Öğrenme Hedefleri. Bu dersin sonunda katılımcılar; Ergonomiyi ve temel kavramlarını tanımlar. Ergonomik risklerin etkilerini belirler

Transkript

1 ERGONOMİ 1

2 2 Konunun Genel Amacı Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramları bilmelerini ve işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır

3 3 Öğrenme Hedefleri Bu dersin sonunda katılımcılar; Ergonomiyi ve temel kavramlarını tanımlar Ergonomik risklerin etkilerini belirler Ergonomik risklerin etkilerinin önlenmesi konusunda yapılacak çalışmaları açıklar

4 4 Dünyada Meslek Hastalık Dağılımları Kas İskelet Hastalıkları Kalp Hastalıkları 8% 7% 3% 3% Kazalar Solunum Hastalıkları S. Sinir Sistemi Hastalıkları 9% 14% 16% 40% Mental Hastalıklar Tümörler Cilt Hastalıkları Kaynak: Brigitte Froneberg, ILO 07/2005

5 5 ERGONOMİ Fizyoloji, psikoloji, antropoloji, diğer tıp ve mühendislik alanlarının bir karışımı olan yeni bir bilimsel ünitedir Yunancada ; Ergon: İş Nomos: Yasa Ergonomi: İş (Çalışma) Yasası (Kuralları) Yaşamın insana uygun hale getirilmesidir

6 6 Ergonomi; Endüstriyel iş ortamındaki Sistem verimliliği ve İnsan-makine-çevre uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan çok disiplinli bir bilim dalıdır

7 7 Ergonominin Temel amacı; Çalışma ortamında; Güvenliğini sağlamak, Verimliliğini artırmak ve İş koşullarını iyileştirmektir

8 8 Ergonominin Temel Amaçları; İş İnsan uyumu Ortam İnsan uyumu Donanım İnsan uyumu Sistem İnsan uyumu İnsan İnsan uyumu İşyeri Çevre uyumu

9 9 Ergonominin sınıflandırılması 1- Fiziksel ergonomi 2- Organizasyonel ve yönetimsel ergonomi 3- Bilişsel ergonomi (1995 Prof. Dr. Ahmet F. Özok)

10 10 Fiziksel Ergonomi Fiziksel çevrenin tasarımı; Gürültü Aydınlatma Titreşim Isıtma ve havalandırma Kimyasal zararlılar Sağlık ve Güvenlik tasarımı; Yaralanma riskleri ve kontrol El ile taşıma Koruyucu araç gereç Performans modelleme Vücut konumunun incelenmesi Uzanma mesafesi Mühendislik antropometrisi Ekran önü çalışmalar Robotlar ve insanlar

11 11 Organizasyonel ve yönetimsel ergonomi Çalışanların katılımı Teknoloji yönetimi ve organizasyonel değişim İş programlama Performans modelleme Toplam kalite yönetimi Sosyo-teknik organizasyon tasarımı Proje yönetimi Yönetim değişimi Bilgisayar destekli yönetim Bakımda insan öğesi Yönerge ve standartlar Katılımcı ergonomi Makro ergonomi

12 12 Bilişsel Ergonomi Bilişsel kavramı, insanın çevresinden çeşitli yollarla aldığı bilgiyi işlemesi ve bir tepki oluşturması süreci olarak tanımlanır ve bilişsel eylemler Düşünme Sorun çözme Karar verme fonksiyonlarını içerir Bilişsel ergonomi: İnsan-makine sistemlerinde; Daha etkin Daha verimli çalışma sağlanabilmesi için Kullanıcı Eylem Sistem etkileşimini inceler

13 13 Ergonominin bileşenleri Antropometri Fizyoloji Psikoloji Mühendislik Enformasyon Organizasyon İSG

14 14 Antropometri İnsanın vücut ölçüleri ve vücut hareketleri ile bu hareketlerin frekans ve sınırları gibi vücut özelliklerini inceler «Vücut ölçüleri bilimi» olarak antropometri, insan vücut ölçü ve hareketleri ile üretim araçları ve çalışma ortamının uyum içinde olmasını sağlamayı amaçlar

