ERGONOMİ Hacı KUYU Maden Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı (A) İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitici
AMAÇ : Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramları bilmelerini ve işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır. 2
Öğrenme hedefleri : Bu dersin sonunda katılımcılar; Ergonomiyi ve temel kavramlarını tanımlar. Ergonomik risklerin etkilerini belirler. Ergonomik risklerin etkilerinin önlenmesi konusunda yapılacak çalışmaları açıklar. 3
Ergonomi konusunun alt başlıkları Çalışma yaşamı ve ergonomi İş fizyolojisi Antropometri ve çalışma ortamı tasarımı Bilgi teknolojisine dayalı ergonomik düzenlemeler Güvenlik tekniğine dayalı ergonomik düzenlemeler Ofis ergonomisi İlgili mevzuat 4
ERGONOMİ Ergonomi, Yunanca iş anlamına gelen ergon ile prensipler, kanunlar anlamına gelen nomos adlı iki kelimenin birleşiminden oluşmuştur İş bilimi anlamına gelmektedir.
ERGONOMİ NEDİR? İnsan, araç - gereç, çevre koşullarının etkileşimini inceleyen ve bu etkileşmeyle ortaya çıkan fiziksel ve psikososyal sorunların azaltılması ve engellenmesi için çalışan bir bilim dalıdır.
ERGONOMİ NEDİR? İnsanların anatomik özelliklerini, antropometrik karakteristiklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önünde tutarak, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile oluşabilecek, fiziksel ve psikososyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve İnsan - makine - çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan çok disiplinli bir araştırma ve geliştirme alanıdır.
ERGONOMİNİN AMACI Ergonomi esas itibariyle işyerinin çalışana uydurulmasıdır. Ne Ergonomi esas itibariyle işyerinin çalışana uydurulmasıdır. Ne kadar çok uyum sağlanırsa o kadar çok güvenlik ve çalışanın etkinliği sağlanır. Başka bir deyişle maksimum performansı (verimlilik vb.) minimum insani maliyet (stres, kazalar vb.) ile elde etmektedir. Ergonomi, insan kabiliyet ve kapasitesine uygun iş çevresi düzenlemekle, dolaylı olarak çalışanın sağlığının korunmasını ve iş kazalarının minimizasyonu sağlanmış olmaktadır. 8
ERGONOMİNİN YAKLAŞIMI Ergonominin Yaklaşımı Hayatın insanileştirilmesi (insanlaştırılması), İnsan kullanımı için tasarım, Çalışma ve yaşam koşullarının insanla uyumlu hale getirilmesi, İnsanla ilgili şeylerin tasarımında bilginin uygulanması. iş yerinin ve bütün elemanlarının çalışanla uyumu gibi ifadeler, günümüze kadar Ergonomiyi nitelemek için hazırlanan tanımların en kısaları olarak verilebilir. Ergonomi, işin insana uygun hale getirilmesi nde disiplinler arası bir yaklaşımı tercih eder.
