSEL DİSPERSİYON PARAMETRELERİ) NOSMPL NOCMPL : NO SIMPLE TERRAIN PLUME CALCULATIONS (KOMPLEKS TOPOĞRAFYA HESAPLAMALARI) : NO COMPLEX TERRAIN PLUME CALCULATIONS (BASİT TOPOĞRAFYA HESAPLAMALARI)
CO Kontrol Seçenekleri AVERTIME (AVERAGE TIME) : Konsantrasyonların hangi ortalama zaman dilimi veya dilimleri için hesaplanacağı tanımlanır. CO AVERTIME 1 2 3 4 6 8 12 24 MONTH PERIOD ANNUAL Birden fazla kullanılabilir (max=4) İkisinden birisi kullanılmalı Model çalışmalarında tercihan ; CO AVERTIME 1 ANNUAL kullanılır.
CO Kontrol Seçenekleri POLLUTID (POLLUTANT IDENTIFICATION) : Modellenecek kirleticinin adı yazılır. Buraya yazılan ifade sonuç tablolarının başlıklarında aynen görünür. CO POLLUTID SO2 TOZ CO NOX...
CO Kontrol Seçenekleri TERRHGTS (TERRAIN HEIGHTS) : Çalışma alanının düz veya engebeli olduğu belirtilir. ELEVUNIT (ELEVATION UNIT) : Engebeli arazilerde deniz seviyesinden olan yüksekliklerin (rakım) birimi tanımlanır. Kullanılmasa da olur, bu durumda birim metre olarak kabul edilir. CO TERRHGTS FLAT ELEV CO ELEVUNIT METERS FEET
CO Kontrol Seçenekleri RUNORNOT : Modelin gerçek bir çalışma mı yapacağı yoksa bir veri kontrol çalışması mı yapacağı tanımlanır. Günümüz bilgisayar teknolojisi ile kullanımı anlamlı değildir, ama mutlaka veri dosyasına yazılmalıdır. CO RUNORNOT RUN NOT
CO Bölümü BİR BÜTÜN OLARAK ÖRNEK!!! CO STARTING CO TITLEONE Örnek Model Çalışması CO TITLETWO SO2 Modellemesi CO MODELOPT DFAULT CONC RURAL NOSMPL CO AVERTIME 1 PERIOD CO POLLUTID SO2 CO TERRHGTS ELEV CO ELEVUNIT METERS CO RUNORNOT RUN CO FINISHED
SO Kaynak Bilgileri LOCATION : Kirletici kaynağın inceleme alanı içinde coğrafi konumunun tanımlanması için kullanılır Kaynağın adı SO LOCATION BACA1 POINT 520000 4260500 50 AREA VOLUME OPENPIT Kaynağın türü Rakım (deniz seviyesinden yüksekliği) X ve Y Koordinatları
Kaynak Türlerine Göre Koordinat Bilgileri POINT VOLUME : Kaynağın merkezinin koordinatı, AREA OPENPIT : Kaynağın (dikdörtgen alanın) sol alt (güneybatı) köşesinin koordinatları tanımlanır.
SO Kaynak Bilgileri SRCPARAM (SOURCE PARAMETERS) : Kirletici kaynakla ilgili bilgileri vermek için kullanılır ve kaynak türüne göre değişiklik gösterir. Noktasal kaynak için; SO LOCATION BACA1 POINT 520000 4260500 50 SO SRCPARAM BACA1 15 20 423 9 1.5 Emisyon (g/s) Baca yüksekliği (m) Baca gazı sıcaklığı ( o K) Baca gazı hızı (m/s) Baca çapı (m)
SO Kaynak Bilgileri Alansal kaynak için; SO LOCATION BACA1 AREA 520000 4260500 50 SO SRCPARAM BACA1 5 20 200 100 30 Emisyon (g/s.m 2 ) Etkili emisyon yüksekliği (m) Alanın X kenar uzunluğu (m) Alanın Y kenar uzunluğu (m) Alanın Kuzey ile yaptığı açı (derece)
Alansal Kaynak İçin Açının Tarif Edilmesi :
SO Kaynak Bilgileri Açık maden ocakları için; SO LOCATION BACA1 OPENPIT 520000 4260500 50 SO SRCPARAM BACA1 5 20 200 100 3E+6 30 Alanın Kuzey ile yaptığı açı (derece) Emisyon (g/s.m 2 ) Etkili emisyon yüksekliği (m) Alanın X kenar uzunluğu (m) Alanın Y kenar uzunluğu (m) Malzemenin hacmi (m 3 )
SO Kaynak Bilgileri Bina Etkisi (Bacaya 5L mesafede bir bina varsa) Baca Yüksekliği < GEP ise modelde bina etkisi dikkate alınmalıdır!! GEP (Good Engineering Practice) = H + 1.5L H: Bina Yüksekliği L : Binanın uzunluğu veya yüksekliği ile kıyaslandığında küçük olanı
SO Kaynak Bilgileri BUILDHGT (BUILDING HEIGHT) : Kaynağa yakın bulunan binaların 36 yön (10 o lik dilimler halinde) boyunca yükseklik bilgileri girilir. BUILDWID (BUILDING WIDTH) : Kaynağa yakın bulunan binaların 36 yön (10 o lik dilimler halinde) boyunca genişlik bilgileri girilir. SO BUILDHGT BACA1 20 20 30 10... (36 ADET) SO BUILDWID BACA1 50 50 20... (36 ADET)
Örnek 10 o 20 m N 60 m mesafe 80 o E
SO Kaynak Bilgileri Bina etkisi sadece noktasal (POINT) kaynak türleri için hesaplanabilir. Diğer (AREA, VOLUME ve OPENPIT) kaynak türleri için kullanılamaz!!!