15 15 Antropometrik ölçülerin kullanıldığı temel tasarımlar Çalışma yeri yüksekliği Vücut duruşu Görme açısı Çalışma alanı genişliği

16 Antropometri 16

17 cm c m c m 7 2 c m ( ) c m 70 cm

18 Nötral pozisyon Yer çekimi olmasaydı, vücudumuzun alacağı pozisyon Tekrarlayıcı baskıların en az olacağı vücut pozisyonu Statik pozisyon Kan dolaşımının güçleşebildiği ve bir süre sonra kas güçsüzlüğüne neden olabilen pozisyonlar Statik kas kasılması Kas gerginliği Kan akımının zayıflaması Kas beslenmesinde azalma Atık (laktik asit) seviyesinde artma Kas ağrısı/ Güçsüzlük Yaralanma / Yetersizlik Occupational Health & Safety Unit 18

19 19 ERGONOMİK AÇIDAN ÇALIŞAN İNSAN Bedensel ve Zihinsel enerji harcar (Aslında Zihinsel+Bedensel) İş kazaları daha çok; Bedensel ağırlıklı çalışmalarda ortaya çıkmaktadır NEDEN?

20 20 Çalışma sırasında meydana gelen değişiklikler O 2 gereksinimi artar Kalp atım hızı artar Dinlenme sırasında kanın %15-20 si kaslara giderken, çalışma sırasında %75-80 i kaslara gider Beyin ve böbreklere giden kan azalır Enerji gereksinimi artar

21 21 Enerji tüketimine etki eden faktörler Çalışma yöntemi Çalışma pozisyonu Çalışma temposu Alet tasarımları

22 22 Performansı etkileyen faktörler Cinsiyet Yaş Antropometrik özellikler Yetenekler İşe alışma hareketleri Çevresel faktörler Algılama Güdülenim (motivasyon)

23 23 Ergonomik Bozukluklara Bağlı Sağlık Sorunları Birikici travmaya bağlı bozukluklar Tekrarlayıcı hareketlere bağlı bozukluklar İş ile ilgili Kas İskelet hastalıkları

24 24 OFİS - İNSAN ARASINDAKİ İLİŞKİ Mobilya El araçları Ekipmanlar İşin gereklilikleri İşyeri çevresi UYUMLULUK İnsan ölçüleri Yetenekleri Kısıtlılıkları Beklentileri

25 25 Çalışma alanı ve düzeni uygun olmadığında; Göz yorulmasına neden olabilir Kas ve eklem hastalıklarına zemin hazırlayabilir Çarpma ve kazalara yol açabilir Düşme ve kayma nedeni olabilir

26 26 Ofislerde Çevre Koşulları Temizlik ve bakım 20 22⁰ C civarında sıcaklık Uygun havalandırma: min. 10 m³/kişi hava düşecek şekilde düzenleme yapılmalı, uçuşan partiküller için portatif hava temizleyiciler kullanılmalı Ofis içi min. 2 m²/ kişi hareket olanağı sağlanacak alan Personelin vücut ölçülerine göre ayarlanabilir eşyalar seçilmeli Sürekli kullanılan eşya ve araçlar kol erişim mesafesinde yerleştirilmeli

27 27 Ofislerde Çevre Koşulları Tavan aydınlatmaları çalışma yüzeyi ile 45⁰ açı yapmalı, direk çalışma noktasına vurmamalı Genel aydınlatmada ışık kaynakları mümkün olduğu kadar yükseğe yerleştirilmelidir Alçak ışık kaynakları yansımayı ve kamaşmayı artırır Hassas ve gözü yoran işlerde lokal aydınlatma Açık renkli eşyalar, camlar ve parlak yüzeyler, ışığı yansıttığı için kamaşmaya sebep olurlar Böyle bir durumda, aydınlatma azaltılmalı ve mat eşyalar tercih edilmeli