Oturulan sandalyenin rahat olması için yüksekliği ne olmalıdır? Çalışılan yerin sıcaklığı ve nemi ne olmalıdır ki, çalışan rahat ve verimli çalışılabilsin? Yorgunluğun en az düzeye indirilebilmesi için dinlenme araları nasıl düzenlenmelidir? Benzeri soruların hemen hepsi Ergonomi biliminin uğraş alanlarının yalnızca bir kaçına işaret eder. 10
ERGONOMİ Bir üründen söz edilirken kullanılan güzel veya kullanışlı gibi ifadeler, aslında ürünün ergonomikliğini yansıtmaktadır Günümüzde rekabetin ön plana çıktığı piyasa koşullarında (AB standartlarında CE işareti ile gösterilen) ergonomik normlara uygunluk, üretici açısından kaçınılmaz bir zorunluluk halini almıştır. 11
Çalışma Sisteminin Ergonomik Olması Şartları: 1. Yapılabilirlik (işin biyolojik yetenek sınırları içinde olması), 2. Katlanılabilirlik (işin sürdürülebilir iş başarımı performanssınırları içinde olması), 3. Kabul edilebilirlik (işin sosyal sınırlar içinde bulunması), 4. Hoşlanılabilirlik (işin psikolojik beklentilere uygun olması) 5. Kendini gerçekleştirebilirlik (bireysel olarak tüm yeteneklerin tatmin edilmesi) 12
ÇALIŞMA DE ERGONOMİ İşin insana uyumunu sağlama çabalarında temel öğe olan Ergonomik Çalışma Yeri Düzenleme, beş ana başlık altında incelenir: 1. Antropometrik açıdan çalışma yeri düzenleme, 2. Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenleme, 3. Psikolojik açıdan çalışma yeri düzenleme, 4. Enformasyon tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme, 5. Güvenlik tekniğine (İSG) dayalı çalışma yeri düzenleme. 13
Biyomekanik Biyomekanik, insan dokularının özellikleri ve mekanik streslere dokuların yanıtı ne olacaktır sorusuyla ilgilenen alandır. İş makinesinde çalışan kişilerin olası zararlardan korunması için kask, eldiven, maske vb kişisel koruyucu ekipman üretimi biyomekanik desteği alınarak sağlanır. En iyi tanımlamalarından biri 1974 de Herbert Hetze tarafından dile getirilmiştir; Biyomekanik, biyolojik sistemlerin biçim ve işlevlerinin mühendislik yöntemleri kullanılarak incelenmesidir 14
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Antropometri Nedir? Her türlü araç ve gereç kullanıcılarının (yaş ve cinsiyetlerine göre değişiklik gösteren) boyut farklılıklarını gözeterek (insan - çevre için ara kesit) tasarımları yapmak için Antropometri biliminden yararlanılır. Yunanca antropos (insan) ve metikos (ölçü) sözcüklerinden oluşan Antropometri, insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ve uygulanması ile uğraşan bir bilim dalıdır. Vücut ölçüleri bilimi olarak da adlandırılan antropometri, çalışma (veya dinlenme) yeri dizaynın temelini oluşturmaktadır. 15
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Bir alet, ABD li erkek nüfusun %90'ına uygun tasarlanmışsa, bu alet kabaca; %90 oranında Alman'a, %80 oranında Fransız'a, %65 oranında İtalyan'a, %45 oranında Japon'a, %25 oranında Tayland lıya, %10 oranında Vietnamlı ya uygundur. 16
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Bir ürünün toplumdaki insanların tümüne uygun olacak boyutlarda üretilmesi pratik olmadığı gibi çok da pahalıdır. Bu sebeple ürünler kullanıcıların büyük bir bölümüne uygun olacak şekilde kütlesel olarak üretilmektedir. 17
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Antropometrik çalışma yeri, amaca göre belirlenmiş bir ölçü aralığında, yani alt ve üst sınırlar arasında kalan ölçülere sahip kişilerin rahatça çalışabileceği şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu ölçü aralığının farklı bir amacının bulunmadığı durumlarda, % 5 ve % 95 sınırları arasında kalan ölçüleri kapsaması, diğer bir ifadeyle antropometrik ölçülerin alındığı bireylerin en azından % 90 ını içine alan ölçüleri kapsayacak şekilde çalışma yeri düzenlemenin yeterli olabileceği düşünülmektedir. Bu % 90, en küçük % 5 ile en büyük % 5 i içermez 18