SO Kaynak Bilgileri EMISFACT (EMISSION FACTOR) : Kaynağın zaman içinde kapasite değişimini tanımlamak için kullanılır. 0 ila 1 arasında bir değerdir. 0 kirletici kaynak çalışmıyor, 1 ise tam kapasite çalışıyor anlamına gelmektedir. SO EMISFACT BACA1 SEASON 1 1 0.5 0 MONTH... HROFDY... SEASHR... SO EMISFACT BACA1 SEASON 2*1 2*0 Kış, İlkbahar, Yaz, Sonbahar (n=4) (n=12) (n=24) (n=96) Kısaltılmış hali
SO Kaynak Bilgileri Şayet toz çalışması yapılıyorsa; PARTDIAM (PARTICULATE DIAMETER) : Çöken toz hesaplarında partikül maddelerin tanecik irilik grupları tanımlanır. MASSFRAX (MASS FRACTIONS) :Tanımlanan grupların fraksiyonları (yüzdeleri) verilir. PARTDENS (PARTICULATE DENSITY) : Her grubun yoğunluğu verilir. SO PARTDIAM BACA1 10 5 2.5 1 (mikron) SO MASSFRAX BACA1 0.50 0.25 0.15 0.10 (1 üzerinden) SO PARTDENS BACA1 1 1 1 1 (g/cm 3 )
SO Kaynak Bilgileri HOUREMIS (HOURLY EMISSION RATES) : Varsa kaynağa ait saat saat emisyon ve baca gazı bilgileri girilir. SO HOUREMIS 08 02 05 09 BACA1 51.4 382.0 12.5 SO HOUREMIS 08 02 05 10 BACA1 53.8 397.0 9.5 Yıl Ay Gün Saat Emisyon Baca gazı sıcaklığı Baca gazı hızı
SO Bölümü BİR BÜTÜN OLARAK ÖRNEK!!! SO STARTING LOCATION BACA1 POINT 5000 1000 0 SRCPARAM BACA1 1.5 35 432 12.1 2.4 EMISFACT BACA1 HROFDY 6*0 12*1 6*0 BUILDHGT BACA1 15*0 21*34 BUILDWID BACA1 0 0 0 0 0 0 0 0 BACA1 0 0 0 0 0 0 0 20 BACA1 15 20 25 29 32 35 36 36 BACA1 35 33 35 36 20 35 32 29 BACA1 25 20 15 20 25 29 32 35 BACA1 36 36 35 SRCGROUP ALL SO FINISHED
RE Alıcı Ortam Bilgileri Grid Sistemi Kartezyen Polar
Kartezyen Grid Sistemi
RE Alıcı Ortam Bilgileri Kartezyen Grid Sistemi RE STARTING Grid sisteminin adı RE GRIDCART CAR1 STA X ekseni başlangıç koordinatı X ekseni boyunca tepe (kesim) noktası sayısı X ekseni tepe noktaları arası mesafe RE FINISHED XYINC 480000 11 1000 4275800 11 500 Y ekseni için aynıları RE GRIDCART CAR1 ELEV 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00 RE GRIDCART CAR1 ELEV 2 48 60 72 82 93 96 98 97 96 95 95... RE GRIDCART CAR1 ELEV 11 10 50 60 63 84 101 143 198 164 34 29 RE GRIDCART CAR1 END
RE Alıcı Ortam Bilgileri DISCCART (DISCRETE CARTESIAN) :Kartezyen sistemde grid sistemi dışında bir noktanın tanımlanması RE DISCCART 430000 4280000 50 Koordinatlar Rakım
RE Bölümü BİR BÜTÜN OLARAK ÖRNEK!!! RE STARTING RE GRIDCART CAR1 STA RE GRIDCART XYINC 0 9 1000 0 5 1000 RE GRIDCART CAR1 ELEV 1 0 0 0 0 0 0 0 5 15 RE GRIDCART CAR1 ELEV 2 0 0 0 0 0 0 0 0 10 RE GRIDCART CAR1 ELEV 3 0 0 0 10 20 5 5 10 50 RE GRIDCART CAR1 ELEV 4 0 10 15 50 50 70 70 75 80 RE GRIDCART CAR1 ELEV 5 0 5 20 50 100 100 100 75 75 RE GRIDCART CAR1 END RE FINISHED
ME Meteoroloji Bilgileri INPUTFIL (INPUT FILE) : Kullanılacak meteoroloji verisinin bulunduğu dosyanın isminin ve bilgisayardaki yerinin tanımlanması için kullanılır. ME INPUTFIL C:\MODEL\METEOR.DAT
ME Meteoroloji Bilgileri ANEMHGHT (ANEMOMETER HEIGHT) : Anemometre yüksekliğinin tanımlanması için kullanılır. ME ANEMHGHT 10 METERS