28 Çalışma Alanı 28

29 29 Ofislerde Çevre Koşulları Ofislerde dikkati dağıtan, sürekli gürültü önlenmeli, yüksek ses çıkaran cihazlar izole edilmeli Statik hareketler daha az olmalı ve dinamik hareketler hedeflenmeli Dinlenme araları; 1 saatlik çalışma sonunda 5 10 dakika 2 saatlik çalışma sonunda dakika bu süre ekrandan uzakta, mümkünse dinamik hareket içeren bir şekilde değerlendirilmelidir

30 30 OFİSTE ÇALIŞMA DÜZENİ Koltuk ve oturma İyi bir duruş sağlayan, ayarlanabilir koltuk Okuma-yazma düzeyi dirsekten 5 cm yukarıda olmalı İşe uygun kullanım, depolama, okuma alanları oluşturulmalı

31 Ergonomik oturma 31 Kalçalar dizden yukarı seviyede Ayaklardan destek Bel hizasından destek Bel dik veya hafifçe eğik Kollar gevşek ve destekli

32 32

33 Monitör Monitör gözlerden cm uzakta bulunmalıdır Genel olarak monitörü mümkün oldukça uzağa yerleştirmek ve yazı karakteri boyutunu artırmak tavsiye edilir 33 33

34 34 Klavye ve Fare Klavye ve fare kullanırken; dirsek dik ve bilek düz olarak uzanır durumda olmalı Fare klavye ile aynı seviyede ve kolay ulaşılabilir bir mesafede olmalı Klavye ve fare için ayarlanabilir sürgülü yüzeyler kullanılmalı, bu ek yüzeylerle bacak masa mesafesi uygun olmalı

35 Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar; 35 Tasarlanacak sistemler; Antropometrik ölçülere Anatomik Fizyolojik özelliklere Yeteneklere Becerilere Kendisini geliştirmeye Yanlışı telafi etmeye uygun olmalıdır

36 Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar; 36 İnsanın meslek hastalığı ve iş kazası riski en az olmalı Zorlanma düzeyi mesai boyunca sürdürülebilir olmalı Tehlike sinyallerinin özel bir ayırdedilebilirliği olmalı Sinyaller; Kolay algılanabilir, anlaşılabilir ve yorumlanabilir olmalı Birbirleri ile ilgili kumanda elemanları birbirlerine yakın olmalı Sistem içindeki nesneleri tutma ve taşımak kolay olmalı Tehlike anında hızla yer değiştirmek olanaklı olmalı Çevre koşulları ergonomik sınırlar içinde olmalı Yapılan iş tekdüze olmamalı Sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılamalı

37 Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar; 37 %90 %5 %5 Tasarımlarda antropometrik ölçümlere göre oluşturulan çan eğrisinde %90 lık dilim dikkate alınır

38 Doğrular ve Yanlışlar 38

42 Baş yüksekliği 42

43 43 Omuz yüksekliği: Kontrol panelleri insanın beli ile omuz arasında olmalıdır Sık kullanılan cisimler ve malzemeler omuz seviyesinin üstünde olmamalıdır!

44 Doğrular ve Yanlışlar 44 Kol uzanma mesafesi: Malzemeler en kısa kolun yetişebileceği uzaklıkta olmalı ve malzemelere uzanırken eğilme veya bükülme yapılmamalıdır Uzun boylular malzemelere ulaşırken aşağıya doğru eğilmemelidir Malzemeler vücudun ön kısmına yakın olmalıdır

45 Ergonomik Tasarımlar 45

49 Ergonomik tasarımlar 49

50 Ergonomik tasarımlar 50 Dirsek yüksekliği: Çalışma yüzeyi yüksekliği yapılan işin niteliğine göre ayarlanarak masanın altında veya üstünde olmalıdır