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Tasarımlarda %90 lık dilim dikkate alınır %90 %5 %5
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Çalışma alanları ve ekipmanı adına bir dizi tavsiyeler için temel olarak kullanılan ortalama bir erkek figürü 20
BÜRODA BİLGİSAYAR İLE ÇALIŞMALARDA DOĞAL DURUŞ 50-100 cm 5 35 60 90 18-25 cm 18 cm 72 cm (66-75) cm 70 cm 42-53 cm
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Ergonomik iş istasyonu tasarımı doğrultusunda toplanan antropometrik veriler değerlendirilirken, hangi yüzde sınırının (oranının) kullanılacağına işletme politikası çerçevesinde karar verilir. Çünkü dizayn (tasarım) aralığı arttığı zaman maliyette buna bağlı olarak artar. Örneğin % 1-99 arası verilere göre yapılan dizaynın maliyeti % 5-95 arasına oranla çok daha fazladır. 23
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Direksiyon kullanımında ortak rahatlık alanı 24
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA ANTROPOMETRİK VERİLER 1. Statik (Yapısal) Antropometrik Veriler 2. Dinamik (Fonksiyonel) Antropometrik Veriler 3. Kuvvetsel Antropometrik Veriler 25
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Statik (Yapısal) Antropometrik Veriler Bu veriler bireyin statik (sabit) pozisyonlarda vücut boyutlarının ölçülmesi ile elde edilen verilerdir. Ölçümler ya tam olarak belirli bir anatomik yapıdan bir diğer anatomik yapıya, ya da uzayda sabit bir noktaya göre yapılmaktadır. Statik antropometrik verilerin yararlanıldığı bazı alanlara örnek olarak, mobilya boyutlarının belirlenmesi ve giysi bedenlerinin alt ve üst sınırlarının ayarlanması sayılabilir. 26
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Ayakta Ölçülen Boyutlar 1 El Kavrama Yüksekliği 8 Dirsek Yüksekliği 2 Baş Yüksekliği 9 Bacak Yüksekliği 3 Yanda Kavrama 10 Bel Yüksekliği 4 Göz Yüksekliği 11 El Kavrama Yüksekliği 5 Kalça Yüksekliği 12 Diz Yüksekliği 6 Önde Kavrama 13 Ayak Bileği Yüksekliği 7 Göğüs Yüksekliği 14 Ayak Uzunluğu Statik antropometri çalışmalarında kullanılan ayaktaki boyutlar 27
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Oturarak Ölçülen Boyutlar 1 Oturarak Yukarıda Kavrama 11 Taban Kalça Mesafesi 2 Oturarak Önde Kavrama 12 Ayakucu Kalça Mesafesi 3 Oturma Yerinden Üst Boy 13 Diz Kalça Mesafesi 4 Oturma Yerinden Göz Yüksekliği 14 Oturma Derinliği 5 Oturma Yerinden Omuz Yüksekliği 15 Omuz Genişliği 6 Oturarak Bel Yüksekliği 16 Oturarak Boy Yüksekliği 7 Oturarak Kalça Yüksekliği 17 Oturarak Göz Yüksekliği 8 Dirsek Tutak Mesafesi 18 Oturma Yeri Genişliği 9 Oturarak Diz Altı Yüksekliği 19 Dirsekler Arası Genişlik 10 Oturarak Diz Üstü Yüksekliği Statik antropometri çalışmalarında kullanılan oturma halindeki boyutlar 28
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Dinamik (Fonksiyonel) Antropometrik Veriler Bu veriler sabit bir referans noktasına göre vücudun bir bölümünün hareketlerini tanımlayan verilerdir. Dinamik antropometri ile, örneğin ayakta duran bir kişinin ileriye doğru ulaşabileceği maksimum mesafenin verileri elde edilebilir. 29
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Dinamik (Fonksiyonel) Antropometrik Veriler İş alanı hacmi: Bir operatörün etrafındaki kolay veya zor (maksimum) ulaşılabilen alandır. Dinamik antropometride elin hareketiyle taranabilen iş alanı hacmi (diğer ismiyle kullanıcı denetimli hacim) tanımlanarak, panel tasarımında kontrol düğmelerinin optimum yerleşimi sağlanabilir. 30
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Yatay düzeyde uzanma mesafeleri ve çalışma alan ölçüleri (cm) 31
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Sol El Her iki El Sağ El Geçerli uzanma alanı Öncelikli uzanma alanı Geçerli uzanma alanı Masa kenarı
