FİKRİ HAKLAR ESD873 Bölümü 2012 2013 Bahar Kocaeli Üniversitesi, tüm hakları saklıdır.
FİKRİ HAKLAR VE DÜŞÜNCE ÜRÜNLERİ ESD873 FİKRİ HAKLAR 2
Fikir, zihinsel süreç sonunda ortaya konulan/çıkan/canlandırılan nesne ya da olay olarak tanımlanabilir. (TDK) Fikirler genellikle ihtiyaçtan ortaya çıkar. Bir şeyi daha kaliteli yapmak, daha kolay yapmak, daha hızlı yapmak gibi farklı ihtiyaç türlerine yönelik farklı fikirler ortaya çıkarılabilir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 3
Örneğin, öğrenci evinde patates kızartmak için patatesleri dilimlemek konusunda ev arkadaşları ile bir türlü anlaşamayan Ahmet, patatesleri daha hızlı dilimlemek içinbir yöntem üzerinde düşünmektedir. Ahmet in bu zihinsel süreci fikir olarak nitelendirilmektedir. Artık Ahmet in yeni (?) bir fikri var. Patatesleri daha hızlı ve kolay dilimlemek için yeni bir yöntem ya da makine/cihaz. ESD873 FİKRİ HAKLAR 4
Ahmet bu fikrini bölümden arkadaşı Mert ile paylaşır. Mert: «Abi başka işin gücün yok mu senin» der. Vize haftası da yaklaştığı için Ahmet artık patates kızartacak vakit de bulamadığından patates dilimleyici makinesi fikrini unutur. ESD873 FİKRİ HAKLAR 5
Mezuniyetlerinden 3 ay sonra Ahmet internette gezinirken bir sitede patates dilimleyici makinesini görür. Yüzünde «Vallahi ben düşünmüştüm» ifadesiyle siteyi incelerken bir de ne görsün, makine bölümden arkadaşı Mert in firmasının. ESD873 FİKRİ HAKLAR 6
O anda Ahmet birden hatırlar, Mert e bu fikri o söylemişti! Ahmet biraz daha inceleme yaptıktan sonra, Mert in işlerinin gayet iyi olduğunu ve bu makineden iyi para kazandığını farkeder. Bu fikri Mert e o verdiğine göre, onun da bu işe bir katkısı olmamış mıydı? ESD873 FİKRİ HAKLAR 7
NE DERSİNİZ? a) Ahmet fikir babası olduğu için mahkemeye başvurarak kar payı alabilir, i) Ahmet mahkemeye başvursa da bu fikri Mert e söylediğini ispat edemeyeceği için davayı kazanamaz. ii) Eğer Ahmet fikrini Mert e söylediğini ispat edebilirse, davayı kazanabilir. Mert ile bir komisyon oranında anlaşırlarsa, makinenin geçmiş satışlarından ve sonraki satışlarından kar payı alabilir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 8
CEVAP AHMET HİÇBİR HAK İDDİA EDEMEZ! Ahmet dünyada patates dilimleme makinesini olmasını isteyen/düşünen ne ilk ne de son insandır. ESD873 FİKRİ HAKLAR 9
FİKİRLER DEĞİL FİKİR ÜRÜNLERİ KORUNABİLMEKTEDİR ESD873 FİKRİ HAKLAR 10
Tek başına bir fikir kanunen korunamaz. Örneğin; uçan araba yapacağım, buraya bir kebapçı açılsa çok iyi para kazanılır, internetten insanların birbirleri ile tanışacağı bir site olsa iyi tutardı, bir komedi dizisi yapacağım, içerisinde şöyle karakterler olacak, şöyle olacak, böyle olacak... gibi fikirler kanunen korunamazlar. ESD873 FİKRİ HAKLAR 11
Bir fikrin korunabilmesi için ürün / eser haline gelmesi gerekmektedir. Uçan arabanın nasıl uçacağının teknik açıdan gösterilmesi (buluşun gösterilmesi), çizilmesi, mekaniğinin açıklanması gerekmektedir. Komedi dizisinin senaryolaştırılması ve yazılı eser olarak ortaya konulması gerekmektedir. Ancak bu şekilde fikirler fikir ürünü haline getirilebilir ve ürünler ve eserler koruma altına alınabilir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 12
Fikirler değil, fikir ürünleri korunabilmektedir. Eğer ürüne dönüştürebilme olasılığınız olan bir fikriniz varsa, fikriniz sizde saklı kalsın, paylaşmayın, kimseye açıklamayın! Bir fikri ancak böyle korursunuz. ESD873 FİKRİ HAKLAR 13