53 53 Ergonomik tasarımlar Ayakta çalışma; Olanaklı ise uzun süreli ayakta çalışma önlenmelidir Uzun süre ayakta çalışma sırt ağrısına, ayaklarda şişmelere, kan dolaşım sistemlerinde problemlere ve kas yorgunluklarına neden olur Yüz işe dönük olmalı, Vücut işe yakın olmalı, Eğer bir tarafa dönülecek ise bel ve omuz bükülerek değil, ayaklar üzerinde dönülerek sağlanmalı

60 Doğrular ve Yanlışlar 60 DOĞRU YANLIŞ

63 ÖZET 63

64 64 Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak noktalar; Meslek hastalığı ve iş kazası riskini azaltmalı Zorlanma düzeyi mesai boyunca sürdürülebilir olmalı Tehlike sinyalleri kolay algılanabilir, anlaşılabilir ve yorumlanabilir olmalı Birbirleri ile ilgili kumanda elemanları birbirlerine yakın olmalı

65 65 Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak noktalar; Sistem içindeki nesneleri tutma ve taşımak kolay olmalı Tehlike anında hızla yer değiştirmek olanaklı olmalı Çevre koşulları ergonomik sınırlar içinde olmalı Yapılan iş tekdüze olmamalı Sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılamalı

66 66 Üretim sistemleri tasarımlarında ve işletiminde ergonomik faktörler dikkate alınmazsa; Verim azalır Kayıp zamanlar artar Devamsızlıklar ve işten ayrılmalar artar İşle ilgili hatalar artar İş kalitesi düşer Çalışanların fiziksel ve psikolojik sorunları artar İş kazaları Meslek Hastalıkları artar

67 SORULAR 67

68 68 Hangi seçenekte verilen bilgi Ergonomi tanımı için doğru değildir? A) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı bilimsel/mühendislik disiplinidir B) İşin insana göre tasarlanmasıdır C) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini, sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür D) İşçilerin uymaları gereken iş güvenliği ilkeleridir.

69 69 Hangi seçenekte verilen bilgi ergonomi tanımı için doğru değildir? A) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı bilimsel/mühendislik disiplinidir B) İşin insana göre tasarlanmasıdır C) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini, sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür D) İşçilerin uymaları gereken iş güvenliği ilkeleridir

70 70 Aşağıdakilerden hangisi Ergonomi nin amaçlarından biri değildir? A) Çalışanların moral ve motivasyonlarını artırmak B) Verimliliği artırmak C) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak D) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak E) İş akış planını değiştirmek

71 71 Aşağıdakilerden hangisi Ergonomi nin amaçlarından biri değildir? A) Çalışanların moral ve motivasyonlarını artırmak B) Verimliliği artırmak C) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak D) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak E) İş akış planını değiştirmek

72 72 Hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir? A) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak B) Aşırı tekrarlı hareketler C) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak D) Belden eğilerek iş yapmak E) Statik hareketin dinamik hareketten fazla olması

73 73 Hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir? A) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak B) Aşırı tekrarlı hareketler C) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak D) Belden eğilerek iş yapmak E) Statik hareketin dinamik hareketten fazla olması

74 74 Hangi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur? A) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek B) Bel eğilmeden, dizler üzerinde eğilerek yük kaldırmak C) Belden yükle birlikte dönüş yapmak D) Kaldıramayacağınız kadar ağır yükleri taşımak

75 75 Hangi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur? A) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek B) Bel eğilmeden, dizler üzerinde eğilerek yük kaldırmak C) Belden yükle birlikte dönüş yapmak D) Kaldıramayacağınız kadar ağır yükleri taşımak E) Yükü taşıma yüksekliğinden daha yükseğe bırakmak

76 76 Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur? A)Duruş B) Uygulanan güç C) Biriken eylem D)Gece çalışmak E) Tekrar sayısı

77 77 Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur? A)Duruş B) Uygulanan güç C) Biriken eylem D)Gece çalışmak E) Tekrar sayısı