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Kuvvetsel Antropometrik Veriler Bu veriler insan vücudu üzerindeki yüklerin mekanik analizini yapmada kullanılır. Vücut, uzunluğu ve kütlesi bilinen, birbirine bağlı bölümlerden oluşmuş bir bütün olarak kabul edilir. Bu tip çalışmalar esnasında oluşacak uygun pozisyonların tanımlanabilmesi için, komşu eklemlerin uygun açı dizileri de bulunmuştur. Bu tanımlar sayesinde tasarımcılar iş alanın neresinde hangi göstergelerin ve kontrol düğmelerinin optimum olarak bulunacağını belirler. 33
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Antropometrik ölçümlere ilişkin tanımlamalar ve uygulama alanları: BOY UZUNLUĞU : Birey başı dik, gözleri ön karşıya bakarken, yerden başın en üst noktasına kadar olan dikey mesafe. Bu veri kapılar ve açıklıkların minimum yüksekliğini belirlemeyi sağlar. Genellikle kullanıcı grubun %99 luk değerleri kullanılır 34
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA OMUZ GENİŞLİĞİ : Her iki taraftaki deltoid kaslar arasındaki maksimum mesafe. Veri, ekipman tasarımında, Koridor, tünel ile kapı genişlikleri ve açıklıkların belirlenmesinde, Tiyatro ve toplantı salonlarında, oturma yeri ile masa etrafındaki oturma yerlerinin belirlenmesinde, Oturma yeri arkalıklarının ve sıraların tasarımında ve giyeceklerin ölçülendirilmesinde kullanılır. 35
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA OTURMA YÜKSEKLİĞİ : Birey dik durumda iken, oturma yerinin üst yüzeyi ile başın en yüksek noktası arasındaki dikey mesafe. Veri, İç mekan düzenlemelerinde, Oturma pozisyonunda iken ekipmanların depolandıkları ünitelerin erişmeye uygun olarak yerleşiminde, Engellerin, sarkan donanım malzemelerinin yerden yüksekliklerinin saptanmasında, Oturma materyali arkalıklarının tasarımında, yatak düzenlemeleri ve donanımın yerden kazandıracak şekilde dizayn edilmesinde kullanılır. %95 lik değerin kullanılması daha uygundur 36
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA GÖZ YÜKSEKLİĞİ : Oturma yerinin üst yüzeyinden gözün dış kenarının dikey mesafesi. Veri Tiyatro, toplantı salonu, konferans salonu, televizyon ve diğer iç mekanlar gibi kulak ve göze hitap eden mekanların merkezi ve kolay görülebilecek şekilde tasarımında, Mutfak ekipmanlarının, pencerelerin vb.nin yerleşiminde kullanılır. %5 likten %95 liğe kadar ya da daha yüksek değer kullanılarak uygun düzenleme sağlanabilir 37
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA DİZ YÜKSEKLİĞİ : Diz kapağının orta noktasının yerden dikey mesafesi. Veri iç mekan düzenlemelerinde, sıra, masa ve tezgah altı açıklıklarının belirlenmesinde kullanılır. Dizaynda gerekli açıklığı sağlamak için % 95 lik değer kullanılır. 38
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA EL ULAŞIM MESAFESİ : Kolların ileriye doğru uzatıldığında ulaşabileceği en uzun mesafe. Çalışma alanlarında masa vb. mesafelerinin belirlenmesinde % 5 lik değerler kullanılabilir. 39
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Antropometrik Tasarımda İstatistiksel Uygulamalar İç (Minimum) Ölçüler İş yerinde iç ölçülerin tespitinde, insanın sığacağı en küçük ölçüler için en büyük vücut (% 95 veya %99) esas alınır. Örneğin öğrenci sıralarının altında dizlerin rahat edebileceği bir ortam gibi iç ölçülerin tasarımında öncelik uzun boylu insanlarındır. Kapı yüksekliğinde erkek boyunun % 95 veya % 99 luk değerleri, minimum yükseklik olarak seçilirse, uzun insanlar da bu kapıdan geçebilir. 41