Eğer ki kanuni bir koruma istiyorsanız, fikrinizi ifade etmeniz, yani fikrinizi biçimlendirip bir eser/ürün oluşturmanızla mümkündür. Önce fikrinizi biçimlendirip ürüne dönüştürün, sonra ürününüzün korunmasına yönelik süreçleri başlatın! ESD873 FİKRİ HAKLAR 14
Mehmet, eğer ki patates dilimleme makinesine fikrine inanıyor ise, bir tane patates dilimleme makinesi yapması gerkiyordu. Ne zaman ki Mehmet patates dilimleme makinesini çalışır olarak yapar o zaman artık ortada bir fikir yerine fikir ürünü vardır. Ve bu fikir ürünü kanuni olarak koruma kapsamına alınabilir. (Patent alınabilir) Yani aynı mekanizmayı kullanarak bir başkası patates dilimleme makinesi üretemez. Üretirse hukiki cezalandırmayla karşı karşıya kalır. ESD873 FİKRİ HAKLAR 15
Bu durumda Mehmet ne yapabilir? Eğer Mehmet bu işi inada bindirmek ve patates dilimleme makinesi yapmak istiyorsa, varolan buluştan (makineden) farklı (ayırt edilebilir) bir teknikle çalışan başka bir patates dilimleme makinesi yapmaya koyulabilir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 16
Mehmet varolanan farklı (yeni) bir sistemle bir patates dilimleme makinesi yaparsa, bu makinesinin çalışması için kanuni koruma (patent) için başvuruda bulunabilir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 17
Yukarıda örnekleri de verilen fikir ürünlerinin kanuni korunmasına yönelik kavram fikri haklar (intellectual property) tanımı ile ifadelendirilir. Fikri hak kavramı fikir ürünü üzerindeki hakları tanımlayan ana çerçeve bir terimdir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 18
WIPO (World Intellectual Property Organization- Dünya Fikri Haklar Örgütü, http://www.wipo.int/) fikri haklar ı buluşlar, edebi ve sanatsal çalışmalar, ticarette kullanılan semboller, isimler (markalar), resimler(logolar/tasarımlar) gibi zekâ ürünlerini tanımlamaktadır. ESD873 FİKRİ HAKLAR 19
Fikri Haklar genellikle telif hakları (eser sahibinin hakları, copyright) ve sınaî haklar olmak üzere iki ana kategori altında değerlendirilirler. FİKRİ HAKLAR Telif Hakları (Copyright) Sınaî Haklar ESD873 FİKRİ HAKLAR 20
Bilim, edebiyat ve sanat eserleri ile ilgili haklar eser sahibinin hakları (telif hakları/copyright) olarak; Örneğin, romanlar, şiirler, oyunlar, filmler, müzikler, tablolar(resimler), fotoğraflar, mimari tasarımlar, radyo ve televizyon programları ESD873 FİKRİ HAKLAR 21
Eserleri yorumlayan sanatçılar, sesgörüntü kaydı yapan yapımcılar ve radyo - televizyon kuruluşlarının eserler ile ilgili hakları ise eser sahibinin hakları ile bağlantılı haklar olarak adlandırılmaktadır. Örneğin, Arto Tunçboyacı nın bestelediği, sözleri Kemal Burkay a ait olan düzenlemesini Onno Tunç un yaptığı Gülümse parçasını Sezen Aksu nun yorumlaması. ESD873 FİKRİ HAKLAR 22
Buluşlar, endüstriyel tasarımlar, markalar ve coğrafi işaretler, vb. sınaî haklar olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, elektrik ampülü, sandalye tasarımı, coca-cola markası, Eskişehir lületaşı gibi ESD873 FİKRİ HAKLAR 23
Fikri Haklar kavramı ilk olarak 1883 yılında Sınaî Hakların Korunması na yönelik olarak Paris Sözleşmesi nde ve 1886 yılında Edebi ve Sanatsal çalışmaların korunmasına yönelik olarak Berne Sözleşmesi nde bahsedilir. İki anlaşma da bugün WIPO tarafından yönetilmektedir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 24
İlgili Kanun Maddeleri 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/9 57.html 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1 0057.html ESD873 FİKRİ HAKLAR 25