ME Meteoroloji Bilgileri SURFDATA (SURFACE DATA) : Yer seviyesinde ölçülmüş meteoroloji verilerinin ait olduğu yıl ve istasyona ait bilgilerin tanımlanması için kullanılır. UAIRDATA (UPPER AIR DATA) :Düşey yöndeki meteorolojik verilerin (Radiosonde ölçümlerinin) yapıldığı yıl ve istasyona ait bilgilerin tanımlanması için kullanılır. ME SURFDATA 17220 2007 Izmir Verinin ait olduğu yıl ME UAIRDATA 17220 2007 Izmir İstasyon adı İstasyon kodu
ME Bölümü BİR BÜTÜN OLARAK ÖRNEK!!! ME STARTING ME INPUTFIL C:\model\meteor.met ME ANEMHGHT 10 METERS ME SURFDATA 17220 2007 Izmir ME UAIRDATA 17220 2007 Izmir ME FINISHED
Meteoroloji Dosyası Yapısı Yer seviyesinde ölçülen meteoroloji verilerinin ölçüldüğü istasyonun kodu ve verilerin ait olduğu yıl Radiosonde verilerinin ölçüldüğü istasyonun kodu ve verilerin ait olduğu yıl
Meteoroloji Dosyasından Örnek Bir Satır 07112301 347.5 2.5000 265.4 6 1020.2 1152.0 Sıcaklık ( o K) Rüzgar hızı (m/s) Rüzgar Yönü (derece) Saat Gün Ay Yıl Karışma yüksekliği Kentsel (m) Karışma yüksekliği Kırsal (m) Kararlılık sınıfı
Çökelme hesapları için meteoroloji dosyası Sürtünme hızı (m/s) Monin Obukhov uzunluğu (m) Yüzey pürüzlülük uzunluğu (m) Yağış miktarı (mm/hr) Yağış kodu
Yüzey Pürüzlülük Uzunluğu (m) PCRAMMET Kullanma klavuzu (Sf B 1)
Diğer Parametrelerin Temini Yüzey Pürüzlülük Katsayısı (Surface Roughness Length) PCRAMMET Kullanma klavuzu (Sf B 1) Sürtünme Hızı (Friction Velocity) PCRAMMET Kullanma klavuzu (Sf 4.13) Monin Obukhov Uzunluğu (M O Length) PCRAMMET Kullanma klavuzu (Sf 4.13) Yağış Kodu (Precipitation Code) ( 1 45 ) PCRAMMET Kullanma klavuzu (Sf 2.16)
EN İDEAL ÇÖZÜM!!! Meteoroloji dosyası hazırlamak için PCRAMMET programı kullanılmalıdır!!! http://www.epa.gov/scram001/metobsd ata_procaccprogs.htm#pcrammet
OU Sonuç Bilgileri RECTABLE : Grid sistemindeki tepe noktalarında karşılaşılan en yüksek (en yüksek altıncıya kadar) konsantrasyonların listelenmesi için kullanılır. OU RECTABLE 1 FIRST SECOND... SIXTH 2... zaman 24 MONTH En yüksek birinci, ikinci,..., altıncı ALLAVE konsantrasyonlar
OU Sonuç Bilgileri MAXTABLE : Grid sistemi içinde görülen en yüksek konsantrasyonların büyükten küçüğe nerelerde, ne zaman ve hangi büyüklükte görüldüğünün listelenmesi için kullanılır. OU MAXTABLE 1 50 2... zaman 24 MONTH ALLAVE Grid sisteminde en yüksek 50 tane konsantrasyon
OU Sonuç Bilgileri DAYTABLE : Her çalışma saati için sonuçların grid sistemi bazında ayrı ayrı tablolar halinde sunulması için kullanılır. OU DAYTABLE 1 2... zaman 24 MONTH ALLAVE
OU Sonuç Bilgileri MAXIFILE : Grid sistemindeki tepe noktalarında verilen bir limit değeri aşan sonuçların ayrı bir dosyaya listelenmesi için kullanılır. OU MAXIFILE 1 ALL 250.0 C:\model\maxi1.out 2 zaman... 24 MONTH Kirletici kaynak ALLAVE grupları Sonuçların yazılacağı dosya Limit değer
OU Sonuç Bilgileri PLOTFILE : Grid sistemindeki tepe noktalarında bulunan en yüksek konsantrasyonların harita çiziminde kullanılması için ayrı bir dosyada özel formatta düzenlenmesi için kullanılır. OU PLOTFILE 1 ALL C:\model\harita.plt 2 zaman... 24 Sonuçların yazılacağı dosya ANNUAL Kirletici kaynak ALLAVE grupları
Modelin Limitleri Tepe Noktası Sayısı : 1200 Kirletici Kaynak Sayısı : 300 Aynı Anda Kullanılabilecek Zaman Çeşidi : 4
Hava Kirliliği Haritaları