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA Antropometrik Tasarımda İstatistiksel Uygulamalar Dış (Maksimum) Ölçüler Dış (maksimum) ölçülerin tespitinde, iş görenin erişmesi gereken işlem alanları için ele alınan ölçü aralığında en küçük boyutlu kişinin de zorlanmadan ulaşabileceği en büyük vücut (% 5) ölçü olarak alınır. Örneğin, portmanto yüksekliğinin ayarlanmasında öncelik kısa boylu insanlarındır. 42
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenlemenin amacı, insanın etkilenmesi (zorlanması) minimuma indirilerek insan çalışmasının daha iyi hale getirilmesine yöneliktir. Bu amaca ulaşabilmek için aşağıdaki hususlara edilmesi gerekir: Aynı performansın sürekli sürdürülebilmesi için, kontraksiyon (hareket) hızı ile dinlenme molalarının uyumu ayarlanmalıdır. 1. Gerekli aralıklarla iş değişimi yapılmalı ve dinlenme molaları verilmelidir. 2. Ağır işler daha kuvvetli kas gruplarına verilmelidir. 3. Doğru duruş pozisyonu seçilmelidir. 43
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Çalışma Duruşları ve Düzenlenmesi Otururken, yürürken ve ayakta dururken vücudun nasıl taşınması konusu çok değişkendir ve Postür Bilimin konusudur. İş istasyonlarında çalışanlar faaliyetlerin türüne dayalı olarak oturarak, ayakta veya her iki duruma ait çeşitli postürler sergilerler. Ergonomik açıdan bakıldığında oturarak iş gören biri % 30 ayakta, ayakta iş gören de % 30 oturarak iş görmelidir. Çalışma sisteminde gereksiz ayakta durmalara meydan verilmemeli, işçi mümkün olduğunca oturtulmalıdır. 44
Nötral duruşlar Boyun düz Omuzlar gevşek Dirsekler yanda Bilekler nötral Sırtta S eğrisi
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Çok güç gerektiren ve çok fazla vücut hareketi gerektiren işler için ayakta çalışma alanları sağlanmalı 46
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Aynı ya da benzer işi ayakta ya da masada oturarak yapmak 47
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Tüm çalışanlara mümkün olduğunca ayakta ve oturarak çalışma alternatifleri sunulmalıdır 48
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Ayakta çalışanların rahatlaması sandalye ya da tabureyle desteklenebilir 49
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Ayakta çalışılan yerlerde sandalyelere oturarak dikkatli çalışılması için daha uygundur çalışmak 50
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME İşlerin çoğu Dirsek yüksekliğinde olmalıdır (oturur yada ayakta) İstisnalar: Ağır = daha aşağıda hassas = daha yukarıda UYGUN YÜKSEKLİKTE ÇALIŞMA İŞTE PERFORMANSI ARTTIRIR
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Dirsek seviyesinde yapılan çoğu işte performans çok iyi alınır 52
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA Çevre etkileri ve şartları insan bünyesine uyumlu hale getirilmeli; Çevre Etkileri (Fiziksel Risk Etmeleri) İklimlendirme Gürültü Aydınlatma Titreşim Radyasyon Basınç 53
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA Psikolojik açıdan çalışma yeri düzenlemenin hedefi, çalışana kendisini tekdüze bir çalışmada uyaracak, motivasyonunu arttıracak rahat bir çevre meydana getirmektir. Bu şekilde, çalışma yerinde düzen ve güvenlik sağlandığı gibi, çalışma performansının artmasına da katkı verilmiş olur. 54
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA Psikolojik İş Yeri Düzenleme Yöntemleri 1. Müzik Yayını 2. Renk Düzenlemeleri 3. Bitki ve çiçek yerleştirme 55
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA 1- Müzik Yayını Fabrikalarda, sabah saatlerinde çalınan müziğin üretimi yaklaşık % 4, öğleden sonraki müziğin de yaklaşık % 2,5 artırdığı gözlemlenmiştir. Bu konudaki önemli nokta, müzik türünün üflemeli çalgılar olduğu ve rahatsızlık vermeyecek bir seviyede çalınmış olmasıdır. 56