İlgili Kanun Maddeleri 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname de; http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1 0059.html 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/2 3125.html ESD873 FİKRİ HAKLAR 26
Dünya Fikri Haklar Organizasyonu (World Intellectual Property Organization- WIPO) http://www.wipo.int/portal/index.html.en Avrupa Patent Ofisi http://www.epo.org/index.html ESD873 FİKRİ HAKLAR 27
TEMEL TANIMLAR Eser: Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini, Eser sahibi: Eseri meydana getiren... * kişiyi, İşlenme eser: Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsullerini, ESD873 FİKRİ HAKLAR 28
Derleme eser: Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi muhtevası seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı sonucu olan eseri, Tespit: Seslerin veya ses temsillerinin veya ses ve görüntülerin anlaşılabilecek, çoğaltılabilecek veya iletilebilecek şekilde bir araca kaydedilmesi işlemini, ESD873 FİKRİ HAKLAR 29
Fonogram: Sinema eseri gibi görselişitsel eserler içindeki ses tespitleri hariç olmak üzere, bir icrada yer alan seslerin veya diğer seslerin veya ses temsillerinin tespit edildiği ses taşıyıcısı fiziki ortamı, Bilgisayar programı: Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmalarını, ESD873 FİKRİ HAKLAR 30
Arayüz: Bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etkilenme ve bağlantıyı oluşturan program bölümlerini, Araişlerlik: Bilgisayar program bölümlerinin fonksiyonel olarak birlikte çalışması ve karşılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yeteneğini, ESD873 FİKRİ HAKLAR 31
Bağlantılı haklar: Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının sahip oldukları hakları, ESD873 FİKRİ HAKLAR 32
Komşu haklar: Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların, bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları ile radyotelevizyon kuruluşlarının sahip oldukları hakları, ESD873 FİKRİ HAKLAR 33
Musiki eserleri, her nevi sözlü ve sözsüz bestelerdir. Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan; 1. Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi, 2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar, 3. Mimarlık eserleri, 4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları, 5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar, 6. Grafik eserler, 7. Karikatür eserleri, 8. Her türlü tiplemelerdir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 34
Sinema eserleri, her nevi bedii, ilmi, öğretici veya teknik mahiyette olan veya günlük olayları tespit eden filmler veya sinema filmleri gibi, tespit edildiği materyale bakılmaksızın, elektronik veya mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler dizisidir. ESD873 FİKRİ HAKLAR 35
ALENİLEŞMİŞ VE YAYIMLANMIŞ ESERLER: Hak sahibinin rızasiyle umuma arzedilen bir eser alenileşmiş sayılır. Bir eserin aslından çoğaltma ile elde nüshaları hak sahibinin rızasiyle satışa çıkarılma veya dağıtılma yahut diğer bir şekilde ticaret mevkiine konulma suretiyle umuma arzedilirse o eser yayımlanmış sayılır. ESD873 FİKRİ HAKLAR 36
NOT: Sorularınızı EDS üzerinde açılmış olan Ders - Genel Sorular Formu http://eds.kocaeli.edu.tr/lms/mod/forum/view.php?id=2403 üzerinden sorabilirsiniz. ESD873 FİKRİ HAKLAR 37
BU HAFTALIK BU KADAR Aşağıdaki karikatürleri/fotoromanları inceleyebilirsiniz. PATENT http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/ya yinlar/bilgikitapciklari/patentkarikk.zip MARKA http://www.turkpatent.gov.tr/dosyalar/ya yinlar/bilgikitapciklari/markakarikk.zip ESD873 FİKRİ HAKLAR 38