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA 2- Renk Düzenlemeleri Çalışma yerlerinde renk düzenlemesinin üç temel amacı bulunur: 1. Özel durum ve araçları (iş ve makine parçaları, çalışma yüzeyleri vb.) daha iyi belirlemek, 2. Tehlikeleri ve korunma yollarını belirlemek, 3. Çalışanın moralini yüksek tutmak Birbiriyle uyumlu kullanılan renkler, iş gören moralinin yükselmesini sağlar. Yanlış renk uygulamaları ise göz yorulmasını ve dolayısıyla yorgunluğu netice verir. Ayrıca, işe karşı isteği azaltır ve iş kalitesini düşürür. 57
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA Çizelge 8. Renklerin psikolojik etkileri Renk Uzaklık Etkisi Sıcaklık Etkisi Psikolojik Etkisi Mavi Uzak Soğuk Yatıştırıcı Yeşil Uzak Soğuktan nötre Çok yatıştırıcı Kırmızı Yakın Sıcak Uyarıcı Turuncu Çok yakın Çok Sıcak Uyarıcı Kahverengi Çok yakın Nötr Uyarıcı Menekşe Çok yakın Soğuk Saldırgan 58
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA Endüstriyel Renk Kodları Endüstriyel tesislerde güvenlik için renk kodları zorunludur. Güvenlik renkleri olarak genelde kırmızı, yeşil veya sarı kullanılır. Genel güvenlik renkleri ve kullanım yerleri şu şekilde örneklenebilir: 59
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA KIRMIZI: Kontrast rengi beyaz ile birlikte bir tehlike, bir uyarı veya bir yasağı simgeler. Ateş kırmızısı, yangın gibi fiziksel tehlike arz eden ekipmanları belirtmek için kullanılır. 60
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YEŞİL: Güvenlik hissini veren ve zıt etkisinden dolayı bir tehlikenin sona erdiğini belirten yeşil (ve yeşilbeyaz renk kombinasyonu), ilk yardım malzemelerinin, ilaç depolarının, kurtarma araçları rengi olarak kullanılır. 61
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA SARI: Sinyal (uyarı) etkisinden dolayı, kontrast rengi siyah ile birlikte, çarpma, tökezleme, düşme ve sıkışıp ezilme gibi fiziksel tehlikelerin bulunduğu yerler ile makine ve ekipmanlar için tatbik edilir. 62
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA TURUNCU: Canlı turuncu, kesme, yanma ve elektrik şoku gibi kazaların olabileceğini anlatmak ve işçinin dikkatini çekmek için, Makinelerin hareket halindeki kesici ve vurucu kısımlarına, Silindirlerin yüzeylerine, Elektrik kumandalarına vb. tehlikeye sebep olabilecek yerlerde kullanılır. 63
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA MAVİ: Parlak mavi, bozuk makine ve aletler için uyarı niteliğinde kullanılır. SİYAH - BEYAZ: Düzen ifadesini vermek için yol ve geçitlerin trafiğinde kullanılır. MOR: Radyasyon tehlikelerini ihbar etmek için kullanılır. 64
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA İnsanın, bir şeye karar vermeden veya bir işi yapmak için harekete geçmeden önce, mutlaka algılama olayını gerçekleştirmesi gerekir. Bu algılamanın olabilmesi için de gerekli ve yeterli enformasyonların alınması gerekmektedir. 65
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Çevreden gelen her türlü enformasyonun alınışı ise (isteğe bağlı ya da bağlı olmaksızın) görme, işitme ve dokunma gibi duyu organları aracılığıyla oluşur. Çalışma açısından önem taşıyan enformasyonların %90 ından fazlası bu algılama organları üzerinden gerçekleşmektedir. (Sadece gözler bilgi algılamasının %80-90 nını sağlar.) 66
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Gözlerimiz %80-90 ORANINDA GÖZ İLE ALGILARIZ VÜCUDUMUZUN EN ÇOK ZORLANAN BÖLÜMÜ GÖZDÜR
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Görmeyi etkileyen etkenler Kişisel etkenler Görme açısı Bakma süresi Görme keskinliği Çevresel etkenler Cisim ile zemin arasındaki kontrast Zemin ışıklılığı Zeminin yapısı ve rengi Bakılan cismin karmaşıklığı ve gölge Ortamdaki renkler
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Gözün en iyi görebileceği bakış açısı: Yatay eksenden 30 0-40 0 aşağısıdır. Bakılan objedeki hareketlilik; Gözün yorulmasına neden olur.
AYDINLATMA KURALLARI 1. Aydınlatma araçlarından çıkan ışık ışınları direkt veya yansıyarak göze gelmemelidir. 2. Yapay aydınlatma doğal aydınlatmaya yakın olmalıdır. 3. Çalışma alanında keskin gölgeler oluşmamalıdır. 4. Aydınlatmada titreşim (pırıldama) olmamalıdır. 5. Obje ile obje fonu arasında maksimum kontrast olmalıdır.
AYDINLATMA KURALLARI Obje ile obje fonu arasında maksimum kontrast olmalıdır. ÖNCE SONRA
AYDINLATMA KURALLARI Direk gelen ışık Yansıyan ışık
AYDINLATMA KURALLARI
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Duyma yoluyla enformasyon algılamada uyarılar en iyi şekilde akustik sinyaller aracılığıyla verilir. Bunun avantajı, insanın belli bir yöne bakmasına gerek kalmadan bu tür sinyalleri algılayabilmesidir. Dolayısıyla bu tür bir enformasyon, çalışan için daha az dikkat ve daha az yüklenme demektir 74
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Dokunma ve hissetme yoluyla enformasyon algılama ise kumanda elemanları ve göstergelerin uyumlu hareket yönleri ve kumanda elemanlarının biçim tasarımı yoluyla kolaylaştırılır. Bu tasarım ve hareket yönlerinin insanın doğasıyla uyum içinde olması gerekir. Örneğin, bir cihazın açma - kapama olayını gerçekleştirmek için tasarlanmış kumanda düğmesinde, - Açma işlemi için aşağı veya sağa doğru çevirerek, - Kapama işlemi için de yukarı veya sola doğru çevirerek olması insanın doğasıyla uyumluluk gösterecektir. 75
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA 76
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA Enformatik algılamada, duyu organlarının dışında başka faktörlerde vardır. Bunlar 1. Enformasyonun türü, duyu boyutu (işle ilgili nesnelerin yapı, desen, renk, biçim, konum, nicelik vb.) 2. Bozucu etkenler (göz karmaşası, yetersiz aydınlatma, gürültü vb.) gibi faktörlerdir. 77
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA İnsan tarafından algılanacak enformasyon sayısı, duyu organları performans yetenekleri ile ilişkilidir. Duyu organı performansındaki düşüşler, insanın enformasyon algılama ve bunlara tepki gösterme özelliğini zayıflatır. Bu durumlarda dikkat yoğunluğu sorunu ortaya çıkar. Çok fazla enformasyonun olduğu hallerde ise, yorgunluk ve muhtemelen duyu boyutu algılamasının kaybolması gibi sorunlarla karşılaşılabilir. 78
5. ERGONOMİDE GÜVENLİ ÇALIŞMA Güvenlik tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme, kazadan korunmaya ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik bütün teorik ve pratik tasarım ilkelerinin göz önüne alındığı teknik önlemleri kapsamaktadır. Bu teknik önlemler bir taraftan iş güvenliğini artırmayı amaçlarken, öte yandan çalışanların sağlık ve yaşamlarının korunmasına katkı sağlamış olur. 79
5. ERGONOMİDE GÜVENLİ ÇALIŞMA İş Güvenliği konusundaki tüm çalışmalar, Ergonomi Bilimi nin altında değerlendirilir. Yani, iş yerinin güvenliği, ancak tüm fiziksel, psikolojik ve sosyolojik çalışma şartlarının güvenli tasarımına ve dolayısıyla insan performans ve kapasitesine uygun çalışma şartlarının sağlanmasına bağlıdır. Dolayısıyla İş Sağlığı ve Güvenliğinin sağlanması, ortamın Ergonomik olup olmamasına bağlıdır. 80
Tekrarlama Zorlayıcı güç verme Kötü postür Statik postür İş memnuniyetsizliği Ağır iş yükü ve baskısı İş monotonluğu Yetersiz amir ve iş arkadaşı desteği Yetersiz iş organizasyonu Kontak stresi Titreşim Aydınlatma, ısı Kondisyon yetersizliği Sigara içme Cinsiyet
Ergonomik Bozukluklara bağlı rahatsızlıklar Birikici travmaya bağlı bozukluklar Tekrarlayıcı hareketlere bağlı bozukluklar İş ile ilgili Kas İskelet hastalıkları (KİSH)
BASINÇ NOKTALARINI EN AZA İNDİR Sert zeminlerden korunarak veya zeminin şeklindeki basit değişiklikler ile basınç noktaları azaltılabilir.
BİLEKLERİ DOĞAL TUT Bilek duruşunda ise eli ön kol ile aynı düzlem üzerinde tutmak gerekir. Fareyi kullanırken bileğin zorlanmalardan kaçınmasını sağlarsınız. 84
BASINÇ NOKTALARINI EN AZA İNDİR Özellikle sandalyelerdeki ergonomik düzenlemeler ile basınç noktaları azaltılabilir.
Boyun
Tekrarlayıcı hareket rahatsızlıkları Günlük aktivitelerde veya çalışma sırasında uygun olmayan ve sürekli tekrarlanan adale hareketleri sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklardır Tekrarlayıcı hareket rahatsızlıkları nedenleri: Aşırı güç harcama Yanlış duruş pozisyonu Adale güçsüzlüğü Sinir / dokulara bası Durup dinlenmeksizin yapılan hareketler Bükülme, burulma vb türden uygunsuz pozisyonlarda çalışma
İşe Bağlı Kas İskelet rahatsızlıkları Çevre ve çalışma koşulları Kas İskelet rahatsızlıklarını belirgin olarak artırır Kas İskelet rahatsızlıkları nedeniyle, çalışma koşullarının daha da kötüleştiğini hissederiz
KALDIRMA TEKNİKLERİ Doğru Kaldırma Yanlış Kaldırma
SIRT İNCİNMELERİNİN SEBEPLERİ
92 Doğru Kaldırma ve Taşıma Yöntemleri
KAS-İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINDA RİSK FAKTÖRLERİ Tekrarlayan hareket Parmaklar & bilekler Klavye/tuş kullanımı Statik çalışma Beden, boyun, omuz Mouse, monitor, telefon Zorlayıcı hareket Beden, bel Ağır yük kaldırma Kontak stres Zorlayıcı postür El bileği ve önkol Boyun fleksiyonu Boyun ekstensiyonu Boyun deviasyonu Önkol rotasyonu Bilek deviasyonu Çalışma yüzeyi ve klavye kenarı ile temas Mönitör gereğinden fazla aşağıda Bifokal gözlük lens kullanımı Mouse klavyeye erişim Mouse klavyeye erişim Ara vermeden sürekli (uzamış) çalışma Zamanında iş yetiştirme kaygısı Daha çok kazanma arzusu
ERGONOMİK İYİLEŞTİRME
ERGONOMİK İYİLEŞTİRME
ERGONOMİK İYİLEŞTİRME ÖNCE SONRA
ERGONOMİK İYİLEŞTİRME Önce Sonra
İLGİLİ MEVZUAT 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri ile İlgili Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
BAŞARILAR..